૫. ચૂળયમકવગ્ગો
૧. સાલેય્યકસુત્તં
૪૩૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ ચારિકં ચરમાનો મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં યેન સાલા નામ કોસલાનં બ્રાહ્મણગામો તદવસરિ. અસ્સોસું ખો સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા – ‘‘સમણો ખલુ, ભો, ગોતમો સક્યપુત્તો સક્યકુલા પબ્બજિતો કોસલેસુ ચારિકં ચરમાનો મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં સાલં અનુપ્પત્તો. તં ખો પન ભવન્તં ગોતમં એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા. સો ઇમં લોકં સદેવકં સમારકં સબ્રહ્મકં સસ્સમણબ્રાહ્મણિં પજં સદેવમનુસ્સં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેતિ. સો ધમ્મં દેસેતિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં પરિયોસાનકલ્યાણં સાત્થં સબ્યઞ્જનં; કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં પકાસેતિ’. સાધુ ખો પન તથારૂપાનં અરહતં દસ્સનં હોતી’’તિ.
અથ ખો સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા અપ્પેકચ્ચે ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ, સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે ભગવતો સન્તિકે નામગોત્તં સાવેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે તુણ્હીભૂતા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘કો નુ ખો, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો, યેન મિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ ? કો પન, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો, યેન મિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તી’’તિ?
‘‘અધમ્મચરિયાવિસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ. ધમ્મચરિયાસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તી’’તિ .
‘‘ન ખો મયં ઇમસ્સ ભોતો ગોતમસ્સ સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ, વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ, વિત્થારેન અત્થં આજાનામ. સાધુ નો ભવં ગોતમો તથા ધમ્મં દેસેતુ, યથા મયં ઇમસ્સ ભોતો ગોતમસ્સ સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ, વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ, વિત્થારેન અત્થં આજાનેય્યામા’’તિ. ‘‘તેન હિ, ગહપતયો, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભો’’તિ ખો સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
૪૪૦. ‘‘તિવિધં ખો, ગહપતયો, કાયેન અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ, ચતુબ્બિધં વાચાય અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ, તિવિધં મનસા અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પાણાતિપાતી હોતિ, લુદ્દો લુદ્દો દારુણો (ક॰) ટીકા ઓલોકેતબ્બા લોહિતપાણિ હતપ્પહતે નિવિટ્ઠો અદયાપન્નો પાણભૂતેસુ સબ્બપાણભૂતેસુ (સ્યા॰ કં॰ ક॰).
‘‘અદિન્નાદાયી ખો પન હોતિ. યં તં પરસ્સ પરવિત્તૂપકરણં, ગામગતં વા અરઞ્ઞગતં વા, તં અદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદાતા હોતિ.
‘‘કામેસુમિચ્છાચારી ખો પન હોતિ. યા તા માતુરક્ખિતા પિતુરક્ખિતા માતાપિતુરક્ખિતા ભાતુરક્ખિતા ભગિનિરક્ખિતા ઞાતિરક્ખિતા ગોત્તરક્ખિતા ધમ્મરક્ખિતા સસ્સામિકા સપરિદણ્ડા અન્તમસો માલાગુળપરિક્ખિત્તાપિ, તથારૂપાસુ ચારિત્તં આપજ્જિતા હોતિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ , ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો મુસાવાદી હોતિ. સભાગતો વા પરિસાગતો વા, ઞાતિમજ્ઝગતો વા પૂગમજ્ઝગતો વા રાજકુલમજ્ઝગતો વા, અભિનીતો સક્ખિપુટ્ઠો – ‘એહમ્ભો પુરિસ, યં જાનાસિ તં વદેહી’તિ , સો અજાનં વા આહ – ‘જાનામી’તિ, જાનં વા આહ – ‘ન જાનામી’તિ, અપસ્સં વા આહ – ‘પસ્સામી’તિ, પસ્સં વા આહ – ‘ન પસ્સામી’તિ સો આહ અજાનં વા અહં જાનામીતિ જાનં વા અહં ન જાનામીતિ અપસ્સં વા અહં પસ્સામીતિ પસ્સં વા અહં ન પસ્સામીતિ (ક॰). ઇતિ અત્તહેતુ વા પરહેતુ વા આમિસકિઞ્ચિક્ખહેતુ વા સમ્પજાનમુસા ભાસિતા હોતિ.
‘‘પિસુણવાચો ખો પન હોતિ. ઇતો સુત્વા અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય. ઇતિ સમગ્ગાનં વા ભેત્તા ભેદકા (ક॰), ભેદેતા (સ્યા॰ કં॰), તદટ્ઠકથાયં પન ભેત્તાતિ દિસ્સતિ, ભિન્નાનં વા અનુપ્પદાતા, વગ્ગારામો વગ્ગરતો વગ્ગનન્દી વગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ.
‘‘ફરુસવાચો ખો પન હોતિ. યા સા વાચા અણ્ડકા કણ્ડકા (ક॰) કક્કસા પરકટુકા પરાભિસજ્જની કોધસામન્તા અસમાધિસંવત્તનિકા , તથારૂપિં વાચં ભાસિતા હોતિ.
‘‘સમ્ફપ્પલાપી ખો પન હોતિ. અકાલવાદી અભૂતવાદી અનત્થવાદી અધમ્મવાદી અવિનયવાદી. અનિધાનવતિં વાચં ભાસિતા હોતિ અકાલેન અનપદેસં અપરિયન્તવતિં અનત્થસંહિતં. એવં ખો, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં મનસા અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો અભિજ્ઝાલુ હોતિ, યં તં પરસ્સ પરવિત્તૂપકરણં તં અભિજ્ઝાતા હોતિ – ‘અહો વત યં પરસ્સ તં મમસ્સા’’’તિ!
‘‘બ્યાપન્નચિત્તો ખો પન હોતિ પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો – ‘ઇમે સત્તા હઞ્ઞન્તુ વા વજ્ઝન્તુ વા ઉચ્છિજ્જન્તુ વા વિનસ્સન્તુ વા મા વા અહેસુ’’’ન્તિ મા વા અહેસું ઇતિ વાતિ (સી॰ પી॰ ક॰).
‘‘મિચ્છાદિટ્ઠિકો ખો પન હોતિ વિપરીતદસ્સનો – ‘નત્થિ દિન્નં નત્થિ યિટ્ઠં નત્થિ હુતં, નત્થિ સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં ફલં વિપાકો, નત્થિ અયં લોકો નત્થિ પરો લોકો, નત્થિ માતા નત્થિ પિતા, નત્થિ સત્તા ઓપપાતિકા , નત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા સમ્માપટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં મનસા અધમ્મચરિયાવિસમચરિયા હોતિ.
‘‘એવં અધમ્મચરિયાવિસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ.
૪૪૧. ‘‘તિવિધં ખો, ગહપતયો, કાયેન ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ, ચતુબ્બિધં વાચાય ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ, તિવિધં મનસા ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પાણાતિપાતં પહાય પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ, નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થો લજ્જી દયાપન્નો સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી વિહરતિ.
‘‘અદિન્નાદાનં પહાય અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ. યં તં પરસ્સ પરવિત્તૂપકરણં, ગામગતં વા અરઞ્ઞગતં વા, તં નાદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદાતા હોતિ.
‘‘કામેસુમિચ્છાચારં પહાય કામેસુમિચ્છાચારા પટિવિરતો હોતિ. યા તા માતુરક્ખિતા પિતુરક્ખિતા માતાપિતુરક્ખિતા ભાતુરક્ખિતા ભગિનિરક્ખિતા ઞાતિરક્ખિતા ગોત્તરક્ખિતા ધમ્મરક્ખિતા સસ્સામિકા સપરિદણ્ડા અન્તમસો માલાગુળપરિક્ખિત્તાપિ, તથારૂપાસુ ન ચારિત્તં આપજ્જિતા હોતિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો મુસાવાદં પહાય મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ. સભાગતો વા પરિસાગતો વા, ઞાતિમજ્ઝગતો વા પૂગમજ્ઝગતો વા રાજકુલમજ્ઝગતો વા, અભિનીતો સક્ખિપુટ્ઠો – ‘એહમ્ભો પુરિસ, યં જાનાસિ તં વદેહી’તિ, સો અજાનં વા આહ – ‘ન જાનામી’તિ, જાનં વા આહ – ‘જાનામી’તિ, અપસ્સં વા આહ – ‘ન પસ્સામી’તિ, પસ્સં વા આહ – ‘પસ્સામી’તિ. ઇતિ અત્તહેતુ વા પરહેતુ વા આમિસકિઞ્ચિક્ખહેતુ વા ન સમ્પજાનમુસા ભાસિતા હોતિ.
‘‘પિસુણં વાચં પહાય પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ, ઇતો સુત્વા ન અમુત્ર અક્ખાતા ઇમેસં ભેદાય, અમુત્ર વા સુત્વા ન ઇમેસં અક્ખાતા અમૂસં ભેદાય. ઇતિ ભિન્નાનં વા સન્ધાતા, સહિતાનં વા અનુપ્પદાતા, સમગ્ગારામો સમગ્ગરતો સમગ્ગનન્દી સમગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ.
‘‘ફરુસં વાચં પહાય ફરુસાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ. યા સા વાચા નેલા કણ્ણસુખા પેમનીયા હદયઙ્ગમા પોરી બહુજનકન્તા બહુજનમનાપા – તથારૂપિં વાચં ભાસિતા હોતિ.
‘‘સમ્ફપ્પલાપં પહાય સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતો હોતિ. કાલવાદી ભૂતવાદી અત્થવાદી ધમ્મવાદી વિનયવાદી નિધાનવતિં વાચં ભાસિતા હોતિ કાલેન સાપદેસં પરિયન્તવતિં અત્થસંહિતં. એવં ખો, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં મનસા ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો અનભિજ્ઝાલુ હોતિ, યં તં પરસ્સ પરવિત્તૂપકરણં તં નાભિજ્ઝાતા હોતિ – ‘અહો વત યં પરસ્સ તં મમસ્સા’તિ!
‘‘અબ્યાપન્નચિત્તો ખો પન હોતિ અપ્પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો – ‘ઇમે સત્તા અવેરા અબ્યાબજ્ઝા અનીઘા સુખી અત્તાનં પરિહરન્તૂ’તિ.
‘‘સમ્માદિટ્ઠિકો ખો પન હોતિ અવિપરીતદસ્સનો – ‘અત્થિ દિન્નં અત્થિ યિટ્ઠં અત્થિ હુતં, અત્થિ સુકતદુક્કટાનં કમ્માનં ફલં વિપાકો, અત્થિ અયં લોકો અત્થિ પરો લોકો, અત્થિ માતા અત્થિ પિતા, અત્થિ સત્તા ઓપપાતિકા, અત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા સમ્માપટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં મનસા ધમ્મચરિયાસમચરિયા હોતિ.
‘‘એવં ધમ્મચરિયાસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તિ.
૪૪૨. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ખત્તિયમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ખત્તિયમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં…પે॰… ગહપતિમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ગહપતિમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તાવતિંસાનં દેવાનં…પે॰… યામાનં દેવાનં… તુસિતાનં દેવાનં… નિમ્માનરતીનં દેવાનં… પરનિમ્મિતવસવત્તીનં દેવાનં… બ્રહ્મકાયિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા બ્રહ્મકાયિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા આભાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા આભાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પરિત્તાભાનં દેવાનં…પે॰… અપ્પમાણાભાનં દેવાનં… આભસ્સરાનં દેવાનં… પરિત્તસુભાનં દેવાનં… અપ્પમાણસુભાનં દેવાનં… સુભકિણ્હાનં દેવાનં… વેહપ્ફલાનં દેવાનં… અવિહાનં દેવાનં… અતપ્પાનં દેવાનં… સુદસ્સાનં દેવાનં… સુદસ્સીનં દેવાનં… અકનિટ્ઠાનં દેવાનં… આકાસાનઞ્ચાયતનૂપગાનં દેવાનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનૂપગાનં દેવાનં … આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનૂપગાનં દેવાનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનૂપગાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનૂપગાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી’’તિ.
૪૪૩. એવં વુત્તે, સાલેય્યકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય, ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ. એવમેવં ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એતે મયં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકે નો ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતે પાણુપેતં (ક॰) સરણં ગતે’’તિ.
સાલેય્યકસુત્તં નિટ્ઠિતં પઠમં.
૨. વેરઞ્જકસુત્તં
૪૪૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન વેરઞ્જકા બ્રાહ્મણગહપતિકા સાવત્થિયં પટિવસન્તિ કેનચિદેવ કરણીયેન. અસ્સોસું ખો વેરઞ્જકા બ્રાહ્મણગહપતિકા – ‘‘સમણો ખલુ, ભો, ગોતમો સક્યપુત્તો સક્યકુલા પબ્બજિતો સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તં ખો પન ભવન્તં ગોતમં એવં કલ્યાણો કિત્તિસદ્દો અબ્ભુગ્ગતો – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા. સો ઇમં લોકં સદેવકં સમારકં સબ્રહ્મકં સસ્સમણબ્રાહ્મણિં પજં સદેવમનુસ્સં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેતિ. સો ધમ્મં દેસેતિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં પરિયોસાનકલ્યાણં સાત્થં સબ્યઞ્જનં; કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં પકાસેતિ’. સાધુ ખો પન તથારૂપાનં અરહતં દસ્સનં હોતી’’તિ.
અથ ખો વેરઞ્જકા બ્રાહ્મણગહપતિકા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા અપ્પેકચ્ચે ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે ભગવતા સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ, સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે ભગવતો સન્તિકે નામગોત્તં સાવેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ; અપ્પેકચ્ચે તુણ્હીભૂતા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો વેરઞ્જકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘કો નુ ખો, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન મિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ? કો પન, ભો ગોતમ, હેતુ, કો પચ્ચયો યેન મિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તી’’તિ?
‘‘અધમ્મચરિયાવિસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ. ધમ્મચરિયાસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો , એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તી’’તિ.
‘‘ન ખો મયં ઇમસ્સ ભોતો ગોતમસ્સ સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ, વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ, વિત્થારેન અત્થં આજાનામ. સાધુ નો ભવં ગોતમો તથા ધમ્મં દેસેતુ યથા મયં ઇમસ્સ ભોતો ગોતમસ્સ સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ, વિત્થારેન અત્થં અવિભત્તસ્સ, વિત્થારેન અત્થં આજાનેય્યામા’’તિ. ‘‘તેન હિ, ગહપતયો, સુણાથ સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં ભો’’તિ ખો વેરઞ્જકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
૪૪૫. ‘‘તિવિધં ખો, ગહપતયો, કાયેન અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ, ચતુબ્બિધં વાચાય અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ, તિવિધં મનસા અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો , તિવિધં કાયેન અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પાણાતિપાતી હોતિ. લુદ્દો લોહિતપાણિ હતપ્પહતે નિવિટ્ઠો અદયાપન્નો પાણભૂતેસુ. અદિન્નાદાયી ખો પન હોતિ. યં તં પરસ્સ પરવિત્તૂપકરણં… તં અદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદાતા હોતિ. કામેસુમિચ્છાચારી ખો પન હોતિ. યા તા માતુરક્ખિતા… તથારૂપાસુ ચારિત્તં આપજ્જિતા હોતિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો મુસાવાદી હોતિ. સભાગતો વા… સમ્પજાનમુસા ભાસિતા હોતિ. પિસુણવાચો ખો પન હોતિ. ઇતો સુત્વા અમુત્ર અક્ખાતા… વગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ. ફરુસવાચો ખો પન હોતિ. યા સા વાચા અણ્ડકા કક્કસા… તથારૂપિં વાચં ભાસિતા હોતિ. સમ્ફપ્પલાપી ખો પન હોતિ. અકાલવાદી… અપરિયન્તવતિં અનત્થસંહિતં. એવં ખો, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં મનસા અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો અભિજ્ઝાલુ હોતિ…પે॰… તં મમસ્સા’તિ. બ્યાપન્નચિત્તો ખો પન હોતિ પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો – ઇમે સત્તા હઞ્ઞન્તુ વા… મા વા અહેસુ’ન્તિ. મિચ્છાદિટ્ઠિકો ખો પન હોતિ વિપરીતદસ્સનો – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં… સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં મનસા અધમ્મચારી વિસમચારી હોતિ.
‘‘એવં અધમ્મચરિયાવિસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ.
૪૪૬. ‘‘તિવિધં ખો, ગહપતયો, કાયેન ધમ્મચારી સમચારી હોતિ, ચતુબ્બિધં વાચાય ધમ્મચારી સમચારી હોતિ, તિવિધં મનસા ધમ્મચારી સમચારી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન ધમ્મચારી સમચારી હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો પાણાતિપાતં પહાય પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ, નિહિતદણ્ડો નિહિતસત્થો લજ્જી દયાપન્નો સબ્બપાણભૂતહિતાનુકમ્પી વિહરતિ. અદિન્નાદાનં પહાય અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ, યં તં પરસ્સ… તં નાદિન્નં થેય્યસઙ્ખાતં આદાતા હોતિ. કામેસુમિચ્છાચારં પહાય… તથારૂપાસુ ન ચારિત્તં આપજ્જિતા હોતિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં કાયેન ધમ્મચારી સમચારી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય ધમ્મચારી સમચારી હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો મુસાવાદં પહાય મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ. સભાગતો વા…પે॰… ન સમ્પજાનમુસા ભાસિતા હોતિ. પિસુણં વાચં પહાય… સમગ્ગકરણિં વાચં ભાસિતા હોતિ. ફરુસં વાચં પહાય… તથારૂપિં વાચં ભાસિતા હોતિ. સમ્ફપ્પલાપં પહાય… કાલેન સાપદેસં પરિયન્તવતિં અત્થસંહિતં . એવં ખો, ગહપતયો, ચતુબ્બિધં વાચાય ધમ્મચારી સમચારી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ગહપતયો, તિવિધં મનસા ધમ્મચારી સમચારી હોતિ? ઇધ, ગહપતયો, એકચ્ચો અનભિજ્ઝાલુ હોતિ. યં તં પરસ્સ પરવિત્તૂપકરણં તં નાભિજ્ઝાતા હોતિ ‘અહો વત યં પરસ્સ, તં મમસ્સા’તિ. અબ્યાપન્નચિત્તો ખો પન હોતિ અપ્પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો – ‘ઇમે સત્તા અવેરા અબ્યાબજ્ઝા અનીઘા સુખી અત્તાનં પરિહરન્તૂ’તિ. સમ્માદિટ્ઠિકો ખો પન હોતિ અવિપરીતદસ્સનો – ‘અત્થિ દિન્નં, અત્થિ યિટ્ઠં… સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તી’તિ. એવં ખો, ગહપતયો, તિવિધં મનસા ધમ્મચારી સમચારી હોતિ.
‘‘એવં ધમ્મચરિયાસમચરિયાહેતુ ખો, ગહપતયો, એવમિધેકચ્ચે સત્તા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તિ.
૪૪૭. ‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ખત્તિયમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ખત્તિયમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં ગહપતિમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ગહપતિમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્કેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા તાવતિંસાનં દેવાનં… યામાનં દેવાનં… તુસિતાનં દેવાનં… નિમ્માનરતીનં દેવાનં… પરનિમ્મિતવસવત્તીનં દેવાનં… બ્રહ્મકાયિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા બ્રહ્મકાયિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા આભાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા આભાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે, ગહપતયો, ધમ્મચારી સમચારી ‘અહો વતાહં કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા પરિત્તાભાનં દેવાનં…પે॰… અપ્પમાણાભાનં દેવાનં… આભસ્સરાનં દેવાનં… પરિત્તસુભાનં દેવાનં… અપ્પમાણસુભાનં દેવાનં… સુભકિણ્હાનં દેવાનં … વેહપ્ફલાનં દેવાનં… અવિહાનં દેવાનં… અતપ્પાનં દેવાનં… સુદસ્સાનં દેવાનં… સુદસ્સીનં દેવાનં… અકનિટ્ઠાનં દેવાનં… આકાસાનઞ્ચાયતનૂપગાનં દેવાનં… વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનૂપગાનં દેવાનં… આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનૂપગાનં દેવાનં… નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનૂપગાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, યં સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનૂપગાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી.
‘‘આકઙ્ખેય્ય ચે ગહપતયો ધમ્મચારી સમચારી – ‘અહો વતાહં આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ; ઠાનં ખો પનેતં વિજ્જતિ, ‘યં સો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ધમ્મચારી સમચારી’’’તિ.
૪૪૮. એવં વુત્તે, વેરઞ્જકા બ્રાહ્મણગહપતિકા ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘અભિક્કન્તં, ભો ગોતમ, અભિક્કન્તં ભો ગોતમ! સેય્યથાપિ, ભો ગોતમ, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય, ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તીતિ; એવમેવં ભોતા ગોતમેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એતે મયં ભવન્તં ગોતમં સરણં ગચ્છામ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકે નો ભવં ગોતમો ધારેતુ અજ્જતગ્ગે પાણુપેતે સરણં ગતે’’તિ.
વેરઞ્જકસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.
૩. મહાવેદલ્લસુત્તં
૪૪૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો આયસ્મા મહાકોટ્ઠિકો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેનાયસ્મા સારિપુત્તો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા સારિપુત્તેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા મહાકોટ્ઠિકો આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ –
‘‘‘દુપ્પઞ્ઞો દુપ્પઞ્ઞો’તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, દુપ્પઞ્ઞોતિ વુચ્ચતી’’તિ?
‘‘‘નપ્પજાનાતિ નપ્પજાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા દુપ્પઞ્ઞોતિ વુચ્ચતિ.
‘‘કિઞ્ચ નપ્પજાનાતિ? ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ નપ્પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ નપ્પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ નપ્પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ નપ્પજાનાતિ. ‘નપ્પજાનાતિ નપ્પજાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા દુપ્પઞ્ઞોતિ વુચ્ચતી’’તિ.
‘‘‘સાધાવુસો’તિ ખો આયસ્મા મહાકોટ્ઠિકો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં ઉત્તરિં પઞ્હં અપુચ્છિ –
‘‘‘પઞ્ઞવા પઞ્ઞવા’તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, પઞ્ઞવાતિ વુચ્ચતી’’તિ?
‘‘‘પજાનાતિ પજાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા પઞ્ઞવાતિ વુચ્ચતિ.
‘‘કિઞ્ચ પજાનાતિ? ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ પજાનાતિ. ‘પજાનાતિ પજાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા પઞ્ઞવાતિ વુચ્ચતી’’તિ.
‘‘‘વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, વિઞ્ઞાણન્તિ વુચ્ચતી’’તિ?
‘‘‘વિજાનાતિ વિજાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા વિઞ્ઞાણન્તિ વુચ્ચતિ.
‘‘કિઞ્ચ વિજાનાતિ? સુખન્તિપિ વિજાનાતિ, દુક્ખન્તિપિ વિજાનાતિ, અદુક્ખમસુખન્તિપિ વિજાનાતિ. ‘વિજાનાતિ વિજાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા વિઞ્ઞાણન્તિ વુચ્ચતી’’તિ.
‘‘યા ચાવુસો, પઞ્ઞા યઞ્ચ વિઞ્ઞાણં – ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા ઉદાહુ વિસંસટ્ઠા? લબ્ભા ચ પનિમેસં ધમ્માનં વિનિબ્ભુજિત્વા વિનિબ્ભુજ્જિત્વા વિનિબ્ભુજ્જિત્વા (ક॰) વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં પઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘યા ચાવુસો, પઞ્ઞા યઞ્ચ વિઞ્ઞાણં – ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા, નો વિસંસટ્ઠા. ન ચ લબ્ભા ઇમેસં ધમ્માનં વિનિબ્ભુજિત્વા વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં પઞ્ઞાપેતું. યં હાવુસો યઞ્ચાવુસો (સ્યા॰ કં॰ ક॰), પજાનાતિ તં વિજાનાતિ, યં વિજાનાતિ તં પજાનાતિ. તસ્મા ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા, નો વિસંસટ્ઠા. ન ચ લબ્ભા ઇમેસં ધમ્માનં વિનિબ્ભુજિત્વા વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં પઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ.
‘‘યા ચાવુસો, પઞ્ઞા યઞ્ચ વિઞ્ઞાણં – ઇમેસં ધમ્માનં સંસટ્ઠાનં નો વિસંસટ્ઠાનં કિં નાનાકરણ’’ન્તિ? ‘‘યા ચાવુસો, પઞ્ઞા યઞ્ચ વિઞ્ઞાણં – ઇમેસં ધમ્માનં સંસટ્ઠાનં નો વિસંસટ્ઠાનં પઞ્ઞા ભાવેતબ્બા, વિઞ્ઞાણં પરિઞ્ઞેય્યં. ઇદં નેસં નાનાકરણ’’ન્તિ.
૪૫૦. ‘‘‘વેદના વેદના’તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો , વેદનાતિ વુચ્ચતી’’તિ?
‘‘‘વેદેતિ વેદેતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા વેદનાતિ વુચ્ચતિ.
‘‘કિઞ્ચ વેદેતિ? સુખમ્પિ વેદેતિ, દુક્ખમ્પિ વેદેતિ, અદુક્ખમસુખમ્પિ વેદેતિ. ‘વેદેતિ વેદેતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા વેદનાતિ વુચ્ચતી’’તિ.
‘‘‘સઞ્ઞા સઞ્ઞા’તિ, આવુસો, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, આવુસો, સઞ્ઞાતિ વુચ્ચતી’’તિ?
‘‘‘સઞ્જાનાતિ સઞ્જાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા સઞ્ઞાતિ વુચ્ચતિ.
‘‘કિઞ્ચ સઞ્જાનાતિ? નીલકમ્પિ સઞ્જાનાતિ, પીતકમ્પિ સઞ્જાનાતિ, લોહિતકમ્પિ સઞ્જાનાતિ, ઓદાતમ્પિ સઞ્જાનાતિ. ‘સઞ્જાનાતિ સઞ્જાનાતી’તિ ખો, આવુસો, તસ્મા સઞ્ઞાતિ વુચ્ચતી’’તિ.
‘‘યા ચાવુસો, વેદના યા ચ સઞ્ઞા યઞ્ચ વિઞ્ઞાણં – ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા ઉદાહુ વિસંસટ્ઠા? લબ્ભા ચ પનિમેસં ધમ્માનં વિનિબ્ભુજિત્વા વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં પઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘યા ચાવુસો, વેદના યા ચ સઞ્ઞા યઞ્ચ વિઞ્ઞાણં – ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા, નો વિસંસટ્ઠા. ન ચ લબ્ભા ઇમેસં ધમ્માનં વિનિબ્ભુજિત્વા વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં પઞ્ઞાપેતું. યં હાવુસો યઞ્ચાવુસો (સ્યા॰ કં॰ ક॰), વેદેતિ તં સઞ્જાનાતિ, યં સઞ્જાનાતિ તં વિજાનાતિ. તસ્મા ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા નો વિસંસટ્ઠા. ન ચ લબ્ભા ઇમેસં ધમ્માનં વિનિબ્ભુજિત્વા વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં પઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ.
૪૫૧. ‘‘નિસ્સટ્ઠેન હાવુસો નિસ્સટ્ઠેન પનાવુસો (?), પઞ્ચહિ ઇન્દ્રિયેહિ પરિસુદ્ધેન મનોવિઞ્ઞાણેન કિં નેય્ય’’ન્તિ?
‘‘નિસ્સટ્ઠેન આવુસો, પઞ્ચહિ ઇન્દ્રિયેહિ પરિસુદ્ધેન મનોવિઞ્ઞાણેન ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં નેય્યં, ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં નેય્યં, ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં નેય્ય’’ન્તિ.
‘‘નેય્યં પનાવુસો, ધમ્મં કેન પજાનાતી’’તિ?
‘‘નેય્યં ખો, આવુસો, ધમ્મં પઞ્ઞાચક્ખુના પજાનાતી’’તિ.
‘‘પઞ્ઞા પનાવુસો, કિમત્થિયા’’તિ?
‘‘પઞ્ઞા ખો, આવુસો, અભિઞ્ઞત્થા પરિઞ્ઞત્થા પહાનત્થા’’તિ.
૪૫૨. ‘‘કતિ પનાવુસો, પચ્ચયા સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાયા’’તિ?
‘‘દ્વે ખો, આવુસો, પચ્ચયા સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાય – પરતો ચ ઘોસો, યોનિસો ચ મનસિકારો. ઇમે ખો, આવુસો, દ્વે પચ્ચયા સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાયા’’તિ.
‘‘કતિહિ પનાવુસો, અઙ્ગેહિ અનુગ્ગહિતા સમ્માદિટ્ઠિ ચેતોવિમુત્તિફલા ચ હોતિ ચેતોવિમુત્તિફલાનિસંસા ચ, પઞ્ઞાવિમુત્તિફલા ચ હોતિ પઞ્ઞાવિમુત્તિફલાનિસંસા ચા’’તિ?
‘‘પઞ્ચહિ ખો, આવુસો, અઙ્ગેહિ અનુગ્ગહિતા સમ્માદિટ્ઠિ ચેતોવિમુત્તિફલા ચ હોતિ ચેતોવિમુત્તિફલાનિસંસા ચ, પઞ્ઞાવિમુત્તિફલા ચ હોતિ પઞ્ઞાવિમુત્તિફલાનિસંસા ચ. ઇધાવુસો, સમ્માદિટ્ઠિ સીલાનુગ્ગહિતા ચ હોતિ, સુતાનુગ્ગહિતા ચ હોતિ, સાકચ્છાનુગ્ગહિતા ચ હોતિ, સમથાનુગ્ગહિતા ચ હોતિ, વિપસ્સનાનુગ્ગહિતા ચ હોતિ. ઇમેહિ ખો, આવુસો, પઞ્ચહઙ્ગેહિ અનુગ્ગહિતા સમ્માદિટ્ઠિ ચેતોવિમુત્તિફલા ચ હોતિ ચેતોવિમુત્તિફલાનિસંસા ચ, પઞ્ઞાવિમુત્તિફલા ચ હોતિ પઞ્ઞાવિમુત્તિફલાનિસંસા ચા’’તિ.
૪૫૩. ‘‘કતિ પનાવુસો, ભવા’’તિ?
‘‘તયોમે, આવુસો, ભવા – કામભવો , રૂપભવો, અરૂપભવો’’તિ.
‘‘કથં પનાવુસો, આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતી’’તિ?
‘‘અવિજ્જાનીવરણાનં ખો, આવુસો, સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં તત્રતત્રાભિનન્દના – એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતી’’તિ.
‘‘કથં પનાવુસો, આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ ન હોતી’’તિ?
‘‘અવિજ્જાવિરાગા ખો, આવુસો, વિજ્જુપ્પાદા તણ્હાનિરોધા – એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ ન હોતી’’તિ.
૪૫૪. ‘‘કતમં પનાવુસો, પઠમં ઝાન’’ન્તિ?
‘‘ઇધાવુસો, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ – ઇદં વુચ્ચતિ, આવુસો, પઠમં ઝાન’’ન્તિ.
‘‘પઠમં પનાવુસો, ઝાનં કતિઅઙ્ગિક’’ન્તિ?
‘‘પઠમં ખો, આવુસો, ઝાનં પઞ્ચઙ્ગિકં. ઇધાવુસો, પઠમં ઝાનં સમાપન્નસ્સ ભિક્ખુનો વિતક્કો ચ વત્તતિ, વિચારો ચ પીતિ ચ સુખઞ્ચ ચિત્તેકગ્ગતા ચ. પઠમં ખો, આવુસો, ઝાનં એવં પઞ્ચઙ્ગિક’’ન્તિ.
‘‘પઠમં પનાવુસો, ઝાનં કતઙ્ગવિપ્પહીનં કતઙ્ગસમન્નાગત’’ન્તિ?
‘‘પઠમં ખો, આવુસો, ઝાનં પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનં, પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગતં. ઇધાવુસો, પઠમં ઝાનં સમાપન્નસ્સ ભિક્ખુનો કામચ્છન્દો પહીનો હોતિ, બ્યાપાદો પહીનો હોતિ, થીનમિદ્ધં પહીનં હોતિ, ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં પહીનં હોતિ, વિચિકિચ્છા પહીના હોતિ; વિતક્કો ચ વત્તતિ, વિચારો ચ પીતિ ચ સુખઞ્ચ ચિત્તેકગ્ગતા ચ. પઠમં ખો, આવુસો, ઝાનં એવં પઞ્ચઙ્ગવિપ્પહીનં પઞ્ચઙ્ગસમન્નાગત’’ન્તિ.
૪૫૫. ‘‘પઞ્ચિમાનિ , આવુસો, ઇન્દ્રિયાનિ નાનાવિસયાનિ નાનાગોચરાનિ, ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તિ, સેય્યથિદં – ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં. ઇમેસં ખો, આવુસો, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં નાનાવિસયાનં નાનાગોચરાનં, ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તાનં, કિં પટિસરણં, કો ચ નેસં ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોતી’’તિ?
‘‘પઞ્ચિમાનિ, આવુસો, ઇન્દ્રિયાનિ નાનાવિસયાનિ નાનાગોચરાનિ, ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તિ, સેય્યથિદં – ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં. ઇમેસં ખો, આવુસો, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં નાનાવિસયાનં નાનાગોચરાનં, ન અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોન્તાનં, મનો પટિસરણં, મનો ચ નેસં ગોચરવિસયં પચ્ચનુભોતી’’તિ.
૪૫૬. ‘‘પઞ્ચિમાનિ, આવુસો, ઇન્દ્રિયાનિ, સેય્યથિદં – ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, આવુસો, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ કિં પટિચ્ચ તિટ્ઠન્તી’’તિ?
‘‘પઞ્ચિમાનિ, આવુસો, ઇન્દ્રિયાનિ, સેય્યથિદં – ચક્ખુન્દ્રિયં, સોતિન્દ્રિયં, ઘાનિન્દ્રિયં, જિવ્હિન્દ્રિયં, કાયિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, આવુસો, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ આયું પટિચ્ચ તિટ્ઠન્તી’’તિ.
‘‘આયુ પનાવુસો, કિં પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’’તિ?
‘‘આયુ ઉસ્મં પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’’તિ.
‘‘ઉસ્મા પનાવુસો, કિં પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’’તિ?
‘‘ઉસ્મા આયું પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’’તિ.
‘‘ઇદાનેવ ખો મયં, આવુસો, આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં એવં આજાનામ – ‘આયુ ઉસ્મં પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’તિ. ઇદાનેવ પન મયં, આવુસો, આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં એવં આજાનામ – ‘ઉસ્મા આયું પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘યથા કથં પનાવુસો, ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ?
‘‘તેન હાવુસો, ઉપમં તે કરિસ્સામિ; ઉપમાયપિધેકચ્ચે વિઞ્ઞૂ પુરિસા ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનન્તિ. સેય્યથાપિ, આવુસો, તેલપ્પદીપસ્સ ઝાયતો અચ્ચિં પટિચ્ચ આભા પઞ્ઞાયતિ, આભં પટિચ્ચ અચ્ચિ પઞ્ઞાયતિ; એવમેવ ખો, આવુસો, આયુ ઉસ્મં પટિચ્ચ તિટ્ઠતિ, ઉસ્મા આયું પટિચ્ચ તિટ્ઠતી’’તિ.
૪૫૭. ‘‘તેવ નુ ખો, આવુસો, આયુસઙ્ખારા, તે વેદનિયા ધમ્મા ઉદાહુ અઞ્ઞે આયુસઙ્ખારા અઞ્ઞે વેદનિયા ધમ્મા’’તિ? ‘‘ન ખો , આવુસો, તેવ આયુસઙ્ખારા તે વેદનિયા ધમ્મા. તે ચ હાવુસો, આયુસઙ્ખારા અભવિંસુ તે વેદનિયા ધમ્મા, ન યિદં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નસ્સ ભિક્ખુનો વુટ્ઠાનં પઞ્ઞાયેથ. યસ્મા ચ ખો, આવુસો, અઞ્ઞે આયુસઙ્ખારા અઞ્ઞે વેદનિયા ધમ્મા, તસ્મા સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નસ્સ ભિક્ખુનો વુટ્ઠાનં પઞ્ઞાયતી’’તિ.
‘‘યદા નુ ખો, આવુસો, ઇમં કાયં કતિ ધમ્મા જહન્તિ; અથાયં કાયો ઉજ્ઝિતો અવક્ખિત્તો સેતિ, યથા કટ્ઠં અચેતન’’ન્તિ?
‘‘યદા ખો, આવુસો, ઇમં કાયં તયો ધમ્મા જહન્તિ – આયુ ઉસ્મા ચ વિઞ્ઞાણં; અથાયં કાયો ઉજ્ઝિતો અવક્ખિત્તો સેતિ, યથા કટ્ઠં અચેતન’’ન્તિ.
‘‘ય્વાયં, આવુસો, મતો કાલઙ્કતો, યો ચાયં ભિક્ખુ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નો – ઇમેસં કિં નાનાકરણ’’ન્તિ?
‘‘ય્વાયં, આવુસો, મતો કાલઙ્કતો તસ્સ કાયસઙ્ખારા નિરુદ્ધા પટિપ્પસ્સદ્ધા , વચીસઙ્ખારા નિરુદ્ધા પટિપ્પસ્સદ્ધા, ચિત્તસઙ્ખારા નિરુદ્ધા પટિપ્પસ્સદ્ધા, આયુ પરિક્ખીણો, ઉસ્મા વૂપસન્તા, ઇન્દ્રિયાનિ પરિભિન્નાનિ. યો ચાયં ભિક્ખુ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નો તસ્સપિ કાયસઙ્ખારા નિરુદ્ધા પટિપ્પસ્સદ્ધા, વચીસઙ્ખારા નિરુદ્ધા પટિપ્પસ્સદ્ધા, ચિત્તસઙ્ખારા નિરુદ્ધા પટિપ્પસ્સદ્ધા, આયુ ન પરિક્ખીણો, ઉસ્મા અવૂપસન્તા, ઇન્દ્રિયાનિ વિપ્પસન્નાનિ. ય્વાયં, આવુસો, મતો કાલઙ્કતો, યો ચાયં ભિક્ખુ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નો – ઇદં નેસં નાનાકરણ’’ન્તિ.
૪૫૮. ‘‘કતિ પનાવુસો, પચ્ચયા અદુક્ખમસુખાય ચેતોવિમુત્તિયા સમાપત્તિયા’’તિ?
‘‘ચત્તારો ખો, આવુસો, પચ્ચયા અદુક્ખમસુખાય ચેતોવિમુત્તિયા સમાપત્તિયા. ઇધાવુસો, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇમે ખો, આવુસો, ચત્તારો પચ્ચયા અદુક્ખમસુખાય ચેતોવિમુત્તિયા સમાપત્તિયા’’તિ.
‘‘કતિ પનાવુસો, પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા સમાપત્તિયા’’તિ?
‘‘દ્વે ખો, આવુસો, પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા સમાપત્તિયા – સબ્બનિમિત્તાનઞ્ચ અમનસિકારો, અનિમિત્તાય ચ ધાતુયા મનસિકારો. ઇમે ખો, આવુસો, દ્વે પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા સમાપત્તિયા’’તિ.
‘‘કતિ પનાવુસો, પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા ઠિતિયા’’તિ?
‘‘તયો ખો, આવુસો, પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા ઠિતિયા – સબ્બનિમિત્તાનઞ્ચ અમનસિકારો, અનિમિત્તાય ચ ધાતુયા મનસિકારો, પુબ્બે ચ અભિસઙ્ખારો. ઇમે ખો, આવુસો, તયો પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા ઠિતિયા’’તિ.
‘‘કતિ પનાવુસો, પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા વુટ્ઠાનાયા’’તિ?
‘‘દ્વે ખો, આવુસો, પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા વુટ્ઠાનાય – સબ્બનિમિત્તાનઞ્ચ મનસિકારો, અનિમિત્તાય ચ ધાતુયા અમનસિકારો. ઇમે ખો, આવુસો, દ્વે પચ્ચયા અનિમિત્તાય ચેતોવિમુત્તિયા વુટ્ઠાનાયા’’તિ.
૪૫૯. ‘‘યા ચાયં, આવુસો, અપ્પમાણા ચેતોવિમુત્તિ, યા ચ આકિઞ્ચઞ્ઞા ચેતોવિમુત્તિ, યા ચ સુઞ્ઞતા ચેતોવિમુત્તિ, યા ચ અનિમિત્તા ચેતોવિમુત્તિ – ઇમે ધમ્મા નાનાત્થા ચેવ નાનાબ્યઞ્જના ચ ઉદાહુ એકત્થા બ્યઞ્જનમેવ નાન’’ન્તિ?
‘‘યા ચાયં, આવુસો, અપ્પમાણા ચેતોવિમુત્તિ, યા ચ આકિઞ્ચઞ્ઞા ચેતોવિમુત્તિ, યા ચ સુઞ્ઞતા ચેતોવિમુત્તિ, યા ચ અનિમિત્તા ચેતોવિમુત્તિ – અત્થિ ખો, આવુસો, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ ઇમે ધમ્મા નાનાત્થા ચેવ નાનાબ્યઞ્જના ચ; અત્થિ ચ ખો, આવુસો, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ ઇમે ધમ્મા એકત્થા, બ્યઞ્જનમેવ નાનં’’.
‘‘કતમો ચાવુસો, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ ઇમે ધમ્મા નાનાત્થા ચેવ નાનાબ્યઞ્જના ચ’’?
‘‘ઇધાવુસો, ભિક્ખુ મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરતિ. કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે॰… મુદિતાસહગતેન ચેતસા… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરતિ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરતિ. અયં વુચ્ચતાવુસો, અપ્પમાણા ચેતોવિમુત્તિ’’.
‘‘કતમા ચાવુસો, આકિઞ્ચઞ્ઞા ચેતોવિમુત્તિ’’?
‘‘ઇધાવુસો, ભિક્ખુ સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતાવુસો, આકિઞ્ચઞ્ઞા ચેતોવિમુત્તિ’’.
‘‘કતમા ચાવુસો, સુઞ્ઞતા ચેતોવિમુત્તિ’’?
‘‘ઇધાવુસો, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘સુઞ્ઞમિદં અત્તેન વા અત્તનિયેન વા’તિ. અયં વુચ્ચતાવુસો, સુઞ્ઞતા ચેતોવિમુત્તિ’’.
‘‘કતમા ચાવુસો, અનિમિત્તા ચેતોવિમુત્તિ’’?
‘‘ઇધાવુસો, ભિક્ખુ સબ્બનિમિત્તાનં અમનસિકારા અનિમિત્તં ચેતોસમાધિં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતાવુસો, અનિમિત્તા ચેતોવિમુત્તિ. અયં ખો, આવુસો, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ ઇમે ધમ્મા નાનાત્થા ચેવ નાનાબ્યઞ્જના ચ’’.
‘‘કતમો ચાવુસો, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ ઇમે ધમ્મા એકત્થા બ્યઞ્જનમેવ નાનં’’?
‘‘રાગો ખો, આવુસો, પમાણકરણો, દોસો પમાણકરણો, મોહો પમાણકરણો. તે ખીણાસવસ્સ ભિક્ખુનો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. યાવતા ખો, આવુસો, અપ્પમાણા ચેતોવિમુત્તિયો, અકુપ્પા તાસં ચેતોવિમુત્તિ અગ્ગમક્ખાયતિ. સા ખો પનાકુપ્પા ચેતોવિમુત્તિ સુઞ્ઞા રાગેન, સુઞ્ઞા દોસેન, સુઞ્ઞા મોહેન. રાગો ખો, આવુસો, કિઞ્ચનો, દોસો કિઞ્ચનો, મોહો કિઞ્ચનો. તે ખીણાસવસ્સ ભિક્ખુનો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. યાવતા ખો, આવુસો, આકિઞ્ચઞ્ઞા ચેતોવિમુત્તિયો, અકુપ્પા તાસં ચેતોવિમુત્તિ અગ્ગમક્ખાયતિ. સા ખો પનાકુપ્પા ચેતોવિમુત્તિ સુઞ્ઞા રાગેન, સુઞ્ઞા દોસેન , સુઞ્ઞા મોહેન. રાગો ખો, આવુસો, નિમિત્તકરણો, દોસો નિમિત્તકરણો, મોહો નિમિત્તકરણો. તે ખીણાસવસ્સ ભિક્ખુનો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. યાવતા ખો, આવુસો, અનિમિત્તા ચેતોવિમુત્તિયો, અકુપ્પા તાસં ચેતોવિમુત્તિ અગ્ગમક્ખાયતિ. સા ખો પનાકુપ્પા ચેતોવિમુત્તિ સુઞ્ઞા રાગેન, સુઞ્ઞા દોસેન, સુઞ્ઞા મોહેન. અયં ખો, આવુસો, પરિયાયો યં પરિયાયં આગમ્મ ઇમે ધમ્મા એકત્થા બ્યઞ્જનમેવ નાન’’ન્તિ.
ઇદમવોચાયસ્મા સારિપુત્તો. અત્તમનો આયસ્મા મહાકોટ્ઠિકો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
મહાવેદલ્લસુત્તં નિટ્ઠિતં તતિયં.
૪. ચૂળવેદલ્લસુત્તં
૪૬૦. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. અથ ખો વિસાખો ઉપાસકો યેન ધમ્મદિન્ના ભિક્ખુની તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ધમ્મદિન્નં ભિક્ખુનિં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો વિસાખો ઉપાસકો ધમ્મદિન્નં ભિક્ખુનિં એતદવોચ – ‘‘‘સક્કાયો સક્કાયો’તિ, અય્યે, વુચ્ચતિ. કતમો નુ ખો, અય્યે, સક્કાયો વુત્તો ભગવતા’’તિ? ‘‘પઞ્ચ ખો ઇમે, આવુસો વિસાખ, ઉપાદાનક્ખન્ધા સક્કાયો વુત્તો ભગવતા, સેય્યથિદં – રૂપુપાદાનક્ખન્ધો, વેદનુપાદાનક્ખન્ધો, સઞ્ઞુપાદાનક્ખન્ધો, સઙ્ખારુપાદાનક્ખન્ધો, વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધો. ઇમે ખો, આવુસો વિસાખ, પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા સક્કાયો વુત્તો ભગવતા’’તિ.
‘‘સાધય્યે’’તિ ખો વિસાખો ઉપાસકો ધમ્મદિન્નાય ભિક્ખુનિયા ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ધમ્મદિન્નં ભિક્ખુનિં ઉત્તરિં પઞ્હં અપુચ્છિ – ‘‘‘સક્કાયસમુદયો સક્કાયસમુદયો’તિ, અય્યે, વુચ્ચતિ. કતમો નુ ખો, અય્યે, સક્કાયસમુદયો વુત્તો ભગવતા’’તિ? ‘‘યાયં, આવુસો વિસાખ, તણ્હા પોનોબ્ભવિકા નન્દીરાગસહગતા તત્રતત્રાભિનન્દિની, સેય્યથિદં – કામતણ્હા ભવતણ્હા વિભવતણ્હા; અયં ખો, આવુસો વિસાખ, સક્કાયસમુદયો વુત્તો ભગવતા’’તિ.
‘‘‘સક્કાયનિરોધો સક્કાયનિરોધો’તિ, અય્યે, વુચ્ચતિ. કતમો નુ ખો, અય્યે, સક્કાયનિરોધો વુત્તો ભગવતા’’તિ?
‘‘યો ખો, આવુસો વિસાખ, તસ્સાયેવ તણ્હાય અસેસવિરાગનિરોધો ચાગો પટિનિસ્સગ્ગો મુત્તિ અનાલયો; અયં ખો, આવુસો વિસાખ, સક્કાયનિરોધો વુત્તો ભગવતા’’તિ.
‘‘‘સક્કાયનિરોધગામિની પટિપદા સક્કાયનિરોધગામિની પટિપદા’તિ, અય્યે, વુચ્ચતિ. કતમા નુ ખો, અય્યે, સક્કાયનિરોધગામિની પટિપદા વુત્તા ભગવતા’’તિ?
‘‘અયમેવ ખો, આવુસો વિસાખ, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સક્કાયનિરોધગામિની પટિપદા વુત્તા ભગવતા, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધી’’તિ.
‘‘તઞ્ઞેવ નુ ખો, અય્યે, ઉપાદાનં તે તેવ (સી॰) પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા ઉદાહુ અઞ્ઞત્ર પઞ્ચહુપાદાનક્ખન્ધેહિ ઉપાદાન’’ન્તિ? ‘‘ન ખો, આવુસો વિસાખ, તઞ્ઞેવ ઉપાદાનં તે પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા, નાપિ અઞ્ઞત્ર પઞ્ચહુપાદાનક્ખન્ધેહિ ઉપાદાનં. યો ખો, આવુસો વિસાખ, પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ છન્દરાગો તં તત્થ ઉપાદાન’’ન્તિ.
૪૬૧. ‘‘કથં પનાય્યે, સક્કાયદિટ્ઠિ હોતી’’તિ? ‘‘ઇધાવુસો વિસાખ, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો, અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો, સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો, રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, રૂપવન્તં વા અત્તાનં, અત્તનિ વા રૂપં, રૂપસ્મિં વા અત્તાનં. વેદનં…પે॰… સઞ્ઞં… સઙ્ખારે… વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, વિઞ્ઞાણવન્તં વા અત્તાનં, અત્તનિ વા વિઞ્ઞાણં, વિઞ્ઞાણસ્મિં વા અત્તાનં. એવં ખો , આવુસો વિસાખ, સક્કાયદિટ્ઠિ હોતી’’તિ.
‘‘કથં પનાય્યે, સક્કાયદિટ્ઠિ ન હોતી’’તિ?
‘‘ઇધાવુસો વિસાખ, સુતવા અરિયસાવકો, અરિયાનં દસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ કોવિદો અરિયધમ્મે સુવિનીતો, સપ્પુરિસાનં દસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ કોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે સુવિનીતો, ન રૂપં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, ન રૂપવન્તં વા અત્તાનં, ન અત્તનિ વા રૂપં, ન રૂપસ્મિં વા અત્તાનં. ન વેદનં…પે॰… ન સઞ્ઞં… ન સઙ્ખારે…પે॰… ન વિઞ્ઞાણં અત્તતો સમનુપસ્સતિ, ન વિઞ્ઞાણવન્તં વા અત્તાનં , ન અત્તનિ વા વિઞ્ઞાણં, ન વિઞ્ઞાણસ્મિં વા અત્તાનં. એવં ખો, આવુસો વિસાખ, સક્કાયદિટ્ઠિ ન હોતી’’તિ.
૪૬૨. ‘‘કતમો પનાય્યે, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો’’તિ?
‘‘અયમેવ ખો, આવુસો વિસાખ, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધી’’તિ. ‘‘અરિયો પનાય્યે, અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સઙ્ખતો ઉદાહુ અસઙ્ખતો’’તિ?
‘‘અરિયો ખો, આવુસો વિસાખ, અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સઙ્ખતો’’તિ .
‘‘અરિયેન નુ ખો, અય્યે, અટ્ઠઙ્ગિકેન મગ્ગેન તયો ખન્ધા સઙ્ગહિતા ઉદાહુ તીહિ ખન્ધેહિ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સઙ્ગહિતો’’તિ?
‘‘ન ખો, આવુસો વિસાખ, અરિયેન અટ્ઠઙ્ગિકેન મગ્ગેન તયો ખન્ધા સઙ્ગહિતા; તીહિ ચ ખો, આવુસો વિસાખ, ખન્ધેહિ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સઙ્ગહિતો. યા ચાવુસો વિસાખ, સમ્માવાચા યો ચ સમ્માકમ્મન્તો યો ચ સમ્માઆજીવો ઇમે ધમ્મા સીલક્ખન્ધે સઙ્ગહિતા. યો ચ સમ્માવાયામો યા ચ સમ્માસતિ યો ચ સમ્માસમાધિ ઇમે ધમ્મા સમાધિક્ખન્ધે સઙ્ગહિતા. યા ચ સમ્માદિટ્ઠિ યો ચ સમ્માસઙ્કપ્પો, ઇમે ધમ્મા પઞ્ઞાક્ખન્ધે સઙ્ગહિતા’’તિ.
‘‘કતમો પનાય્યે, સમાધિ, કતમે ધમ્મા સમાધિનિમિત્તા, કતમે ધમ્મા સમાધિપરિક્ખારા, કતમા સમાધિભાવના’’તિ?
‘‘યા ખો, આવુસો વિસાખ, ચિત્તસ્સ એકગ્ગતા અયં સમાધિ; ચત્તારો સતિપટ્ઠાના સમાધિનિમિત્તા; ચત્તારો સમ્મપ્પધાના સમાધિપરિક્ખારા. યા તેસંયેવ ધમ્માનં આસેવના ભાવના બહુલીકમ્મં, અયં એત્થ સમાધિભાવના’’તિ.
૪૬૩. ‘‘કતિ પનાય્યે, સઙ્ખારા’’તિ?
‘‘તયોમે, આવુસો વિસાખ, સઙ્ખારા – કાયસઙ્ખારો, વચીસઙ્ખારો, ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ.
‘‘કતમો પનાય્યે, કાયસઙ્ખારો, કતમો વચીસઙ્ખારો, કતમો ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ?
‘‘અસ્સાસપસ્સાસા ખો, આવુસો વિસાખ, કાયસઙ્ખારો, વિતક્કવિચારા વચીસઙ્ખારો, સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ.
‘‘કસ્મા પનાય્યે, અસ્સાસપસ્સાસા કાયસઙ્ખારો, કસ્મા વિતક્કવિચારા વચીસઙ્ખારો, કસ્મા સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ?
‘‘અસ્સાસપસ્સાસા ખો, આવુસો વિસાખ, કાયિકા એતે ધમ્મા કાયપ્પટિબદ્ધા, તસ્મા અસ્સાસપસ્સાસા કાયસઙ્ખારો. પુબ્બે ખો, આવુસો વિસાખ, વિતક્કેત્વા વિચારેત્વા પચ્છા વાચં ભિન્દતિ, તસ્મા વિતક્કવિચારા વચીસઙ્ખારો. સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચેતસિકા એતે ધમ્મા ચિત્તપ્પટિબદ્ધા, તસ્મા સઞ્ઞા ચ વેદના ચ ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ.
૪૬૪. ‘‘કથં પનાય્યે, સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિ હોતી’’તિ?
‘‘ન ખો, આવુસો વિસાખ, સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપજ્જન્તસ્સ ભિક્ખુનો એવં હોતિ – ‘અહં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપજ્જિસ્સ’ન્તિ વા, ‘અહં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપજ્જામી’તિ વા, ‘અહં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નો’તિ વા. અથ ખ્વાસ્સ પુબ્બેવ તથા ચિત્તં ભાવિતં હોતિ યં તં તથત્તાય ઉપનેતી’’તિ.
‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપજ્જન્તસ્સ પનાય્યે, ભિક્ખુનો કતમે ધમ્મા પઠમં નિરુજ્ઝન્તિ – યદિ વા કાયસઙ્ખારો, યદિ વા વચીસઙ્ખારો, યદિ વા ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ? ‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપજ્જન્તસ્સ ખો, આવુસો વિસાખ, ભિક્ખુનો પઠમં નિરુજ્ઝતિ વચીસઙ્ખારો, તતો કાયસઙ્ખારો, તતો ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ.
‘‘કથં પનાય્યે, સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠાનં હોતી’’તિ?
‘‘ન ખો, આવુસો વિસાખ, સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠહન્તસ્સ ભિક્ખુનો એવં હોતિ – ‘અહં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠહિસ્સ’ન્તિ વા, ‘અહં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠહામી’તિ વા, ‘અહં સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠિતો’તિ વા. અથ ખ્વાસ્સ પુબ્બેવ તથા ચિત્તં ભાવિતં હોતિ યં તં તથત્તાય ઉપનેતી’’તિ.
‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠહન્તસ્સ પનાય્યે, ભિક્ખુનો કતમે ધમ્મા પઠમં ઉપ્પજ્જન્તિ – યદિ વા કાયસઙ્ખારો, યદિ વા વચીસઙ્ખારો, યદિ વા ચિત્તસઙ્ખારો’’તિ? ‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠહન્તસ્સ ખો, આવુસો વિસાખ, ભિક્ખુનો પઠમં ઉપ્પજ્જતિ ચિત્તસઙ્ખારો, તતો કાયસઙ્ખારો, તતો વચીસઙ્ખારો’’તિ.
‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠિતં પનાય્યે, ભિક્ખું કતિ ફસ્સા ફુસન્તી’’તિ? ‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠિતં ખો, આવુસો વિસાખ, ભિક્ખું તયો ફસ્સા ફુસન્તિ – સુઞ્ઞતો ફસ્સો, અનિમિત્તો ફસ્સો, અપ્પણિહિતો ફસ્સો’’તિ.
‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠિતસ્સ પનાય્યે, ભિક્ખુનો કિંનિન્નં ચિત્તં હોતિ કિંપોણં કિંપબ્ભાર’’ન્તિ? ‘‘સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધસમાપત્તિયા વુટ્ઠિતસ્સ ખો, આવુસો વિસાખ, ભિક્ખુનો વિવેકનિન્નં ચિત્તં હોતિ, વિવેકપોણં વિવેકપબ્ભાર’’ન્તિ.
૪૬૫. ‘‘કતિ પનાય્યે, વેદના’’તિ?
‘‘તિસ્સો ખો ઇમા, આવુસો વિસાખ, વેદના – સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના’’તિ.
‘‘કતમા પનાય્યે, સુખા વેદના, કતમા દુક્ખા વેદના, કતમા અદુક્ખમસુખા વેદના’’તિ?
‘‘યં ખો, આવુસો વિસાખ, કાયિકં વા ચેતસિકં વા સુખં સાતં વેદયિતં – અયં સુખા વેદના. યં ખો, આવુસો વિસાખ, કાયિકં વા ચેતસિકં વા દુક્ખં અસાતં વેદયિતં – અયં દુક્ખા વેદના. યં ખો, આવુસો વિસાખ, કાયિકં વા ચેતસિકં વા નેવ સાતં નાસાતં વેદયિતં – અયં અદુક્ખમસુખા વેદના’’તિ.
‘‘સુખા પનાય્યે, વેદના કિંસુખા કિંદુક્ખા, દુક્ખા વેદના કિંસુખા કિંદુક્ખા, અદુક્ખમસુખા વેદના કિંસુખા કિંદુક્ખા’’તિ?
‘‘સુખા ખો, આવુસો વિસાખ, વેદના ઠિતિસુખા વિપરિણામદુક્ખા; દુક્ખા વેદના ઠિતિદુક્ખા વિપરિણામસુખા ; અદુક્ખમસુખા વેદના ઞાણસુખા અઞ્ઞાણદુક્ખા’’તિ.
‘‘સુખાય પનાય્યે, વેદનાય કિં અનુસયો અનુસેતિ, દુક્ખાય વેદનાય કિં અનુસયો અનુસેતિ, અદુક્ખમસુખાય વેદનાય કિં અનુસયો અનુસેતી’’તિ?
‘‘સુખાય ખો, આવુસો વિસાખ, વેદનાય રાગાનુસયો અનુસેતિ, દુક્ખાય વેદનાય પટિઘાનુસયો અનુસેતિ, અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો અનુસેતી’’તિ.
‘‘સબ્બાય નુ ખો, અય્યે, સુખાય વેદનાય રાગાનુસયો અનુસેતિ, સબ્બાય દુક્ખાય વેદનાય પટિઘાનુસયો અનુસેતિ, સબ્બાય અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો અનુસેતી’’તિ?
‘‘ન ખો, આવુસો વિસાખ, સબ્બાય સુખાય વેદનાય રાગાનુસયો અનુસેતિ, ન સબ્બાય દુક્ખાય વેદનાય પટિઘાનુસયો અનુસેતિ, ન સબ્બાય અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો અનુસેતી’’તિ.
‘‘સુખાય પનાય્યે, વેદનાય કિં પહાતબ્બં, દુક્ખાય વેદનાય કિં પહાતબ્બં, અદુક્ખમસુખાય વેદનાય કિં પહાતબ્બ’’ન્તિ?
‘‘સુખાય ખો, આવુસો વિસાખ, વેદનાય રાગાનુસયો પહાતબ્બો, દુક્ખાય વેદનાય પટિઘાનુસયો પહાતબ્બો, અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો પહાતબ્બો’’તિ.
‘‘સબ્બાય નુ ખો, અય્યે, સુખાય વેદનાય રાગાનુસયો પહાતબ્બો, સબ્બાય દુક્ખાય વેદનાય પટિઘાનુસયો પહાતબ્બો, સબ્બાય અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો પહાતબ્બો’’તિ?
‘‘ન ખો, આવુસો વિસાખ, સબ્બાય સુખાય વેદનાય રાગાનુસયો પહાતબ્બો, ન સબ્બાય દુક્ખાય વેદનાય પટિઘાનુસયો પહાતબ્બો , ન સબ્બાય અદુક્ખમસુખાય વેદનાય અવિજ્જાનુસયો પહાતબ્બો. ઇધાવુસો વિસાખ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. રાગં તેન પજહતિ, ન તત્થ રાગાનુસયો અનુસેતિ. ઇધાવુસો વિસાખ, ભિક્ખુ ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘કુદાસ્સુ નામાહં તદાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સામિ યદરિયા એતરહિ આયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’તિ? ઇતિ અનુત્તરેસુ વિમોક્ખેસુ પિહં ઉપટ્ઠાપયતો ઉપ્પજ્જતિ પિહાપ્પચ્ચયા દોમનસ્સં. પટિઘં તેન પજહતિ, ન તત્થ પટિઘાનુસયો અનુસેતિ. ઇધાવુસો વિસાખ, ભિક્ખુ સુખસ્સ ચ પહાના, દુક્ખસ્સ ચ પહાના, પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા, અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અવિજ્જં તેન પજહતિ, ન તત્થ અવિજ્જાનુસયો અનુસેતી’’તિ.
૪૬૬. ‘‘સુખાય પનાય્યે, વેદનાય કિં પટિભાગો’’તિ?
‘‘સુખાય ખો, આવુસો વિસાખ, વેદનાય દુક્ખા વેદના પટિભાગો’’તિ.
‘‘દુક્ખાય પન્નાય્યે, વેદનાય કિં પટિભાગો’’તિ?
‘‘દુક્ખાય ખો, આવુસો વિસાખ, વેદનાય સુખા વેદના પટિભાગો’’તિ.
‘‘અદુક્ખમસુખાય પનાય્યે, વેદનાય કિં પટિભાગો’’તિ?
‘‘અદુક્ખમસુખાય ખો, આવુસો વિસાખ, વેદનાય અવિજ્જા પટિભાગો’’તિ.
‘‘અવિજ્જાય પનાય્યે, કિં પટિભાગો’’તિ?
‘‘અવિજ્જાય ખો, આવુસો વિસાખ, વિજ્જા પટિભાગો’’તિ.
‘‘વિજ્જાય પનાય્યે, કિં પટિભાગો’’તિ?
‘‘વિજ્જાય ખો, આવુસો વિસાખ, વિમુત્તિ પટિભાગો’’તિ.
‘‘વિમુત્તિયા પનાય્યે , કિં પટિભાગો’’તિ?
‘‘વિમુત્તિયા ખો, આવુસો વિસાખ, નિબ્બાનં પટિભાગો’’તિ.
‘‘નિબ્બાનસ્સ પનાય્યે, કિં પટિભાગો’’તિ? ‘‘અચ્ચયાસિ, આવુસો અચ્ચસરાવુસો (સી॰ પી॰), અચ્ચસ્સરાવુસો (સ્યા॰ કં॰) વિસાખ, પઞ્હં, નાસક્ખિ પઞ્હાનં પરિયન્તં ગહેતું. નિબ્બાનોગધઞ્હિ, આવુસો વિસાખ, બ્રહ્મચરિયં, નિબ્બાનપરાયનં નિબ્બાનપરિયોસાનં. આકઙ્ખમાનો ચ ત્વં, આવુસો વિસાખ, ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં પુચ્છેય્યાસિ, યથા ચ તે ભગવા બ્યાકરોતિ તથા નં ધારેય્યાસી’’તિ.
૪૬૭. અથ ખો વિસાખો ઉપાસકો ધમ્મદિન્નાય ભિક્ખુનિયા ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના ધમ્મદિન્નં ભિક્ખુનિં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો વિસાખો ઉપાસકો યાવતકો અહોસિ ધમ્મદિન્નાય ભિક્ખુનિયા સદ્ધિં કથાસલ્લાપો તં સબ્બં ભગવતો આરોચેસિ. એવં વુત્તે, ભગવા વિસાખં ઉપાસકં એતદવોચ – ‘‘પણ્ડિતા, વિસાખ, ધમ્મદિન્ના ભિક્ખુની, મહાપઞ્ઞા, વિસાખ, ધમ્મદિન્ના ભિક્ખુની. મં ચેપિ ત્વં, વિસાખ, એતમત્થં પુચ્છેય્યાસિ, અહમ્પિ તં એવમેવં બ્યાકરેય્યં, યથા તં ધમ્મદિન્નાય ભિક્ખુનિયા બ્યાકતં. એસો ચેવેતસ્સ એસોવેતસ્સ (સ્યા॰ કં॰) અત્થો. એવઞ્ચ નં એવમેતં (સી॰ સ્યા॰ કં॰) ધારેહી’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો વિસાખો ઉપાસકો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
ચૂળવેદલ્લસુત્તં નિટ્ઠિતં ચતુત્થં.
૫. ચૂળધમ્મસમાદાનસુત્તં
૪૬૮. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં; અત્થિ, ભિક્ખવે , ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં; અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં; અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં’’.
૪૬૯. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં? સન્તિ, ભિક્ખવે, એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો – ‘નત્થિ કામેસુ દોસો’તિ. તે કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જન્તિ. તે ખો મોળિબદ્ધાહિ મોળિબન્ધાહિ (સ્યા॰ કં॰ ક॰) પરિબ્બાજિકાહિ પરિચારેન્તિ. તે એવમાહંસુ – ‘કિંસુ નામ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા કામેસુ અનાગતભયં સમ્પસ્સમાના કામાનં પહાનમાહંસુ, કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ? સુખો ઇમિસ્સા પરિબ્બાજિકાય તરુણાય મુદુકાય લોમસાય બાહાય સમ્ફસ્સો’તિ તે કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જન્તિ. તે કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જિત્વા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ. તે તત્થ દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયન્તિ. તે એવમાહંસુ – ‘ઇદં ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા કામેસુ અનાગતભયં સમ્પસ્સમાના કામાનં પહાનમાહંસુ, કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ, ઇમે હિ મયં કામહેતુ કામનિદાનં દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયામા’તિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે માલુવાસિપાટિકા ફલેય્ય. અથ ખો તં, ભિક્ખવે, માલુવાબીજં અઞ્ઞતરસ્મિં સાલમૂલે નિપતેય્ય. અથ ખો, ભિક્ખવે, યા તસ્મિં સાલે અધિવત્થા દેવતા સા ભીતા સંવિગ્ગા સન્તાસં આપજ્જેય્ય. અથ ખો, ભિક્ખવે, તસ્મિં સાલે અધિવત્થાય દેવતાય મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા આરામદેવતા વનદેવતા રુક્ખદેવતા ઓસધિતિણવનપ્પતીસુ અધિવત્થા દેવતા સઙ્ગમ્મ સમાગમ્મ એવં સમસ્સાસેય્યું – ‘મા ભવં ભાયિ, મા ભવં ભાયિ; અપ્પેવ નામેતં માલુવાબીજં મોરો વા ગિલેય્ય મોરો વા ગિલેય્ય, ગોધા વા ખાદેય્ય (ક॰), મગો વા ખાદેય્ય, દવડાહો વનદાહો (ક॰) વા ડહેય્ય, વનકમ્મિકા વા ઉદ્ધરેય્યું, ઉપચિકા વા ઉટ્ઠહેય્યું ઉદ્રભેય્યું (સી॰ પી॰ ક॰), અબીજં વા પનસ્સા’તિ. અથ ખો તં, ભિક્ખવે, માલુવાબીજં નેવ મોરો ગિલેય્ય, ન મગો ખાદેય્ય, ન દવડાહો ડહેય્ય, ન વનકમ્મિકા ઉદ્ધરેય્યું, ન ઉપચિકા ઉટ્ઠહેય્યું, બીજઞ્ચ પનસ્સ તં પાવુસ્સકેન મેઘેન અભિપ્પવુટ્ઠં સમ્મદેવ વિરુહેય્ય. સાસ્સ માલુવાલતા તરુણા મુદુકા લોમસા વિલમ્બિની, સા તં સાલં ઉપનિસેવેય્ય. અથ ખો, ભિક્ખવે, તસ્મિં સાલે અધિવત્થાય દેવતાય એવમસ્સ – ‘કિંસુ નામ તે ભોન્તો મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા આરામદેવતા વનદેવતા રુક્ખદેવતા ઓસધિતિણવનપ્પતીસુ અધિવત્થા દેવતા માલુવાબીજે અનાગતભયં સમ્પસ્સમાના સઙ્ગમ્મ સમાગમ્મ એવં સમસ્સાસેસું સમસ્સાસેય્યું (ક॰) – ‘‘મા ભવં ભાયિ મા ભવં ભાયિ, અપ્પેવ નામેતં માલુવાબીજં મોરો વા ગિલેય્ય, મગો વા ખાદેય્ય, દવડાહો વા ડહેય્ય, વનકમ્મિકા વા ઉદ્ધરેય્યું, ઉપચિકા વા ઉટ્ઠહેય્યું, અબીજં વા પનસ્સા’’તિ; સુખો ઇમિસ્સા માલુવાલતાય તરુણાય મુદુકાય લોમસાય વિલમ્બિનિયા સમ્ફસ્સો’તિ. સા તં સાલં અનુપરિહરેય્ય. સા તં સાલં અનુપરિહરિત્વા ઉપરિ વિટભિં વિટપં (સ્યા॰ ટ્ઠ॰) કરેય્ય. ઉપરિ વિટભિં કરિત્વા ઓઘનં જનેય્ય. ઓઘનં જનેત્વા યે તસ્સ સાલસ્સ મહન્તા મહન્તા ખન્ધા તે પદાલેય્ય. અથ ખો, ભિક્ખવે, તસ્મિં સાલે અધિવત્થાય દેવતાય એવમસ્સ – ‘ઇદં ખો તે ભોન્તો મિત્તામચ્ચા ઞાતિસાલોહિતા આરામદેવતા વનદેવતા રુક્ખદેવતા ઓસધિતિણવનપ્પતીસુ અધિવત્થા દેવતા માલુવાબીજે અનાગતભયં સમ્પસ્સમાના સઙ્ગમ્મ સમાગમ્મ એવં સમસ્સાસેસું સમસ્સાસેય્યું (ક॰) – ‘‘મા ભવં ભાયિ મા ભવં ભાયિ, અપ્પેવ નામેતં માલુવાબીજં મોરો વા ગિલેય્ય, મગો વા ખાદેય્ય, દવડાહો વા ડહેય્ય, વનકમ્મિકા વા ઉદ્ધરેય્યું, ઉપચિકા વા ઉટ્ઠહેય્યું અબીજં વા પનસ્સા’’તિ. યઞ્ચાહં યં વાહં (ક॰), સ્વાહં (સ્યા॰ કં॰) માલુવાબીજહેતુ દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયામી’તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ એકે સમણબ્રાહ્મણા એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો ‘નત્થિ કામેસુ દોસો’તિ . તે કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જન્તિ. તે મોળિબદ્ધાહિ પરિબ્બાજિકાહિ પરિચારેન્તિ. તે એવમાહંસુ – ‘કિંસુ નામ તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા કામેસુ અનાગતભયં સમ્પસ્સમાના કામાનં પહાનમાહંસુ, કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ? સુખો ઇમિસ્સા પરિબ્બાજિકાય તરુણાય મુદુકાય લોમસાય બાહાય સમ્ફસ્સો’તિ. તે કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જન્તિ. તે કામેસુ પાતબ્યતં આપજ્જિત્વા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ. તે તત્થ દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયન્તિ. તે એવમાહંસુ – ‘ઇદં ખો તે ભોન્તો સમણબ્રાહ્મણા કામેસુ અનાગતભયં સમ્પસ્સમાના કામાનં પહાનમાહંસુ, કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞપેન્તિ. ઇમે હિ મયં કામહેતુ કામનિદાનં દુક્ખા તિબ્બા ખરા કટુકા વેદના વેદયામા’તિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં.
૪૭૦. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અચેલકો હોતિ મુત્તાચારો હત્થાપલેખનો, નએહિભદ્દન્તિકો, નતિટ્ઠભદ્દન્તિકો, નાભિહટં, ન ઉદ્દિસ્સકતં, ન નિમન્તનં સાદિયતિ, સો ન કુમ્ભિમુખા પટિગ્ગણ્હાતિ, ન કળોપિમુખા પટિગ્ગણ્હાતિ, ન એળકમન્તરં, ન દણ્ડમન્તરં, ન મુસલમન્તરં, ન દ્વિન્નં ભુઞ્જમાનાનં, ન ગબ્ભિનિયા, ન પાયમાનાય, ન પુરિસન્તરગતાય, ન સઙ્કિત્તીસુ, ન યત્થ સા ઉપટ્ઠિતો હોતિ, ન યત્થ મક્ખિકા સણ્ડસણ્ડચારિની, ન મચ્છં, ન મંસં, ન સુરં, ન મેરયં, ન થુસોદકં પિવતિ. સો એકાગારિકો વા હોતિ એકાલોપિકો, દ્વાગારિકો વા હોતિ દ્વાલોપિકો…પે॰… સત્તાગારિકો વા હોતિ સત્તાલોપિકો. એકિસ્સાપિ દત્તિયા યાપેતિ, દ્વીહિપિ દત્તીહિ યાપેતિ… સત્તહિપિ દત્તીહિ યાપેતિ. એકાહિકમ્પિ આહારં આહારેતિ, દ્વીહિકમ્પિ આહારં આહારેતિ… સત્તાહિકમ્પિ આહારં આહારેતિ. ઇતિ એવરૂપં અદ્ધમાસિકમ્પિ પરિયાયભત્તભોજનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ. સો સાકભક્ખો વા હોતિ , સામાકભક્ખો વા હોતિ, નીવારભક્ખો વા હોતિ, દદ્દુલભક્ખો વા હોતિ, હટભક્ખો વા હોતિ, કણભક્ખો વા હોતિ, આચામભક્ખો વા હોતિ, પિઞ્ઞાકભક્ખો વા હોતિ, તિણભક્ખો વા હોતિ, ગોમયભક્ખો વા હોતિ, વનમૂલફલાહારો યાપેતિ પવત્તફલભોજી. સો સાણાનિપિ ધારેતિ, મસાણાનિપિ ધારેતિ, છવદુસ્સાનિપિ ધારેતિ, પંસુકૂલાનિપિ ધારેતિ, તિરીટાનિપિ ધારેતિ, અજિનમ્પિ ધારેતિ, અજિનક્ખિપમ્પિ ધારેતિ, કુસચીરમ્પિ ધારેતિ, વાકચીરમ્પિ ધારેતિ, ફલકચીરમ્પિ ધારેતિ, કેસકમ્બલમ્પિ ધારેતિ, વાળકમ્બલમ્પિ ધારેતિ, ઉલૂકપક્ખમ્પિ ધારેતિ, કેસમસ્સુલોચકોપિ હોતિ, કેસમસ્સુલોચનાનુયોગમનુયુત્તો, ઉબ્ભટ્ઠકોપિ હોતિ, આસનપટિક્ખિત્તો, ઉક્કુટિકોપિ હોતિ ઉક્કુટિકપ્પધાનમનુયુત્તો, કણ્ટકાપસ્સયિકોપિ હોતિ, કણ્ટકાપસ્સયે સેય્યં કપ્પેતિ પસ્સ મ॰ નિ॰ ૧.૧૫૫ મહાસીહનાદસુત્તે, સાયતતિયકમ્પિ ઉદકોરોહનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ. ઇતિ એવરૂપં અનેકવિહિતં કાયસ્સ આતાપનપરિતાપનાનુયોગમનુયુત્તો વિહરતિ . સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં.
૪૭૧. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં? ઇધ , ભિક્ખવે, એકચ્ચો પકતિયા તિબ્બરાગજાતિકો હોતિ, સો અભિક્ખણં રાગજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; પકતિયા તિબ્બદોસજાતિકો હોતિ, સો અભિક્ખણં દોસજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; પકતિયા તિબ્બમોહજાતિકો હોતિ, સો અભિક્ખણં મોહજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સો સહાપિ દુક્ખેન, સહાપિ દોમનસ્સેન, અસ્સુમુખોપિ રુદમાનો પરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં ચરતિ. સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં.
૪૭૨. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પકતિયા ન તિબ્બરાગજાતિકો હોતિ, સો ન અભિક્ખણં રાગજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; પકતિયા ન તિબ્બદોસજાતિકો હોતિ, સો ન અભિક્ખણં દોસજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; પકતિયા ન તિબ્બમોહજાતિકો હોતિ , સો ન અભિક્ખણં મોહજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સો વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં…પે॰… તતિયં ઝાનં… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિ ધમ્મસમાદાનાની’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
ચૂળધમ્મસમાદાનસુત્તં નિટ્ઠિતં પઞ્ચમં.
૬. મહાધમ્મસમાદાનસુત્તં
૪૭૩. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘યેભુય્યેન, ભિક્ખવે, સત્તા એવંકામા એવંછન્દા એવંઅધિપ્પાયા – ‘અહો વત અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા પરિહાયેય્યું, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢેય્યુ’ન્તિ. તેસં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવંકામાનં એવંછન્દાનં એવંઅધિપ્પાયાનં અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ. તત્ર તુમ્હે, ભિક્ખવે, કં હેતું પચ્ચેથા’’તિ? ‘‘ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા, ભગવંનેત્તિકા, ભગવંપટિસરણા. સાધુ વત, ભન્તે, ભગવન્તઞ્ઞેવ પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો; ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
૪૭૪. ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો, અરિયાનં અદસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ અકોવિદો અરિયધમ્મે અવિનીતો, સપ્પુરિસાનં અદસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ અકોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે અવિનીતો, સેવિતબ્બે ધમ્મે ન જાનાતિ અસેવિતબ્બે ધમ્મે ન જાનાતિ, ભજિતબ્બે ધમ્મે ન જાનાતિ અભજિતબ્બે ધમ્મે ન જાનાતિ. સો સેવિતબ્બે ધમ્મે અજાનન્તો અસેવિતબ્બે ધમ્મે અજાનન્તો, ભજિતબ્બે ધમ્મે અજાનન્તો અભજિતબ્બે ધમ્મે અજાનન્તો, અસેવિતબ્બે ધમ્મે સેવતિ સેવિતબ્બે ધમ્મે ન સેવતિ, અભજિતબ્બે ધમ્મે ભજતિ ભજિતબ્બે ધમ્મે ન ભજતિ. તસ્સ અસેવિતબ્બે ધમ્મે સેવતો સેવિતબ્બે ધમ્મે અસેવતો, અભજિતબ્બે ધમ્મે ભજતો ભજિતબ્બે ધમ્મે અભજતો અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં અવિદ્દસુનો.
‘‘સુતવા ચ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો, અરિયાનં દસ્સાવી અરિયધમ્મસ્સ કોવિદો અરિયધમ્મે સુવિનીતો, સપ્પુરિસાનં દસ્સાવી સપ્પુરિસધમ્મસ્સ કોવિદો સપ્પુરિસધમ્મે સુવિનીતો, સેવિતબ્બે ધમ્મે જાનાતિ અસેવિતબ્બે ધમ્મે જાનાતિ, ભજિતબ્બે ધમ્મે જાનાતિ અભજિતબ્બે ધમ્મે જાનાતિ. સો સેવિતબ્બે ધમ્મે જાનન્તો અસેવિતબ્બે ધમ્મે જાનન્તો, ભજિતબ્બે ધમ્મે જાનન્તો અભજિતબ્બે ધમ્મે જાનન્તો, અસેવિતબ્બે ધમ્મે ન સેવતિ સેવિતબ્બે ધમ્મે સેવતિ, અભજિતબ્બે ધમ્મે ન ભજતિ ભજિતબ્બે ધમ્મે ભજતિ. તસ્સ અસેવિતબ્બે ધમ્મે અસેવતો સેવિતબ્બે ધમ્મે સેવતો, અભજિતબ્બે ધમ્મે અભજતો ભજિતબ્બે ધમ્મે ભજતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં વિદ્દસુનો.
૪૭૫. ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનાનિ. કતમાનિ ચત્તારિ? અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં; અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં; અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં; અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં.
૪૭૬. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યમિદં યદિદં (સી॰) ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં, તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાક’ન્તિ. તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં અપ્પજાનન્તો તં સેવતિ, તં ન પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં સેવતો, તં અપરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં અવિદ્દસુનો.
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાક’ન્તિ. તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં અપ્પજાનન્તો તં સેવતિ, તં ન પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં સેવતો, તં અપરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં અવિદ્દસુનો.
‘‘તત્ર , ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં, તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાક’ન્તિ. તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં અપ્પજાનન્તો તં ન સેવતિ, તં પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં અસેવતો, તં પરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં અવિદ્દસુનો.
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં, તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાક’ન્તિ. તં અવિદ્વા અવિજ્જાગતો યથાભૂતં અપ્પજાનન્તો તં ન સેવતિ, તં પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં અસેવતો, તં પરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં અવિદ્દસુનો.
૪૭૭. ‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાક’ન્તિ. તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનન્તો તં ન સેવતિ, તં પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં અસેવતો, તં પરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં વિદ્દસુનો.
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાક’ન્તિ. તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનન્તો તં ન સેવતિ, તં પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં અસેવતો, તં પરિવજ્જયતો , અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં વિદ્દસુનો.
‘‘તત્ર , ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાક’ન્તિ. તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનન્તો તં સેવતિ, તં ન પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં સેવતો, તં અપરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં વિદ્દસુનો.
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનાતિ – ‘ઇદં ખો ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાક’ન્તિ. તં વિદ્વા વિજ્જાગતો યથાભૂતં પજાનન્તો તં સેવતિ, તં ન પરિવજ્જેતિ. તસ્સ તં સેવતો, તં અપરિવજ્જયતો, અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? એવઞ્હેતં, ભિક્ખવે, હોતિ યથા તં વિદ્દસુનો.
૪૭૮. ‘‘કતમઞ્ચ , ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન પાણાતિપાતી હોતિ, પાણાતિપાતપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અદિન્નાદાયી હોતિ, અદિન્નાદાનપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન કામેસુ મિચ્છાચારી હોતિ, કામેસુ મિચ્છાચારપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન મુસાવાદી હોતિ, મુસાવાદપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન પિસુણવાચો હોતિ, પિસુણવાચાપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન ફરુસવાચો હોતિ, ફરુસવાચાપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન સમ્ફપ્પલાપી હોતિ, સમ્ફપ્પલાપપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અભિજ્ઝાલુ હોતિ, અભિજ્ઝાપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન બ્યાપન્નચિત્તો હોતિ, બ્યાપાદપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન મિચ્છાદિટ્ઠિ હોતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં.
૪૭૯. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન પાણાતિપાતી હોતિ, પાણાતિપાતપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન અદિન્નાદાયી હોતિ, અદિન્નાદાનપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન કામેસુમિચ્છાચારી હોતિ, કામેસુમિચ્છાચારપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન મુસાવાદી હોતિ, મુસાવાદપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન પિસુણવાચો હોતિ, પિસુણવાચાપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન ફરુસવાચો હોતિ, ફરુસવાચાપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન સમ્ફપ્પલાપી હોતિ, સમ્ફપ્પલાપપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન અભિજ્ઝાલુ હોતિ, અભિજ્ઝાપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન બ્યાપન્નચિત્તો હોતિ, બ્યાપાદપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન મિચ્છાદિટ્ઠિ હોતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં.
૪૮૦. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ, પાણાતિપાતા વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ, અદિન્નાદાના વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન કામેસુમિચ્છાચારા પટિવિરતો હોતિ, કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ, મુસાવાદા વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ , પિસુણાય વાચાય વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન ફરુસાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ, ફરુસાય વાચાય વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતો હોતિ, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણીપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અનભિજ્ઝાલુ હોતિ, અનભિજ્ઝાપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અબ્યાપન્નચિત્તો હોતિ, અબ્યાપાદપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા ચ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં.
૪૮૧. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ, પાણાતિપાતા વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ, અદિન્નાદાના વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન કામેસુમિચ્છાચારા પટિવિરતો હોતિ, કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ, મુસાવાદા વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન પિસુણાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ, પિસુણાય વાચાય વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન ફરુસાય વાચાય પટિવિરતો હોતિ, ફરુસાય વાચાય વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન સમ્ફપ્પલાપા પટિવિરતો હોતિ, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણીપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન અનભિજ્ઝાલુ હોતિ, અનભિજ્ઝાપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન અબ્યાપન્નચિત્તો હોતિ, અબ્યાપાદપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; સહાપિ સુખેન સહાપિ સોમનસ્સેન સમ્માદિટ્ઠિ હોતિ, સમ્માદિટ્ઠિપચ્ચયા ચ સુખં સોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સો કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જતિ. ઇદં, વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિ ધમ્મસમાદાનાનિ.
૪૮૨. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, તિત્તકાલાબુ વિસેન સંસટ્ઠો. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય જીવિતુકામો અમરિતુકામો સુખકામો દુક્ખપ્પટિકૂલો. તમેનં એવં વદેય્યું – ‘અમ્ભો પુરિસ, અયં તિત્તકાલાબુ વિસેન સંસટ્ઠો, સચે આકઙ્ખસિ પિવ પિપ (સી॰ પી॰). તસ્સ તે પિવતો પિપતો (સી॰ પી॰) ચેવ નચ્છાદેસ્સતિ વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા પીત્વા (સી॰) ચ પન મરણં વા નિગચ્છસિ મરણમત્તં વા દુક્ખ’ન્તિ. સો તં અપ્પટિસઙ્ખાય પિવેય્ય, નપ્પટિનિસ્સજ્જેય્ય. તસ્સ તં પિવતો ચેવ નચ્છાદેય્ય વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં. તથૂપમાહં, ભિક્ખવે, ઇમં ધમ્મસમાદાનં વદામિ, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ દુક્ખવિપાકં.
૪૮૩. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, આપાનીયકંસો વણ્ણસમ્પન્નો ગન્ધસમ્પન્નો રસસમ્પન્નો. સો ચ ખો વિસેન સંસટ્ઠો. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય જીવિતુકામો અમરિતુકામો સુખકામો દુક્ખપ્પટિકૂલો. તમેનં એવં વદેય્યું – ‘અમ્ભો પુરિસ, અયં આપાનીયકંસો વણ્ણસમ્પન્નો ગન્ધસમ્પન્નો રસસમ્પન્નો. સો ચ ખો વિસેન સંસટ્ઠો, સચે આકઙ્ખસિ પિવ. તસ્સ તે પિવતોહિ પિવતોપિ (ક॰) ખો છાદેસ્સતિ વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન મરણં વા નિગચ્છસિ મરણમત્તં વા દુક્ખ’ન્તિ. સો તં અપ્પટિસઙ્ખાય પિવેય્ય, નપ્પટિનિસ્સજ્જેય્ય. તસ્સ તં પિવતોહિ ખો છાદેય્ય વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં. તથૂપમાહં, ભિક્ખવે, ઇમં ધમ્મસમાદાનં વદામિ, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખં આયતિં દુક્ખવિપાકં.
૪૮૪. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, પૂતિમુત્તં નાનાભેસજ્જેહિ સંસટ્ઠં. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય પણ્ડુકરોગી. તમેનં એવં વદેય્યું – ‘અમ્ભો પુરિસ, ઇદં પૂતિમુત્તં નાનાભેસજ્જેહિ સંસટ્ઠં, સચે આકઙ્ખસિ પિવ. તસ્સ તે પિવતોહિ ખો નચ્છાદેસ્સતિ વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન સુખી ભવિસ્સસી’તિ. સો તં પટિસઙ્ખાય પિવેય્ય, નપ્પટિનિસ્સજ્જેય્ય. તસ્સ તં પિવતોહિ ખો નચ્છાદેય્ય વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન સુખી અસ્સ. તથૂપમાહં, ભિક્ખવે, ઇમં ધમ્મસમાદાનં વદામિ, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નદુક્ખં આયતિં સુખવિપાકં.
૪૮૫. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દધિ ચ મધુ ચ સપ્પિ ચ ફાણિતઞ્ચ એકજ્ઝં સંસટ્ઠં. અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય લોહિતપક્ખન્દિકો. તમેનં એવં વદેય્યું – ‘અમ્ભો પુરિસ, ઇદં દધિં ચ મધું ચ સપ્પિં ચ ફાણિતઞ્ચ એકજ્ઝં સંસટ્ઠં, સચે આકઙ્ખસિ પિવ. તસ્સ તે પિવતો ચેવ છાદેસ્સતિ વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન સુખી ભવિસ્સસી’તિ. સો તં પટિસઙ્ખાય પિવેય્ય, નપ્પટિનિસ્સજ્જેય્ય. તસ્સ તં પિવતો ચેવ છાદેય્ય વણ્ણેનપિ ગન્ધેનપિ રસેનપિ, પિવિત્વા ચ પન સુખી અસ્સ. તથૂપમાહં, ભિક્ખવે, ઇમં ધમ્મસમાદાનં વદામિ, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં.
૪૮૬. ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, વસ્સાનં પચ્છિમે માસે સરદસમયે વિદ્ધે વિગતવલાહકે દેવે આદિચ્ચો નભં અબ્ભુસ્સક્કમાનો સબ્બં આકાસગતં તમગતં અભિવિહચ્ચ ભાસતે ચ તપતે ચ વિરોચતે ચ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યમિદં ધમ્મસમાદાનં પચ્ચુપ્પન્નસુખઞ્ચેવ આયતિઞ્ચ સુખવિપાકં તદઞ્ઞે પુથુસમણબ્રાહ્મણપરપ્પવાદે અભિવિહચ્ચ ભાસતે ચ તપતે ચ વિરોચતે ચા’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
મહાધમ્મસમાદાનસુત્તં નિટ્ઠિતં છટ્ઠં.
૭. વીમંસકસુત્તં
૪૮૭. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ – ‘‘વીમંસકેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના પરસ્સ ચેતોપરિયાયં અજાનન્તેન આજાનન્તેન (પી॰ ક॰), અજાનન્તેન કિન્તિ (?) તથાગતે સમન્નેસના કાતબ્બા ‘સમ્માસમ્બુદ્ધો વા નો વા’ ઇતિ વિઞ્ઞાણાયા’’તિ. ‘‘ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા, ભગવંનેત્તિકા ભગવંપટિસરણા; સાધુ વત, ભન્તે, ભગવન્તંયેવ પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો; ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ . ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
૪૮૮. ‘‘વીમંસકેન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુના પરસ્સ ચેતોપરિયાયં અજાનન્તેન દ્વીસુ ધમ્મેસુ તથાગતો સમન્નેસિતબ્બો ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યેસુ ધમ્મેસુ – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ તે તથાગતસ્સા’તિ.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ તે તથાગતસ્સા’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘દીઘરત્તં સમાપન્નો અયમાયસ્મા ઇમં કુસલં ધમ્મં, ઉદાહુ ઇત્તરસમાપન્નો’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘દીઘરત્તં સમાપન્નો અયમાયસ્મા ઇમં કુસલં ધમ્મં, નાયમાયસ્મા ઇત્તરસમાપન્નો’તિ.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘દીઘરત્તં સમાપન્નો અયમાયસ્મા ઇમં કુસલં ધમ્મં, નાયમાયસ્મા ઇત્તરસમાપન્નો’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘ઞત્તજ્ઝાપન્નો અયમાયસ્મા ભિક્ખુ યસપ્પત્તો, સંવિજ્જન્તસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા’તિ? ન તાવ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તિ યાવ ન ઞત્તજ્ઝાપન્નો હોતિ યસપ્પત્તો. યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઞત્તજ્ઝાપન્નો હોતિ યસપ્પત્તો , અથસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તિ. તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘ઞત્તજ્ઝાપન્નો અયમાયસ્મા ભિક્ખુ યસપ્પત્તો, નાસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘યતો નં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘ઞત્તજ્ઝાપન્નો અયમાયસ્મા ભિક્ખુ યસપ્પત્તો, નાસ્સ ઇધેકચ્ચે આદીનવા સંવિજ્જન્તી’તિ, તતો નં ઉત્તરિં સમન્નેસતિ – ‘અભયૂપરતો અયમાયસ્મા, નાયમાયસ્મા ભયૂપરતો; વીતરાગત્તા કામે ન સેવતિ ખયા રાગસ્સા’તિ? તમેનં સમન્નેસમાનો એવં જાનાતિ – ‘અભયૂપરતો અયમાયસ્મા, નાયમાયસ્મા ભયૂપરતો; વીતરાગત્તા કામે ન સેવતિ ખયા રાગસ્સા’તિ. તઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખું પરે એવં પુચ્છેય્યું – ‘કે પનાયસ્મતો આકારા, કે અન્વયા, યેનાયસ્મા એવં વદેસિ – અભયૂપરતો અયમાયસ્મા, નાયમાયસ્મા ભયૂપરતો; વીતરાગત્તા કામે ન સેવતિ ખયા રાગસ્સા’તિ. સમ્મા બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવં બ્યાકરેય્ય – ‘તથા હિ પન અયમાયસ્મા સઙ્ઘે વા વિહરન્તો એકો વા વિહરન્તો, યે ચ તત્થ સુગતા યે ચ તત્થ દુગ્ગતા, યે ચ તત્થ ગણમનુસાસન્તિ, યે ચ ઇધેકચ્ચે આમિસેસુ સંદિસ્સન્તિ, યે ચ ઇધેકચ્ચે આમિસેન અનુપલિત્તા, નાયમાયસ્મા તં તેન અવજાનાતિ . સમ્મુખા ખો પન મેતં ભગવતો સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં – અભયૂપરતોહમસ્મિ, નાહમસ્મિ ભયૂપરતો, વીતરાગત્તા કામે ન સેવામિ ખયા રાગસ્સા’તિ.
૪૮૯. ‘‘તત્ર , ભિક્ખવે, તથાગતોવ ઉત્તરિં પટિપુચ્છિતબ્બો – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વા’તિ? બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, તથાગતો એવં બ્યાકરેય્ય – ‘યે સંકિલિટ્ઠા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’’’તિ.
‘‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વાતિ? બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, તથાગતો એવં બ્યાકરેય્ય – ‘યે વીતિમિસ્સા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, ન તે તથાગતસ્સ સંવિજ્જન્તી’તિ.
‘‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ વા તે તથાગતસ્સ નો વાતિ? બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, તથાગતો એવં બ્યાકરેય્ય – ‘યે વોદાતા ચક્ખુસોતવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા, સંવિજ્જન્તિ તે તથાગતસ્સ; એતંપથોહમસ્મિ, એતંગોચરો એતપથોહમસ્મિ એતગોચરો (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰), નો ચ તેન તમ્મયો’તિ.
‘‘એવંવાદિં ખો, ભિક્ખવે, સત્થારં અરહતિ સાવકો ઉપસઙ્કમિતું ધમ્મસ્સવનાય. તસ્સ સત્થા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં. યથા યથા ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સત્થા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં તથા તથા સો તસ્મિં ધમ્મે અભિઞ્ઞાય ઇધેકચ્ચં ધમ્મં ધમ્મેસુ નિટ્ઠં ગચ્છતિ, સત્થરિ પસીદતિ – ‘સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા, સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’તિ. તઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખું પરે એવં પુચ્છેય્યું – ‘કે પનાયસ્મતો આકારા, કે અન્વયા, યેનાયસ્મા એવં વદેસિ – સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા , સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’તિ? સમ્મા બ્યાકરમાનો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ એવં બ્યાકરેય્ય – ‘ઇધાહં, આવુસો, યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિં ધમ્મસ્સવનાય. તસ્સ મે ભગવા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં. યથા યથા મે, આવુસો , ભગવા ધમ્મં દેસેતિ ઉત્તરુત્તરિં પણીતપણીતં કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગં તથા તથાહં તસ્મિં ધમ્મે અભિઞ્ઞાય ઇધેકચ્ચં ધમ્મં ધમ્મેસુ નિટ્ઠમગમં, સત્થરિ પસીદિં – સમ્માસમ્બુદ્ધો ભગવા, સ્વાક્ખાતો ભગવતા, ધમ્મો, સુપ્પટિપન્નો સઙ્ઘો’તિ.
૪૯૦. ‘‘યસ્સ કસ્સચિ, ભિક્ખવે, ઇમેહિ આકારેહિ ઇમેહિ પદેહિ ઇમેહિ બ્યઞ્જનેહિ તથાગતે સદ્ધા નિવિટ્ઠા હોતિ મૂલજાતા પતિટ્ઠિતા, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, આકારવતી સદ્ધા દસ્સનમૂલિકા, દળ્હા; અસંહારિયા સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા કેનચિ વા લોકસ્મિં. એવં ખો, ભિક્ખવે, તથાગતે ધમ્મસમન્નેસના હોતિ. એવઞ્ચ પન તથાગતો ધમ્મતાસુસમન્નિટ્ઠો હોતી’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
વીમંસકસુત્તં નિટ્ઠિતં સત્તમં.
૮. કોસમ્બિયસુત્તં
૪૯૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસમ્બિયં વિહરતિ ઘોસિતારામે. તેન ખો પન સમયેન કોસમ્બિયં ભિક્ખૂ ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરન્તિ. તે ન ચેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્ઞાપેન્તિ ન ચ સઞ્ઞત્તિં ઉપેન્તિ, ન ચ અઞ્ઞમઞ્ઞં નિજ્ઝાપેન્તિ, ન ચ નિજ્ઝત્તિં ઉપેન્તિ. અથ ખો અઞ્ઞતરો ભિક્ખુ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો ભિક્ખુ ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઇધ, ભન્તે, કોસમ્બિયં ભિક્ખૂ ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરન્તિ, તે ન ચેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્ઞાપેન્તિ, ન ચ સઞ્ઞત્તિં ઉપેન્તિ, ન ચ અઞ્ઞમઞ્ઞં નિજ્ઝાપેન્તિ, ન ચ નિજ્ઝત્તિં ઉપેન્તી’’તિ.
અથ ખો ભગવા અઞ્ઞતરં ભિક્ખું આમન્તેસિ – ‘‘એહિ ત્વં, ભિક્ખુ, મમ વચનેન તે ભિક્ખૂ આમન્તેહિ – ‘સત્થા વો આયસ્મન્તે આમન્તેતી’’’તિ. ‘‘એવં , ભન્તે’’તિ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો પટિસ્સુત્વા યેન તે ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે ભિક્ખૂ એતદવોચ – ‘‘સત્થા આયસ્મન્તે આમન્તેતી’’તિ. ‘‘એવમાવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ તસ્સ ભિક્ખુનો પટિસ્સુત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ ભગવા એતદવોચ – ‘‘સચ્ચં કિર તુમ્હે, ભિક્ખવે, ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરથ, તે ન ચેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્ઞાપેથ, ન ચ સઞ્ઞત્તિં ઉપેથ, ન ચ અઞ્ઞમઞ્ઞં નિજ્ઝાપેથ, ન ચ નિજ્ઝત્તિં ઉપેથા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યસ્મિં તુમ્હે સમયે ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરથ, અપિ નુ તુમ્હાકં તસ્મિં સમયે મેત્તં કાયકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચ, મેત્તં વચીકમ્મં…પે॰… મેત્તં મનોકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ કિર, ભિક્ખવે, યસ્મિં તુમ્હે સમયે ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરથ, નેવ તુમ્હાકં તસ્મિં સમયે મેત્તં કાયકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચ, ન મેત્તં વચીકમ્મં…પે॰… ન મેત્તં મનોકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચ. અથ કિઞ્ચરહિ તુમ્હે, મોઘપુરિસા, કિં જાનન્તા કિં પસ્સન્તા ભણ્ડનજાતા કલહજાતા વિવાદાપન્ના અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તા વિહરથ, તે ન ચેવ અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્ઞાપેથ, ન ચ સઞ્ઞત્તિં ઉપેથ, ન ચ અઞ્ઞમઞ્ઞં નિજ્ઝાપેથ, ન ચ નિજ્ઝત્તિં ઉપેથ ? તઞ્હિ તુમ્હાકં, મોઘપુરિસા, ભવિસ્સતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’’તિ.
૪૯૨. અથ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘છયિમે, ભિક્ખવે, ધમ્મા સારણીયા પિયકરણા ગરુકરણા સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તન્તિ. કતમે છ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો મેત્તં કાયકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચ. અયમ્પિ ધમ્મો સારણીયો પિયકરણો ગરુકરણો સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો મેત્તં વચીકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચ. અયમ્પિ ધમ્મો સારણીયો પિયકરણો ગરુકરણો સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકિભાવાય સંવત્તતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો મેત્તં મનોકમ્મં પચ્ચુપટ્ઠિતં હોતિ સબ્રહ્મચારીસુ આવિ ચેવ રહો ચ. અયમ્પિ ધમ્મો સારણીયો પિયકરણો ગરુકરણો સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યે તે લાભા ધમ્મિકા ધમ્મલદ્ધા અન્તમસો પત્તપરિયાપન્નમત્તમ્પિ, તથારૂપેહિ લાભેહિ અપ્પટિવિભત્તભોગી હોતિ સીલવન્તેહિ સબ્રહ્મચારીહિ સાધારણભોગી. અયમ્પિ ધમ્મો સારણીયો પિયકરણો ગરુકરણો સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યાનિ તાનિ સીલાનિ અખણ્ડાનિ અચ્છિદ્દાનિ અસબલાનિ અકમ્માસાનિ ભુજિસ્સાનિ વિઞ્ઞુપ્પસત્થાનિ અપરામટ્ઠાનિ સમાધિસંવત્તનિકાનિ તથારૂપેસુ સીલેસુ સીલસામઞ્ઞગતો વિહરતિ સબ્રહ્મચારીહિ આવિ ચેવ રહો ચ. અયમ્પિ ધમ્મો સારણીયો પિયકરણો ગરુકરણો સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યાયં દિટ્ઠિ અરિયા નિય્યાનિકા નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય તથારૂપાય દિટ્ઠિયા દિટ્ઠિસામઞ્ઞગતો વિહરતિ સબ્રહ્મચારીહિ આવિ ચેવ રહો ચ. અયમ્પિ ધમ્મો સારણીયો પિયકરણો ગરુકરણો સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તતિ.
‘‘ઇમે ખો, ભિક્ખવે, છ સારણીયા ધમ્મા પિયકરણા ગરુકરણા સઙ્ગહાય અવિવાદાય સામગ્ગિયા એકીભાવાય સંવત્તન્તિ. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, છન્નં સારણીયાનં ધમ્માનં એતં અગ્ગં એતં સઙ્ગાહિકં સઙ્ગાહકં (?) એતં સઙ્ઘાટનિકં – યદિદં યાયં દિટ્ઠિ અરિયા નિય્યાનિકા નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કૂટાગારસ્સ એતં અગ્ગં એતં સઙ્ગાહિકં એતં સઙ્ઘાટનિકં યદિદં કૂટં; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે , ઇમેસં છન્નં સારણીયાનં ધમ્માનં એતં અગ્ગં એતં સઙ્ગાહિકં એતં સઙ્ઘાટનિકં યદિદં યાયં દિટ્ઠિ અરિયા નિય્યાનિકા નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય.
૪૯૩. ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, યાયં દિટ્ઠિ અરિયા નિય્યાનિકા નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાય? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘અત્થિ નુ ખો મે તં પરિયુટ્ઠાનં અજ્ઝત્તં અપ્પહીનં, યેનાહં પરિયુટ્ઠાનેન પરિયુટ્ઠિતચિત્તો યથાભૂતં નપ્પજાનેય્યં ન પસ્સેય્ય’ન્તિ? સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કામરાગપરિયુટ્ઠિતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ બ્યાપાદપરિયુટ્ઠિતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ થીનમિદ્ધપરિયુટ્ઠિતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચપરિયુટ્ઠિતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિચિકિચ્છાપરિયુટ્ઠિતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇધલોકચિન્તાય પસુતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પરલોકચિન્તાય પસુતો હોતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ. સચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ભણ્ડનજાતો કલહજાતો વિવાદાપન્નો અઞ્ઞમઞ્ઞં મુખસત્તીહિ વિતુદન્તો વિહરતિ, પરિયુટ્ઠિતચિત્તોવ હોતિ . સો એવં પજાનાતિ – ‘નત્થિ ખો મે તં પરિયુટ્ઠાનં અજ્ઝત્તં અપ્પહીનં, યેનાહં પરિયુટ્ઠાનેન પરિયુટ્ઠિતચિત્તો યથાભૂતં નપ્પજાનેય્યં ન પસ્સેય્યં. સુપ્પણિહિતં મે માનસં સચ્ચાનં બોધાયા’તિ. ઇદમસ્સ પઠમં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૪૯૪. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘ઇમં નુ ખો અહં દિટ્ઠિં આસેવન્તો ભાવેન્તો બહુલીકરોન્તો લભામિ પચ્ચત્તં સમથં, લભામિ પચ્ચત્તં નિબ્બુતિ’ન્તિ? સો એવં પજાનાતિ – ‘ઇમં ખો અહં દિટ્ઠિં આસેવન્તો ભાવેન્તો બહુલીકરોન્તો લભામિ પચ્ચત્તં સમથં, લભામિ પચ્ચત્તં નિબ્બુતિ’ન્તિ. ઇદમસ્સ દુતિયં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૪૯૫. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યથા રૂપાયાહં દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો, અત્થિ નુ ખો ઇતો બહિદ્ધા અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા તથારૂપાય દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો’તિ? સો એવં પજાનાતિ – ‘યથારૂપાયાહં દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો, નત્થિ ઇતો બહિદ્ધા અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા તથારૂપાય દિટ્ઠિયા સમન્નાગતો’તિ. ઇદમસ્સ તતિયં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૪૯૬. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યથારૂપાય ધમ્મતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય ધમ્મતાય સમન્નાગતો’તિ. કથંરૂપાય ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો? ધમ્મતા એસા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિસમ્પન્નસ્સ પુગ્ગલસ્સ – ‘કિઞ્ચાપિ તથારૂપિં આપત્તિં આપજ્જતિ, યથારૂપાય આપત્તિયા વુટ્ઠાનં પઞ્ઞાયતિ, અથ ખો નં ખિપ્પમેવ સત્થરિ વા વિઞ્ઞૂસુ વા સબ્રહ્મચારીસુ દેસેતિ વિવરતિ ઉત્તાનીકરોતિ; દેસેત્વા વિવરિત્વા ઉત્તાનીકત્વા આયતિં સંવરં આપજ્જતિ’. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દહરો કુમારો મન્દો ઉત્તાનસેય્યકો હત્થેન વા પાદેન વા અઙ્ગારં અક્કમિત્વા ખિપ્પમેવ પટિસંહરતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ધમ્મતા એસા દિટ્ઠિસમ્પન્નસ્સ પુગ્ગલસ્સ – ‘કિઞ્ચાપિ તથારૂપિં આપત્તિં આપજ્જતિ યથારૂપાય આપત્તિયા વુટ્ઠાનં પઞ્ઞાયતિ, અથ ખો નં ખિપ્પમેવ સત્થરિ વા વિઞ્ઞૂસુ વા સબ્રહ્મચારીસુ દેસેતિ વિવરતિ ઉત્તાનીકરોતિ; દેસેત્વા વિવરિત્વા ઉત્તાનીકત્વા આયતિં સંવરં આપજ્જતિ’. સો એવં પજાનાતિ – ‘યથારૂપાય ધમ્મતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય ધમ્મતાય સમન્નાગતો’તિ. ઇદમસ્સ ચતુત્થં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૪૯૭. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યથારૂપાય ધમ્મતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય ધમ્મતાય સમન્નાગતો’તિ. કથંરૂપાય ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો? ધમ્મતા એસા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિસમ્પન્નસ્સ પુગ્ગલસ્સ – ‘કિઞ્ચાપિ યાનિ તાનિ સબ્રહ્મચારીનં ઉચ્ચાવચાનિ કિંકરણીયાનિ તત્થ ઉસ્સુક્કં આપન્નો હોતિ, અથ ખ્વાસ્સ તિબ્બાપેક્ખા હોતિ અધિસીલસિક્ખાય અધિચિત્તસિક્ખાય અધિપઞ્ઞાસિક્ખાય’. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ગાવી તરુણવચ્છા થમ્બઞ્ચ આલુમ્પતિ વચ્છકઞ્ચ અપચિનતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે , ધમ્મતા એસા દિટ્ઠિસમ્પન્નસ્સ પુગ્ગલસ્સ – ‘કિઞ્ચાપિ યાનિ તાનિ સબ્રહ્મચારીનં ઉચ્ચાવચાનિ કિંકરણીયાનિ તત્થ ઉસ્સુક્કં આપન્નો હોતિ, અથ ખ્વાસ્સ તિબ્બાપેક્ખા હોતિ અધિસીલસિક્ખાય અધિચિત્તસિક્ખાય અધિપઞ્ઞાસિક્ખાય’. સો એવં પજાનાતિ – ‘યથારૂપાય ધમ્મતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય ધમ્મતાય સમન્નાગતો’તિ. ઇદમસ્સ પઞ્ચમં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૪૯૮. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યથારૂપાય બલતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય બલતાય સમન્નાગતો’તિ. કથંરૂપાય ચ, ભિક્ખવે, બલતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો? બલતા એસા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિસમ્પન્નસ્સ પુગ્ગલસ્સ યં તથાગતપ્પવેદિતે ધમ્મવિનયે દેસિયમાને અટ્ઠિંકત્વા મનસિકત્વા સબ્બચેતસા સબ્બચેતસો (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰), સબ્બં ચેતસા (ક॰) સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ. સો એવં પજાનાતિ – ‘યથારૂપાય બલતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય બલતાય સમન્નાગતો’તિ. ઇદમસ્સ છટ્ઠં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૪૯૯. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇતિ પટિસઞ્ચિક્ખતિ – ‘યથારૂપાય બલતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય બલતાય સમન્નાગતો’તિ. કથંરૂપાય ચ, ભિક્ખવે, બલતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો? બલતા એસા, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિસમ્પન્નસ્સ પુગ્ગલસ્સ યં તથાગતપ્પવેદિતે ધમ્મવિનયે દેસિયમાને લભતિ અત્થવેદં, લભતિ ધમ્મવેદં, લભતિ ધમ્મૂપસંહિતં પામોજ્જં. સો એવં પજાનાતિ – ‘યથારૂપાય બલતાય દિટ્ઠિસમ્પન્નો પુગ્ગલો સમન્નાગતો, અહમ્પિ તથારૂપાય બલતાય સમન્નાગતો’તિ. ઇદમસ્સ સત્તમં ઞાણં અધિગતં હોતિ અરિયં લોકુત્તરં અસાધારણં પુથુજ્જનેહિ.
૫૦૦. ‘‘એવં સત્તઙ્ગસમન્નાગતસ્સ ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ધમ્મતા સુસમન્નિટ્ઠા હોતિ સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાય. એવં સત્તઙ્ગસમન્નાગતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપત્તિફલસમન્નાગતો હોતી’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
કોસમ્બિયસુત્તં નિટ્ઠિતં અટ્ઠમં.
૯. બ્રહ્મનિમન્તનિકસુત્તં
૫૦૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
‘‘એકમિદાહં, ભિક્ખવે, સમયં ઉક્કટ્ઠાયં વિહરામિ સુભગવને સાલરાજમૂલે. તેન ખો પન, ભિક્ખવે, સમયેન બકસ્સ બ્રહ્મુનો એવરૂપં પાપકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં હોતિ – ‘ઇદં નિચ્ચં, ઇદં ધુવં, ઇદં સસ્સતં, ઇદં કેવલં, ઇદં અચવનધમ્મં, ઇદઞ્હિ ન જાયતિ ન જીયતિ ન મીયતિ ન ચવતિ ન ઉપપજ્જતિ, ઇતો ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં નત્થી’તિ. અથ ખ્વાહં, ભિક્ખવે, બકસ્સ બ્રહ્મુનો ચેતસા ચેતોપરિવિતક્કમઞ્ઞાય – સેય્યથાપિ નામ બલવા પુરિસો સમિઞ્જિતં વા બાહં પસારેય્ય, પસારિતં વા બાહં સમિઞ્જેય્ય, એવમેવ – ઉક્કટ્ઠાયં સુભગવને સાલરાજમૂલે અન્તરહિતો તસ્મિં બ્રહ્મલોકે પાતુરહોસિં. અદ્દસા ખો મં, ભિક્ખવે, બકો બ્રહ્મા દૂરતોવ આગચ્છન્તં; દિસ્વાન મં એતદવોચ – ‘એહિ ખો, મારિસ, સ્વાગતં, મારિસ! ચિરસ્સં ખો, મારિસ, ઇમં પરિયાયમકાસિ યદિદં ઇધાગમનાય. ઇદઞ્હિ, મારિસ, નિચ્ચં, ઇદં ધુવં, ઇદં સસ્સતં, ઇદં કેવલં, ઇદં અચવનધમ્મં, ઇદઞ્હિ ન જાયતિ ન જીયતિ ન મીયતિ ન ચવતિ ન ઉપપજ્જતિ. ઇતો ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં નત્થી’’’તિ.
એવં વુત્તે, અહં, ભિક્ખવે, બકં બ્રહ્માનં એતદવોચં – ‘‘અવિજ્જાગતો વત, ભો, બકો બ્રહ્મા; અવિજ્જાગતો વત, ભો, બકો બ્રહ્મા; યત્ર હિ નામ અનિચ્ચંયેવ સમાનં નિચ્ચન્તિ વક્ખતિ, અદ્ધુવંયેવ સમાનં ધુવન્તિ વક્ખતિ, અસસ્સતંયેવ સમાનં સસ્સતન્તિ વક્ખતિ, અકેવલંયેવ સમાનં કેવલન્તિ વક્ખતિ, ચવનધમ્મંયેવ સમાનં અચવનધમ્મન્તિ વક્ખતિ; યત્થ ચ પન જાયતિ જીયતિ મીયતિ ચવતિ ઉપપજ્જતિ તઞ્ચ વક્ખતિ – ‘ઇદઞ્હિ ન જાયતિ ન જીયતિ ન મીયતિ ન ચવતિ ન ઉપપજ્જતી’તિ; સન્તઞ્ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં ‘નત્થઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણ’ન્તિ વક્ખતી’’તિ.
૫૦૨. ‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, મારો પાપિમા અઞ્ઞતરં બ્રહ્મપારિસજ્જં અન્વાવિસિત્વા મં એતદવોચ – ‘ભિક્ખુ, ભિક્ખુ, મેતમાસદો મેતમાસદો, એસો હિ, ભિક્ખુ, બ્રહ્મા મહાબ્રહ્મા અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી ઇસ્સરો કત્તા નિમ્માતા સેટ્ઠો સજિતા સજ્જિતા (સ્યા॰ કં॰ ક॰), સઞ્જિતા (સી॰ પી॰) વસી પિતા ભૂતભબ્યાનં. અહેસું ખો યે, ભિક્ખુ, તયા પુબ્બે સમણબ્રાહ્મણા લોકસ્મિં પથવીગરહકા પથવીજિગુચ્છકા, આપગરહકા આપજિગુચ્છકા, તેજગરહકા તેજજિગુચ્છકા, વાયગરહકા વાયજિગુચ્છકા, ભૂતગરહકા ભૂતજિગુચ્છકા, દેવગરહકા દેવજિગુચ્છકા, પજાપતિગરહકા પજાપતિજિગુચ્છકા, બ્રહ્મગરહકા બ્રહ્મજિગુચ્છકા – તે કાયસ્સ ભેદા પાણુપચ્છેદા હીને કાયે પતિટ્ઠિતા અહેસું. યે પન, ભિક્ખુ, તયા પુબ્બે સમણબ્રાહ્મણા લોકસ્મિં પથવીપસંસકા પથવાભિનન્દિનો, આપપસંસકા આપાભિનન્દિનો, તેજપસંસકા તેજાભિનન્દિનો, વાયપસંસકા વાયાભિનન્દિનો, ભૂતપસંસકા ભૂતાભિનન્દિનો, દેવપસંસકા દેવાભિનન્દિનો, પજાપતિપસંસકા પજાપતાભિનન્દિનો, બ્રહ્મપસંસકા બ્રહ્માભિનન્દિનો – તે કાયસ્સ ભેદા પાણુપચ્છેદા પણીતે કાયે પતિટ્ઠિતા. તં તાહં, ભિક્ખુ, એવં વદામિ – ‘ઇઙ્ઘ ત્વં, મારિસ, યદેવ તે બ્રહ્મા આહ તદેવ ત્વં કરોહિ, મા ત્વં બ્રહ્મુનો વચનં ઉપાતિવત્તિત્થો’. સચે ખો ત્વં, ભિક્ખુ, બ્રહ્મુનો વચનં ઉપાતિવત્તિસ્સસિ, સેય્યથાપિ નામ પુરિસો સિરિં આગચ્છન્તિં દણ્ડેન પટિપ્પણામેય્ય, સેય્યથાપિ વા પન, ભિક્ખુ, પુરિસો નરકપ્પપાતે પપતન્તો હત્થેહિ ચ પાદેહિ ચ પથવિં વિરાધેય્ય, એવં સમ્પદમિદં, ભિક્ખુ, તુય્હં ભવિસ્સતિ. ‘ઇઙ્ઘં ત્વં, મારિસ, યદેવ તે બ્રહ્મા આહ તદેવ ત્વં કરોહિ, મા ત્વં બ્રહ્મુનો વચનં ઉપાતિવત્તિત્થો. નનુ ત્વં, ભિક્ખુ, પસ્સસિ બ્રહ્મપરિસં સન્નિપતિત’ન્તિ? ઇતિ ખો મં, ભિક્ખવે, મારો પાપિમા બ્રહ્મપરિસં ઉપનેસિ.
‘‘એવં વુત્તે, અહં, ભિક્ખવે, મારં પાપિમન્તં એતદવોચં – ‘જાનામિ ખો તાહં, પાપિમ; મા ત્વં મઞ્ઞિત્થો – ન મં જાનાતી’તિ. મારો ત્વમસિ, પાપિમ. યો ચેવ, પાપિમ, બ્રહ્મા, યા ચ બ્રહ્મપરિસા, યે ચ બ્રહ્મપારિસજ્જા, સબ્બેવ તવ હત્થગતા સબ્બેવ તવ વસંગતા. તુય્હઞ્હિ, પાપિમ, એવં હોતિ – ‘એસોપિ મે અસ્સ હત્થગતો, એસોપિ મે અસ્સ વસંગતો’તિ. અહં ખો પન, પાપિમ, નેવ તવ હત્થગતો નેવ તવ વસંગતો’’તિ.
૫૦૩. ‘‘એવં વુત્તે, ભિક્ખવે, બકો બ્રહ્મા મં એતદવોચ – ‘અહઞ્હિ, મારિસ, નિચ્ચંયેવ સમાનં નિચ્ચન્તિ વદામિ, ધુવંયેવ સમાનં ધુવન્તિ વદામિ, સસ્સતંયેવ સમાનં સસ્સતન્તિ વદામિ, કેવલંયેવ સમાનં કેવલન્તિ વદામિ, અચવનધમ્મંયેવ સમાનં અચવનધમ્મ’ન્તિ વદામિ, યત્થ ચ પન ન જાયતિ ન જીયતિ ન મીયતિ ન ચવતિ ન ઉપપજ્જતિ તદેવાહં વદામિ – ‘ઇદઞ્હિ ન જાયતિ ન જીયતિ ન મીયતિ ન ચવતિ ન ઉપપજ્જતી’તિ. અસન્તઞ્ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં ‘નત્થઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણ’ન્તિ વદામિ. અહેસું ખો, ભિક્ખુ, તયા પુબ્બે સમણબ્રાહ્મણા લોકસ્મિં યાવતકં તુય્હં કસિણં આયુ તાવતકં તેસં તપોકમ્મમેવ અહોસિ. તે ખો એવં જાનેય્યું – ‘સન્તઞ્ચ પનઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં અત્થઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણન્તિ, અસન્તં વા અઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં નત્થઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણ’ન્તિ. તં તાહં, ભિક્ખુ, એવં વદામિ – ‘ન ચેવઞ્ઞં ઉત્તરિ નિસ્સરણં દક્ખિસ્સસિ, યાવદેવ ચ પન કિલમથસ્સ વિઘાતસ્સ ભાગી ભવિસ્સસિ. સચે ખો ત્વં, ભિક્ખુ, પથવિં અજ્ઝોસિસ્સસિ, ઓપસાયિકો મે ભવિસ્સસિ વત્થુસાયિકો, યથાકામકરણીયો બાહિતેય્યો. સચે આપં… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં અજ્ઝોસિસ્સસિ, ઓપસાયિકો મે ભવિસ્સસિ વત્થુસાયિકો, યથાકામકરણીયો બાહિતેય્યો’તિ.
‘‘અહમ્પિ ખો એવં, બ્રહ્મે, જાનામિ – સચે પથવિં અજ્ઝોસિસ્સામિ, ઓપસાયિકો તે ભવિસ્સામિ વત્થુસાયિકો, યથાકામકરણીયો બાહિતેય્યો. ‘સચે આપં… તેજં… વાયં… ભૂતે… દેવે… પજાપતિં… બ્રહ્મં અજ્ઝોસિસ્સામિ, ઓપસાયિકો તે ભવિસ્સામિ વત્થુસાયિકો, યથાકામકરણીયો બાહિતેય્યો’તિ અપિ ચ તે અહં, બ્રહ્મે, ગતિઞ્ચ પજાનામિ, જુતિઞ્ચ પજાનામિ – એવં મહિદ્ધિકો બકો બ્રહ્મા, એવં મહાનુભાવો બકો બ્રહ્મા, એવં મહેસક્ખો બકો બ્રહ્મા’’તિ.
‘‘યથાકથં પન મે ત્વં, મારિસ, ગતિઞ્ચ પજાનાસિ, જુતિઞ્ચ પજાનાસિ – ‘એવં મહિદ્ધિકો બકો બ્રહ્મા, એવં મહાનુભાવો બકો બ્રહ્મા, એવં મહેસક્ખો બકો બ્રહ્મા’તિ?
‘‘યાવતા ચન્દિમસૂરિયા, પરિહરન્તિ દિસા ભન્તિ વિરોચના;
તાવ સહસ્સધા લોકો, એત્થ તે વત્તતે વત્તતી (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) વસો.
‘‘પરોપરઞ્ચ પરોવરઞ્ચ (સી॰ પી॰) જાનાસિ, અથો રાગવિરાગિનં;
ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, સત્તાનં આગતિં ગતિ’’ન્તિ.
‘‘એવં ખો તે અહં, બ્રહ્મે, ગતિઞ્ચ પજાનામિ જુતિઞ્ચ પજાનામિ – ‘એવં મહિદ્ધિકો બકો બ્રહ્મા, એવં મહાનુભાવો બકો બ્રહ્મા, એવં મહેસક્ખો બકો બ્રહ્મા’તિ.
૫૦૪. ‘‘અત્થિ ખો, બ્રહ્મે, અઞ્ઞો કાયો, તં ત્વં ન જાનાસિ ન પસ્સસિ; તમહં જાનામિ પસ્સામિ. અત્થિ ખો, બ્રહ્મે, આભસ્સરા નામ કાયો યતો ત્વં ચુતો ઇધૂપપન્નો. તસ્સ તે અતિચિરનિવાસેન સા સતિ પમુટ્ઠા, તેન તં ત્વં ન જાનાસિ ન પસ્સસિ; તમહં જાનામિ પસ્સામિ. એવમ્પિ ખો અહં, બ્રહ્મે, નેવ તે સમસમો અભિઞ્ઞાય, કુતો નીચેય્યં? અથ ખો અહમેવ તયા ભિય્યો. અત્થિ ખો, બ્રહ્મે, સુભકિણ્હો નામ કાયો, વેહપ્ફલો નામ કાયો, અભિભૂ નામ કાયો, તં ત્વં ન જાનાસિ ન પસ્સસિ; તમહં જાનામિ પસ્સામિ. એવમ્પિ ખો અહં, બ્રહ્મે, નેવ તે સમસમો અભિઞ્ઞાય, કુતો નીચેય્યં? અથ ખો અહમેવ તયા ભિય્યો. પથવિં ખો અહં, બ્રહ્મે, પથવિતો અભિઞ્ઞાય યાવતા પથવિયા પથવત્તેન અનનુભૂતં તદભિઞ્ઞાય પથવિં નાપહોસિં, પથવિયા નાપહોસિં, પથવિતો નાપહોસિં, પથવિં મેતિ નાપહોસિં, પથવિં નાભિવદિં. એવમ્પિ ખો અહં, બ્રહ્મે, નેવ તે સમસમો અભિઞ્ઞાય, કુતો નીચેય્યં? અથ ખો અહમેવ તયા ભિય્યો. આપં ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… તેજં ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… વાયં ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… ભૂતે ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… દેવે ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… પજાપતિં ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… બ્રહ્મં ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… આભસ્સરે ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… સુભકિણ્હે ખો અહં, બ્રહ્મે… …પે॰… વેહપ્ફલે ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… અભિભું ખો અહં, બ્રહ્મે…પે॰… સબ્બં ખો અહં, બ્રહ્મે, સબ્બતો અભિઞ્ઞાય યાવતા સબ્બસ્સ સબ્બત્તેન અનનુભૂતં તદભિઞ્ઞાય સબ્બં નાપહોસિં સબ્બસ્મિં નાપહોસિં સબ્બતો નાપહોસિં સબ્બં મેતિ નાપહોસિં, સબ્બં નાભિવદિં. એવમ્પિ ખો અહં, બ્રહ્મે, નેવ તે સમસમો અભિઞ્ઞાય, કુતો નીચેય્યં? અથ ખો અહમેવ તયા ભિય્યો’’તિ.
‘‘સચે ખો, મારિસ, સબ્બસ્સ સબ્બત્તેન અનનુભૂતં, તદભિઞ્ઞાય મા હેવ તે રિત્તકમેવ અહોસિ, તુચ્છકમેવ અહોસી’’તિ .
‘‘‘વિઞ્ઞાણં અનિદસ્સનં અનન્તં સબ્બતો પભં’, તં પથવિયા પથવત્તેન અનનુભૂતં, આપસ્સ આપત્તેન અનનુભૂતં, તેજસ્સ તેજત્તેન અનનુભૂતં, વાયસ્સ વાયત્તેન અનનુભૂતં, ભૂતાનં ભૂતત્તેન અનનુભૂતં, દેવાનં દેવત્તેન અનનુભૂતં, પજાપતિસ્સ પજાપતિત્તેન અનનુભૂતં, બ્રહ્માનં બ્રહ્મત્તેન અનનુભૂતં, આભસ્સરાનં આભસ્સરત્તેન અનનુભૂતં, સુભકિણ્હાનં સુભકિણ્હત્તેન અનનુભૂતં, વેહપ્ફલાનં વેહપ્ફલત્તે અનનુભૂતં, અભિભુસ્સ અભિભુત્તેન અનનુભૂતં, સબ્બસ્સ સબ્બત્તેન અનનુભૂતં’’.
‘‘હન્દ ચરહિ હન્દ ચ હિ (સી॰ પી॰) તે, મારિસ, પસ્સ અન્તરધાયામી’’તિ. ‘હન્દ ચરહિ મે ત્વં, બ્રહ્મે, અન્તરધાયસ્સુ, સચે વિસહસી’તિ. અથ ખો, ભિક્ખવે, બકો બ્રહ્મા ‘અન્તરધાયિસ્સામિ સમણસ્સ ગોતમસ્સ, અન્તરધાયિસ્સામિ સમણસ્સ ગોતમસ્સા’તિ નેવસ્સુ મે સક્કોતિ અન્તરધાયિતું.
‘‘એવં વુત્તે, અહં, ભિક્ખવે, બકં બ્રહ્માનં એતદવોચં – ‘હન્દ ચરહિ તે બ્રહ્મે અન્તરધાયામી’તિ. ‘હન્દ ચરહિ મે ત્વં, મારિસ, અન્તરધાયસ્સુ સચે વિસહસી’તિ. અથ ખો અહં, ભિક્ખવે, તથારૂપં ઇદ્ધાભિસઙ્ખારં અભિસઙ્ખાસિં – ‘એત્તાવતા બ્રહ્મા ચ બ્રહ્મપરિસા ચ બ્રહ્મપારિસજ્જા ચ સદ્દઞ્ચ મે સોસ્સન્તિ સદ્દમેવ સુય્યન્તિ (ક॰), ન ચ મં દક્ખન્તી’તિ. અન્તરહિતો ઇમં ગાથં અભાસિં –
‘‘ભવેવાહં ભયં દિસ્વા, ભવઞ્ચ વિભવેસિનં;
ભવં નાભિવદિં કિઞ્ચિ, નન્દિઞ્ચ ન ઉપાદિયિ’’ન્તિ.
‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, બ્રહ્મા ચ બ્રહ્મપરિસા ચ બ્રહ્મપારિસજ્જા ચ અચ્છરિયબ્ભુતચિત્તજાતા અહેસું – ‘અચ્છરિયં વત ભો, અબ્ભુતં વત ભો! સમણસ્સ ગોતમસ્સ મહિદ્ધિકતા મહાનુભાવતા, ન ચ વત નો ઇતો પુબ્બે દિટ્ઠો વા, સુતો વા, અઞ્ઞો સમણો વા બ્રાહ્મણો વા એવં મહિદ્ધિકો એવં મહાનુભાવો યથાયં સમણો ગોતમો સક્યપુત્તો સક્યકુલા પબ્બજિતો. ભવરામાય વત, ભો, પજાય ભવરતાય ભવસમ્મુદિતાય સમૂલં ભવં ઉદબ્બહી’તિ.
૫૦૫. ‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, મારો પાપિમા અઞ્ઞતરં બ્રહ્મપારિસજ્જં અન્વાવિસિત્વા મં એતદવોચ – ‘સચે ખો ત્વં, મારિસ, એવં પજાનાસિ, સચે ત્વં એવં અનુબુદ્ધો, મા સાવકે ઉપનેસિ, મા પબ્બજિતે; મા સાવકાનં ધમ્મં દેસેસિ, મા પબ્બજિતાનં; મા સાવકેસુ ગેધિમકાસિ, મા પબ્બજિતેસુ. અહેસું ખો, ભિક્ખુ, તયા પુબ્બે સમણબ્રાહ્મણા લોકસ્મિં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા પટિજાનમાના . તે સાવકે ઉપનેસું પબ્બજિતે, સાવકાનં ધમ્મં દેસેસું પબ્બજિતાનં, સાવકેસુ ગેધિમકંસુ પબ્બજિતેસુ, તે સાવકે ઉપનેત્વા પબ્બજિતે, સાવકાનં ધમ્મં દેસેત્વા પબ્બજિતાનં, સાવકેસુ ગેધિતચિત્તા પબ્બજિતેસુ, કાયસ્સ ભેદા પાણુપચ્છેદા હીને કાયે પતિટ્ઠિતા. અહેસું યે પન, ભિક્ખુ, તયા પુબ્બે સમણબ્રાહ્મણા લોકસ્મિં અરહન્તો સમ્માસમ્બુદ્ધા પટિજાનમાના. તે ન સાવકે ઉપનેસું ન પબ્બજિતે, ન સાવકાનં ધમ્મં દેસેસું ન પબ્બજિતાનં, ન સાવકેસુ ગેધિમકંસુ ન પબ્બજિતેસુ, તે ન સાવકે ઉપનેત્વા ન પબ્બજિતે, ન સાવકાનં ધમ્મં દેસેત્વા ન પબ્બજિતાનં, ન સાવકેસુ ગેધિતચિત્તા ન પબ્બજિતેસુ, કાયસ્સ ભેદા પાણુપચ્છેદા પણીતે કાયે પતિટ્ઠિતા. તં તાહં, ભિક્ખુ, એવં વદામિ – ઇઙ્ઘ ત્વં, મારિસ, અપ્પોસ્સુક્કો દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારમનુયુત્તો વિહરસ્સુ, અનક્ખાતં કુસલઞ્હિ, મારિસ, મા પરં ઓવદાહી’તિ.
‘‘એવં વુત્તે, અહં, ભિક્ખવે, મારં પાપિમન્તં એતદવોચં – ‘જાનામિ ખો તાહં, પાપિમ, મા ત્વં મઞ્ઞિત્થો – ન મં જાનાતી’તિ. મારો ત્વમસિ, પાપિમ. ન મં ત્વં, પાપિમ, હિતાનુકમ્પી એવં વદેસિ; અહિતાનુકમ્પી મં ત્વં, પાપિમ, એવં વદેસિ. તુય્હઞ્હિ, પાપિમ, એવં હોતિ – ‘યેસં સમણો ગોતમો ધમ્મં દેસેસ્સતિ, તે મે વિસયં ઉપાતિવત્તિસ્સન્તી’તિ. અસમ્માસમ્બુદ્ધાવ પન તે , પાપિમ, સમાના સમ્માસમ્બુદ્ધામ્હાતિ પટિજાનિંસુ. અહં ખો પન, પાપિમ, સમ્માસમ્બુદ્ધોવ સમાનો સમ્માસમ્બુદ્ધોમ્હીતિ પટિજાનામિ. દેસેન્તોપિ હિ, પાપિમ, તથાગતો સાવકાનં ધમ્મં તાદિસોવ અદેસેન્તોપિ હિ, પાપિમ, તથાગતો સાવકાનં ધમ્મં તાદિસોવ. ઉપનેન્તોપિ હિ, પાપિમ, તથાગતો સાવકે તાદિસોવ, અનુપનેન્તોપિ હિ, પાપિમ, તથાગતો સાવકે તાદિસોવ. તં કિસ્સ હેતુ? તથાગતસ્સ, પાપિમ, યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા – તે પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. સેય્યથાપિ, પાપિમ, તાલો મત્થકચ્છિન્નો અભબ્બો પુન વિરૂળ્હિયા; એવમેવ ખો, પાપિમ, તથાગતસ્સ યે આસવા સંકિલેસિકા પોનોબ્ભવિકા સદરા દુક્ખવિપાકા આયતિં જાતિજરામરણિયા – તે પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્માતિ.
‘‘ઇતિ હિદં મારસ્સ ચ અનાલપનતાય બ્રહ્મુનો ચ અભિનિમન્તનતાય, તસ્મા ઇમસ્સ વેય્યાકરણસ્સ બ્રહ્મનિમન્તનિકંતેવ અધિવચન’’ન્તિ.
બ્રહ્મનિમન્તનિકસુત્તં નિટ્ઠિતં નવમં.
૧૦. મારતજ્જનીયસુત્તં
૫૦૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ભગ્ગેસુ વિહરતિ સુસુમારગિરે ભેસકળાવને મિગદાયે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો અબ્ભોકાસે ચઙ્કમતિ. તેન ખો પન સમયેન મારો પાપિમા આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ કુચ્છિગતો હોતિ કોટ્ઠમનુપવિટ્ઠો. અથ ખો આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ એતદહોસિ – ‘‘કિં નુ ખો મે કુચ્છિ ગરુગરો વિય ગરુ ગરુ વિય (સી॰ પી॰ ટીકાયં પાઠન્તરં)? માસાચિતં મઞ્ઞે’’તિ. અથ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ચઙ્કમા ઓરોહિત્વા વિહારં પવિસિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો પચ્ચત્તં યોનિસો મનસાકાસિ. અદ્દસા ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો મારં પાપિમન્તં કુચ્છિગતં કોટ્ઠમનુપવિટ્ઠં. દિસ્વાન મારં પાપિમન્તં એતદવોચ – ‘‘નિક્ખમ, પાપિમ; નિક્ખમ, પાપિમ! મા તથાગતં વિહેસેસિ, મા તથાગતસાવકં. મા તે અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’’તિ. અથ ખો મારસ્સ પાપિમતો એતદહોસિ – ‘‘અજાનમેવ ખો મં અયં સમણો અપસ્સં એવમાહ – ‘નિક્ખમ, પાપિમ; નિક્ખમ, પાપિમ! મા તથાગતં વિહેસેસિ, મા તથાગતસાવકં. મા તે અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’તિ. યોપિસ્સ સો સત્થા સોપિ મં નેવ ખિપ્પં જાનેય્ય, કુતો પન કુતો ચ પન (સ્યા॰) મં અયં સાવકો જાનિસ્સતી’’તિ? અથ ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો મારં પાપિમન્તં એતદવોચ – ‘‘એવમ્પિ ખો તાહં, પાપિમ, જાનામિ, મા ત્વં મઞ્ઞિત્થો – ‘ન મં જાનાતી’તિ. મારો ત્વમસિ, પાપિમ; તુય્હઞ્હિ, પાપિમ, એવં હોતિ – ‘અજાનમેવ ખો મં અયં સમણો અપસ્સં એવમાહ – નિક્ખમ, પાપિમ; નિક્ખમ, પાપિમ! મા તથાગતં વિહેસેસિ, મા તથાગતસાવકં. મા તે અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયાતિ. યોપિસ્સ સો સત્થા સોપિ મં નેવ ખિપ્પં જાનેય્ય, કુતો પન મં અયં સાવકો જાનિસ્સતી’’’તિ?
અથ ખો મારસ્સ પાપિમતો એતદહોસિ – ‘‘જાનમે ખો મં અયં સમણો પસ્સં એવમાહ – ‘નિક્ખમ, પાપિમ; નિક્ખમ, પાપિમ! મા તથાગતં વિહેસેસિ, મા તથાગતસાવકં. મા તે અહોસિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાયા’’’તિ. અથ ખો મારો પાપિમા આયસ્મતો મહામોગ્ગલ્લાનસ્સ મુખતો ઉગ્ગન્ત્વા પચ્ચગ્ગળે અટ્ઠાસિ.
૫૦૭. અદ્દસા ખો આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો મારં પાપિમન્તં પચ્ચગ્ગળે ઠિતં; દિસ્વાન મારં પાપિમન્તં એતદવોચ – ‘એત્થાપિ ખો તાહં, પાપિમ, પસ્સામિ; મા ત્વં મઞ્ઞિત્થો ‘‘ન મં પસ્સતી’’તિ. એસો ત્વં, પાપિમ, પચ્ચગ્ગળે ઠિતો. ભૂતપુબ્બાહં, પાપિમ, દૂસી નામ મારો અહોસિં, તસ્સ મે કાળી નામ ભગિની. તસ્સા ત્વં પુત્તો. સો મે ત્વં ભાગિનેય્યો અહોસિ. તેન ખો પન, પાપિમ, સમયેન કકુસન્ધો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે ઉપ્પન્નો હોતિ. કકુસન્ધસ્સ ખો પન, પાપિમ, ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ વિધુરસઞ્જીવં નામ સાવકયુગં અહોસિ અગ્ગં ભદ્દયુગં. યાવતા ખો પન, પાપિમ, કકુસન્ધસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાવકા. તેસુ ન ચ કોચિ આયસ્મતા વિધુરેન સમસમો હોતિ યદિદં ધમ્મદેસનાય. ઇમિના ખો એવં એતં (સી॰ સ્યા॰ પી॰), પાપિમ, પરિયાયેન આયસ્મતો વિધુરસ્સ વિધુરોતેવ વિધુરસ્સ વિધુરો વિધુરોત્વેવ (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) સમઞ્ઞા ઉદપાદિ.
‘‘આયસ્મા પન, પાપિમ, સઞ્જીવો અરઞ્ઞગતોપિ રુક્ખમૂલગતોપિ સુઞ્ઞાગારગતોપિ અપ્પકસિરેનેવ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપજ્જતિ. ભૂતપુબ્બં, પાપિમ, આયસ્મા સઞ્જીવો અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નો નિસિન્નો હોતિ. અદ્દસંસુ ખો, પાપિમ, ગોપાલકા પસુપાલકા કસ્સકા પથાવિનો આયસ્મન્તં સઞ્જીવં અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નં નિસિન્નં; દિસ્વાન તેસં એતદહોસિ – ‘અચ્છરિયં વત, ભો, અબ્ભુતં વત, ભો! અયં સમણો નિસિન્નકોવ કાલઙ્કતો! હન્દ નં દહામા’તિ. અથ ખો તે, પાપિમ, ગોપાલકા પસુપાલકા કસ્સકા પથાવિનો તિણઞ્ચ કટ્ઠઞ્ચ ગોમયઞ્ચ સંકડ્ઢિત્વા આયસ્મતો સઞ્જીવસ્સ કાયે ઉપચિનિત્વા અગ્ગિં દત્વા પક્કમિંસુ. અથ ખો, પાપિમ, આયસ્મા સઞ્જીવો તસ્સા રત્તિયા અચ્ચયેન તાય સમાપત્તિયા વુટ્ઠહિત્વા ચીવરાનિ પપ્ફોટેત્વા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય ગામં પિણ્ડાય પાવિસિ. અદ્દસંસુ ખો તે, પાપિમ, ગોપાલકા પસુપાલકા કસ્સકા પથાવિનો આયસ્મન્તં સઞ્જીવં પિણ્ડાય ચરન્તં; દિસ્વાન નેસં એતદહોસિ – ‘અચ્છરિયં વત, ભો, અબ્ભુતં વત, ભો! અયં સમણો નિસિન્નકોવ કાલઙ્કતો, સ્વાયં પટિસઞ્જીવિતો’તિ . ઇમિના ખો એવં, પાપિમ, પરિયાયેન આયસ્મતો સઞ્જીવસ્સ સઞ્જીવોતેવ સઞ્જીવો સઞ્જીવોત્વેવ (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) સમઞ્ઞા ઉદપાદિ.
૫૦૮. ‘‘અથ ખો, પાપિમ, દૂસિસ્સ મારસ્સ એતદહોસિ – ‘ઇમેસં ખો અહં ભિક્ખૂનં સીલવન્તાનં કલ્યાણધમ્માનં નેવ જાનામિ આગતિં વા ગતિં વા. યંનૂનાહં બ્રાહ્મણગહપતિકે અન્વાવિસેય્યં – એથ, તુમ્હે ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે અક્કોસથ પરિભાસથ રોસેથ વિહેસેથ. અપ્પેવ નામ તુમ્હેહિ અક્કોસિયમાનાનં પરિભાસિયમાનાનં રોસિયમાનાનં વિહેસિયમાનાનં સિયા ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં, યથા તં દૂસી મારો લભેથ ઓતાર’ન્તિ. અથ ખો તે, પાપિમ, દૂસી મારો બ્રાહ્મણગહપતિકે અન્વાવિસિ – ‘એથ, તુમ્હે ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે અક્કોસથ પરિભાસથ રોસેથ વિહેસેથ. અપ્પેવ નામ તુમ્હેહિ અક્કોસિયમાનાનં પરિભાસિયમાનાનં રોસિયમાનાનં વિહેસિયમાનાનં સિયા ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં, યથા તં દૂસી મારો લભેથ ઓતાર’ન્તિ.
‘‘અથ ખો તે, પાપિમ, બ્રાહ્મણગહપતિકા અન્વાવિસિટ્ઠા દૂસિના મારેન ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે અક્કોસન્તિ પરિભાસન્તિ રોસેન્તિ વિહેસેન્તિ – ‘ઇમે પન મુણ્ડકા સમણકા ઇબ્ભા કિણ્હા કણ્હા (સ્યા॰ કં॰ ક॰) બન્ધુપાદાપચ્ચા ‘‘ઝાયિનોસ્મા ઝાયિનોસ્મા’’તિ પત્તક્ખન્ધા અધોમુખા મધુરકજાતા ઝાયન્તિ પજ્ઝાયન્તિ નિજ્ઝાયન્તિ અપજ્ઝાયન્તિ. સેય્યથાપિ નામ ઉલૂકો રુક્ખસાખાયં મૂસિકં મગ્ગયમાનો ઝાયતિ પજ્ઝાયતિ નિજ્ઝાયતિ અપજ્ઝાયતિ; એવમેવિમે મુણ્ડકા સમણકા ઇબ્ભા કિણ્હા બન્ધુપાદાપચ્ચા ‘‘ઝાયિનોસ્મા ઝાયિનોસ્મા’’તિ પત્તક્ખન્ધા અધોમુખા મધુરકજાતા ઝાયન્તિ પજ્ઝાયન્તિ નિજ્ઝાયન્તિ અપજ્ઝાયન્તિ. સેય્યથાપિ નામ કોત્થુ નદીતીરે મચ્છે મગ્ગયમાનો ઝાયતિ પજ્ઝાયતિ નિજ્ઝાયતિ અપજ્ઝાયતિ; એવમેવિમે મુણ્ડકા સમણકા ઇબ્ભા કિણ્હા બન્ધુપાદાપચ્ચા ‘‘ઝાયિનોસ્મા ઝાયિનોસ્મા’’તિ પત્તક્ખન્ધા અધોમુખા મધુરકજાતા ઝાયન્તિ પજ્ઝાયન્તિ નિજ્ઝાયન્તિ અપજ્ઝાયન્તિ. સેય્યથાપિ નામ બિળારો સન્ધિસમલસઙ્કટીરે મૂસિકં મગ્ગયમાનો ઝાયતિ પજ્ઝાયતિ નિજ્ઝાયતિ અપજ્ઝાયતિ; એવમેવિમે મુણ્ડકા સમણકા ઇબ્ભા કિણ્હા બન્ધુપાદાપચ્ચા ‘‘ઝાયિનોસ્મા ઝાયિનોસ્મા’’તિ પત્તક્ખન્ધા અધોમુખા મધુરકજાતા ઝાયન્તિ પજ્ઝાયન્તિ નિજ્ઝાયન્તિ અપજ્ઝાયન્તિ. સેય્યથાપિ નામ ગદ્રભો વહચ્છિન્નો સન્ધિસમલસઙ્કટીરે ઝાયતિ પજ્ઝાયતિ નિજ્ઝાયતિ અપજ્ઝાયતિ, એવમેવિમે મુણ્ડકા સમણકા ઇબ્ભા કિણ્હા બન્ધુપાદાપચ્ચા ‘‘ઝાયિનોસ્મા ઝાયિનોસ્મા’’તિ પત્તક્ખન્ધા અધોમુખા મધુરકજાતા ઝાયન્તિ પજ્ઝાયન્તિ નિજ્ઝાયન્તિ અપજ્ઝાયન્તી’’તિ.
‘‘યે ખો પન, પાપિમ, તેન સમયેન મનુસ્સા કાલઙ્કરોન્તિ યેભુય્યેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જન્તિ.
૫૦૯. ‘‘અથ ખો, પાપિમ, કકુસન્ધો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘અન્વાવિટ્ઠા ખો, ભિક્ખવે, બ્રાહ્મણગહપતિકા દૂસિના મારેન – એથ, તુમ્હે ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે અક્કોસથ પરિભાસથ રોસેથ વિહેસેથ, અપ્પેવ નામ તુમ્હેહિ અક્કોસિયમાનાનં પરિભાસિયમાનાનં રોસિયમાનાનં વિહેસિયમાનાનં સિયા ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં, યથા તં દૂસી મારો લભેથ ઓતાર’ન્તિ. એથ, તુમ્હે, ભિક્ખવે, મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરથ. કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે॰… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે॰… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરથ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરથા’તિ.
‘‘અથ ખો તે, પાપિમ, ભિક્ખૂ કકુસન્ધેન ભગવતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એવં ઓવદિયમાના એવં અનુસાસિયમાના અરઞ્ઞગતાપિ રુક્ખમૂલગતાપિ સુઞ્ઞાગારગતાપિ મેત્તાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરિંસુ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં મેત્તાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિંસુ. કરુણાસહગતેન ચેતસા…પે॰… મુદિતાસહગતેન ચેતસા…પે॰… ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા એકં દિસં ફરિત્વા વિહરિંસુ, તથા દુતિયં, તથા તતિયં, તથા ચતુત્થં. ઇતિ ઉદ્ધમધો તિરિયં સબ્બધિ સબ્બત્તતાય સબ્બાવન્તં લોકં ઉપેક્ખાસહગતેન ચેતસા વિપુલેન મહગ્ગતેન અપ્પમાણેન અવેરેન અબ્યાબજ્ઝેન ફરિત્વા વિહરિંસુ .
૫૧૦. ‘‘અથ ખો, પાપિમ, દૂસિસ્સ મારસ્સ એતદહોસિ – ‘એવમ્પિ ખો અહં કરોન્તો ઇમેસં ભિક્ખૂનં સીલવન્તાનં કલ્યાણધમ્માનં નેવ જાનામિ આગતિં વા ગતિં વા, યંનૂનાહં બ્રાહ્મણગહપતિકે અન્વાવિસેય્યં – એથ, તુમ્હે ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે સક્કરોથ ગરું કરોથ માનેથ પૂજેથ , અપ્પેવ નામ તુમ્હેહિ સક્કરિયમાનાનં ગરુકરિયમાનાનં માનિયમાનાનં પૂજિયમાનાનં સિયા ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં, યથા તં દૂસી મારો લભેથ ઓતાર’ન્તિ . અથ ખો તે, પાપિમ, દૂસી મારો બ્રાહ્મણગહપતિકે અન્વાવિસિ – ‘એથ, તુમ્હે ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે સક્કરોથ ગરું કરોથ માનેથ પૂજેથ, અપ્પેવ નામ તુમ્હેહિ સક્કરિયમાનાનં ગરુકરિયમાનાનં માનિયમાનાનં પૂજિયમાનાનં સિયા ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં, યથા તં દૂસી મારો લભેથ ઓતાર’ન્તિ. અથ ખો તે, પાપિમ, બ્રાહ્મણગહપતિકા અન્વાવિટ્ઠા દૂસિના મારેન ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે સક્કરોન્તિ ગરું કરોન્તિ માનેન્તિ પૂજેન્તિ.
‘‘યે ખો પન, પાપિમ, તેન સમયેન મનુસ્સા કાલઙ્કરોન્તિ યેભુય્યેન કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જન્તિ.
૫૧૧. ‘‘અથ ખો, પાપિમ, કકુસન્ધો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘અન્વાવિટ્ઠા ખો, ભિક્ખવે, બ્રાહ્મણગહપતિકા દૂસિના મારેન – એથ, તુમ્હે ભિક્ખૂ સીલવન્તે કલ્યાણધમ્મે સક્કરોથ ગરું કરોથ માનેથ પૂજેથ, અપ્પેવ નામ તુમ્હેહિ સક્કરિયમાનાનં ગરુકરિયમાનાનં માનિયમાનાનં પૂજિયમાનાનં સિયા ચિત્તસ્સ અઞ્ઞથત્તં, યથા તં દૂસી મારો લભેથ ઓતારન્તિ. એથ, તુમ્હે, ભિક્ખવે, અસુભાનુપસ્સિનો કાયે વિહરથ, આહારે પટિકૂલસઞ્ઞિનો, સબ્બલોકે અનભિરતિસઞ્ઞિનો અનભિરતસઞ્ઞીનો (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰), સબ્બસઙ્ખારેસુ અનિચ્ચાનુપસ્સિનો’તિ.
‘‘અથ ખો તે, પાપિમ, ભિક્ખૂ કકુસન્ધેન ભગવતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન એવં ઓવદિયમાના એવં અનુસાસિયમાના અરઞ્ઞગતાપિ રુક્ખમૂલગતાપિ સુઞ્ઞાગારગતાપિ અસુભાનુપસ્સિનો કાયે વિહરિંસુ, આહારે પટિકૂલસઞ્ઞિનો, સબ્બલોકે અનભિરતિસઞ્ઞિનો, સબ્બસઙ્ખારેસુ અનિચ્ચાનુપસ્સિનો.
૫૧૨. ‘‘અથ ખો, પાપિમ, કકુસન્ધો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય આયસ્મતા વિધુરેન પચ્છાસમણેન ગામં પિણ્ડાય પાવિસિ. અથ ખો, પાપિમ, દૂસી મારો અઞ્ઞતરં કુમારકં કુમારં (સી॰ પી॰) અન્વાવિસિત્વા સક્ખરં ગહેત્વા આયસ્મતો વિધુરસ્સ સીસે પહારમદાસિ; સીસં વોભિન્દિ સીસં તે ભિન્દિસ્સામીતિ (ક॰). અથ ખો, પાપિમ, આયસ્મા વિધુરો ભિન્નેન સીસેન લોહિતેન ગળન્તેન કકુસન્ધંયેવ ભગવન્તં અરહન્તં સમ્માસમ્બુદ્ધં પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિ. અથ ખો , પાપિમ, કકુસન્ધો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો નાગાપલોકિતં અપલોકેસિ – ‘ન વાયં દૂસી મારો મત્તમઞ્ઞાસી’તિ. સહાપલોકનાય ચ પન, પાપિમ, દૂસી મારો તમ્હા ચ ઠાના ચવિ મહાનિરયઞ્ચ ઉપપજ્જિ.
‘‘તસ્સ ખો પન, પાપિમ, મહાનિરયસ્સ તયો નામધેય્યા હોન્તિ – છફસ્સાયતનિકો ઇતિપિ, સઙ્કુસમાહતો ઇતિપિ, પચ્ચત્તવેદનિયો ઇતિપિ. અથ ખો મં, પાપિમ, નિરયપાલા ઉપસઙ્કમિત્વા એતદવોચું – યદા ખો તે યતો તે (ક॰), મારિસ, સઙ્કુના સઙ્કુ હદયે સમાગચ્છેય્ય. અથ નં ત્વં જાનેય્યાસિ – ‘વસ્સસહસ્સં મે નિરયે પચ્ચમાનસ્સા’તિ. સો ખો અહં, પાપિમ, બહૂનિ વસ્સાનિ બહૂનિ વસ્સસતાનિ બહૂનિ વસ્સસહસ્સાનિ તસ્મિં મહાનિરયે અપચ્ચિં. દસવસ્સસહસ્સાનિ તસ્સેવ મહાનિરયસ્સ ઉસ્સદે અપચ્ચિં વુટ્ઠાનિમં નામ વેદનં વેદિયમાનો. તસ્સ મય્હં, પાપિમ, એવરૂપો કાયો હોતિ, સેય્યથાપિ મનુસ્સસ્સ. એવરૂપં સીસં હોતિ, સેય્યથાપિ મચ્છસ્સ.
૫૧૩.
‘‘કીદિસો નિરયો આસિ, યત્થ દૂસી અપચ્ચથ;
વિધુરં સાવકમાસજ્જ, કકુસન્ધઞ્ચ બ્રાહ્મણં.
‘‘સતં આસિ અયોસઙ્કૂ, સબ્બે પચ્ચત્તવેદના;
ઈદિસો નિરયો આસિ, યત્થ દૂસી અપચ્ચથ;
વિધુરં સાવકમાસજ્જ, કકુસન્ધઞ્ચ બ્રાહ્મણં.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘મજ્ઝે સરસ્સ તિટ્ઠન્તિ, વિમાના કપ્પટ્ઠાયિનો;
વેળુરિયવણ્ણા રુચિરા, અચ્ચિમન્તો પભસ્સરા;
અચ્છરા તત્થ નચ્ચન્તિ, પુથુ નાનત્તવણ્ણિયો.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો વે બુદ્ધેન ચોદિતો, ભિક્ખુ સઙ્ઘસ્સ પેક્ખતો;
મિગારમાતુપાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયિ.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો વેજયન્તં પાસાદં, પાદઙ્ગુટ્ઠેન કમ્પયિ;
ઇદ્ધિબલેનુપત્થદ્ધો, સંવેજેસિ ચ દેવતા.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો વેજયન્તપાસાદે, સક્કં સો પરિપુચ્છતિ;
અપિ વાસવ જાનાસિ, તણ્હાક્ખયવિમુત્તિયો;
તસ્સ સક્કો વિયાકાસિ, પઞ્હં પુટ્ઠો યથાતથં.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો બ્રહ્મં પરિપુચ્છતિ, સુધમ્માયાભિતો સભં;
અજ્જાપિ ત્યાવુસો દિટ્ઠિ, યા તે દિટ્ઠિ પુરે અહુ;
પસ્સસિ વીતિવત્તન્તં, બ્રહ્મલોકે પભસ્સરં.
‘‘તસ્સ બ્રહ્મા વિયાકાસિ, અનુપુબ્બં યથાતથં;
ન મે મારિસ સા દિટ્ઠિ, યા મે દિટ્ઠિ પુરે અહુ.
‘‘પસ્સામિ વીતિવત્તન્તં, બ્રહ્મલોકે પભસ્સરં;
સોહં અજ્જ કથં વજ્જં, અહં નિચ્ચોમ્હિ સસ્સતો.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘યો મહામેરુનો કૂટં, વિમોક્ખેન અફસ્સયિ;
વનં પુબ્બવિદેહાનં, યે ચ ભૂમિસયા નરા.
‘‘યો એતમભિજાનાતિ, ભિક્ખુ બુદ્ધસ્સ સાવકો;
તાદિસં ભિક્ખુમાસજ્જ, કણ્હ દુક્ખં નિગચ્છસિ.
‘‘ન વે અગ્ગિ ચેતયતિ વેઠયતિ (સી॰), ‘અહં બાલં ડહામી’તિ;
બાલો ચ જલિતં અગ્ગિં, આસજ્જ નં સ ડય્હતિ.
‘‘એવમેવ તુવં માર, આસજ્જ નં તથાગતં;
સયં ડહિસ્સસિ અત્તાનં, બાલો અગ્ગિંવ સંફુસં.
‘‘અપુઞ્ઞં પસવી મારો, આસજ્જ નં તથાગતં;
કિન્નુ મઞ્ઞસિ પાપિમ, ન મે પાપં વિપચ્ચતિ.
‘‘કરોતો ચીયતિ પાપં, ચિરરત્તાય અન્તક;
માર નિબ્બિન્દ બુદ્ધમ્હા, આસં માકાસિ ભિક્ખુસુ.
‘‘ઇતિ મારં અતજ્જેસિ, ભિક્ખુ ભેસકળાવને;
તતો સો દુમ્મનો યક્ખો, નતત્થેવન્તરધાયથા’’તિ.
મારતજ્જનીયસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.
ચૂળયમકવગ્ગો નિટ્ઠિતો પઞ્ચમો.
તસ્સુદ્દાનં –
સાલેય્ય વેરઞ્જદુવે ચ તુટ્ઠિ, ચૂળમહાધમ્મસમાદાનઞ્ચ;
વીમંસકા કોસમ્બિ ચ બ્રાહ્મણો, દૂસી ચ મારો દસમો ચ વગ્ગો.
સાલેય્યવગ્ગો નિટ્ઠિતો પઞ્ચમો.
ઇદં વગ્ગાનમુદ્દાનં –
મૂલપરિયાયો ચેવ, સીહનાદો ચ ઉત્તમો;
કકચો ચેવ ગોસિઙ્ગો, સાલેય્યો ચ ઇમે પઞ્ચ.
મૂલપણ્ણાસકં સમત્તં.