૮. વઙ્ગીસસંયુત્તં
૧. નિક્ખન્તસુત્તં
૨૦૯. એવં મે સુતં – એકં સમયં આયસ્મા વઙ્ગીસો આળવિયં વિહરતિ અગ્ગાળવે ચેતિયે આયસ્મતા નિગ્રોધકપ્પેન ઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિં. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા વઙ્ગીસો નવકો હોતિ અચિરપબ્બજિતો ઓહિય્યકો વિહારપાલો. અથ ખો સમ્બહુલા ઇત્થિયો સમલઙ્કરિત્વા યેન અગ્ગાળવકો આરામો તેનુપસઙ્કમિંસુ વિહારપેક્ખિકાયો. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ તા ઇત્થિયો દિસ્વા અનભિરતિ ઉપ્પજ્જતિ, રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેતિ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અલાભા વત મે, ન વત મે લાભા; દુલ્લદ્ધં વત મે, ન વત મે સુલદ્ધં; યસ્સ મે અનભિરતિ ઉપ્પન્ના, રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેતિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા, યં મે પરો અનભિરતિં વિનોદેત્વા અભિરતિં ઉપ્પાદેય્ય. યંનૂનાહં અત્તનાવ અત્તનો અનભિરતિં વિનોદેત્વા અભિરતિં ઉપ્પાદેય્ય’’ન્તિ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો અત્તનાવ અત્તનો અનભિરતિં વિનોદેત્વા અભિરતિં ઉપ્પાદેત્વા તાયં વેલાયં ઇમા ગાથાયો અભાસિ –
‘‘નિક્ખન્તં વત મં સન્તં, અગારસ્માનગારિયં;
વિતક્કા ઉપધાવન્તિ, પગબ્ભા કણ્હતો ઇમે.
‘‘ઉગ્ગપુત્તા મહિસ્સાસા, સિક્ખિતા દળ્હધમ્મિનો;
સમન્તા પરિકિરેય્યું, સહસ્સં અપલાયિનં.
‘‘સચેપિ એતતો એત્તતો (સી॰ પી॰ ક॰), એત્તકા (સ્યા॰ કં॰) ભિય્યો, આગમિસ્સન્તિ ઇત્થિયો;
નેવ મં બ્યાધયિસ્સન્તિ બ્યાથયિસ્સન્તિ (?), ધમ્મે સમ્હિ પતિટ્ઠિતં.
‘‘સક્ખી હિ મે સુતં એતં, બુદ્ધસ્સાદિચ્ચબન્ધુનો;
નિબ્બાનગમનં મગ્ગં, તત્થ મે નિરતો મનો.
‘‘એવઞ્ચે મં વિહરન્તં, પાપિમ ઉપગચ્છસિ;
તથા મચ્ચુ કરિસ્સામિ, ન મે મગ્ગમ્પિ દક્ખસી’’તિ.
૨. અરતિસુત્તં
૨૧૦. એકં સમયં…પે॰… આયસ્મા વઙ્ગીસો આળવિયં વિહરતિ અગ્ગાળવે ચેતિયે આયસ્મતા નિગ્રોધકપ્પેન ઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિં. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા નિગ્રોધકપ્પો પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો વિહારં પવિસતિ, સાયં વા નિક્ખમતિ અપરજ્જુ વા કાલે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ અનભિરતિ ઉપ્પન્ના હોતિ, રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેતિ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અલાભા વત મે, ન વત મે લાભા; દુલ્લદ્ધં વત મે, ન વત મે સુલદ્ધં; યસ્સ મે અનભિરતિ ઉપ્પન્ના, રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેતિ; તં કુતેત્થ લબ્ભા, યં મે પરો અનભિરતિં વિનોદેત્વા અભિરતિં ઉપ્પાદેય્ય. યંનૂનાહં અત્તનાવ અત્તનો અનભિરતિં વિનોદેત્વા અભિરતિં ઉપ્પાદેય્ય’’ન્તિ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો અત્તનાવ અત્તનો અનભિરતિં વિનોદેત્વા અભિરતિં ઉપ્પાદેત્વા તાયં વેલાયં ઇમા ગાથાયો અભાસિ –
‘‘અરતિઞ્ચ રતિઞ્ચ પહાય, સબ્બસો ગેહસિતઞ્ચ વિતક્કં;
વનથં ન કરેય્ય કુહિઞ્ચિ, નિબ્બનથો અરતો સ હિ ભિક્ખુ સ ભિક્ખુ (ક॰).
‘‘યમિધ પથવિઞ્ચ વેહાસં, રૂપગતઞ્ચ જગતોગધં;
કિઞ્ચિ પરિજીયતિ સબ્બમનિચ્ચં, એવં સમેચ્ચ ચરન્તિ મુતત્તા.
‘‘ઉપધીસુ જના ગધિતાસે ગથિતાસે (સી॰), દિટ્ઠસુતે પટિઘે ચ મુતે ચ;
એત્થ વિનોદય છન્દમનેજો, યો એત્થ ન લિમ્પતિ તં મુનિમાહુ.
‘‘અથ સટ્ઠિનિસ્સિતા સવિતક્કા, પુથૂ જનતાય અધમ્મા નિવિટ્ઠા;
ન ચ વગ્ગગતસ્સ કુહિઞ્ચિ, નો પન દુટ્ઠુલ્લભાણી સ ભિક્ખુ.
‘‘દબ્બો ચિરરત્તસમાહિતો, અકુહકો નિપકો અપિહાલુ;
સન્તં પદં અજ્ઝગમા મુનિ પટિચ્ચ, પરિનિબ્બુતો કઙ્ખતિ કાલ’’ન્તિ.
૩. પેસલસુત્તં
૨૧૧. એકં સમયં આયસ્મા વઙ્ગીસો આળવિયં વિહરતિ અગ્ગાળવે ચેતિયે આયસ્મતા નિગ્રોધકપ્પેન ઉપજ્ઝાયેન સદ્ધિં. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા વઙ્ગીસો અત્તનો પટિભાનેન અઞ્ઞે પેસલે ભિક્ખૂ અતિમઞ્ઞતિ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અલાભા વત મે, ન વત મે લાભા; દુલ્લદ્ધં વત મે, ન વત મે સુલદ્ધં; ય્વાહં અત્તનો પટિભાનેન અઞ્ઞે પેસલે ભિક્ખૂ અતિમઞ્ઞામી’’તિ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો અત્તનાવ અત્તનો વિપ્પટિસારં ઉપ્પાદેત્વા તાયં વેલાયં ઇમા ગાથાયો અભાસિ –
‘‘માનં પજહસ્સુ ગોતમ, માનપથઞ્ચ પજહસ્સુ;
અસેસં માનપથસ્મિં, સમુચ્છિતો વિપ્પટિસારીહુવા ચિરરત્તં.
‘‘મક્ખેન મક્ખિતા પજા, માનહતા નિરયં પપતન્તિ;
સોચન્તિ જના ચિરરત્તં, માનહતા નિરયં ઉપપન્ના.
‘‘ન હિ સોચતિ ભિક્ખુ કદાચિ, મગ્ગજિનો સમ્માપટિપન્નો;
કિત્તિઞ્ચ સુખઞ્ચ અનુભોતિ, ધમ્મદસોતિ તમાહુ પહિતત્તં.
‘‘તસ્મા અખિલોધ પધાનવા, નીવરણાનિ પહાય વિસુદ્ધો;
માનઞ્ચ પહાય અસેસં, વિજ્જાયન્તકરો સમિતાવી’’તિ.
૪. આનન્દસુત્તં
૨૧૨. એકં સમયં આયસ્મા આનન્દો સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પાવિસિ આયસ્મતા વઙ્ગીસેન પચ્છાસમણેન. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ અનભિરતિ ઉપ્પન્ના હોતિ, રાગો ચિત્તં અનુદ્ધંસેતિ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો આયસ્મન્તં આનન્દં ગાથાય અજ્ઝભાસિ –
‘‘કામરાગેન ડય્હામિ, ચિત્તં મે પરિડય્હતિ;
સાધુ નિબ્બાપનં બ્રૂહિ, અનુકમ્પાય ગોતમા’’તિ.
‘‘સઞ્ઞાય વિપરિયેસા, ચિત્તં તે પરિડય્હતિ;
નિમિત્તં પરિવજ્જેહિ, સુભં રાગૂપસંહિતં.
‘‘સઙ્ખારે પરતો પસ્સ, દુક્ખતો મા ચ અત્તતો;
નિબ્બાપેહિ મહારાગં, મા ડય્હિત્થો પુનપ્પુનં.
‘‘અસુભાય ચિત્તં ભાવેહિ, એકગ્ગં સુસમાહિતં;
સતિ કાયગતા ત્યત્થુ, નિબ્બિદાબહુલો ભવ.
‘‘અનિમિત્તઞ્ચ ભાવેહિ, માનાનુસયમુજ્જહ;
તતો માનાભિસમયા, ઉપસન્તો ચરિસ્સસી’’તિ.
૫. સુભાસિતસુત્તં
૨૧૩. સાવત્થિનિદાનં. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
‘‘ચતૂહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતા વાચા સુભાસિતા હોતિ, નો દુબ્ભાસિતા; અનવજ્જા ચ અનનુવજ્જા ચ વિઞ્ઞૂનં. કતમેહિ ચતૂહિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુભાસિતંયેવ ભાસતિ નો દુબ્ભાસિતં, ધમ્મંયેવ ભાસતિ નો અધમ્મં, પિયંયેવ ભાસતિ નો અપ્પિયં, સચ્ચંયેવ ભાસતિ નો અલિકં. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતા વાચા સુભાસિતા હોતિ, નો દુબ્ભાસિતા, અનવજ્જા ચ અનનુવજ્જા ચ વિઞ્ઞૂન’’ન્તિ. ઇદમવોચ ભગવા, ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –
‘‘સુભાસિતં ઉત્તમમાહુ સન્તો,
ધમ્મં ભણે નાધમ્મં તં દુતિયં;
પિયં ભણે નાપ્પિયં તં તતિયં,
સચ્ચં ભણે નાલિકં તં ચતુત્થ’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં ભગવા, પટિભાતિ મં સુગતા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં વઙ્ગીસા’’તિ ભગવા અવોચ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ભગવન્તં સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘તમેવ વાચં ભાસેય્ય, યાયત્તાનં ન તાપયે;
પરે ચ ન વિહિંસેય્ય, સા વે વાચા સુભાસિતા.
‘‘પિયવાચંવ ભાસેય્ય, યા વાચા પટિનન્દિતા;
યં અનાદાય પાપાનિ, પરેસં ભાસતે પિયં.
‘‘સચ્ચં વે અમતા વાચા, એસ ધમ્મો સનન્તનો;
સચ્ચે અત્થે ચ ધમ્મે ચ, આહુ સન્તો પતિટ્ઠિતા.
‘‘યં બુદ્ધો ભાસતે વાચં, ખેમં નિબ્બાનપત્તિયા;
દુક્ખસ્સન્તકિરિયાય, સા વે વાચાનમુત્તમા’’તિ.
૬. સારિપુત્તસુત્તં
૨૧૪. એકં સમયં આયસ્મા સારિપુત્તો સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા સારિપુત્તો ભિક્ખૂ ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેતિ સમાદપેતિ સમુત્તેજેતિ સમ્પહંસેતિ પોરિયા વાચાય વિસ્સટ્ઠાય અનેલગલાય અનેળગલાય (સી॰ ક॰), અનેલગળાય (સ્યા॰ કં॰ પી॰) અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનિયા. તે ચ ભિક્ખૂ અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બચેતસા સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતા ધમ્મં સુણન્તિ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અયં ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભિક્ખૂ ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેતિ સમાદપેતિ સમુત્તેજેતિ સમ્પહંસેતિ પોરિયા વાચાય વિસ્સટ્ઠાય અનેલગલાય અત્થસ્સ વિઞ્ઞાપનિયા. તે ચ ભિક્ખૂ અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બચેતસા સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતા ધમ્મં સુણન્તિ. યંનૂનાહં આયસ્મન્તં સારિપુત્તં સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવેય્ય’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેનાયસ્મા સારિપુત્તો તેનઞ્જલિં પણામેત્વા આયસ્મન્તં સારિપુત્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં, આવુસો સારિપુત્ત, પટિભાતિ મં, આવુસો સારિપુત્તા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, આવુસો વઙ્ગીસા’’તિ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો આયસ્મન્તં સારિપુત્તં સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘ગમ્ભીરપઞ્ઞો મેધાવી, મગ્ગામગ્ગસ્સ કોવિદો;
સારિપુત્તો મહાપઞ્ઞો, ધમ્મં દેસેતિ ભિક્ખુનં.
‘‘સંખિત્તેનપિ દેસેતિ, વિત્થારેનપિ ભાસતિ;
સાળિકાયિવ નિગ્ઘોસો, પટિભાનં ઉદીરયિ ઉદીરિયિ (સ્યા॰ કં॰) ઉદીરિયતિ (સામઞ્ઞફલસુત્તટીકાનુરૂપં).
‘‘તસ્સ તં દેસયન્તસ્સ, સુણન્તિ મધુરં ગિરં;
સરેન રજનીયેન, સવનીયેન વગ્ગુના;
ઉદગ્ગચિત્તા મુદિતા, સોતં ઓધેન્તિ ભિક્ખવો’’તિ.
૭. પવારણાસુત્તં
૨૧૫. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ પુબ્બારામે મિગારમાતુપાસાદે મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહિ સબ્બેહેવ અરહન્તેહિ. તેન ખો પન સમયેન ભગવા તદહુપોસથે પન્નરસે પવારણાય ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો અબ્ભોકાસે નિસિન્નો હોતિ. અથ ખો ભગવા તુણ્હીભૂતં ભિક્ખુસઙ્ઘં અનુવિલોકેત્વા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘હન્દ દાનિ, ભિક્ખવે, પવારેમિ વો. ન ચ મે કિઞ્ચિ ગરહથ કાયિકં વા વાચસિકં વા’’તિ.
એવં વુત્તે, આયસ્મા સારિપુત્તો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ન ખો મયં, ભન્તે, ભગવતો કિઞ્ચિ ગરહામ કાયિકં વા વાચસિકં વા. ભગવા હિ , ભન્તે, અનુપ્પન્નસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદેતા, અસઞ્જાતસ્સ મગ્ગસ્સ સઞ્જનેતા, અનક્ખાતસ્સ મગ્ગસ્સ અક્ખાતા, મગ્ગઞ્ઞૂ મગ્ગવિદૂ મગ્ગકોવિદો. મગ્ગાનુગા ચ, ભન્તે, એતરહિ સાવકા વિહરન્તિ પચ્છા સમન્નાગતા; અહઞ્ચ ખો, ભન્તે, ભગવન્તં પવારેમિ. ન ચ મે ભગવા કિઞ્ચિ ગરહતિ કાયિકં વા વાચસિકં વા’’તિ.
‘‘ન ખ્વાહં તે, સારિપુત્ત, કિઞ્ચિ ગરહામિ કાયિકં વા વાચસિકં વા. પણ્ડિતો ત્વં, સારિપુત્ત, મહાપઞ્ઞો ત્વં, સારિપુત્ત , પુથુપઞ્ઞો ત્વં, સારિપુત્ત, હાસપઞ્ઞો ત્વં, સારિપુત્ત, જવનપઞ્ઞો ત્વં, સારિપુત્ત, તિક્ખપઞ્ઞો ત્વં, સારિપુત્ત, નિબ્બેધિકપઞ્ઞો ત્વં, સારિપુત્ત. સેય્યથાપિ, સારિપુત્ત, રઞ્ઞો ચક્કવત્તિસ્સ જેટ્ઠપુત્તો પિતરા પવત્તિતં ચક્કં સમ્મદેવ અનુપ્પવત્તેતિ; એવમેવ ખો ત્વં, સારિપુત્ત, મયા અનુત્તરં ધમ્મચક્કં પવત્તિતં સમ્મદેવ અનુપ્પવત્તેસી’’તિ.
‘‘નો ચે કિર મે, ભન્તે, ભગવા કિઞ્ચિ ગરહતિ કાયિકં વા વાચસિકં વા. ઇમેસં પન, ભન્તે, ભગવા પઞ્ચન્નં ભિક્ખુસતાનં ન કિઞ્ચિ ગરહતિ કાયિકં વા વાચસિકં વા’’તિ. ‘‘ઇમેસમ્પિ ખ્વાહં, સારિપુત્ત, પઞ્ચન્નં ભિક્ખુસતાનં ન કિઞ્ચિ ગરહામિ કાયિકં વા વાચસિકં વા. ઇમેસઞ્હિ, સારિપુત્ત, પઞ્ચન્નં ભિક્ખુસતાનં સટ્ઠિ ભિક્ખૂ તેવિજ્જા, સટ્ઠિ ભિક્ખૂ છળભિઞ્ઞા, સટ્ઠિ ભિક્ખૂ ઉભતોભાગવિમુત્તા, અથ ઇતરે પઞ્ઞાવિમુત્તા’’તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં ભગવા, પટિભાતિ મં સુગતા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, વઙ્ગીસા’’તિ ભગવા અવોચ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ભગવન્તં સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘અજ્જ પન્નરસે વિસુદ્ધિયા, ભિક્ખૂ પઞ્ચસતા સમાગતા;
સંયોજનબન્ધનચ્છિદા , અનીઘા ખીણપુનબ્ભવા ઇસી.
‘‘ચક્કવત્તી યથા રાજા, અમચ્ચપરિવારિતો;
સમન્તા અનુપરિયેતિ, સાગરન્તં મહિં ઇમં.
‘‘એવં વિજિતસઙ્ગામં, સત્થવાહં અનુત્તરં;
સાવકા પયિરુપાસન્તિ, તેવિજ્જા મચ્ચુહાયિનો.
‘‘સબ્બે ભગવતો પુત્તા, પલાપેત્થ ન વિજ્જતિ;
તણ્હાસલ્લસ્સ હન્તારં, વન્દે આદિચ્ચબન્ધુન’’ન્તિ.
૮. પરોસહસ્સસુત્તં
૨૧૬. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં અડ્ઢતેલસેહિ ભિક્ખુસતેહિ. તેન ખો પન સમયેન ભગવા ભિક્ખૂ નિબ્બાનપટિસંયુત્તાય ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેતિ સમાદપેતિ સમુત્તેજેતિ સમ્પહંસેતિ. તે ચ ભિક્ખૂ અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બચેતસા સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતા ધમ્મં સુણન્તિ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અયં ખો ભગવા ભિક્ખૂ નિબ્બાનપટિસંયુત્તાય ધમ્મિયા કથાય સન્દસ્સેતિ સમાદપેતિ સમુત્તેજેતિ સમ્પહંસેતિ. તે ચ ભિક્ખૂ અટ્ઠિં કત્વા મનસિ કત્વા સબ્બચેતસા સમન્નાહરિત્વા ઓહિતસોતા ધમ્મં સુણન્તિ. યંનૂનાહં ભગવન્તં સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવેય્ય’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં ભગવા, પટિભાતિ મં સુગતા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, વઙ્ગીસા’’તિ ભગવા અવોચ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ભગવન્તં સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘પરોસહસ્સં ભિક્ખૂનં, સુગતં પયિરુપાસતિ;
દેસેન્તં વિરજં ધમ્મં, નિબ્બાનં અકુતોભયં.
‘‘સુણન્તિ ધમ્મં વિમલં, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતં;
સોભતિ વત સમ્બુદ્ધો, ભિક્ખુસઙ્ઘપુરક્ખતો.
‘‘નાગનામોસિ ભગવા, ઇસીનં ઇસિસત્તમો;
મહામેઘોવ હુત્વાન, સાવકે અભિવસ્સતિ.
‘‘દિવાવિહારા નિક્ખમ્મ, સત્થુદસ્સનકમ્યતા સત્થુદસ્સનકામતા (સી॰ સ્યા॰ કં॰);
સાવકો તે મહાવીર, પાદે વન્દતિ વઙ્ગીસો’’તિ.
‘‘કિં નુ તે, વઙ્ગીસ, ઇમા ગાથાયો પુબ્બે પરિવિતક્કિતા, ઉદાહુ ઠાનસોવ તં પટિભન્તી’’તિ? ‘ન ખો મે, ભન્તે, ઇમા ગાથાયો પુબ્બે પરિવિતક્કિતા, અથ ખો ઠાનસોવ મં પટિભન્તી’તિ. ‘તેન હિ તં, વઙ્ગીસ, ભિય્યોસોમત્તાય પુબ્બે અપરિવિતક્કિતા ગાથાયો પટિભન્તૂ’તિ. ‘એવં, ભન્તે’તિ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ભગવતો પટિસ્સુત્વા ભિય્યોસોમત્તાય ભગવન્તં પુબ્બે અપરિવિતક્કિતાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘ઉમ્મગ્ગપથં ઉમ્મગ્ગસતં (સ્યા॰ કં॰ ક॰) મારસ્સ અભિભુય્ય, ચરતિ પભિજ્જ ખિલાનિ;
તં પસ્સથ બન્ધપમુઞ્ચકરં, અસિતં ભાગસો પવિભજં.
‘‘ઓઘસ્સ નિત્થરણત્થં, અનેકવિહિતં મગ્ગં અક્ખાસિ;
તસ્મિઞ્ચે અમતે અક્ખાતે, ધમ્મદ્દસા ઠિતા અસંહીરા.
‘‘પજ્જોતકરો અતિવિજ્ઝ અતિવિજ્ઝ ધમ્મં (સી॰ સ્યા॰ કં॰), સબ્બટ્ઠિતીનં અતિક્કમમદ્દસ;
ઞત્વા ચ સચ્છિકત્વા ચ, અગ્ગં સો દેસયિ દસદ્ધાનં.
‘‘એવં સુદેસિતે ધમ્મે,
કો પમાદો વિજાનતં ધમ્મં કો પમાદો વિજાનતં (સી॰ સ્યા॰ કં॰);
તસ્મા હિ તસ્સ ભગવતો સાસને;
અપ્પમત્તો સદા નમસ્સમનુસિક્ખે’’તિ.
૯. કોણ્ડઞ્ઞસુત્તં
૨૧૭. એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. અથ ખો આયસ્મા અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞો અઞ્ઞાકોણ્ડઞ્ઞો (સી॰ સ્યા॰ કં॰) સુચિરસ્સેવ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતો પાદેસુ સિરસા નિપતિત્વા ભગવતો પાદાનિ મુખેન ચ પરિચુમ્બતિ, પાણીહિ ચ પરિસમ્બાહતિ, નામઞ્ચ સાવેતિ – ‘‘કોણ્ડઞ્ઞોહં, ભગવા, કોણ્ડઞ્ઞોહં, સુગતા’’તિ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અયં ખો આયસ્મા અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞો સુચિરસ્સેવ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતો પાદેસુ સિરસા નિપતિત્વા ભગવતો પાદાનિ મુખેન ચ પરિચુમ્બતિ, પાણીહિ ચ પરિસમ્બાહતિ, નામઞ્ચ સાવેતિ – ‘કોણ્ડઞ્ઞોહં, ભગવા, કોણ્ડઞ્ઞોહં, સુગતા’તિ. યંનૂનાહં આયસ્મન્તં અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞં ભગવતો સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવેય્ય’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં, ભગવા, પટિભાતિ મં, સુગતા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, વઙ્ગીસા’’તિ ભગવા અવોચ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો આયસ્મન્તં અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞં ભગવતો સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘બુદ્ધાનુબુદ્ધો સો થેરો, કોણ્ડઞ્ઞો તિબ્બનિક્કમો;
લાભી સુખવિહારાનં, વિવેકાનં અભિણ્હસો.
‘‘યં સાવકેન પત્તબ્બં, સત્થુસાસનકારિના;
સબ્બસ્સ તં અનુપ્પત્તં, અપ્પમત્તસ્સ સિક્ખતો.
‘‘મહાનુભાવો તેવિજ્જો, ચેતોપરિયાયકોવિદો;
કોણ્ડઞ્ઞો બુદ્ધદાયાદો બુદ્ધસાવકો (પી॰), પાદે વન્દતિ સત્થુનો’’તિ.
૧૦. મોગ્ગલ્લાનસુત્તં
૨૧૮. એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ ઇસિગિલિપસ્સે કાળસિલાયં મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહિ સબ્બેહેવ અરહન્તેહિ. તેસં સુદં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ચેતસા ચિત્તં સમન્નેસતિ સમન્વેસતિ (સ્યા॰ અટ્ઠ॰) વિપ્પમુત્તં નિરુપધિં. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અયં ખો ભગવા રાજગહે વિહરતિ ઇસિગિલિપસ્સે કાળસિલાયં મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહિ સબ્બેહેવ અરહન્તેહિ. તેસં સુદં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો ચેતસા ચિત્તં સમન્નેસતિ વિપ્પમુત્તં નિરુપધિં. યંનૂનાહં આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનં ભગવતો સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવેય્ય’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં, ભગવા, પટિભાતિ મં, સુગતા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, વઙ્ગીસા’’તિ ભગવા અવોચ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો આયસ્મન્તં મહામોગ્ગલ્લાનં ભગવતો સમ્મુખા સારુપ્પાહિ ગાથાહિ અભિત્થવિ –
‘‘નગસ્સ પસ્સે આસીનં, મુનિં દુક્ખસ્સ પારગું;
સાવકા પયિરુપાસન્તિ, તેવિજ્જા મચ્ચુહાયિનો.
‘‘તે ચેતસા અનુપરિયેતિ અનુપરિયેસતિ (સી॰ સ્યા॰ કં॰), મોગ્ગલ્લાનો મહિદ્ધિકો;
ચિત્તં નેસં સમન્નેસં સમન્વેસં (સ્યા॰ અટ્ઠ॰), વિપ્પમુત્તં નિરૂપધિં.
‘‘એવં સબ્બઙ્ગસમ્પન્નં, મુનિં દુક્ખસ્સ પારગું;
અનેકાકારસમ્પન્નં, પયિરુપાસન્તિ ગોતમ’’ન્તિ.
૧૧. ગગ્ગરાસુત્તં
૨૧૯. એકં સમયં ભગવા ચમ્પાયં વિહરતિ ગગ્ગરાય પોક્ખરણિયા તીરે મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહિ સત્તહિ ચ ઉપાસકસતેહિ સત્તહિ ચ ઉપાસિકાસતેહિ અનેકેહિ ચ દેવતાસહસ્સેહિ. ત્યાસ્સુદં ભગવા અતિરોચતિ અતિવિરોચતિ (ક॰) વણ્ણેન ચેવ યસસા ચ. અથ ખો આયસ્મતો વઙ્ગીસસ્સ એતદહોસિ – ‘‘અયં ખો ભગવા ચમ્પાયં વિહરતિ ગગ્ગરાય પોક્ખરણિયા તીરે મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં પઞ્ચમત્તેહિ ભિક્ખુસતેહિ સત્તહિ ચ ઉપાસકસતેહિ સત્તહિ ચ ઉપાસિકાસતેહિ અનેકેહિ ચ દેવતાસહસ્સેહિ. ત્યાસ્સુદં ભગવા અતિરોચતિ વણ્ણેન ચેવ યસસા ચ. યંનૂનાહં ભગવન્તં સમ્મુખા સારુપ્પાય ગાથાય અભિત્થવેય્ય’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ઉટ્ઠાયાસના એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા યેન ભગવા તેનઞ્જલિં પણામેત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘પટિભાતિ મં, ભગવા, પટિભાતિ મં, સુગતા’’તિ. ‘‘પટિભાતુ તં, વઙ્ગીસા’’તિ ભગવા અવોચ. અથ ખો આયસ્મા વઙ્ગીસો ભગવન્તં સમ્મુખા સારુપ્પાય ગાથાય અભિત્થવિ –
‘‘ચન્દો યથા વિગતવલાહકે નભે,
વિરોચતિ વિગતમલોવ ભાણુમા;
એવમ્પિ અઙ્ગીરસ ત્વં મહામુનિ,
અતિરોચસિ યસસા સબ્બલોક’’ન્તિ.
૧૨. વઙ્ગીસસુત્તં
૨૨૦. એકં સમયં આયસ્મા વઙ્ગીસો સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે . તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા વઙ્ગીસો અચિરઅરહત્તપ્પત્તો હુત્વા હોતિ (સી॰ સ્યા॰ કં॰) વિમુત્તિસુખં પટિસંવેદી વિમુત્તિસુખપટિસંવેદી (સી॰ પી॰) તાયં વેલાયં ઇમા ગાથાયો અભાસિ –
‘‘કાવેય્યમત્તા વિચરિમ્હ પુબ્બે, ગામા ગામં પુરા પુરં;
અથદ્દસામ સમ્બુદ્ધં, સદ્ધા નો ઉપપજ્જથ.
‘‘સો મે ધમ્મમદેસેસિ, ખન્ધાયતનધાતુયો ખન્ધે આયતનાનિ ધાતુયો (સ્યા॰ કં॰ પી॰ ક॰);
તસ્સાહં ધમ્મં સુત્વાન, પબ્બજિં અનગારિયં.
‘‘બહુન્નં વત અત્થાય, બોધિં અજ્ઝગમા મુનિ;
ભિક્ખૂનં ભિક્ખુનીનઞ્ચ, યે નિયામગતદ્દસા.
‘‘સ્વાગતં વત મે આસિ, મમ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે;
તિસ્સો વિજ્જા અનુપ્પત્તા, કતં બુદ્ધસ્સ સાસનં.
‘‘પુબ્બેનિવાસં જાનામિ, દિબ્બચક્ખું વિસોધિતં;
તેવિજ્જો ઇદ્ધિપત્તોમ્હિ, ચેતોપરિયાયકોવિદો’’તિ.
વઙ્ગીસસંયુત્તં સમત્તં.
તસ્સુદ્દાનં –
નિક્ખન્તં અરતિ ચેવ, પેસલા અતિમઞ્ઞના;
આનન્દેન સુભાસિતા, સારિપુત્તપવારણા;
પરોસહસ્સં કોણ્ડઞ્ઞો, મોગ્ગલ્લાનેન ગગ્ગરા;
વઙ્ગીસેન દ્વાદસાતિ.