૧૦. યક્ખસંયુત્તં
૧. ઇન્દકસુત્તં
૨૩૫. એવં
‘‘રૂપં ન જીવન્તિ વદન્તિ બુદ્ધા, કથં ન્વયં વિન્દતિમં સરીરં;
કુતસ્સ અટ્ઠીયકપિણ્ડમેતિ, કથં ન્વયં સજ્જતિ ગબ્ભરસ્મિ’’ન્તિ.
‘‘પઠમં કલલં હોતિ, કલલા હોતિ અબ્બુદં;
અબ્બુદા જાયતે પેસિ, પેસિ નિબ્બત્તતી ઘનો;
ઘના પસાખા જાયન્તિ, કેસા લોમા નખાપિ ચ.
‘‘યઞ્ચસ્સ ભુઞ્જતી માતા, અન્નં પાનઞ્ચ ભોજનં;
તેન સો તત્થ યાપેતિ, માતુકુચ્છિગતો નરો’’તિ.
૨. સક્કનામસુત્તં
૨૩૬. એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ ગિજ્ઝકૂટે પબ્બતે. અથ ખો સક્કનામકો યક્ખો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા
‘‘સબ્બગન્થપ્પહીનસ્સ
સમણસ્સ ન તં સાધુ, યદઞ્ઞમનુસાસસી’’તિ
‘‘યેન કેનચિ વણ્ણેન, સંવાસો સક્ક જાયતિ;
ન તં અરહતિ સપ્પઞ્ઞો, મનસા અનુકમ્પિતું.
‘‘મનસા ચે પસન્નેન, યદઞ્ઞમનુસાસતિ;
ન તેન હોતિ સંયુત્તો, યાનુકમ્પા
૩. સૂચિલોમસુત્તં
૨૩૭. એકં
અથ ખો સૂચિલોમો યક્ખો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવતો કાયં ઉપનામેસિ. અથ ખો ભગવા કાયં અપનામેસિ. અથ ખો સૂચિલોમો યક્ખો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ભાયસિ મં સમણા’’તિ? ‘‘ન ખ્વાહં તં, આવુસો, ભાયામિ; અપિ ચ તે સમ્ફસ્સો પાપકો’’તિ. ‘‘પઞ્હં તં, સમણ પુચ્છિસ્સામિ. સચે મે ન બ્યાકરિસ્સસિ, ચિત્તં વા તે ખિપિસ્સામિ, હદયં વા તે ફાલેસ્સામિ, પાદેસુ
‘‘રાગો
અરતી રતી લોમહંસો કુતોજા;
કુતો સમુટ્ઠાય મનોવિતક્કા,
કુમારકા ધઙ્કમિવોસ્સજન્તી’’તિ.
‘‘રાગો ચ દોસો ચ ઇતોનિદાના,
અરતી રતી લોમહંસો ઇતોજા;
ઇતો સમુટ્ઠાય મનોવિતક્કા,
કુમારકા ધઙ્કમિવોસ્સજન્તિ.
‘‘સ્નેહજા અત્તસમ્ભૂતા, નિગ્રોધસ્સેવ ખન્ધજા;
પુથૂ વિસત્તા કામેસુ, માલુવાવ વિતતા
‘‘યે
તે નં વિનોદેન્તિ સુણોહિ યક્ખ;
તે દુત્તરં ઓઘમિમં તરન્તિ,
અતિણ્ણપુબ્બં અપુનબ્ભવાયા’’તિ.
૪. મણિભદ્દસુત્તં
૨૩૮. એકં
‘‘સતીમતો
સતીમતો સુવે સેય્યો, વેરા ચ પરિમુચ્ચતી’’તિ.
‘‘સતીમતો સદા ભદ્દં, સતિમા સુખમેધતિ;
સતીમતો સુવે સેય્યો, વેરા ન પરિમુચ્ચતિ.
‘‘યસ્સ સબ્બમહોરત્તં
મેત્તં સો સબ્બભૂતેસુ, વેરં તસ્સ ન કેનચી’’તિ.
૫. સાનુસુત્તં
૨૩૯. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન અઞ્ઞતરિસ્સા ઉપાસિકાય સાનુ નામ પુત્તો યક્ખેન ગહિતો હોતિ. અથ ખો સા ઉપાસિકા પરિદેવમાના તાયં વેલાયં ઇમા ગાથાયો અભાસિ –
‘‘ચાતુદ્દસિં
પાટિહારિયપક્ખઞ્ચ, અટ્ઠઙ્ગસુસમાગતં.
‘‘ઉપોસથં ઉપવસન્તિ, બ્રહ્મચરિયં ચરન્તિ યે;
ન તેહિ યક્ખા કીળન્તિ, ઇતિ મે અરહતં સુતં;
સા દાનિ અજ્જ પસ્સામિ, યક્ખા કીળન્તિ સાનુના’’તિ.
‘‘ચાતુદ્દસિં
પાટિહારિયપક્ખઞ્ચ, અટ્ઠઙ્ગસુસમાગતં;
ઉપોસથં
‘‘ન તેહિ યક્ખા કીળન્તિ, સાહુ તે અરહતં સુતં;
સાનું પબુદ્ધં વજ્જાસિ, યક્ખાનં વચનં ઇદં;
માકાસિ પાપકં કમ્મં, આવિ વા યદિ વા રહો.
‘‘સચે
ન તે દુક્ખા પમુત્યત્થિ, ઉપ્પચ્ચાપિ પલાયતો’’તિ.
‘‘મતં વા અમ્મ રોદન્તિ, યો વા જીવં ન દિસ્સતિ;
જીવન્તં અમ્મ પસ્સન્તી, કસ્મા મં અમ્મ રોદસી’’તિ.
‘‘મતં વા પુત્ત રોદન્તિ, યો વા જીવં ન દિસ્સતિ;
યો ચ કામે ચજિત્વાન, પુનરાગચ્છતે ઇધ;
તં વાપિ પુત્ત રોદન્તિ, પુન જીવં મતો હિ સો.
‘‘કુક્કુળા ઉબ્ભતો તાત, કુક્કુળં
નરકા ઉબ્ભતો તાત, નરકં પતિતુમિચ્છસિ.
‘‘અભિધાવથ
આદિત્તા નીહતં
૬. પિયઙ્કરસુત્તં
૨૪૦. એકં સમયં આયસ્મા અનુરુદ્ધો સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા અનુરુદ્ધો રત્તિયા પચ્ચૂસસમયં પચ્ચુટ્ઠાય ધમ્મપદાનિ ભાસતિ. અથ ખો પિયઙ્કરમાતા યક્ખિની પુત્તકં એવં તોસેસિ –
‘‘મા સદ્દં કરિ પિયઙ્કર, ભિક્ખુ ધમ્મપદાનિ ભાસતિ;
અપિ
‘‘પાણેસુ ચ સંયમામસે, સમ્પજાનમુસા ન ભણામસે;
સિક્ખેમ સુસીલ્યમત્તનો
૭. પુનબ્બસુસુત્તં
૨૪૧. એકં
‘‘તુણ્હી ઉત્તરિકે હોહિ, તુણ્હી હોહિ પુનબ્બસુ;
યાવાહં બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ, ધમ્મં સોસ્સામિ સત્થુનો.
‘‘નિબ્બાનં ભગવા આહ, સબ્બગન્થપ્પમોચનં;
અતિવેલા ચ મે હોતિ, અસ્મિં ધમ્મે પિયાયના.
‘‘પિયો લોકે સકો પુત્તો, પિયો લોકે સકો પતિ;
તતો પિયતરા મય્હં, અસ્સ ધમ્મસ્સ મગ્ગના.
‘‘ન હિ પુત્તો પતિ વાપિ, પિયો દુક્ખા પમોચયે;
યથા સદ્ધમ્મસ્સવનં, દુક્ખા મોચેતિ પાણિનં.
‘‘લોકે દુક્ખપરેતસ્મિં, જરામરણસંયુતે;
જરામરણમોક્ખાય, યં ધમ્મં અભિસમ્બુધં;
તં ધમ્મં સોતુમિચ્છામિ, તુણ્હી હોહિ પુનબ્બસૂ’’તિ.
‘‘અમ્મા ન બ્યાહરિસ્સામિ, તુણ્હીભૂતાયમુત્તરા;
ધમ્મમેવ નિસામેહિ, સદ્ધમ્મસ્સવનં સુખં;
સદ્ધમ્મસ્સ અનઞ્ઞાય, અમ્મા દુક્ખં ચરામસે.
‘‘એસ
બુદ્ધો અન્તિમસારીરો, ધમ્મં દેસેતિ ચક્ખુમા’’તિ.
‘‘સાધુ ખો પણ્ડિતો નામ, પુત્તો જાતો ઉરેસયો;
પુત્તો મે બુદ્ધસેટ્ઠસ્સ, ધમ્મં સુદ્ધં પિયાયતિ.
‘‘પુનબ્બસુ
દિટ્ઠાનિ અરિયસચ્ચાનિ, ઉત્તરાપિ સુણાતુ મે’’તિ.
૮. સુદત્તસુત્તં
૨૪૨. એકં
‘‘સતં હત્થી સતં અસ્સા, સતં અસ્સતરીરથા;
સતં કઞ્ઞાસહસ્સાનિ, આમુક્કમણિકુણ્ડલા;
એકસ્સ પદવીતિહારસ્સ, કલં નાગ્ઘન્તિ સોળસિં.
‘‘અભિક્કમ
અભિક્કમનં તે સેય્યો, નો પટિક્કમન’’ન્તિ.
અથ
‘‘સતં
કલં નાગ્ઘન્તિ સોળસિં.
‘‘અભિક્કમ ગહપતિ, અભિક્કમ ગહપતિ;
અભિક્કમનં તે સેય્યો, નો પટિક્કમન’’ન્તિ.
અથ
‘‘સતં હત્થી સતં અસ્સા…પે॰…
કલં નાગ્ઘન્તિ સોળસિં.
‘‘અભિક્કમ ગહપતિ, અભિક્કમ ગહપતિ;
અભિક્કમનં તે સેય્યો, નો પટિક્કમન’’ન્તિ.
અથ ખો અનાથપિણ્ડિકસ્સ ગહપતિસ્સ અન્ધકારો અન્તરધાયિ, આલોકો પાતુરહોસિ, યં
તેન ખો પન સમયેન ભગવા રત્તિયા પચ્ચૂસસમયં પચ્ચુટ્ઠાય અબ્ભોકાસે ચઙ્કમતિ. અદ્દસા ખો ભગવા અનાથપિણ્ડિકં ગહપતિં દૂરતોવ આગચ્છન્તં. દિસ્વાન ચઙ્કમા ઓરોહિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો ભગવા અનાથપિણ્ડિકં ગહપતિં એતદવોચ – ‘‘એહિ સુદત્તા’’તિ. અથ ખો અનાથપિણ્ડિકો ગહપતિ, નામેન મં ભગવા આલપતીતિ, હટ્ઠો ઉદગ્ગો તત્થેવ ભગવતો પાદેસુ સિરસા નિપતિત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘કચ્ચિ, ભન્તે, ભગવા સુખમસયિત્થા’’તિ?
‘‘સબ્બદા વે સુખં સેતિ, બ્રાહ્મણો પરિનિબ્બુતો;
યો ન લિમ્પતિ કામેસુ, સીતિભૂતો નિરૂપધિ.
‘‘સબ્બા આસત્તિયો છેત્વા, વિનેય્ય હદયે દરં;
ઉપસન્તો સુખં સેતિ, સન્તિં પપ્પુય્ય ચેતસા’’તિ
૯. પઠમસુક્કાસુત્તં
૨૪૩. એકં
‘‘કિં મે કતા રાજગહે મનુસ્સા, મધુપીતાવ સેયરે;
યે સુક્કં ન પયિરુપાસન્તિ, દેસેન્તિં અમતં પદં.
‘‘તઞ્ચ પન અપ્પટિવાનીયં, અસેચનકમોજવં;
પિવન્તિ મઞ્ઞે સપ્પઞ્ઞા, વલાહકમિવ પન્થગૂ’’તિ
૧૦. દુતિયસુક્કાસુત્તં
૨૪૪. એકં
‘‘પુઞ્ઞં વત પસવિ બહું, સપ્પઞ્ઞો વતાયં ઉપાસકો;
યો સુક્કાય અદાસિ ભોજનં, સબ્બગન્થેહિ વિપ્પમુત્તિયા’’તિ
૧૧. ચીરાસુત્તં
૨૪૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા રાજગહે વિહરતિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તેન ખો પન સમયેન અઞ્ઞતરો ઉપાસકો ચીરાય
‘‘પુઞ્ઞં
યો ચીરાય અદાસિ ચીવરં, સબ્બયોગેહિ વિપ્પમુત્તિયા’’તિ
૧૨. આળવકસુત્તં
૨૪૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા આળવિયં વિહરતિ આળવકસ્સ યક્ખસ્સ ભવને. અથ ખો આળવકો યક્ખો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘નિક્ખમ, સમણા’’તિ. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ભગવા નિક્ખમિ. ‘‘પવિસ, સમણા’’તિ. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ભગવા પાવિસિ. દુતિયમ્પિ ખો આળવકો યક્ખો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘નિક્ખમ, સમણા’’તિ. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ભગવા નિક્ખમિ. ‘‘પવિસ, સમણા’’તિ. ‘‘સાધાવુસો’’તિ ભગવા પાવિસિ. તતિયમ્પિ
‘‘કિંસૂધ વિત્તં પુરિસસ્સ સેટ્ઠં, કિંસુ સુચિણ્ણં સુખમાવહાતિ;
કિંસુ હવે સાદુતરં રસાનં, કથંજીવિં જીવિતમાહુ સેટ્ઠ’’ન્તિ.
‘‘સદ્ધીધ વિત્તં પુરિસ્સ સેટ્ઠં, ધમ્મો સુચિણ્ણો સુખમાવહાતિ;
સચ્ચં હવે સાદુતરં રસાનં, પઞ્ઞાજીવિં જીવિતમાહુ સેટ્ઠ’’ન્તિ.
‘‘કથંસુ તરતિ ઓઘં, કથંસુ તરતિ અણ્ણવં;
કથંસુ દુક્ખમચ્ચેતિ, કથંસુ પરિસુજ્ઝતી’’તિ.
‘‘સદ્ધાય
વીરિયેન દુક્ખમચ્ચેતિ, પઞ્ઞાય પરિસુજ્ઝતી’’તિ.
‘‘કથંસુ લભતે પઞ્ઞં, કથંસુ વિન્દતે ધનં;
કથંસુ કિત્તિં પપ્પોતિ, કથં મિત્તાનિ ગન્થતિ;
અસ્મા લોકા પરં લોકં, કથં પેચ્ચ ન સોચતી’’તિ.
‘‘સદ્દહાનો અરહતં, ધમ્મં નિબ્બાનપત્તિયા;
સુસ્સૂસં
‘‘પતિરૂપકારી
સચ્ચેન
અસ્મા લોકા પરં લોકં, એવં પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘યસ્સેતે ચતુરો ધમ્મા, સદ્ધસ્સ ઘરમેસિનો;
સચ્ચં દમ્મો ધિતિ ચાગો, સ વે પેચ્ચ ન સોચતિ.
‘‘ઇઙ્ઘ અઞ્ઞેપિ પુચ્છસ્સુ, પુથૂ સમણબ્રાહ્મણે;
યદિ સચ્ચા દમ્મા ચાગા, ખન્ત્યા ભિય્યોધ વિજ્જતી’’તિ.
‘‘કથં નુ દાનિ પુચ્છેય્યં, પુથૂ સમણબ્રાહ્મણે;
યોહં
‘‘અત્થાય વત મે બુદ્ધો, વાસાયાળવિમાગમા
યોહં
‘‘સો અહં વિચરિસ્સામિ, ગામા ગામં પુરા પુરં;
નમસ્સમાનો સમ્બુદ્ધં, ધમ્મસ્સ ચ સુધમ્મત’’ન્તિ.
યક્ખસંયુત્તં સમત્તં.
તસ્સુદ્દાનં –
ઇન્દકો સક્ક સૂચિ ચ, મણિભદ્દો ચ સાનુ ચ;
પિયઙ્કર પુનબ્બસુ સુદત્તો ચ, દ્વે સુક્કા ચીરઆળવીતિ દ્વાદસ.