૩. દિટ્ઠિસંયુત્તં
૧. સોતાપત્તિવગ્ગો
૧. વાતસુત્તં
૨૦૬. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને. ભગવા એતદવોચ – ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ?
‘‘ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા ભગવંનેત્તિકા ભગવંપટિસરણા. સાધુ વત, ભન્તે, ભગવન્તઞ્ઞેવ પટિભાતુ એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેન હિ, ભિક્ખવે, સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’તિ. તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’ . ‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘વેદના નિચ્ચા વા અનિચ્ચા વા’’તિ… ‘‘સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં યમિદં (અઞ્ઞત્થ) દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઇમેસુ છસુ (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) એવમુપરિપિ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખસમુદયેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખનિરોધેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. પઠમં.
૨. એતંમમસુત્તં
૨૦૭. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ … સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. દુતિયં.
૩. સોઅત્તાસુત્તં
૨૦૮. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સો અત્તા, સો લોકો, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰….
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સો અત્તા, સો લોકો, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો’તિ . વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સો અત્તા, સો લોકો, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં ભન્તે’’…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સો અત્તા…પે॰… અવિપરિણામધમ્મો’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સો અત્તા…પે॰… અવિપરિણામધમ્મો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સો અત્તા, સો લોકો, સો પેચ્ચ ભવિસ્સામિ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. તતિયં.
૪. નોચમેસિયાસુત્તં
૨૦૯. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰….
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ. વેદનાય સતિ… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, નાભવિસ્સ, ન મે ભવિસ્સતી’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. ચતુત્થં.
૫. નત્થિદિન્નસુત્તં
૨૧૦. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં, નત્થિ હુતં, નત્થિ સુકતદુક્કટાનં સુક્કટદુક્કટાનં (સી॰ પી॰) કમ્માનં ફલં વિપાકો; નત્થિ અયં લોકો, નત્થિ પરો લોકો, નત્થિ માતા, નત્થિ પિતા, નત્થિ સત્તા ઓપપાતિકા; નત્થિ લોકે સમણબ્રાહ્મણા સમ્મગ્ગતા સમગ્ગતા (ક॰) સમ્માપટિપન્ના યે ઇમઞ્ચ લોકં પરઞ્ચ લોકં સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા પવેદેન્તિ. ચાતુમહાભૂતિકો ચાતુમ્મહાભૂતિકો (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) અયં પુરિસો યદા કાલઙ્કરોતિ પથવી પથવીકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, આપો આપોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, તેજો તેજોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ, વાયો વાયોકાયં અનુપેતિ અનુપગચ્છતિ. આકાસં ઇન્દ્રિયાનિ સઙ્કમન્તિ. આસન્દિપઞ્ચમા પુરિસા મતં આદાય ગચ્છન્તિ. યાવ આળાહના પદાનિ પઞ્ઞાયન્તિ. કાપોતકાનિ અટ્ઠીનિ ભવન્તિ. ભસ્સન્તા આહુતિયો. દત્તુપઞ્ઞત્તં યદિદં દાનં દત્તુપઞ્ઞત્તમિદં દાનં નામ (સબ્બત્થ). તેસં તુચ્છં મુસા વિલાપો યે કેચિ અત્થિકવાદં વદન્તિ. બાલે ચ પણ્ડિતે ચ કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં…પે॰… કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ , વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં…પે॰… કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં…પે॰… કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં…પે॰… કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નત્થિ દિન્નં, નત્થિ યિટ્ઠં…પે॰… યે કેચિ અત્થિકવાદં વદન્તિ; બાલે ચ પણ્ડિતે ચ કાયસ્સ ભેદા ઉચ્છિજ્જન્તિ વિનસ્સન્તિ ન હોન્તિ પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે , અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. કરોતોસુત્તં
૨૧૧. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘કરોતો કારયતો છિન્દતો છેદાપયતો પચતો પાચાપયતો સોચતો સોચાપયતો કિલમતો કિલમાપયતો ફન્દતો ફન્દાપયતો પાણમતિપાતયતો અદિન્નં આદિયતો સન્ધિં છિન્દતો નિલ્લોપં હરતો એકાગારિકં કરોતો પરિપન્થે તિટ્ઠતો પરદારં ગચ્છતો મુસા ભણતો કરોતો ન કરીયતિ પાપં. ખુરપરિયન્તેન ચેપિ ચક્કેન યો ઇમિસ્સા પથવિયા પાણે એકમંસખલં એકમંસપુઞ્જં કરેય્ય, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. દક્ખિણં ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય; હનન્તો ઘાતેન્તો છિન્દન્તો છેદાપેન્તો પચન્તો પાચેન્તો, નત્થિ તતોનિદાનં પાપં, નત્થિ પાપસ્સ આગમો. ઉત્તરં ચેપિ ગઙ્ગાય તીરં ગચ્છેય્ય; દદન્તો દાપેન્તો યજન્તો યજાપેન્તો, નત્થિ તતોનિદાનં પુઞ્ઞં, નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો. દાનેન દમેન સંયમેન સચ્ચવજ્જેન નત્થિ પુઞ્ઞં નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’’’તિ. ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘કરોતો કારયતો…પે॰… નત્થિ પુઞ્ઞં નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘કરોતો કારયતો…પે॰… નત્થિ પુઞ્ઞં નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘કરોતો…પે॰… નત્થિ પુઞ્ઞં નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘કરોતો કારયતો …પે॰… નત્થિ પુઞ્ઞં નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘કરોતો કારયતો…પે॰… નત્થિ પુઞ્ઞં નત્થિ પુઞ્ઞસ્સ આગમો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. છટ્ઠં.
૭. હેતુસુત્તં
૨૧૨. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં સંકિલેસાય. અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા સંકિલિસ્સન્તિ. નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા. અહેતૂ અપ્પચ્ચયા સત્તા વિસુજ્ઝન્તિ. નત્થિ બલં નત્થિ વીરિયં નત્થિ પુરિસથામો નત્થિ પુરિસપરક્કમો. સબ્બે સત્તા સબ્બે પાણા સબ્બે ભૂતા સબ્બે જીવા અવસા અબલા અવીરિયા નિયતિસઙ્ગતિભાવપરિણતા છસ્વેવાભિજાતીસુ સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો…પે॰… સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’તિ . વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો…પે॰… સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો…પે॰… સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નત્થિ હેતુ, નત્થિ પચ્ચયો…પે॰… સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નત્થિ હેતુ નત્થિ પચ્ચયો…પે॰… સુખદુક્ખં પટિસંવેદેન્તી’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ …પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. સત્તમં.
૮. મહાદિટ્ઠિસુત્તં
૨૧૩. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સત્તિમે કાયા અકટા, અકટવિધા, અનિમ્મિતા, અનિમ્માતા, વઞ્ઝા, કૂટટ્ઠા, એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા; તે ન ઇઞ્જન્તિ, ન વિપરિણમન્તિ ન વિપરિણામેન્તિ (પી॰ ક॰), ન અઞ્ઞમઞ્ઞં બ્યાબાધેન્તિ; નાલં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુખાય વા દુક્ખાય વા સુખદુક્ખાય વા. કતમે સત્ત? પથવીકાયો, આપોકાયો, તેજોકાયો, વાયોકાયો, સુખે, દુક્ખે, જીવે સત્તમે. ઇમે સત્ત જીવે. સત્તિમે (બહૂસુ) કાયા અકટા, અકટવિધા, અનિમ્મિતા, અનિમ્માતા, વઞ્ઝા, કૂટટ્ઠા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા; તે ન ઇઞ્જન્તિ, ન વિપરિણમન્તિ, ન અઞ્ઞમઞ્ઞં બ્યાબાધેન્તિ; નાલં અઞ્ઞમઞ્ઞસ્સ સુખાય વા દુક્ખાય વા સુખદુક્ખાય વા. યોપિ તિણ્હેન સત્થેન સીસં છિન્દતિ, ન સોપિ કઞ્ચિ ન કોચિ કઞ્ચિ (સી॰ સ્યા॰ કં॰), ન કોચિ તં (પી॰ ક॰) જીવિતા વોરોપેતિ; સત્તન્નંત્વેવ કાયાનમન્તરેન સત્થં વિવરમનુપવિસતિ વિવરમનુપતતિ (કત્થચિ) દીઘમજ્ઝિમેસુપિ. ચુદ્દસ ખો પનિમાનિ યોનિપમુખસતસહસ્સાનિ સટ્ઠિ ચ સતાનિ છ ચ સતાનિ પઞ્ચ ચ કમ્મુનો સતાનિ પઞ્ચ ચ કમ્માનિ, તીણિ ચ કમ્માનિ , કમ્મે ચ અડ્ઢકમ્મે ચ દ્વટ્ઠિપટિપદા, દ્વટ્ઠન્તરકપ્પા, છળાભિજાતિયો, અટ્ઠપુરિસભૂમિયો, એકૂનપઞ્ઞાસ આજીવકસતે, એકૂનપઞ્ઞાસ પરિબ્બાજકસતે, એકૂનપઞ્ઞાસ નાગવાસસતે, વીસે ઇન્દ્રિયસતે, તિંસે નિરયસતે, છત્તિંસરજોધાતુયો, સત્ત સઞ્ઞીગબ્ભા, સત્ત અસઞ્ઞીગબ્ભા, સત્ત નિગણ્ઠિગબ્ભા, સત્ત દેવા , સત્ત માનુસા, સત્ત પેસાચા, સત્ત સરા, સત્ત પવુટા સપુટા (ક॰), પવુધા (પી॰), સત્ત પપાતા, સત્ત ચ પપાતસતાનિ, સત્ત સુપિના, સત્ત સુપિનસતાનિ, ચુલ્લાસીતિ મહાકપ્પિનો મહાકપ્પુનો (સી॰ પી॰) સતસહસ્સાનિ, યાનિ બાલે ચ પણ્ડિતે ચ સન્ધાવિત્વા સંસરિત્વા દુક્ખસ્સન્તં કરિસ્સન્તિ. તત્થ નત્થિ ઇમિનાહં સીલેન વા વતેન વા તપેન વા બ્રહ્મચરિયેન વા અપરિપક્કં વા કમ્મં પરિપાચેસ્સામિ; પરિપક્કં વા કમ્મં ફુસ્સ ફુસ્સ બ્યન્તીકરિસ્સામીતિ હેવં નત્થિ દોણમિતે સુખદુક્ખે પરિયન્તકતે સંસારે, નત્થિ હાયનવડ્ઢને, નત્થિ ઉક્કંસાવકંસે. સેય્યથાપિ નામ સુત્તગુળે ખિત્તે નિબ્બેઠિયમાનમેવ પલેતિ; એવમેવ બાલે ચ પણ્ડિતે ચ નિબ્બેઠિયમાના સુખદુક્ખં પલેન્તી’’’તિ?
ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સત્તિમે કાયા અકટા, અકટવિધા…પે॰… સુખદુક્ખં પલેન્તી’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સત્તિમે કાયા અકટા, અકટવિધા…પે॰… સુખદુક્ખં પલેન્તી’’’તિ. ‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સત્તિમે કાયા અકટા અકટવિધા…પે॰… સુખદુક્ખં પલેન્તી’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સત્તિમે કાયા અકટા અકટવિધા…પે॰… નિબ્બેઠિયમાના સુખદુક્ખં પલેન્તી’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. અટ્ઠમં.
૯. સસ્સતદિટ્ઠિસુત્તં
૨૧૪. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સસ્સતો લોકો’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સસ્સતો લોકો’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘સસ્સતો લોકો’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સસ્સતો લોકો’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના … સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સસ્સતો લોકો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘સસ્સતો લોકો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. નવમં.
૧૦. અસસ્સતદિટ્ઠિસુત્તં
૨૧૫. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અસસ્સતો લોકો’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ…પે॰… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – અસસ્સતો લોકોતિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે…પે॰… અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અસસ્સતો લોકો’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ…પે॰… દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. દસમં.
૧૧. અન્તવાસુત્તં
૨૧૬. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અન્તવા લોકો’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. એકાદસમં.
૧૨. અનન્તવાસુત્તં
૨૧૭. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અનન્તવા લોકો’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. દ્વાદસમં.
૧૩. તંજીવંતંસરીરંસુત્તં
૨૧૮. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘તં જીવં તં સરીર’’’ન્તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. તેરસમં.
૧૪. અઞ્ઞંજીવંઅઞ્ઞંસરીરંસુત્તં
૨૧૯. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીર’’’ન્તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. ચુદ્દસમં.
૧૫. હોતિતથાગતોસુત્તં
૨૨૦. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. પન્નરસમં.
૧૬. નહોતિતથાગતોસુત્તં
૨૨૧. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. સોળસમં.
૧૭. હોતિચનચહોતિતથાગતોસુત્તં
૨૨૨. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય , કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. સત્તરસમં.
૧૮. નેવહોતિનનહોતિતથાગતોસુત્તં
૨૨૩. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ…પે॰….
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યમ્પિદં દિટ્ઠં સુતં મુતં વિઞ્ઞાતં પત્તં પરિયેસિતં અનુવિચરિતં મનસા તમ્પિ નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમેસુ ચ ઠાનેસુ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખસમુદયેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખનિરોધેપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાયપિસ્સ કઙ્ખા પહીના હોતિ – અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સોતાપન્નો અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયનો’’તિ. અટ્ઠારસમં .
સોતાપત્તિવગ્ગો.
અટ્ઠારસવેય્યાકરણં નિટ્ઠિતં.
તસ્સુદ્દાનં –
વાતં એતં મમ, સો અત્તા નો ચ મે સિયા;
નત્થિ કરોતો હેતુ ચ, મહાદિટ્ઠેન અટ્ઠમં.
સસ્સતો લોકો ચ, અસસ્સતો ચ અન્તવા ચ;
અનન્તવા ચ તં જીવં તં સરીરન્તિ;
અઞ્ઞં જીવં અઞ્ઞં સરીરન્તિ ચ.
હોતિ તથાગતો પરં મરણાતિ;
ન હોતિ તથાગતો પરં મરણાતિ;
નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણાતિ.
૨. દુતિયગમનવગ્ગો
૧. વાતસુત્તં
૨૨૪. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા, એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ…પે॰… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં , ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા, એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ. પઠમં.
૨૨૫-૨૪૦. (પુરિમવગ્ગે વિય અટ્ઠારસ વેય્યાકરણાનિ વિત્થારેતબ્બાનીતિ .) સત્તરસમં.
૧૮. નેવહોતિનનહોતિસુત્તં
૨૪૧. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’તિ. વેદનાય સતિ… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા … સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘નેવ હોતિ, ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા’’’તિ. અટ્ઠારસમં.
૧૯. રૂપીઅત્તાસુત્તં
૨૪૨. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય , કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘રૂપી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘રૂપી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘રૂપી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘રૂપી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘રૂપી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘વેદના…પે॰… ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘રૂપી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ. એકૂનવીસતિમં.
૨૦. અરૂપીઅત્તાસુત્તં
૨૪૩. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અરૂપી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ? (પેય્યાલો) વીસતિમં.
૨૧. રૂપીચઅરૂપીચઅત્તાસુત્તં
૨૪૪. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘રૂપી ચ અરૂપી ચ અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’તિ…પે॰…. એકવીસતિમં.
૨૨. નેવરૂપીનારૂપીઅત્તાસુત્તં
૨૪૫. ‘‘નેવ રૂપી નારૂપી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’તિ…પે॰…. બાવીસતિમં.
૨૩. એકન્તસુખીસુત્તં
૨૪૬. ‘‘એકન્તસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’તિ…પે॰…. તેવીસતિમં.
૨૪. એકન્તદુક્ખીસુત્તં
૨૪૭. ‘‘એકન્તદુક્ખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’તિ…પે॰…. ચતુવીસતિમં.
૨૫. સુખદુક્ખીસુત્તં
૨૪૮. ‘‘સુખદુક્ખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’તિ…પે॰…. પઞ્ચવીસતિમં.
૨૬. અદુક્ખમસુખીસુત્તં
૨૪૯. ‘‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’તિ. વેદનાય સતિ… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે , દુક્ખે સતિ, દુક્ખં ઉપાદાય, દુક્ખં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ. છબ્બીસતિમં.
દુતિયપેય્યાલો.
તસ્સુદ્દાનં –
વાતં એતં મમ સો, અત્તા નો ચ મે સિયા;
નત્થિ કરોતો હેતુ ચ, મહાદિટ્ઠેન અટ્ઠમં.
સસ્સતો અસસ્સતો ચેવ, અન્તાનન્તવા ચ વુચ્ચતિ;
તં જીવં અઞ્ઞં જીવઞ્ચ, તથાગતેન ચત્તારો.
રૂપી અત્તા હોતિ, અરૂપી ચ અત્તા હોતિ;
રૂપી ચ અરૂપી ચ અત્તા હોતિ;
નેવ રૂપી નારૂપી અત્તા હોતિ, એકન્તસુખી અત્તા હોતિ.
એકન્તદુક્ખી અત્તા હોતિ, સુખદુક્ખી અત્તા હોતિ;
અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણાતિ;
ઇમે છબ્બીસતિ સુત્તા, દુતિયવારેન દેસિતા.
૩. તતિયગમનવગ્ગો
૧. નવાતસુત્તં
૨૫૦. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰….
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… વેદનાય સતિ… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, યદનિચ્ચં તં દુક્ખં. તસ્મિં સતિ, તદુપાદાય, એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ, ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં , ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, યદનિચ્ચં તં દુક્ખં. તસ્મિં સતિ, તદુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ. પઠમં.
૨૫૧-૨૭૪. (દુતિયવગ્ગે વિય ચતુવીસતિ સુત્તાનિ પૂરેતબ્બાનિ.) પઞ્ચવીસતિમં.
૨૬. અદુક્ખમસુખીસુત્તં
૨૭૫. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰….
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’તિ. વેદનાય સતિ …પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં, અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, યદનિચ્ચં તં દુક્ખં. તસ્મિં સતિ, તદુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ. ‘‘વેદના…પે॰… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’…પે॰… વિપરિણામધમ્મં , અપિ નુ તં અનુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, યદનિચ્ચં તં દુક્ખં. તસ્મિં સતિ, તદુપાદાય એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ અરોગો પરં મરણા’’’તિ. છબ્બીસતિમં.
તતિયપેય્યાલો.
૪. ચતુત્થગમનવગ્ગો
૧. નવાતસુત્તં
૨૭૬. સાવત્થિનિદાનં . ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ, ન નજ્જો સન્દન્તિ , ન ગબ્ભિનિયો વિજાયન્તિ, ન ચન્દિમસૂરિયા ઉદેન્તિ વા અપેન્તિ વા એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰….
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’તિ. વેદનાય સતિ…પે॰… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘ન વાતા વાયન્તિ…પે॰… એસિકટ્ઠાયિટ્ઠિતા’’’તિ. ‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના … સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘તસ્માતિહ , ભિક્ખવે, યં કિઞ્ચિ રૂપં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા, ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં રૂપં – ‘નેતં મમ , નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. યા કાચિ વેદના… યા કાચિ સઞ્ઞા… યે કેચિ સઙ્ખારા… યં કિઞ્ચિ વિઞ્ઞાણં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં વિઞ્ઞાણં – ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં.
‘‘એવં પસ્સં…પે॰… નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનાતી’’તિ. પઠમં.
૨૭૭-૩૦૦. (દુતિયવગ્ગે વિય ચતુવીસતિ સુત્તાનિ પૂરેતબ્બાનિ.) પઞ્ચવીસતિમં.
૨૬. અદુક્ખમસુખીસુત્તં
૩૦૧. સાવત્થિનિદાનં. ‘‘કિસ્મિં નુ ખો, ભિક્ખવે, સતિ, કિં ઉપાદાય, કિં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ? ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰….
‘‘રૂપે ખો, ભિક્ખવે, સતિ, રૂપં ઉપાદાય, રૂપં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’તિ. વેદનાય સતિ… સઞ્ઞાય સતિ… સઙ્ખારેસુ સતિ… વિઞ્ઞાણે સતિ, વિઞ્ઞાણં ઉપાદાય, વિઞ્ઞાણં અભિનિવિસ્સ એવં દિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ – ‘અદુક્ખમસુખી અત્તા હોતિ, અરોગો પરં મરણા’’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, રૂપં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’ . ‘‘યં પનાનિચ્ચં, દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે ’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વેદના… સઞ્ઞા… સઙ્ખારા… વિઞ્ઞાણં નિચ્ચં વા અનિચ્ચં વા’’તિ? ‘‘અનિચ્ચં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વા તં સુખં વા’’તિ? ‘‘દુક્ખં, ભન્તે’’. ‘‘યં પનાનિચ્ચં દુક્ખં વિપરિણામધમ્મં, કલ્લં નુ તં સમનુપસ્સિતું – ‘એતં મમ, એસોહમસ્મિ, એસો મે અત્તા’’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, યં કિઞ્ચિ રૂપં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં રૂપં – ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’તિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં. યા કાચિ વેદના… યા કાચિ સઞ્ઞા… યે કેચિ સઙ્ખારા… યં કિઞ્ચિ વિઞ્ઞાણં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નં અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા, ઓળારિકં વા સુખુમં વા હીનં વા પણીતં વા યં દૂરે સન્તિકે વા, સબ્બં વિઞ્ઞાણં – ‘નેતં મમ, નેસોહમસ્મિ, ન મેસો અત્તા’’’તિ એવમેતં યથાભૂતં સમ્મપ્પઞ્ઞાય દટ્ઠબ્બં.
‘‘એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો રૂપસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ, વેદનાયપિ નિબ્બિન્દતિ, સઞ્ઞાયપિ નિબ્બિન્દતિ, સઙ્ખારેસુપિ નિબ્બિન્દતિ, વિઞ્ઞાણસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. નિબ્બિન્દં વિરજ્જતિ; વિરાગા વિમુચ્ચતિ. વિમુત્તસ્મિં વિમુત્તમિતિ ઞાણં હોતિ. ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં , નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતી’’તિ. છબ્બીસતિમં.
તસ્સુદ્દાનં –
પુરિમગમને અટ્ઠારસ વેય્યાકરણા;
દુતિયગમને છબ્બીસં વિત્થારેતબ્બાનિ.
તતિયગમને છબ્બીસં વિત્થારેતબ્બાનિ;
ચતુત્થગમને છબ્બીસં વિત્થારેતબ્બાનિ.
દિટ્ઠિસંયુત્તં સમત્તં.