૧૦. આનાપાનસંયુત્તં
૧. એકધમ્મવગ્ગો
૧. એકધમ્મસુત્તં
૯૭૭. સાવત્થિનિદાનં . તત્ર ખો…પે॰… એતદવોચ – ‘‘એકધમ્મો, ભિક્ખવે, ભાવિતો બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો. કતમો એકધમ્મો? આનાપાનસ્સતિ આનાપાનસતિ (સી॰ પી॰). કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ સતો (બહૂસુ) તતિયપારાજિકેપિ પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પીતિપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પીતિપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સુખપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સુખપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘અભિપ્પમોદયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘અભિપ્પમોદયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સમાદહં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ , ‘સમાદહં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘અનિચ્ચાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિરાગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘વિરાગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘નિરોધાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘નિરોધાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા’’તિ. પઠમં.
૨. બોજ્ઝઙ્ગસુત્તં
૯૭૮. ‘‘આનાપાનસ્સતિ, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ આનાપાનસ્સતિસહગતં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં, આનાપાનસ્સતિસહગતં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ…પે॰… આનાપાનસ્સતિસહગતં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા’’તિ. દુતિયં.
૩. સુદ્ધિકસુત્તં
૯૭૯. ‘‘આનાપાનસ્સતિ, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા’’તિ. તતિયં.
૪. પઠમફલસુત્તં
૯૮૦. ‘‘આનાપાનસ્સતિ , ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. એવં ભાવિતાય ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિયા એવં બહુલીકતાય દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં – દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા, સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ. ચતુત્થં.
૫. દુતિયફલસુત્તં
૯૮૧. ‘‘આનાપાનસ્સતિ, ભિક્ખવે, ભાવિતા બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા. કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ કથં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ એવં બહુલીકતા મહપ્ફલા હોતિ મહાનિસંસા.
‘‘એવં ભાવિતાય ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિયા એવં બહુલીકતાય સત્ત ફલા સત્તાનિસંસા પાટિકઙ્ખા. કતમે સત્ત ફલા સત્તાનિસંસા? દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ; નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ. અથ મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ; નો ચે દિટ્ઠેવ ધમ્મે પટિકચ્ચ અઞ્ઞં આરાધેતિ , નો ચે મરણકાલે અઞ્ઞં આરાધેતિ. અથ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા અન્તરાપરિનિબ્બાયી હોતિ… ઉપહચ્ચપરિનિબ્બાયી હોતિ… અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ… સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ… ઉદ્ધંસોતો હોતિ અકનિટ્ઠગામી – એવં ભાવિતાય ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિયા એવં બહુલીકતાય ઇમે સત્ત ફલા સત્તાનિસંસા પાટિકઙ્ખા’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. અરિટ્ઠસુત્તં
૯૮૨. સાવત્થિનિદાનં. તત્ર ખો ભગવા…પે॰… એતદવોચ – ‘‘ભાવેથ નો તુમ્હે ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિ’’ન્તિ? એવં વુત્તે આયસ્મા અરિટ્ઠો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અહં ખો, ભન્તે, ભાવેમિ આનાપાનસ્સતિ’’ન્તિ. ‘‘યથા કથં પન ત્વં, અરિટ્ઠ, ભાવેસિ આનાપાનસ્સતિ’’ન્તિ? ‘‘અતીતેસુ મે, ભન્તે, કામેસુ કામચ્છન્દો પહીનો, અનાગતેસુ મે કામેસુ કામચ્છન્દો વિગતો, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા અજ્ઝત્તં બહિદ્ધા (સ્યા॰ કં॰ પી॰ ક॰) ચ મે ધમ્મેસુ પટિઘસઞ્ઞા સુપ્પટિવિનીતા. સો સોહં (?) સતોવ અસ્સસિસ્સામિ, સતોવ પસ્સસિસ્સામિ. એવં ખ્વાહં, ભન્તે, ભાવેમિ આનાપાનસ્સતિ’’ન્તિ.
‘‘‘અત્થેસા, અરિટ્ઠ, આનાપાનસ્સતિ, નેસા નત્થી’તિ વદામિ. અપિ ચ, અરિટ્ઠ, યથા આનાપાનસ્સતિ વિત્થારેન પરિપુણ્ણા હોતિ તં સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા અરિટ્ઠો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –
‘‘કથઞ્ચ, અરિટ્ઠ, આનાપાનસ્સતિ વિત્થારેન પરિપુણ્ણા હોતિ? ઇધ, અરિટ્ઠ, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ખો, અરિટ્ઠ, આનાપાનસ્સતિ વિત્થારેન પરિપુણ્ણા હોતી’’તિ. છટ્ઠં.
૭. મહાકપ્પિનસુત્તં
૯૮૩. સાવત્થિનિદાનં. તેન ખો પન સમયેન આયસ્મા મહાકપ્પિનો ભગવતો અવિદૂરે નિસિન્નો હોતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. અદ્દસા ખો ભગવા આયસ્મન્તં મહાકપ્પિનં અવિદૂરે નિસિન્નં પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. દિસ્વાન ભિક્ખૂ આમન્તેસિ –
‘‘પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, એતસ્સ ભિક્ખુનો કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા ફન્દિતત્તં વા’’તિ? ‘‘યદાપિ મયં, ભન્તે, તં આયસ્મન્તં પસ્સામ સઙ્ઘમજ્ઝે વા નિસિન્નં એકં વા રહો નિસિન્નં, તદાપિ મયં તસ્સ આયસ્મતો ન પસ્સામ કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા ફન્દિતત્તં વા’’તિ.
‘‘યસ્સ, ભિક્ખવે, સમાધિસ્સ ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા નેવ કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા, ન ચિત્તસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા, તસ્સ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમાધિસ્સ નિકામલાભી અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. કતમસ્સ ચ, ભિક્ખવે, સમાધિસ્સ ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા નેવ કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા, ન ચિત્તસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા?
‘‘આનાપાનસ્સતિસમાધિસ્સ, ભિક્ખવે, ભાવિતત્તા બહુલીકતત્તા નેવ કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા, ન ચિત્તસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા. કથં ભાવિતે ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિમ્હિ કથં બહુલીકતે નેવ કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા, ન ચિત્તસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા?
‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતે ચ ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિમ્હિ એવં બહુલીકતે નેવ કાયસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા, ન ચિત્તસ્સ ઇઞ્જિતત્તં વા હોતિ ફન્દિતત્તં વા’’તિ. સત્તમં.
૮. પદીપોપમસુત્તં
૯૮૪. ‘‘આનાપાનસ્સતિસમાધિ , ભિક્ખવે, ભાવિતો બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો. કથં ભાવિતો ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો?
‘‘ઇધ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતો ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ એવં બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો.
‘‘અહમ્પિ સુદં, ભિક્ખવે, પુબ્બેવ સમ્બોધા અનભિસમ્બુદ્ધો બોધિસત્તોવ સમાનો ઇમિના વિહારેન બહુલં વિહરામિ. તસ્સ મય્હં, ભિક્ખવે, ઇમિના વિહારેન બહુલં વિહરતો નેવ કાયો કિલમતિ ન ચક્ખૂનિ; અનુપાદાય ચ મે આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચિ.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘નેવ મે કાયો કિલમેય્ય ન ચક્ખૂનિ, અનુપાદાય ચ મે આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચેય્યા’તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘યે મે ગેહસિતા સરસઙ્કપ્પા તે પહીયેય્યુ’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘અપ્પટિકૂલે પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘પટિકૂલે અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલે ચ અપ્પટિકૂલસઞ્ઞી વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘અપ્પટિકૂલઞ્ચ પટિકૂલઞ્ચ તદુભયં અભિનિવજ્જેત્વા ઉપેક્ખકો વિહરેય્યં સતો સમ્પજાનો’તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરેય્યં સતો ચ સમ્પજાનો, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેય્યં, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારીતિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા અનન્તો આકાસોતિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ અનન્તં વિઞ્ઞાણન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ નત્થિ કિઞ્ચીતિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચેપિ આકઙ્ખેય્ય – ‘સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરેય્ય’ન્તિ, અયમેવ આનાપાનસ્સતિસમાધિ સાધુકં મનસિ કાતબ્બો.
‘‘એવં ભાવિતે ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિમ્હિ એવં બહુલીકતે, સુખં ચે વેદનં વેદયતિ, સા ‘અનિચ્ચા’તિ પજાનાતિ, ‘અનજ્ઝોસિતા’તિ પજાનાતિ, ‘અનભિનન્દિતા’તિ પજાનાતિ; દુક્ખં ચે વેદનં વેદયતિ, ‘સા અનિચ્ચા’તિ પજાનાતિ, ‘અનજ્ઝોસિતા’તિ પજાનાતિ, ‘અનભિનન્દિતા’તિ પજાનાતિ; અદુક્ખમસુખં ચે વેદનં વેદયતિ, ‘સા અનિચ્ચા’તિ પજાનાતિ, ‘અનજ્ઝોસિતા’તિ પજાનાતિ, ‘અનભિનન્દિતા’તિ પજાનાતિ’’.
‘‘સુખં સો સુખં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) મ॰ નિ॰ ૩.૩૬૪ અટ્ઠકથાટીકા ઓલોકેતબ્બા ચે વેદનં વેદયતિ, વિસંયુત્તો નં વેદયતિ; દુક્ખં ચે વેદનં વેદયતિ, વિસંયુત્તો નં વેદયતિ; અદુક્ખમસુખં ચે વેદનં વેદયતિ, વિસંયુત્તો નં વેદયતિ. સો કાયપરિયન્તિકં વેદનં વેદયમાનો ‘કાયપરિયન્તિકં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ, જીવિતપરિયન્તિકં વેદનં વેદયમાનો ‘જીવિતપરિયન્તિકં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ, ‘કાયસ્સ ભેદા ઉદ્ધં જીવિતપરિયાદાના ઇધેવ સબ્બવેદયિતાનિ અનભિનન્દિતાનિ સીતીભવિસ્સન્તી’તિ પજાનાતિ’’.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, તેલઞ્ચ પટિચ્ચ, વટ્ટિઞ્ચ પટિચ્ચ તેલપ્પદીપો ઝાયેય્ય, તસ્સેવ તેલસ્સ ચ વટ્ટિયા ચ પરિયાદાના અનાહારો નિબ્બાયેય્ય; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયપરિયન્તિકં વેદનં વેદયમાનો ‘કાયપરિયન્તિકં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ, જીવિતપરિયન્તિકં વેદનં વેદયમાનો ‘જીવિતપરિયન્તિકં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ, ‘કાયસ્સ ભેદા ઉદ્ધં જીવિતપરિયાદાના ઇધેવ સબ્બવેદયિતાનિ અનભિનન્દિતાનિ સીતીભવિસ્સન્તી’તિ પજાનાતી’’તિ. અટ્ઠમં.
૯. વેસાલીસુત્તં
૯૮૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ મહાવને કૂટાગારસાલાયં. તેન ખો પન સમયેન ભગવા ભિક્ખૂનં અનેકપરિયાયેન અસુભકથં કથેતિ, અસુભાય વણ્ણં ભાસતિ, અસુભભાવનાય વણ્ણં ભાસતિ.
અથ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ઇચ્છામહં, ભિક્ખવે, અડ્ઢમાસં પટિસલ્લીયિતું. નામ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેના’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા નાસ્સુધ કોચિ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમતિ, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેન.
અથ ખો તે ભિક્ખૂ – ‘‘ભગવા અનેકપરિયાયેન અસુભકથં કથેતિ, અસુભાય વણ્ણં ભાસતિ , અસુભભાવનાય વણ્ણં ભાસતી’’તિ અનેકાકારવોકારં અસુભભાવનાનુયોગમનુયુત્તા વિહરન્તિ. તે ઇમિના કાયેન અટ્ટીયમાના અટ્ટિયમાના (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰ ક॰) હરાયમાના જિગુચ્છમાના સત્થહારકં પરિયેસન્તિ. દસપિ ભિક્ખૂ એકાહેન સત્થં આહરન્તિ, વીસમ્પિ…પે॰… તિંસમ્પિ ભિક્ખૂ એકાહેન સત્થં આહરન્તિ.
અથ ખો ભગવા તસ્સ અડ્ઢમાસસ્સ અચ્ચયેન પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘કિં નુ ખો, આનન્દ, તનુભૂતો વિય ભિક્ખુસઙ્ઘો’’તિ? ‘‘તથા હિ પન, ભન્તે, ‘ભગવા ભિક્ખૂનં અનેકપરિયાયેન અસુભકથં કથેતિ, અસુભાય વણ્ણં ભાસતિ , અસુભભાવનાય વણ્ણં ભાસતી’તિ અનેકાકારવોકારં અસુભભાવનાનુયોગમનુયુત્તા વિહરન્તિ. તે ઇમિના કાયેન અટ્ટીયમાના હરાયમાના જિગુચ્છમાના સત્થહારકં પરિયેસન્તિ. દસપિ ભિક્ખૂ એકાહેન સત્થં આહરન્તિ, વીસમ્પિ ભિક્ખૂ… તિંસમ્પિ ભિક્ખૂ એકાહેન સત્થં આહરન્તિ. સાધુ, ભન્તે, ભગવા અઞ્ઞં પરિયાયં આચિક્ખતુ યથાયં ભિક્ખુસઙ્ઘો અઞ્ઞાય સણ્ઠહેય્યા’’તિ.
‘‘તેનહાનન્દ, યાવતિકા ભિક્ખૂ વેસાલિં ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ તે સબ્બે ઉપટ્ઠાનસાલાયં સન્નિપાતેહી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પટિસ્સુત્વા યાવતિકા ભિક્ખૂ વેસાલિં ઉપનિસ્સાય વિહરન્તિ તે સબ્બે ઉપટ્ઠાનસાલાયં સન્નિપાતેત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સન્નિપતિતો સન્નિપાતિતો (સી॰), ભન્તે, ભિક્ખુસઙ્ઘો. યસ્સ દાનિ, ભન્તે, ભગવા કાલં મઞ્ઞતી’’તિ.
અથ ખો ભગવા યેન ઉપટ્ઠાનસાલા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘અયમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ ભાવિતો બહુલીકતો સન્તો ચેવ પણીતો ચ અસેચનકો ચ સુખો ચ વિહારો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને ચ પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ’’.
‘‘સેય્યથાપિ , ભિક્ખવે, ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસે ઊહતં રજોજલ્લં, તમેનં મહાઅકાલમેઘો ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ ભાવિતો બહુલીકતો સન્તો ચેવ પણીતો ચ અસેચનકો ચ સુખો ચ વિહારો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને ચ પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ. કથં ભાવિતો ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો સન્તો ચેવ પણીતો ચ અસેચનકો ચ સુખો ચ વિહારો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને ચ પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતિ?
‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતો ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ એવં બહુલીકતો સન્તો ચેવ પણીતો ચ અસેચનકો ચ સુખો ચ વિહારો ઉપ્પન્નુપ્પન્ને ચ પાપકે અકુસલે ધમ્મે ઠાનસો અન્તરધાપેતિ વૂપસમેતી’’તિ. નવમં.
૧૦. કિમિલસુત્તં
૯૮૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કિમિલાયં કિમ્બિલાયં (સી॰ પી॰) વિહરતિ વેળુવને. તત્ર ખો ભગવા આયસ્મન્તં કિમિલં આમન્તેસિ – ‘‘કથં ભાવિતો નુ ખો, કિમિલ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો’’તિ?
એવં વુત્તે આયસ્મા કિમિલો તુણ્હી અહોસિ. દુતિયમ્પિ ખો ભગવા…પે॰… તતિયમ્પિ ખો ભગવા આયસ્મન્તં કિમિલં આમન્તેસિ – ‘‘કથં ભાવિતો નુ ખો, કિમિલ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો’’તિ? તતિયમ્પિ ખો આયસ્મા કિમિલો તુણ્હી અહોસિ.
એવં વુત્તે આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘એતસ્સ, ભગવા, કાલો; એતસ્સ, સુગત, કાલો! યં ભગવા આનાપાનસ્સતિસમાધિં ભાસેય્ય . ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ.
‘‘તેનહાનન્દ, સુણાહિ, સાધુકં મનસિ કરોહિ; ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ – ‘‘કથં ભાવિતો ચ, આનન્દ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતો ખો, આનન્દ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ એવં બહુલીકતો મહપ્ફલો હોતિ મહાનિસંસો’’.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – કાયે કાયાનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? કાયઞ્ઞતરાહં, આનન્દ, એતં વદામિ યદિદં – અસ્સાસપસ્સાસં. તસ્માતિહાનન્દ, કાયે કાયાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ ‘પીતિપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પીતિપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘સુખપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સુખપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? વેદનાઞ્ઞતરાહં, આનન્દ, એતં વદામિ, યદિદં – અસ્સાસપસ્સાસાનં અસ્સાસપસ્સાસં (પી॰ ક॰) મ॰ નિ॰ ૩.૧૪૫ સાધુકં મનસિકારં. તસ્માતિહાનન્દ, વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; અભિપ્પમોદયં ચિત્તં…પે॰… સમાદહં ચિત્તં…પે॰… ‘વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? નાહં, આનન્દ, મુટ્ઠસ્સતિસ્સ અસમ્પજાનસ્સ આનાપાનસ્સતિસમાધિભાવનં વદામિ. તસ્માતિહાનન્દ, ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ ‘અનિચ્ચાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ…પે॰… વિરાગાનુપસ્સી…પે॰… નિરોધાનુપસ્સી…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. સો યં તં હોતિ અભિજ્ઝાદોમનસ્સાનં પહાનં તં પઞ્ઞાય દિસ્વા સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. તસ્માતિહાનન્દ, ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘સેય્યથાપિ , આનન્દ, ચતુમહાપથે ચાતુમ્મહાપથે (સી॰ સ્યા॰ કં॰) મહાપંસુપુઞ્જો. પુરત્થિમાય ચેપિ દિસાયં આગચ્છેય્ય સકટં વા રથો વા, ઉપહનતેવ તં પંસુપુઞ્જં; પચ્છિમાય ચેપિ દિસાય આગચ્છેય્ય…પે॰… ઉત્તરાય ચેપિ દિસાય…પે॰… દક્ખિણાય ચેપિ દિસાય આગચ્છેય્ય સકટં વા રથો વા, ઉપહનતેવ તં પંસુપુઞ્જં. એવમેવ ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરન્તોપિ ઉપહનતેવ પાપકે અકુસલે ધમ્મે; વેદનાસુ…પે॰… ચિત્તે…પે॰… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરન્તોપિ ઉપહનતેવ પાપકે અકુસલે ધમ્મે’’તિ. દસમં.
એકધમ્મવગ્ગો પઠમો.
તસ્સુદ્દાનં –
એકધમ્મો ચ બોજ્ઝઙ્ગો, સુદ્ધિકઞ્ચ દુવે ફલા;
અરિટ્ઠો કપ્પિનો દીપો, વેસાલી કિમિલેન ચાતિ.
૨. દુતિયવગ્ગો
૧. ઇચ્છાનઙ્ગલસુત્તં
૯૮૭. એકં સમયં ભગવા ઇચ્છાનઙ્ગલે વિહરતિ ઇચ્છાનઙ્ગલવનસણ્ડે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ઇચ્છામહં, ભિક્ખવે, તેમાસં પટિસલ્લીયિતું. નામ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેના’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા નાસ્સુધ કોચિ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમતિ, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેન.
અથ ખો ભગવા તસ્સ તેમાસસ્સ અચ્ચયેન પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘સચે ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – ‘કતમેનાવુસો, વિહારેન સમણો ગોતમો વસ્સાવાસં બહુલં વિહાસી’તિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – ‘આનાપાનસ્સતિસમાધિના ખો, આવુસો, ભગવા વસ્સાવાસં બહુલં વિહાસી’તિ. ઇધાહં, ભિક્ખવે, સતો અસ્સસામિ, સતો પસ્સસામિ. દીઘં અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનામિ, દીઘં પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનામિ; રસ્સં અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનામિ, રસ્સં પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનામિ; ‘સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ પજાનામિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ પજાનામિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ પજાનામિ’’.
‘‘યઞ્હિ તં, ભિક્ખવે, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અરિયવિહારો’ ઇતિપિ, ‘બ્રહ્મવિહારો’ ઇતિપિ, ‘તથાગતવિહારો’ ઇતિપિ. આનાપાનસ્સતિસમાધિં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અરિયવિહારો’ ઇતિપિ, ‘બ્રહ્મવિહારો’ ઇતિપિ, ‘તથાગતવિહારો’ ઇતિપિ. યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ સેખા અપ્પત્તમાનસા અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાના વિહરન્તિ તેસં આનાપાનસ્સતિસમાધિ ભાવિતો બહુલીકતો આસવાનં ખયાય સંવત્તતિ. યે ચ ખો તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા તેસં આનાપાનસ્સતિસમાધિ ભાવિતો બહુલીકતો દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાય ચેવ સંવત્તતિ સતિસમ્પજઞ્ઞાય ચ.
‘‘યઞ્હિ તં, ભિક્ખવે, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અરિયવિહારો’ ઇતિપિ, ‘બ્રહ્મવિહારો’ ઇતિપિ, ‘તથાગતવિહારો’ ઇતિપિ. આનાપાનસ્સતિસમાધિં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અરિયવિહારો’ ઇતિપિ, ‘બ્રહ્મવિહારો’ ઇતિપિ, ‘તથાગતવિહારો’ ઇતિપી’’તિ. પઠમં.
૨. કઙ્ખેય્યસુત્તં
૯૮૮. એકં સમયં આયસ્મા લોમસકંભિયો લોમસવઙ્ગિસો (સી॰ પી॰) સક્કેસુ વિહરતિ કપિલવત્થુસ્મિં નિગ્રોધારામે. અથ ખો મહાનામો સક્કો યેનાયસ્મા લોમસકંભિયો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં લોમસકંભિયં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો મહાનામો સક્કો આયસ્મન્તં લોમસકંભિયં એતદવોચ – ‘‘સો એવ નુ ખો, ભન્તે, સેખો વિહારો સો તથાગતવિહારો, ઉદાહુ અઞ્ઞોવ અઞ્ઞો (સ્યા॰ કં॰ પી॰ ક॰) સેખો વિહારો અઞ્ઞો તથાગતવિહારો’’તિ?
‘‘ન ખો, આવુસો મહાનામ, સ્વેવ સેખો વિહારો, સો તથાગતવિહારો. અઞ્ઞો ખો, આવુસો મહાનામ, સેખો વિહારો, અઞ્ઞો તથાગતવિહારો. યે તે, આવુસો મહાનામ, ભિક્ખૂ સેખા અપ્પત્તમાનસા અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાના વિહરન્તિ, તે પઞ્ચ નીવરણે પહાય વિહરન્તિ. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દનીવરણં પહાય વિહરન્તિ, બ્યાપાદનીવરણં…પે॰… થિનમિદ્ધનીવરણં…પે॰… ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં…પે॰… વિચિકિચ્છાનીવરણં પહાય વિહરન્તિ.
‘‘યેપિ તે, આવુસો મહાનામ, ભિક્ખૂ સેખા અપ્પત્તમાનસા અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાના વિહરન્તિ, તે ઇમે પઞ્ચ નીવરણે પહાય વિહરન્તિ.
‘‘યે ચ ખો તે, આવુસો મહાનામ, ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા, તેસં પઞ્ચ નીવરણા પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા અનભાવકતા (સી॰ પી॰) આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. કતમે પઞ્ચ? કામચ્છન્દનીવરણં પહીનં ઉચ્છિન્નમૂલં તાલાવત્થુકતં અનભાવંકતં આયતિં અનુપ્પાદધમ્મં; બ્યાપાદનીવરણં પહીનં…પે॰… થિનમિદ્ધનીવરણં…પે॰… ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચનીવરણં…પે॰… વિચિકિચ્છાનીવરણં પહીનં ઉચ્છિન્નમૂલં તાલાવત્થુકતં અનભાવંકતં આયતિં અનુપ્પાદધમ્મં.
‘‘યે તે, આવુસો મહાનામ, ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા, તેસં ઇમે પઞ્ચ નીવરણા પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તદમિનાપેતં, આવુસો મહાનામ, પરિયાયેન વેદિતબ્બં યથા – અઞ્ઞોવ સેખો વિહારો, અઞ્ઞો તથાગતવિહારો.
‘‘એકમિદં, આવુસો મહાનામ, સમયં ભગવા ઇચ્છાનઙ્ગલે વિહરતિ ઇચ્છાનઙ્ગલવનસણ્ડે. તત્ર ખો, આવુસો મહાનામ, ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘ઇચ્છામહં, ભિક્ખવે, તેમાસં પટિસલ્લીયિતું. નામ્હિ કેનચિ ઉપસઙ્કમિતબ્બો, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેના’તિ. ‘એવં, ભન્તે’તિ ખો, આવુસો મહાનામ, તે ભિક્ખૂ ભગવતો પટિસ્સુત્વા નાસ્સુધ કોચિ ભગવન્તં ઉપસઙ્કમતિ, અઞ્ઞત્ર એકેન પિણ્ડપાતનીહારકેન.
‘‘અથ ખો, આવુસો, ભગવા તસ્સ તેમાસસ્સ અચ્ચયેન પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘સચે ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવં પુચ્છેય્યું – કતમેનાવુસો, વિહારેન સમણો ગોતમો વસ્સાવાસં બહુલં વિહાસીતિ, એવં પુટ્ઠા તુમ્હે, ભિક્ખવે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં એવં બ્યાકરેય્યાથ – આનાપાનસ્સતિસમાધિના ખો, આવુસો, ભગવા વસ્સાવાસં બહુલં વિહાસીતિ. ઇધાહં, ભિક્ખવે , સતો અસ્સસામિ, સતો પસ્સસામિ. દીઘં અસ્સસન્તો દીઘં અસ્સસામીતિ પજાનામિ, દીઘં પસ્સસન્તો દીઘં પસ્સસામીતિ પજાનામિ…પે॰… પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામીતિ પજાનામિ, પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ પજાનામિ’’.
‘‘યઞ્હિ તં, ભિક્ખવે, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – અરિયવિહારો ઇતિપિ, બ્રહ્મવિહારો ઇતિપિ, તથાગતવિહારો ઇતિપિ. આનાપાનસ્સતિસમાધિં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – અરિયવિહારો ઇતિપિ, બ્રહ્મવિહારો ઇતિપિ, તથાગતવિહારો ઇતિપિ.
‘‘યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ સેખા અપ્પત્તમાનસા અનુત્તરં યોગક્ખેમં પત્થયમાના વિહરન્તિ, તેસં આનાપાનસ્સતિસમાધિ ભાવિતો બહુલીકતો આસવાનં ખયાય સંવત્તતિ.
‘‘યે ચ ખો તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ અરહન્તો ખીણાસવા વુસિતવન્તો કતકરણીયા ઓહિતભારા અનુપ્પત્તસદત્થા પરિક્ખીણભવસંયોજના સમ્મદઞ્ઞા વિમુત્તા, તેસં આનાપાનસ્સતિસમાધિ ભાવિતો બહુલીકતો દિટ્ઠેવ ધમ્મે સુખવિહારાય ચેવ સંવત્તતિ સતિસમ્પજઞ્ઞાય ચ.
‘‘યઞ્હિ તં, ભિક્ખવે, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – અરિયવિહારો ઇતિપિ, બ્રહ્મવિહારો ઇતિપિ, તથાગતવિહારો ઇતિપિ. આનાપાનસ્સતિસમાધિં સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – અરિયવિહારો ઇતિપિ, બ્રહ્મવિહારો ઇતિપિ, તથાગતવિહારો ઇતિપી’’તિ. ‘‘ઇમિના ખો એતં, આવુસો મહાનામ, પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા – અઞ્ઞોવ સેખો વિહારો, અઞ્ઞો તથાગતવિહારો’’તિ. દુતિયં.
૩. પઠમઆનન્દસુત્તં
૯૮૯. સાવત્થિનિદાનં. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભન્તે , એકધમ્મો એકો ધમ્મો (સી॰) ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ?
‘‘અત્થિ ખો, આનન્દ, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ.
‘‘કતમો પન, ભન્તે, એકધમ્મો એકો ધમ્મો (સી॰) ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘આનાપાનસ્સતિસમાધિ ખો, આનન્દ, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તિ’’.
‘‘કથં ભાવિતો, આનન્દ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ’’. ‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; રસ્સં વા…પે॰… ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – કાયે કાયાનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? કાયઞ્ઞતરાહં, આનન્દ, એતં વદામિ, યદિદં – અસ્સાસપસ્સાસં . તસ્માતિહાનન્દ, કાયે કાયાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં’’.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ ‘પીતિપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ …પે॰… સુખપ્પટિસંવેદી…પે॰… ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી…પે॰… ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? વેદનાઞ્ઞતરાહં, આનન્દ, એતં વદામિ, યદિદં – અસ્સાસપસ્સાસાનં સાધુકં મનસિકારં. તસ્માતિહાનન્દ, વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘ચિત્તપ્પટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; અભિપ્પમોદયં ચિત્તં…પે॰… સમાદહં ચિત્તં…પે॰… ‘વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? નાહં, આનન્દ, મુટ્ઠસ્સતિસ્સ અસમ્પજાનસ્સ આનાપાનસ્સતિસમાધિભાવનં વદામિ. તસ્માતિહાનન્દ, ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ અનિચ્ચાનુપસ્સી…પે॰… વિરાગાનુપસ્સી…પે॰… નિરોધાનુપસ્સી…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી, આનન્દ, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. સો યં તં હોતિ અભિજ્ઝાદોમનસ્સાનં પહાનં તં પઞ્ઞાય દિસ્વા સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. તસ્માતિહાનન્દ, ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘એવં ભાવિતો ખો, આનન્દ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ એવં બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ.
‘‘કથં ભાવિતા ચાનન્દ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના કથં બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ? યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ – ઉપટ્ઠિતાસ્સ ઉપટ્ઠિતસ્સતિ (પી॰ ક॰) તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો તસ્મિં સમયે આનન્દ ભિક્ખુનો (પી॰ ક॰), તસ્મિં સમયે (મ॰ નિ॰ ૩.૧૪૯) સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુનો ઉપટ્ઠિતા સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા – સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘સો તથા સતો વિહરન્તો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ તથા સતો વિહરન્તો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ – ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘તસ્સ તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતો પવિચરતો પરિવીમંસમાપજ્જતો આરદ્ધં હોતિ વીરિયં અસલ્લીનં. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુનો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતો પવિચરતો પરિવીમંસમાપજ્જતો આરદ્ધં હોતિ વીરિયં અસલ્લીનં – વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપ્પજ્જતિ પીતિ નિરામિસા. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુનો આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપ્પજ્જતિ પીતિ નિરામિસા – પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘પીતિમનસ્સ કાયોપિ પસ્સમ્ભતિ, ચિત્તમ્પિ પસ્સમ્ભતિ. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુનો પીતિમનસ્સ કાયોપિ પસ્સમ્ભતિ, ચિત્તમ્પિ પસ્સમ્ભતિ – પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘પસ્સદ્ધકાયસ્સ સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુનો પસ્સદ્ધકાયસ્સ સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ – સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘સો તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ – ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ , ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ વેદનાસુ…પે॰… ચિત્તે…પે॰… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ – ઉપટ્ઠિતાસ્સ તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુનો ઉપટ્ઠિતા સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા – સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. (યથા પઠમં સતિપટ્ઠાનં, એવં વિત્થારેતબ્બં).
‘‘સો તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. યસ્મિં સમયે, આનન્દ, ભિક્ખુ તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ – ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. એવં ભાવિતા ખો, આનન્દ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના એવં બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ.
‘‘કથં ભાવિતા, આનન્દ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા કથં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તિ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ …પે॰… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, આનન્દ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ. તતિયં.
૪. દુતિયઆનન્દસુત્તં
૯૯૦. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં આનન્દં ભગવા એતદવોચ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, આનન્દ, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા, સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ. ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ‘‘અત્થાનન્દ, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ.
‘‘કતમો ચાનન્દ, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ? આનાપાનસ્સતિસમાધિ, આનન્દ, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ. ‘‘કથં ભાવિતો ચાનન્દ, આનાપાનસ્સતિસમાધિ, કથં બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ? ઇધાનન્દ, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા…પે॰… એવં ભાવિતા ખો, આનન્દ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ. ચતુત્થં.
૫. પઠમભિક્ખુસુત્તં
૯૯૧. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભન્તે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘અત્થિ ખો, ભિક્ખવે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ.
‘‘કતમો પન, ભન્તે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘આનાપાનસ્સતિસમાધિ ખો, ભિક્ખવે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ.
‘‘કથં ભાવિતો ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા…પે॰… એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. દુતિયભિક્ખુસુત્તં
૯૯૨. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ ભગવા એતદવોચ – ‘‘અત્થિ નુ ખો, ભિક્ખવે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તી’’તિ? ‘‘ભગવંમૂલકા નો, ભન્તે, ધમ્મા…પે॰… ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ’’.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો ધમ્મે પરિપૂરેતિ, ચત્તારો ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત ધમ્મા ભાવિતા બહુલીકતા દ્વે ધમ્મે પરિપૂરેન્તિ? આનાપાનસ્સતિસમાધિ, ભિક્ખવે, એકધમ્મો ભાવિતો બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવિતા બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા ભાવિતા બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તીતિ.
‘‘કથં ભાવિતો ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા ઉજું કાયં પણિધાય પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ પસ્સસતિ…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ’’.
‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ…પે॰… સબ્બકાયપ્પટિસંવેદી…પે॰… ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – કાયે કાયાનુપસ્સી, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? કાયઞ્ઞતરાહં, ભિક્ખવે, એતં વદામિ, યદિદં – અસ્સાસપસ્સાસં. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, કાયે કાયાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પીતિપ્પટિસંવેદી…પે॰… સુખપ્પટિસંવેદી…પે॰… ચિત્તસઙ્ખારપ્પટિસંવેદી…પે॰… ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં ચિત્તસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? વેદનાઞ્ઞતરાહં, ભિક્ખવે, એતં વદામિ, યદિદં – અસ્સાસપસ્સાસાનં સાધુકં મનસિકારં. તસ્માતિહ , ભિક્ખવે, વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચિત્તપ્પટિસંવેદી…પે॰… અભિપ્પમોદયં ચિત્તં…પે॰… ‘સમાદહં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સમાદહં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘વિમોચયં ચિત્તં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘વિમોચયં ચિત્તં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. તં કિસ્સ હેતુ? નાહં, ભિક્ખવે, મુટ્ઠસ્સતિસ્સ અસમ્પજાનસ્સ આનાપાનસ્સતિસમાધિભાવનં વદામિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે , ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અનિચ્ચાનુપસ્સી…પે॰… વિરાગાનુપસ્સી…પે॰… નિરોધાનુપસ્સી…પે॰… ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ – ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. સો યં તં હોતિ અભિજ્ઝાદોમનસ્સાનં પહાનં તં પઞ્ઞાય દિસ્વા સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી ભિક્ખુ તસ્મિં સમયે વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘એવં ભાવિતો ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ એવં બહુલીકતો ચત્તારો સતિપટ્ઠાને પરિપૂરેતિ.
‘‘કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના કથં બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ? યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ – ઉપટ્ઠિતાસ્સ તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ઉપટ્ઠિતા સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા – સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘સો તથા સતો વિહરન્તો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તથા સતો વિહરન્તો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતિ પવિચરતિ પરિવીમંસમાપજ્જતિ – ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘તસ્સ તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતો પવિચરતો પરિવીમંસમાપજ્જતો આરદ્ધં હોતિ વીરિયં અસલ્લીનં. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તં ધમ્મં પઞ્ઞાય પવિચિનતો પવિચરતો પરિવીમંસમાપજ્જતો આરદ્ધં હોતિ વીરિયં અસલ્લીનં – વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપ્પજ્જતિ પીતિ નિરામિસા. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો આરદ્ધવીરિયસ્સ ઉપ્પજ્જતિ પીતિ નિરામિસા – પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘પીતિમનસ્સ કાયોપિ પસ્સમ્ભતિ, ચિત્તમ્પિ પસ્સમ્ભતિ. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પીતિમનસ્સ કાયોપિ પસ્સમ્ભતિ, ચિત્તમ્પિ પસ્સમ્ભતિ – પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘પસ્સદ્ધકાયસ્સ સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પસ્સદ્ધકાયસ્સ સુખિનો ચિત્તં સમાધિયતિ – સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘સો તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ – ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ.
‘‘યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વેદનાસુ…પે॰… ચિત્તે…પે॰… ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ – ઉપટ્ઠિતાસ્સ તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ઉપટ્ઠિતા સતિ હોતિ અસમ્મુટ્ઠા – સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ – સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ…પે॰….
સો તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ. યસ્મિં સમયે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તથાસમાહિતં ચિત્તં સાધુકં અજ્ઝુપેક્ખિતા હોતિ – ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો આરદ્ધો હોતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં તસ્મિં સમયે ભિક્ખુ ભાવેતિ, ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો તસ્મિં સમયે ભિક્ખુનો ભાવનાપારિપૂરિં ગચ્છતિ. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના એવં બહુલીકતા સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે પરિપૂરેન્તિ.
‘‘કથં ભાવિતા ચ, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા કથં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં; ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં…પે॰… ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ભાવેતિ વિવેકનિસ્સિતં વિરાગનિસ્સિતં નિરોધનિસ્સિતં વોસ્સગ્ગપરિણામિં. એવં ભાવિતા ખો, ભિક્ખવે, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા એવં બહુલીકતા વિજ્જાવિમુત્તિં પરિપૂરેન્તી’’તિ. છટ્ઠં.
૭. સંયોજનપ્પહાનસુત્તં
૯૯૩. આનાપાનસ્સતિસમાધિ, ભિક્ખવે, ભાવિતો બહુલીકતો સંયોજનપ્પહાનાય સંવત્તતિ…પે॰…. સત્તમં.
૮. અનુસયસમુગ્ઘાતસુત્તં
૯૯૪. …અનુસયસમુગ્ઘાતાય સંવત્તતિ…. અટ્ઠમં.
૯. અદ્ધાનપરિઞ્ઞાસુત્તં
૯૯૫. …અદ્ધાનપરિઞ્ઞાય સંવત્તતિ…. નવમં.
૧૦. આસવક્ખયસુત્તં
૯૯૬. આસવાનં ખયાય સંવત્તતિ. કથં ભાવિતો ચ, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ કથં બહુલીકતો સંયોજનપ્પહાનાય સંવત્તતિ… અનુસયસમુગ્ઘાતાય સંવત્તતિ… અદ્ધાનપરિઞ્ઞાય સંવત્તતિ… આસવાનં ખયાય સંવત્તતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા…પે॰ … પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી અસ્સસિસ્સામીતિ સિક્ખતિ, પટિનિસ્સગ્ગાનુપસ્સી પસ્સસિસ્સામીતિ સિક્ખતિ. એવં ભાવિતો ખો, ભિક્ખવે, આનાપાનસ્સતિસમાધિ એવં બહુલીકતો સંયોજનપ્પહાનાય સંવત્તતિ…પે॰… અનુસયસમુગ્ઘાતાય સંવત્તતિ…પે॰… અદ્ધાનપરિઞ્ઞાય સંવત્તતિ…પે॰… આસવાનં ખયાય સંવત્તતીતિ. દસમં.
દુતિયો વગ્ગો.
તસ્સુદ્દાનં –
ઇચ્છાનઙ્ગલં કઙ્ખેય્યં, આનન્દા અપરે દુવે;
ભિક્ખૂ સંયોજનાનુસયા, અદ્ધાનં આસવક્ખયન્તિ.
આનાપાનસંયુત્તં દસમં.