(૮) ૩. આનન્દવગ્ગો
૧. છન્નસુત્તં
૭૨. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો છન્નો પરિબ્બાજકો યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા આનન્દેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો છન્નો પરિબ્બાજકો આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘તુમ્હેપિ, આવુસો આનન્દ, રાગસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેથ, દોસસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેથ, મોહસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેથાતિ. મયં ખો, આવુસો, રાગસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેમ, દોસસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેમ, મોહસ્સ પહાનં પઞ્ઞપેમા’’તિ.
‘‘કિં પન તુમ્હે, આવુસો, રાગે આદીનવં દિસ્વા રાગસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેથ, કિં દોસે આદીનવં દિસ્વા દોસસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેથ, કિં મોહે આદીનવં દિસ્વા મોહસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેથા’’તિ?
‘‘રત્તો ખો, આવુસો, રાગેન અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો અત્તબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, પરબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; રાગે પહીને નેવત્તબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન ચેતસિકં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. રત્તો ખો, આવુસો, રાગેન અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો કાયેન દુચ્ચરિતં ચરતિ, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરતિ, મનસા દુચ્ચરિતં ચરતિ; રાગે પહીને નેવ કાયેન દુચ્ચરિતં ચરતિ, ન વાચાય દુચ્ચરિતં ચરતિ, ન મનસા દુચ્ચરિતં ચરતિ. રત્તો ખો, આવુસો, રાગેન અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો અત્તત્થમ્પિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, પરત્થમ્પિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, ઉભયત્થમ્પિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ; રાગે પહીને અત્તત્થમ્પિ યથાભૂતં પજાનાતિ, પરત્થમ્પિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ઉભયત્થમ્પિ યથાભૂતં પજાનાતિ. રાગો ખો, આવુસો, અન્ધકરણો અચક્ખુકરણો અઞ્ઞાણકરણો પઞ્ઞાનિરોધિકો વિઘાતપક્ખિકો અનિબ્બાનસંવત્તનિકો.
‘‘દુટ્ઠો ખો, આવુસો, દોસેન…પે॰… મૂળ્હો ખો, આવુસો, મોહેન અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો અત્તબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, પરબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ઉભયબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ; મોહે પહીને નેવત્તબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન પરબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન ઉભયબ્યાબાધાયપિ ચેતેતિ, ન ચેતસિકં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. મૂળ્હો ખો, આવુસો, મોહેન અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો કાયેન દુચ્ચરિતં ચરતિ, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરતિ, મનસા દુચ્ચરિતં ચરતિ; મોહે પહીને નેવ કાયેન દુચ્ચરિતં ચરતિ, ન વાચાય દુચ્ચરિતં ચરતિ, ન મનસા દુચ્ચરિતં ચરતિ. મૂળ્હો ખો, આવુસો, મોહેન અભિભૂતો પરિયાદિન્નચિત્તો અત્તત્થમ્પિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, પરત્થમ્પિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ, ઉભયત્થમ્પિ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ; મોહે પહીને અત્તત્થમ્પિ યથાભૂતં પજાનાતિ, પરત્થમ્પિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ઉભયત્થમ્પિ યથાભૂતં પજાનાતિ. મોહો ખો, આવુસો, અન્ધકરણો અચક્ખુકરણો અઞ્ઞાણકરણો પઞ્ઞાનિરોધિકો વિઘાતપક્ખિકો અનિબ્બાનસંવત્તનિકો. ઇદં ખો મયં, આવુસો, રાગે આદીનવં દિસ્વા રાગસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેમ. ઇદં દોસે આદીનવં દિસ્વા દોસસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેમ. ઇદં મોહે આદીનવં દિસ્વા મોહસ્સ પહાનં પઞ્ઞાપેમા’’તિ.
‘‘અત્થિ પનાવુસો, મગ્ગો અત્થિ પટિપદા એતસ્સ રાગસ્સ દોસસ્સ મોહસ્સ પહાનાયા’’તિ? ‘‘અત્થાવુસો, મગ્ગો અત્થિ પટિપદા એતસ્સ રાગસ્સ દોસસ્સ મોહસ્સ પહાનાયા’’તિ. ‘‘કતમો પનાવુસો, મગ્ગો કતમા પટિપદા એતસ્સ રાગસ્સ દોસસ્સ મોહસ્સ પહાનાયા’’તિ? ‘‘અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ…પે॰… સમ્માસમાધિ. અયં ખો, આવુસો, મગ્ગો અયં પટિપદા એતસ્સ રાગસ્સ દોસસ્સ મોહસ્સ પહાનાયા’’તિ. ‘‘ભદ્દકો ખો, આવુસો, મગ્ગો ભદ્દિકા પટિપદા એતસ્સ રાગસ્સ દોસસ્સ મોહસ્સ પહાનાય. અલઞ્ચ પનાવુસો આનન્દ, અપ્પમાદાયા’’તિ. પઠમં.
૨. આજીવકસુત્તં
૭૩. એકં સમયં આયસ્મા આનન્દો કોસમ્બિયં વિહરતિ ઘોસિતારામે. અથ ખો અઞ્ઞતરો આજીવકસાવકો ગહપતિ યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો સો આજીવકસાવકો ગહપતિ આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ –
‘‘કેસં નો, ભન્તે આનન્દ, ધમ્મો સ્વાક્ખાતો? કે લોકે સુપ્પટિપન્ના? કે લોકે સુકતા’’તિ સુગતાતિ (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰)? ‘‘તેન હિ, ગહપતિ, તઞ્ઞેવેત્થ પટિપુચ્છિસ્સામિ, યથા તે ખમેય્ય તથા નં બ્યાકરેય્યાસિ. તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, યે રાગસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, દોસસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, મોહસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, તેસં ધમ્મો સ્વાક્ખાતો નો વા? કથં વા તે એત્થ હોતી’’તિ? ‘‘યે , ભન્તે, રાગસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, દોસસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, મોહસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, તેસં ધમ્મો સ્વાક્ખાતો. એવં મે એત્થ હોતી’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, યે રાગસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, દોસસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, મોહસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, તે લોકે સુપ્પટિપન્ના નો વા? કથં વા તે એત્થ હોતી’’તિ? ‘‘યે, ભન્તે, રાગસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, દોસસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, મોહસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, તે લોકે સુપ્પટિપન્ના. એવં મે એત્થ હોતી’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞસિ, ગહપતિ, યેસં રાગો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, યેસં દોસો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવઙ્કતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, યેસં મોહો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, તે લોકે સુકતા નો વા? કથં વા તે એત્થ હોતી’’તિ? ‘‘યેસં, ભન્તે, રાગો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, યેસં દોસો પહીનો…પે॰… યેસં મોહો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવંકતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, તે લોકે સુકતા. એવં મે એત્થ હોતી’’તિ.
‘‘ઇતિ ખો, ગહપતિ, તયાવેતં તયા ચેતં (સી॰ પી॰ ક॰) બ્યાકતં – ‘યે, ભન્તે, રાગસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, દોસસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, મોહસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેન્તિ, તેસં ધમ્મો સ્વાક્ખાતો’તિ. તયાવેતં બ્યાકતં – ‘યે, ભન્તે, રાગસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, દોસસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, મોહસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, તે લોકે સુપ્પટિપન્ના’તિ. તયાવેતં બ્યાકતં – ‘યેસં, ભન્તે, રાગો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવઙ્કતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, યેસં દોસો પહીનો…પે॰… યેસં મોહો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવઙ્કતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, તે લોકે સુકતા’’’તિ.
‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! ન ચેવ નામ સધમ્મુક્કંસના ભવિસ્સતિ, ન ચ પરધમ્માપસાદના ન પરધમ્માપસાદના (સી॰ પી॰), ન પરધમ્મવમ્ભના (મ॰ નિ॰ ૨.૨૩૬). આયતનેવ આયતને ચ (મ॰ નિ॰ ૨.૨૩૬) ધમ્મદેસના, અત્થો ચ વુત્તો, અત્તા ચ અનુપનીતો. તુમ્હે, ભન્તે આનન્દ, રાગસ્સ પહાનાય ધમ્મં દેસેથ, દોસસ્સ…પે॰… મોહસ્સ પહનાય ધમ્મં દેસેથ. તુમ્હાકં, ભન્તે આનન્દ, ધમ્મો સ્વાક્ખાતો. તુમ્હે, ભન્તે આનન્દ, રાગસ્સ પહાનાય પટિપન્ના, દોસસ્સ…પે॰… મોહસ્સ પહાનાય પટિપન્ના. તુમ્હે, ભન્તે, લોકે સુપ્પટિપન્ના. તુમ્હાકં, ભન્તે આનન્દ, રાગો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવઙ્કતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો, તુમ્હાકં દોસો પહીનો…પે॰… તુમ્હાકં મોહો પહીનો ઉચ્છિન્નમૂલો તાલાવત્થુકતો અનભાવઙ્કતો આયતિં અનુપ્પાદધમ્મો. તુમ્હે લોકે સુકતા.
‘‘અભિક્કન્તં, ભન્તે, અભિક્કન્તં, ભન્તે! સેય્યથાપિ, ભન્તે, નિક્કુજ્જિતં વા ઉક્કુજ્જેય્ય, પટિચ્છન્નં વા વિવરેય્ય, મૂળ્હસ્સ વા મગ્ગં આચિક્ખેય્ય, અન્ધકારે વા તેલપજ્જોતં ધારેય્ય – ‘ચક્ખુમન્તો રૂપાનિ દક્ખન્તી’તિ; એવમેવં અય્યેન આનન્દેન અનેકપરિયાયેન ધમ્મો પકાસિતો. એસાહં, ભન્તે આનન્દ, તં ભગવન્તં સરણં ગચ્છામિ ધમ્મઞ્ચ ભિક્ખુસઙ્ઘઞ્ચ. ઉપાસકં મં અય્યો આનન્દો ધારેતુ, અજ્જતગ્ગે પાણુપેતં સરણં ગત’’ન્તિ. દુતિયં.
૩. મહાનામસક્કસુત્તં
૭૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સક્કેસુ વિહરતિ કપિલવત્થુસ્મિં નિગ્રોધારામે. તેન ખો પન સમયેન ભગવા ગિલાનાવુટ્ઠિતો ગિલાનવુટ્ઠિતો (સદ્દનીતિ) હોતિ અચિરવુટ્ઠિતો ગેલઞ્ઞા. અથ ખો મહાનામો સક્કો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો મહાનામો સક્કો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘દીઘરત્તાહં, ભન્તે, ભગવતા એવં ધમ્મં દેસિતં આજાનામિ – ‘સમાહિતસ્સ ઞાણં, નો અસમાહિતસ્સા’તિ. સમાધિ નુ ખો, ભન્તે, પુબ્બે, પચ્છા ઞાણં; ઉદાહુ ઞાણં પુબ્બે, પચ્છા સમાધી’’તિ? અથ ખો આયસ્મતો આનન્દસ્સ એતદહોસિ – ‘‘ભગવા ખો ગિલાનવુટ્ઠિતો અચિરવુટ્ઠિતો ગેલઞ્ઞા . અયઞ્ચ મહાનામો સક્કો ભગવન્તં અતિગમ્ભીરં પઞ્હં પુચ્છતિ. યંનૂનાહં મહાનામં સક્કં એકમન્તં અપનેત્વા ધમ્મં દેસેય્ય’’ન્તિ.
અથ ખો આયસ્મા આનન્દો મહાનામં સક્કં બાહાયં ગહેત્વા એકમન્તં અપનેત્વા મહાનામં સક્કં એતદવોચ – ‘‘સેખમ્પિ ખો, મહાનામ, સીલં વુત્તં ભગવતા, અસેખમ્પિ સીલં વુત્તં ભગવતા; સેખોપિ સમાધિ વુત્તો ભગવતા , અસેખોપિ સમાધિ વુત્તો ભગવતા; સેખાપિ પઞ્ઞા વુત્તા ભગવતા, અસેખાપિ પઞ્ઞા વુત્તા ભગવતા. કતમઞ્ચ, મહાનામ , સેખં સીલં? ઇધ, મહાનામ, ભિક્ખુ સીલવા હોતિ પાતિમોક્ખસંવરસંવુતો વિહરતિ…પે॰… સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ. ઇદં વુચ્ચતિ, મહાનામ, સેખં સીલં’’.
‘‘કતમો ચ, મહાનામ, સેખો સમાધિ? ઇધ, મહાનામ, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, મહાનામ, સેખો સમાધિ.
‘‘કતમા ચ, મહાનામ, સેખા પઞ્ઞા? ઇધ, મહાનામ, ભિક્ખુ ઇદં દુક્ખન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰… અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદાતિ યથાભૂતં પજાનાતિ. અયં વુચ્ચતિ, મહાનામ, સેખા પઞ્ઞા.
‘‘સ ખો સો, મહાનામ, અરિયસાવકો એવં સીલસમ્પન્નો એવં સમાધિસમ્પન્નો એવં પઞ્ઞાસમ્પન્નો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. એવં ખો, મહાનામ, સેખમ્પિ સીલં વુત્તં ભગવતા, અસેખમ્પિ સીલં વુત્તં ભગવતા; સેખોપિ સમાધિ વુત્તો ભગવતા, અસેખોપિ સમાધિ વુત્તો ભગવતા; સેખાપિ પઞ્ઞા વુત્તા ભગવતા, અસેખાપિ પઞ્ઞા વુત્તા ભગવતા’’તિ. તતિયં.
૪. નિગણ્ઠસુત્તં
૭૫. એકં સમયં આયસ્મા આનન્દો વેસાલિયં વિહરતિ મહાવને કૂટાગારસાલાયં. અથ ખો અભયો ચ લિચ્છવિ પણ્ડિતકુમારકો ચ લિચ્છવિ યેનાયસ્મા આનન્દો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં આનન્દં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો અભયો લિચ્છવિ આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘નિગણ્ઠો, ભન્તે, નાટપુત્તો નાથપુત્તો (સી॰ પી॰) સબ્બઞ્ઞૂ સબ્બદસ્સાવી અપરિસેસં ઞાણદસ્સનં પટિજાનાતિ – ‘ચરતો ચ મે તિટ્ઠતો ચ સુત્તસ્સ ચ જાગરસ્સ ચ સતતં સમિતં ઞાણદસ્સનં પચ્ચુપટ્ઠિત’ન્તિ. સો પુરાણાનં કમ્માનં તપસા બ્યન્તીભાવં પઞ્ઞપેતિ નવાનં કમ્માનં અકરણા સેતુઘાતં . ઇતિ કમ્મક્ખયા દુક્ખક્ખયો, દુક્ખક્ખયા વેદનાક્ખયો, વેદનાક્ખયા સબ્બં દુક્ખં નિજ્જિણ્ણં ભવિસ્સતિ – એવમેતિસ્સા સન્દિટ્ઠિકાય નિજ્જરાય વિસુદ્ધિયા સમતિક્કમો હોતિ. ઇધ, ભન્તે, ભગવા કિમાહા’’તિ?
‘‘તિસ્સો ખો ઇમા, અભય, નિજ્જરા વિસુદ્ધિયો તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન સમ્મદક્ખાતા સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય. કતમા તિસ્સો? ઇધ, અભય, ભિક્ખુ સીલવા હોતિ…પે॰… સમાદાય સિક્ખતિ સિક્ખાપદેસુ. સો નવઞ્ચ કમ્મં ન કરોતિ, પુરાણઞ્ચ કમ્મં ફુસ્સ ફુસ્સ બ્યન્તીકરોતિ. સન્દિટ્ઠિકા નિજ્જરા અકાલિકા એહિપસ્સિકા ઓપનેય્યિકા પચ્ચત્તં વેદિતબ્બા વિઞ્ઞૂહીતિ.
‘‘સ ખો સો, અભય, ભિક્ખુ એવં સીલસમ્પન્નો વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના, પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો નવઞ્ચ કમ્મં ન કરોતિ, પુરાણઞ્ચ કમ્મં ફુસ્સ ફુસ્સ બ્યન્તીકરોતિ. સન્દિટ્ઠિકા નિજ્જરા અકાલિકા એહિપસ્સિકા ઓપનેય્યિકા પચ્ચત્તં વેદિતબ્બા વિઞ્ઞૂહીતિ.
‘‘સ ખો સો, અભય, ભિક્ખુ એવં સમાધિસમ્પન્નો એવં સીલસમ્પન્નો એવં સમાધિસમ્પન્નો (સી॰ સ્યા॰ કં॰) આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો નવઞ્ચ કમ્મં ન કરોતિ, પુરાણઞ્ચ કમ્મં ફુસ્સ ફુસ્સ બ્યન્તીકરોતિ. સન્દિટ્ઠિકા નિજ્જરા અકાલિકા એહિપસ્સિકા ઓપનેય્યિકા પચ્ચત્તં વેદિતબ્બા વિઞ્ઞૂહીતિ. ઇમા ખો, અભય, તિસ્સો નિજ્જરા વિસુદ્ધિયો તેન ભગવતા જાનતા પસ્સતા અરહતા સમ્માસમ્બુદ્ધેન સમ્મદક્ખાતા સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાયા’’તિ.
એવં વુત્તે પણ્ડિતકુમારકો લિચ્છવિ અભયં લિચ્છવિં એતદવોચ – ‘‘કિં પન ત્વં, સમ્મ અભય, આયસ્મતો આનન્દસ્સ સુભાસિતં સુભાસિતતો નાબ્ભનુમોદસી’’તિ? ‘‘ક્યાહં, સમ્મ પણ્ડિતકુમારક, આયસ્મતો આનન્દસ્સ સુભાસિતં સુભાસિતતો નાબ્ભનુમોદિસ્સામિ! મુદ્ધાપિ તસ્સ વિપતેય્ય યો આયસ્મતો આનન્દસ્સ સુભાસિતં સુભાસિતતો નાબ્ભનુમોદેય્યા’’તિ. ચતુત્થં.
૫. નિવેસકસુત્તં
૭૬. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં આનન્દં ભગવા એતદવોચ –
‘‘યે, આનન્દ, અનુકમ્પેય્યાથ યે ચ સોતબ્બં મઞ્ઞેય્યું મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતી વા સાલોહિતા વા તે વો, આનન્દ, તીસુ ઠાનેસુ સમાદપેતબ્બા સમાદાપેતબ્બા (?) નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા. કતમેસુ તીસુ? બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદે સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ; સત્થા દેવમનુસ્સાનં, બુદ્ધો ભગવા’તિ, ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદે સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા – ‘સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહી’તિ, સઙ્ઘે અવેચ્ચપ્પસાદે સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા – ‘સુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો ઉજુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો ઞાયપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો સામીચિપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો, યદિદં ચત્તારિ પુરિસયુગાનિ અટ્ઠ પુરિસપુગ્ગલા એસ ભગવતો સાવકસઙ્ઘો આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સા’’’તિ.
‘‘સિયા, આનન્દ, ચતુન્નં મહાભૂતાનં અઞ્ઞથત્તં – પથવીધાતુયા આપોધાતુયા તેજોધાતુયા વાયોધાતુયા, ન ત્વેવ બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતસ્સ અરિયસાવકસ્સ સિયા અઞ્ઞથત્તં તત્રિદં અઞ્ઞથત્તં. સો વતાનન્દ, બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો અરિયસાવકો નિરયં વા તિરચ્છાનયોનિં વા પેત્તિવિસયં વા ઉપપજ્જિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.
‘‘સિયા , આનન્દ, ચતુન્નં મહાભૂતાનં અઞ્ઞથત્તં – પથવીધાતુયા આપોધાતુયા તેજોધાતુયા વાયોધાતુયા, ન ત્વેવ ધમ્મે…પે॰… ન ત્વેવ સઙ્ઘે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતસ્સ અરિયસાવકસ્સ સિયા અઞ્ઞથત્તં તત્રિદં અઞ્ઞથત્તં. સો વતાનન્દ, સઙ્ઘે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો અરિયસાવકો નિરયં વા તિરચ્છાનયોનિં વા પેત્તિવિસયં વા ઉપપજ્જિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ.
‘‘યે, આનન્દ, અનુકમ્પેય્યાથ યે ચ સોતબ્બં મઞ્ઞેય્યું મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતી વા સાલોહિતા વા તે વો, આનન્દ, ઇમેસુ તીસુ ઠાનેસુ સમાદપેતબ્બા નિવેસેતબ્બા પતિટ્ઠાપેતબ્બા’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. પઠમભવસુત્તં
૭૭. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ભવો, ભવોતિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ભવો હોતી’’તિ?
‘‘કામધાતુવેપક્કઞ્ચ, આનન્દ, કમ્મં નાભવિસ્સ, અપિ નુ ખો કામભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજં, તણ્હા સ્નેહો સિનેહો (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰). અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં હીનાય ધાતુયા વિઞ્ઞાણં પતિટ્ઠિતં એવં આયતિં આયતિ (સી॰) પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતિ. ( ) (એવં ખો આનન્દ ભવો હોતીતિ) (ક॰) દુતિયસુત્તે પન ઇદં પાઠનાનત્તં નત્થિ
‘‘રૂપધાતુવેપક્કઞ્ચ, આનન્દ, કમ્મં નાભવિસ્સ, અપિ નુ ખો રૂપભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો આનન્દ, કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજં, તણ્હા સ્નેહો. અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં મજ્ઝિમાય ધાતુયા વિઞ્ઞાણં પતિટ્ઠિતં એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતિ. ( ) (એવં ખો આનન્દ ભવો હોતીતિ) (ક॰) દુતિયસુત્તે પન ઇદં પાઠનાનત્તં નત્થિ
‘‘અરૂપધાતુવેપક્કઞ્ચ, આનન્દ, કમ્મં નાભવિસ્સ, અપિ નુ ખો અરૂપભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજં, તણ્હા સ્નેહો. અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં પણીતાય ધાતુયા વિઞ્ઞાણં પતિટ્ઠિતં એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતિ. એવં ખો, આનન્દ, ભવો હોતી’’તિ. છટ્ઠં.
૭. દુતિયભવસુત્તં
૭૮. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ…પે॰… આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ભવો, ભવોતિ, ભન્તે, વુચ્ચતિ. કિત્તાવતા નુ ખો, ભન્તે, ભવો હોતી’’તિ?
‘‘કામધાતુવેપક્કઞ્ચ, આનન્દ, કમ્મં નાભવિસ્સ, અપિ નુ ખો કામભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજં, તણ્હા સ્નેહો. અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં હીનાય ધાતુયા ચેતના પતિટ્ઠિતા પત્થના પતિટ્ઠિતા એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતિ’’.
‘‘રૂપધાતુવેપક્કઞ્ચ, આનન્દ, કમ્મં નાભવિસ્સ, અપિ નુ ખો રૂપભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજં, તણ્હા સ્નેહો. અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં મજ્ઝિમાય ધાતુયા ચેતના પતિટ્ઠિતા પત્થના પતિટ્ઠિતા એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતિ’’.
‘‘અરૂપધાતુવેપક્કઞ્ચ, આનન્દ, કમ્મં નાભવિસ્સ, અપિ નુ ખો અરૂપભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, કમ્મં ખેત્તં, વિઞ્ઞાણં બીજં, તણ્હા સ્નેહો. અવિજ્જાનીવરણાનં સત્તાનં તણ્હાસંયોજનાનં પણીતાય ધાતુયા ચેતના પતિટ્ઠિતા પત્થના પતિટ્ઠિતા એવં આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ હોતિ. એવં ખો, આનન્દ, ભવો હોતી’’તિ. સત્તમં.
૮. સીલબ્બતસુત્તં
૭૯. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં આનન્દં ભગવા એતદવોચ – ‘‘સબ્બં નુ ખો, આનન્દ, સીલબ્બતં જીવિતં બ્રહ્મચરિયં ઉપટ્ઠાનસારં સફલ’’ન્તિ? ‘‘ન ખ્વેત્થ, ભન્તે, એકંસેના’’તિ. ‘‘તેન હાનન્દ, વિભજસ્સૂ’’તિ.
‘‘યઞ્હિસ્સ યથારૂપં હિસ્સ (?) સેવિતબ્બાસેવિતબ્બસુત્તાનુરૂપં, ભન્તે, સીલબ્બતં જીવિતં બ્રહ્મચરિયં ઉપટ્ઠાનસારં સેવતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, એવરૂપં સીલબ્બતં જીવિતં બ્રહ્મચરિયં ઉપટ્ઠાનસારં અફલં. યઞ્ચ ખ્વાસ્સ યઞ્હિસ્સ (ક॰), યથારૂપઞ્ચ ખ્વાસ્સ (?), ભન્તે, સીલબ્બતં જીવિતં બ્રહ્મચરિયં ઉપટ્ઠાનસારં સેવતો અકુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, કુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, એવરૂપં સીલબ્બતં જીવિતં બ્રહ્મચરિયં ઉપટ્ઠાનસારં સફલ’’ન્તિ. ઇદમવોચ આયસ્મા આનન્દો; સમનુઞ્ઞો સત્થા અહોસિ.
અથ ખો આયસ્મા આનન્દો ‘‘સમનુઞ્ઞો મે સત્થા’’તિ, ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામિ. અથ ખો ભગવા અચિરપક્કન્તે આયસ્મન્તે આનન્દે ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘સેખો, ભિક્ખવે, આનન્દો; ન ચ પનસ્સ સુલભરૂપો સમસમો પઞ્ઞાયા’’તિ. અટ્ઠમં.
૯. ગન્ધજાતસુત્તં
૮૦. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ –
‘‘તીણિમાનિ, ભન્તે, ગન્ધજાતાનિ, યેસં અનુવાતંયેવ ગન્ધો ગચ્છતિ, નો પટિવાતં. કતમાનિ તીણિ? મૂલગન્ધો, સારગન્ધો, પુપ્ફગન્ધો – ઇમાનિ ખો, ભન્તે, તીણિ ગન્ધજાતાનિ, યેસં અનુવાતંયેવ ગન્ધો ગચ્છતિ, નો પટિવાતં. અત્થિ નુ ખો, ભન્તે, કિઞ્ચિ ગન્ધજાતં યસ્સ અનુવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, પટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, અનુવાતપટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતી’’તિ?
‘‘અત્થાનન્દ, કિઞ્ચિ ગન્ધજાતં અત્થાનન્દ ગન્ધજાતં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) યસ્સ અનુવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ , પટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, અનુવાતપટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતી’’તિ. ‘‘કતમઞ્ચ પન, ભન્તે, ગન્ધજાતં યસ્સ અનુવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, પટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, અનુવાતપટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતી’’તિ?
‘‘ઇધાનન્દ , યસ્મિં ગામે વા નિગમે વા ઇત્થી વા પુરિસો વા બુદ્ધં સરણં ગતો હોતિ, ધમ્મં સરણં ગતો હોતિ, સઙ્ઘં સરણં ગતો હોતિ, પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ, અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ, કામેસુમિચ્છાચારા પટિવિરતો હોતિ, મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ, સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતો હોતિ , સીલવા હોતિ કલ્યાણધમ્મો, વિગતમલમચ્છેરેન ચેતસા અગારં અજ્ઝાવસતિ મુત્તચાગો પયતપાણિ વોસ્સગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો.
‘‘તસ્સ દિસાસુ સમણબ્રાહ્મણા વણ્ણં ભાસન્તિ – ‘અમુકસ્મિં અસુકસ્મિં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) નામ ગામે વા નિગમે વા ઇત્થી વા પુરિસો વા બુદ્ધં સરણં ગતો હોતિ, ધમ્મં સરણં ગતો હોતિ, સઙ્ઘં સરણં ગતો હોતિ, પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ, અદિન્નાદાના પટિવિરતો હોતિ, કામેસુમિચ્છાચારા પટિવિરતો હોતિ, મુસાવાદા પટિવિરતો હોતિ, સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતો હોતિ, સીલવા હોતિ કલ્યાણધમ્મો, વિગતમલમચ્છેરેન ચેતસા અગારં અજ્ઝાવસતિ મુત્તચાગો પયતપાણિ વોસ્સગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો’’’તિ.
‘‘દેવતાપિસ્સ દેવતાપિસ્સ અમનુસ્સા (સી॰ પી॰), દેવતાપિસ્સ અમનુસ્સાપિ (ક॰), દેવતાપિસ્સ…પે॰… મનુસ્સાપિસ્સ (?) વણ્ણં ભાસન્તિ – ‘અમુકસ્મિં નામ ગામે વા નિગમે વા ઇત્થી વા પુરિસો વા બુદ્ધં સરણં ગતો હોતિ, ધમ્મં સરણં ગતો હોતિ, સઙ્ઘં સરણં ગતો હોતિ, પાણાતિપાતા પટિવિરતો હોતિ…પે॰… સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતો હોતિ, સીલવા હોતિ કલ્યાણધમ્મો, વિગતમલમચ્છેરેન ચેતસા અગારં અજ્ઝાવસતિ મુત્તચાગો પયતપાણિ વોસ્સગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો’તિ. ઇદં ખો તં, આનન્દ, ગન્ધજાતં યસ્સ અનુવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, પટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતિ, અનુવાતપટિવાતમ્પિ ગન્ધો ગચ્છતી’’તિ.
‘‘ન પુપ્ફગન્ધો પટિવાતમેતિ,
ન ચન્દનં તગરમલ્લિકા તગ્ગરમલ્લિકા (પી॰) વા;
સતઞ્ચ ગન્ધો પટિવાતમેતિ,
સબ્બા દિસા સપ્પુરિસો પવાયતી’’તિ. નવમં;
૧૦. ચૂળનિકાસુત્તં
૮૧. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ . એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સમ્મુખામેતં, ભન્તે, ભગવતો સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં – ‘ભગવતો, આનન્દ, સિખિસ્સ અભિભૂ નામ સાવકો બ્રહ્મલોકે ઠિતો સહસ્સિલોકધાતું સહસ્સીલોકધાતું (પી॰) સં॰ નિ॰ ૧.૧૮૫ વિત્થારો સરેન વિઞ્ઞાપેસી’તિ. ભગવા પન, ભન્તે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો કીવતકં પહોતિ સરેન વિઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘સાવકો સો, આનન્દ, અપ્પમેય્યા તથાગતા’’તિ.
દુતિયમ્પિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સમ્મુખા મેતં, ભન્તે, ભગવતો સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં – ‘ભગવતો, આનન્દ, સિખિસ્સ અભિભૂ નામ સાવકો બ્રહ્મલોકે ઠિતો સહસ્સિલોકધાતું સરેન વિઞ્ઞાપેસી’તિ. ભગવા પન, ભન્તે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો કીવતકં પહોતિ સરેન વિઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘સાવકો સો, આનન્દ, અપ્પમેય્યા તથાગતા’’તિ.
તતિયમ્પિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘સમ્મુખામેતં, ભન્તે, ભગવતો સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં – ‘ભગવતો, આનન્દ, સિખિસ્સ અભિભૂ નામ સાવકો બ્રહ્મલોકે ઠિતો સહસ્સિલોકધાતું સરેન વિઞ્ઞાપેસી’તિ. ભગવા પન, ભન્તે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો કીવતકં પહોતિ સરેન વિઞ્ઞાપેતુ’’ન્તિ? ‘‘સુતા તે, આનન્દ, સહસ્સી ચૂળનિકા લોકધાતૂ’’તિ? ‘‘એતસ્સ, ભગવા, કાલો; એતસ્સ, સુગત, કાલો! યં ભગવા ભાસેય્ય. ભગવતો સુત્વા ભિક્ખૂ ધારેસ્સન્તી’’તિ. ‘‘તેનહાનન્દ, સુણાહિ સાધુકં મનસિ કરોહિ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. ભગવા એતદવોચ –
‘‘યાવતા, આનન્દ, ચન્દિમસૂરિયા ચન્દિમસુરિયા (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) પરિહરન્તિ, દિસા ભન્તિ વિરોચના, તાવ સહસ્સધા લોકો. તસ્મિં સહસ્સધા લોકે સહસ્સં તસ્મિં સહસ્સં (સ્યા॰ કં॰ પી॰) ચન્દાનં, સહસ્સં સૂરિયાનં, સહસ્સં સિનેરુપબ્બતરાજાનં, સહસ્સં જમ્બુદીપાનં, સહસ્સં અપરગોયાનાનં, સહસ્સં ઉત્તરકુરૂનં, સહસ્સં પુબ્બવિદેહાનં, ચત્તારિ મહાસમુદ્દસહસ્સાનિ, ચત્તારિ મહારાજસહસ્સાનિ, સહસ્સં ચાતુમહારાજિકાનં, સહસ્સં તાવતિંસાનં , સહસ્સં યામાનં , સહસ્સં તુસિતાનં, સહસ્સં નિમ્માનરતીનં, સહસ્સં પરનિમ્મિતવસવત્તીનં, સહસ્સં બ્રહ્મલોકાનં – અયં વુચ્ચતાનન્દ, સહસ્સી ચૂળનિકા લોકધાતુ.
‘‘યાવતાનન્દ , સહસ્સી ચૂળનિકા લોકધાતુ તાવ સહસ્સધા લોકો. અયં વુચ્ચતાનન્દ, દ્વિસહસ્સી મજ્ઝિમિકા લોકધાતુ.
‘‘યાવતાનન્દ, દ્વિસહસ્સી મજ્ઝિમિકા લોકધાતુ તાવ સહસ્સધા લોકો. અયં વુચ્ચતાનન્દ, તિસહસ્સી મહાસહસ્સી લોકધાતુ.
‘‘આકઙ્ખમાનો, આનન્દ, તથાગતો તિસહસ્સિમહાસહસ્સિલોકધાતું તિસહસ્સિ મહાસહસ્સિં લોકધાતું (સ્યા॰ કં॰), તિસહસ્સીમહાસહસ્સીલોકધાતું (પી॰) સરેન વિઞ્ઞાપેય્ય, યાવતા પન આકઙ્ખેય્યા’’તિ.
‘‘યથા કથં પન, ભન્તે, ભગવા તિસહસ્સિમહાસહસ્સિલોકધાતું સરેન વિઞ્ઞાપેય્ય, યાવતા પન આકઙ્ખેય્યા’’તિ? ‘‘ઇધાનન્દ, તથાગતો તિસહસ્સિમહાસહસ્સિલોકધાતું ઓભાસેન ફરેય્ય. યદા તે સત્તા તં આલોકં સઞ્જાનેય્યું, અથ તથાગતો ઘોસં કરેય્ય સદ્દમનુસ્સાવેય્ય. એવં ખો, આનન્દ, તથાગતો તિસહસ્સિમહાસહસ્સિલોકધાતું સરેન વિઞ્ઞાપેય્ય, યાવતા પન આકઙ્ખેય્યા’’તિ.
એવં વુત્તે આયસ્મા આનન્દો (આયસ્મન્તં ઉદાયિં) (ભગવન્તં) (સી॰), ( ) નત્થિ સ્યા॰ કં॰ પોત્થકેસુ. અટ્ઠકથાય સમેતિ એતદવોચ – ‘‘લાભા વત મે, સુલદ્ધં વત મે, યસ્સ મે સત્થા એવંમહિદ્ધિકો એવંમહાનુભાવો’’તિ. એવં વુત્તે આયસ્મા ઉદાયી આયસ્મન્તં આનન્દં એતદવોચ – ‘‘કિં તુય્હેત્થ, આવુસો આનન્દ, યદિ તે સત્થા એવંમહિદ્ધિકો એવંમહાનુભાવો’’તિ? એવં વુત્તે ભગવા આયસ્મન્તં ઉદાયિં એતદવોચ – ‘‘મા હેવં, ઉદાયિ, મા હેવં, ઉદાયિ. સચે, ઉદાયિ, આનન્દો અવીતરાગો કાલં કરેય્ય, તેન ચિત્તપ્પસાદેન સત્તક્ખત્તું દેવેસુ દેવરજ્જં કારેય્ય, સત્તક્ખત્તું ઇમસ્મિંયેવ જમ્બુદીપે મહારજ્જં કારેય્ય. અપિ ચ, ઉદાયિ, આનન્દો દિટ્ઠેવ ધમ્મે પરિનિબ્બાયિસ્સતી’’તિ. દસમં.
આનન્દવગ્ગો તતિયો.
તસ્સુદ્દાનં –
છન્નો આજીવકો સક્કો, નિગણ્ઠો ચ નિવેસકો;
દુવે ભવા સીલબ્બતં, ગન્ધજાતઞ્ચ ચૂળનીતિ.