નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
અઙ્ગુત્તરનિકાયો
ચતુક્કનિપાતપાળિ
૧. પઠમપણ્ણાસકં
૧. ભણ્ડગામવગ્ગો
૧. અનુબુદ્ધસુત્તં
૧. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વજ્જીસુ વિહરતિ ભણ્ડગામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
‘‘ચતુન્નં, ભિક્ખવે, ધમ્માનં અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ. કતમેસં ચતુન્નં? અરિયસ્સ, ભિક્ખવે, સીલસ્સ અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ. અરિયસ્સ, ભિક્ખવે, સમાધિસ્સ અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ. અરિયાય, ભિક્ખવે, પઞ્ઞાય અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ . અરિયાય, ભિક્ખવે, વિમુત્તિયા અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ. તયિદં, ભિક્ખવે, અરિયં સીલં અનુબુદ્ધં પટિવિદ્ધં, અરિયો સમાધિ અનુબુદ્ધો પટિવિદ્ધો, અરિયા પઞ્ઞા અનુબુદ્ધા પટિવિદ્ધા, અરિયા વિમુત્તિ અનુબુદ્ધા પટિવિદ્ધા, ઉચ્છિન્ના ભવતણ્હા, ખીણા ભવનેત્તિ, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –
‘‘સીલં સમાધિ પઞ્ઞા ચ, વિમુત્તિ ચ અનુત્તરા;
અનુબુદ્ધા ઇમે ધમ્મા, ગોતમેન યસસ્સિના.
‘‘ઇતિ બુદ્ધો અભિઞ્ઞાય, ધમ્મમક્ખાસિ ભિક્ખુનં;
દુક્ખસ્સન્તકરો સત્થા, ચક્ખુમા પરિનિબ્બુતો’’તિ. પઠમં;
૨. પપતિતસુત્તં
૨. ‘‘ચતૂહિ, ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ અસમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા પપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. કતમેહિ ચતૂહિ? અરિયેન, ભિક્ખવે, સીલેન અસમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા પપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. અરિયેન, ભિક્ખવે, સમાધિના અસમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા પપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. અરિયાય, ભિક્ખવે, પઞ્ઞાય અસમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા પપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. અરિયાય, ભિક્ખવે, વિમુત્તિયા અસમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા પપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂહિ ધમ્મેહિ અસમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા પપતિતો’તિ વુચ્ચતિ.
‘‘ચતૂહિ , ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા અપપતિતો’તિ અપ્પપતિતોતિ (ક॰) વુચ્ચતિ. કતમેહિ ચતૂહિ? અરિયેન, ભિક્ખવે, સીલેન સમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા અપપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. અરિયેન, ભિક્ખવે, સમાધિના સમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા અપપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. અરિયાય, ભિક્ખવે, પઞ્ઞાય સમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા અપપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. અરિયાય, ભિક્ખવે, વિમુત્તિયા સમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા અપપતિતો’તિ વુચ્ચતિ. ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ‘ઇમસ્મા ધમ્મવિનયા અપપતિતો’તિ વુચ્ચતી’’તિ.
‘‘ચુતા પતન્તિ પતિતા, ગિદ્ધા ચ પુનરાગતા;
કતં કિચ્ચં રતં રમ્મં, સુખેનાન્વાગતં સુખ’’ન્તિ. દુતિયં;
૩. પઠમખતસુત્તં
૩. ‘‘ચતૂહિ , ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ સમન્નાગતો બાલો અબ્યત્તો અવ્યત્તો (સી॰ પી॰) અસપ્પુરિસો ખતં ઉપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, સાવજ્જો ચ હોતિ સાનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ. કતમેહિ ચતૂહિ? અનનુવિચ્ચ અપરિયોગાહેત્વા અવણ્ણારહસ્સ વણ્ણં ભાસતિ, અનનુવિચ્ચ અપરિયોગાહેત્વા વણ્ણારહસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, અનનુવિચ્ચ અપરિયોગાહેત્વા અપ્પસાદનીયે ઠાને પસાદં ઉપદંસેતિ, અનનુવિચ્ચ અપરિયોગાહેત્વા પસાદનીયે ઠાને અપ્પસાદં ઉપદંસેતિ – ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો બાલો અબ્યત્તો અસપ્પુરિસો ખતં ઉપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, સાવજ્જો ચ હોતિ સાનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ.
‘‘ચતૂહિ, ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ સમન્નાગતો પણ્ડિતો વિયત્તો વ્યત્તો (સી॰ પી॰), બ્યત્તો (સ્યા॰ કં॰) સપ્પુરિસો અક્ખતં અનુપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, અનવજ્જો ચ હોતિ અનનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ પુઞ્ઞં પસવતિ. કતમેહિ ચતૂહિ? અનુવિચ્ચ પરિયોગાહેત્વા અવણ્ણારહસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ , અનુવિચ્ચ પરિયોગાહેત્વા વણ્ણારહસ્સ વણ્ણં ભાસતિ, અનુવિચ્ચ પરિયોગાહેત્વા અપ્પસાદનીયે ઠાને અપ્પસાદં ઉપદંસેતિ, અનુવિચ્ચ પરિયોગાહેત્વા પસાદનીયે ઠાને પસાદં ઉપદંસેતિ – ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો પણ્ડિતો વિયત્તો સપ્પુરિસો અક્ખતં અનુપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, અનવજ્જો ચ હોતિ અનનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ પુઞ્ઞં પસવતી’’તિ.
સુ॰ નિ॰ ૬૬૩; સં॰ નિ॰ ૧.૧૮૦ ‘‘યો નિન્દિયં પસંસતિ,
તં વા નિન્દતિ યો પસંસિયો;
વિચિનાતિ મુખેન સો કલિં,
કલિના તેન સુખં ન વિન્દતિ.
સુ॰ નિ॰ ૬૬૩; સં॰ નિ॰ ૧.૧૮૦ ‘‘અપ્પમત્તો અયં કલિ,
યો અક્ખેસુ ધનપરાજયો;
સબ્બસ્સાપિ સહાપિ અત્તના,
અયમેવ મહન્તતરો કલિ;
યો સુગતેસુ મનં પદોસયે.
‘‘સતં સહસ્સાનં નિરબ્બુદાનં,
છત્તિંસતી પઞ્ચ ચ અબ્બુદાનિ;
યમરિયગરહી યમરિયં ગરહીય (સ્યા॰ કં॰) નિરયં ઉપેતિ,
વાચં મનઞ્ચ પણિધાય પાપક’’ન્તિ. તતિયં;
૪. દુતિયખતસુત્તં
૪. ‘‘ચતૂસુ, ભિક્ખવે, મિચ્છા પટિપજ્જમાનો બાલો અબ્યત્તો અસપ્પુરિસો ખતં ઉપહતં અત્તાનં પરિહરતિ સાવજ્જો ચ હોતિ સાનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ. કતમેસુ ચતૂસુ? માતરિ, ભિક્ખવે, મિચ્છા પટિપજ્જમાનો બાલો અબ્યત્તો અસપ્પુરિસો ખતં ઉપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, સાવજ્જો ચ હોતિ સાનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ. પિતરિ, ભિક્ખવે, મિચ્છા પટિપજ્જમાનો…પે॰… તથાગતે , ભિક્ખવે, મિચ્છા પટિપજ્જમાનો…પે॰… તથાગતસાવકે, ભિક્ખવે, મિચ્છા પટિપજ્જમાનો બાલો અબ્યત્તો અસપ્પુરિસો ખતં ઉપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, સાવજ્જો ચ હોતિ સાનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ. ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂસુ મિચ્છા પટિપજ્જમાનો બાલો અબ્યત્તો અસપ્પુરિસો ખતં ઉપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, સાવજ્જો ચ હોતિ સાનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ અપુઞ્ઞં પસવતિ.
‘‘ચતૂસુ, ભિક્ખવે, સમ્મા પટિપજ્જમાનો પણ્ડિતો વિયત્તો સપ્પુરિસો અક્ખતં અનુપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, અનવજ્જો ચ હોતિ અનનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ પુઞ્ઞં પસવતિ. કતમેસુ ચતૂસુ? માતરિ, ભિક્ખવે, સમ્મા પટિપજ્જમાનો પણ્ડિતો વિયત્તો સપ્પુરિસો અક્ખતં અનુપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, અનવજ્જો ચ હોતિ અનનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ પુઞ્ઞં પસવતિ. પિતરિ, ભિક્ખવે, સમ્મા પટિપજ્જમાનો…પે॰… તથાગતે, ભિક્ખવે, સમ્મા પટિપજ્જમાનો…પે॰… તથાગતસાવકે, ભિક્ખવે, સમ્મા પટિપજ્જમાનો પણ્ડિતો વિયત્તો સપ્પુરિસો અક્ખતં અનુપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, અનવજ્જો ચ હોતિ અનનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ પુઞ્ઞં પસવતિ. ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂસુ સમ્મા પટિપજ્જમાનો પણ્ડિતો વિયત્તો સપ્પુરિસો અક્ખતં અનુપહતં અત્તાનં પરિહરતિ, અનવજ્જો ચ હોતિ અનનુવજ્જો ચ વિઞ્ઞૂનં, બહુઞ્ચ પુઞ્ઞં પસવતી’’તિ.
‘‘માતરિ પિતરિ ચાપિ, યો મિચ્છા પટિપજ્જતિ;
તથાગતે વા સમ્બુદ્ધે, અથ વા તસ્સ સાવકે;
બહુઞ્ચ સો પસવતિ, અપુઞ્ઞં તાદિસો નરો.
‘‘તાય નં અધમ્મચરિયાય તાય અધમ્મચરિયાય (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰), માતાપિતૂસુ પણ્ડિતા;
ઇધેવ નં ગરહન્તિ, પેચ્ચાપાયઞ્ચ ગચ્છતિ.
‘‘માતરિ પિતરિ ચાપિ, યો સમ્મા પટિપજ્જતિ;
તથાગતે વા સમ્બુદ્ધે, અથ વા તસ્સ સાવકે;
બહુઞ્ચ સો પસવતિ, પુઞ્ઞં એતાદિસો પુઞ્ઞમ્પિ તાદિસો (સી॰ સ્યા॰ કં॰) નરો.
‘‘તાય નં ધમ્મચરિયાય, માતાપિતૂસુ પણ્ડિતા;
ઇધેવ ઇધ ચેવ (સી॰) નં પસંસન્તિ, પેચ્ચ સગ્ગે પમોદતી’’તિ સગ્ગે ચ મોદતીતિ (સી॰). ચતુત્થં;
૫. અનુસોતસુત્તં
૫. ‘‘ચત્તારોમે , ભિક્ખવે, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ચત્તારો? અનુસોતગામી પુગ્ગલો, પટિસોતગામી પુગ્ગલો, ઠિતત્તો પુગ્ગલો, તિણ્ણો પારઙ્ગતો પારગતો (સી॰ સ્યા॰ કં॰) થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણો. કતમો ચ, ભિક્ખવે, અનુસોતગામી પુગ્ગલો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો કામે ચ પટિસેવતિ, પાપઞ્ચ કમ્મં કરોતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અનુસોતગામી પુગ્ગલો.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પટિસોતગામી પુગ્ગલો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો કામે ચ નપ્પટિસેવતિ, પાપઞ્ચ કમ્મં ન કરોતિ, સહાપિ દુક્ખેન સહાપિ દોમનસ્સેન અસ્સુમુખોપિ રુદમાનો પરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં ચરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પટિસોતગામી પુગ્ગલો.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, ઠિતત્તો પુગ્ગલો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો હોતિ, તત્થ પરિનિબ્બાયી, અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઠિતત્તો પુગ્ગલો.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો તિણ્ણો પારઙ્ગતો થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણો? ઇધ , ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો તિણ્ણો પારઙ્ગતો થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિ’’ન્તિ.
‘‘યે કેચિ કામેસુ અસઞ્ઞતા જના,
અવીતરાગા ઇધ કામભોગિનો;
પુનપ્પુનં જાતિજરૂપગામિ તે જાતિજરૂપગાહિનો (સી॰), જાતિજરૂપગા હિ તે (સ્યા॰ કં॰),
તણ્હાધિપન્ના અનુસોતગામિનો.
‘‘તસ્મા હિ ધીરો ઇધુપટ્ઠિતસ્સતી,
કામે ચ પાપે ચ અસેવમાનો;
સહાપિ દુક્ખેન જહેય્ય કામે,
પટિસોતગામીતિ તમાહુ પુગ્ગલં.
‘‘યો વે કિલેસાનિ પહાય પઞ્ચ,
પરિપુણ્ણસેખો અપરિહાનધમ્મો;
ચેતોવસિપ્પત્તો સમાહિતિન્દ્રિયો,
સ વે ઠિતત્તોતિ નરો પવુચ્ચતિ.
‘‘પરોપરા યસ્સ સમેચ્ચ ધમ્મા,
વિધૂપિતા અત્થગતા ન સન્તિ;
સ વે મુનિ સ વેદગૂ (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) વુસિતબ્રહ્મચરિયો,
લોકન્તગૂ પારગતોતિ વુચ્ચતી’’તિ. પઞ્ચમં;
૬. અપ્પસ્સુતસુત્તં
૬. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ચત્તારો? અપ્પસ્સુતો સુતેન અનુપપન્નો, અપ્પસ્સુતો સુતેન ઉપપન્નો, બહુસ્સુતો સુતેન અનુપપન્નો, બહુસ્સુતો સુતેન ઉપપન્નો. કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અપ્પસ્સુતો હોતિ સુતેન અનુપપન્નો ? ઇધ , ભિક્ખવે, એકચ્ચસ્સ પુગ્ગલસ્સ અપ્પકં સુતં હોતિ – સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં. સો તસ્સ અપ્પકસ્સ સુતસ્સ ન અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ન ધમ્મમઞ્ઞાય (પી॰ ક॰) ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અપ્પસ્સુતો હોતિ સુતેન અનુપપન્નો.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અપ્પસ્સુતો હોતિ સુતેન ઉપપન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચસ્સ પુગ્ગલસ્સ અપ્પકં સુતં હોતિ – સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં. સો તસ્સ અપ્પકસ્સ સુતસ્સ અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો અપ્પસ્સુતો હોતિ સુતેન ઉપપન્નો.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો બહુસ્સુતો હોતિ સુતેન અનુપપન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચસ્સ પુગ્ગલસ્સ બહુકં સુતં હોતિ – સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં. સો તસ્સ બહુકસ્સ સુતસ્સ ન અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ન ધમ્મમઞ્ઞાય (પી॰) ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો બહુસ્સુતો હોતિ સુતેન અનુપપન્નો.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો બહુસ્સુતો હોતિ સુતેન ઉપપન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચસ્સ પુગ્ગલસ્સ બહુકં સુતં હોતિ – સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં. સો તસ્સ બહુકસ્સ સુતસ્સ અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો બહુસ્સુતો હોતિ સુતેન ઉપપન્નો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિ’’ન્તિ.
‘‘અપ્પસ્સુતોપિ ચે હોતિ, સીલેસુ અસમાહિતો;
ઉભયેન નં ગરહન્તિ, સીલતો ચ સુતેન ચ.
‘‘અપ્પસ્સુતોપિ ચે હોતિ, સીલેસુ સુસમાહિતો;
સીલતો નં પસંસન્તિ, તસ્સ સમ્પજ્જતે સુતં.
‘‘બહુસ્સુતોપિ ચે હોતિ, સીલેસુ અસમાહિતો;
સીલતો નં ગરહન્તિ, નાસ્સ સમ્પજ્જતે સુતં.
‘‘બહુસ્સુતોપિ ચે હોતિ, સીલેસુ સુસમાહિતો;
ઉભયેન નં પસંસન્તિ, સીલતો ચ સુતેન ચ.
‘‘બહુસ્સુતં ધમ્મધરં, સપ્પઞ્ઞં બુદ્ધસાવકં;
નેક્ખં જમ્બોનદસ્સેવ, કો તં નિન્દિતુમરહતિ;
દેવાપિ નં પસંસન્તિ, બ્રહ્મુનાપિ પસંસિતો’’તિ. છટ્ઠં;
૭. સોભનસુત્તં
૭. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, વિયત્તા વિનીતા વિસારદા બહુસ્સુતા ધમ્મધરા ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્ના સઙ્ઘં સોભેન્તિ. કતમે ચત્તારો? ભિક્ખુ, ભિક્ખવે, વિયત્તો વિનીતો વિસારદો બહુસ્સુતો ધમ્મધરો ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો સઙ્ઘં સોભેતિ. ભિક્ખુની, ભિક્ખવે, વિયત્તા વિનીતા વિસારદા બહુસ્સુતા ધમ્મધરા ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્ના સઙ્ઘં સોભેતિ. ઉપાસકો, ભિક્ખવે, વિયત્તો વિનીતો વિસારદો બહુસ્સુતો ધમ્મધરો ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો સઙ્ઘં સોભેતિ. ઉપાસિકા, ભિક્ખવે, વિયત્તા વિનીતા વિસારદા બહુસ્સુતા ધમ્મધરા ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્ના સઙ્ઘં સોભેતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો વિયત્તા વિનીતા વિસારદા બહુસ્સુતા ધમ્મધરા ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્ના સઙ્ઘં સોભેન્તી’’તિ.
‘‘યો હોતિ વિયત્તો વ્યત્તો (સી॰ પી॰), બ્યત્તો (સ્યા॰ કં॰) ચ વિસારદો ચ,
બહુસ્સુતો ધમ્મધરો ચ હોતિ;
ધમ્મસ્સ હોતિ અનુધમ્મચારી,
સ તાદિસો વુચ્ચતિ સઙ્ઘસોભનો સંઘસોભણો (ક॰).
‘‘ભિક્ખુ ચ સીલસમ્પન્નો, ભિક્ખુની ચ બહુસ્સુતા;
ઉપાસકો ચ યો સદ્ધો, યા ચ સદ્ધા ઉપાસિકા;
એતે ખો સઙ્ઘં સોભેન્તિ, એતે હિ સઙ્ઘસોભના’’તિ. સત્તમં;
૮. વેસારજ્જસુત્તં
૮. ‘‘ચત્તારિમાનિ , ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ વેસારજ્જાનિ, યેહિ વેસારજ્જેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ , પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. કતમાનિ ચત્તારિ? ‘સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે ધમ્મા અનભિસમ્બુદ્ધા’તિ તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, ભિક્ખવે, ન સમનુપસ્સામિ . એતમહં એતમ્પહં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰), ભિક્ખવે, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.
‘‘‘ખીણાસવસ્સ તે પટિજાનતો ઇમે આસવા અપરિક્ખીણા’તિ તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, ભિક્ખવે, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, ભિક્ખવે, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.
‘‘‘યે ખો પન તે અન્તરાયિકા ધમ્મા વુત્તા તે પટિસેવતો નાલં અન્તરાયાયા’તિ તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, ભિક્ખવે, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, ભિક્ખવે, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ.
‘‘‘યસ્સ ખો પન તે અત્થાય ધમ્મો દેસિતો સો ન નિય્યાતિ તક્કરસ્સ સમ્મા દુક્ખક્ખયાયા’તિ તત્ર વત મં સમણો વા બ્રાહ્મણો વા દેવો વા મારો વા બ્રહ્મા વા કોચિ વા લોકસ્મિં સહધમ્મેન પટિચોદેસ્સતીતિ નિમિત્તમેતં, ભિક્ખવે, ન સમનુપસ્સામિ. એતમહં, ભિક્ખવે, નિમિત્તં અસમનુપસ્સન્તો ખેમપ્પત્તો અભયપ્પત્તો વેસારજ્જપ્પત્તો વિહરામિ. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારિ તથાગતસ્સ વેસારજ્જાનિ, યેહિ વેસારજ્જેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતી’’તિ.
‘‘યે કેચિમે વાદપથા પુથુસ્સિતા,
યં નિસ્સિતા સમણબ્રાહ્મણા ચ;
તથાગતં પત્વા ન તે ભવન્તિ,
વિસારદં વાદપથાતિવત્તં વાદપથાભિવત્તિનં (સી॰), વાદપથાતિ વુત્તં (પી॰ ક॰).
‘‘યો ધમ્મચક્કં અભિભુય્ય કેવલી કેવલં (સ્યા॰), કેવલો (ક॰),
પવત્તયી સબ્બભૂતાનુકમ્પી;
તં તાદિસં દેવમનુસ્સસેટ્ઠં,
સત્તા નમસ્સન્તિ ભવસ્સ પારગુ’’ન્તિ. અટ્ઠમં;
૯. તણ્હુપ્પાદસુત્તં
૯. ‘‘ચત્તારોમે , ભિક્ખવે, તણ્હુપ્પાદા યત્થ ભિક્ખુનો તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ. કતમે ચત્તારો? ચીવરહેતુ વા, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ; પિણ્ડપાતહેતુ વા, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ; સેનાસનહેતુ વા, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ; ઇતિભવાભવહેતુ વા, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો તણ્હુપ્પાદા યત્થ ભિક્ખુનો તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતી’’તિ.
‘‘તણ્હા દુતિયો પુરિસો, દીઘમદ્ધાન સંસરં;
ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, સંસારં નાતિવત્તતિ.
‘‘એવમાદીનવં ઞત્વા, તણ્હં દુક્ખસ્સ સમ્ભવં;
વીતતણ્હો અનાદાનો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ ઇતિવુ॰ ૧૫, ૧૦૫. નવમં;
૧૦. યોગસુત્તં
૧૦. ‘‘ચત્તારોમે , ભિક્ખવે, યોગા. કતમે ચત્તારો? કામયોગો, ભવયોગો, દિટ્ઠિયોગો, અવિજ્જાયોગો. કતમો ચ, ભિક્ખવે, કામયોગો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો કામાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અત્થગમઞ્ચ (સી॰ પી॰) અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ કામાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં અપ્પજાનતો નપ્પજાનતો (સ્યા॰ કં॰ ક॰) યો કામેસુ કામરાગો કામનન્દી કામનન્દિ (સી॰ સ્યા॰ કં॰) કામસ્નેહો કામમુચ્છા કામપિપાસા કામપરિળાહો કામજ્ઝોસાનં કામતણ્હા સાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, કામયોગો. ઇતિ કામયોગો.
‘‘ભવયોગો ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો ભવાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ ભવાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં અપ્પજાનતો યો ભવેસુ ભવરાગો ભવનન્દી ભવસ્નેહો ભવમુચ્છા ભવપિપાસા ભવપરિળાહો ભવજ્ઝોસાનં ભવતણ્હા સાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભવયોગો. ઇતિ કામયોગો ભવયોગો.
‘‘દિટ્ઠિયોગો ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો દિટ્ઠીનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ દિટ્ઠીનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં અપ્પજાનતો યો દિટ્ઠીસુ દિટ્ઠિરાગો દિટ્ઠિનન્દી દિટ્ઠિસ્નેહો દિટ્ઠિમુચ્છા દિટ્ઠિપિપાસા દિટ્ઠિપરિળાહો દિટ્ઠિજ્ઝોસાનં દિટ્ઠિઅજ્ઝોસાનં (સી॰ પી॰) દિટ્ઠિતણ્હા સાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિયોગો. ઇતિ કામયોગો ભવયોગો દિટ્ઠિયોગો.
‘‘અવિજ્જાયોગો ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો છન્નં ફસ્સાયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં નપ્પજાનાતિ. તસ્સ છન્નં ફસ્સાયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં અપ્પજાનતો યા છસુ ફસ્સાયતનેસુ અવિજ્જા અઞ્ઞાણં સાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અવિજ્જાયોગો. ઇતિ કામયોગો ભવયોગો દિટ્ઠિયોગો અવિજ્જાયોગો, સંયુત્તો પાપકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સંકિલેસિકેહિ પોનોભવિકેહિ પોનો બ્ભવિકેહિ (સ્યા॰ ક॰) સદરેહિ દુક્ખવિપાકેહિ આયતિં જાતિજરામરણિકેહિ. તસ્મા અયોગક્ખેમીતિ વુચ્ચતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો યોગા.
‘‘ચત્તારોમે , ભિક્ખવે, વિસંયોગા. કતમે ચત્તારો? કામયોગવિસંયોગો, ભવયોગવિસંયોગો, દિટ્ઠિયોગવિસંયોગો, અવિજ્જાયોગવિસંયોગો. કતમો ચ, ભિક્ખવે, કામયોગવિસંયોગો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો કામાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ કામાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનતો યો કામેસુ કામરાગો કામનન્દી કામસ્નેહો કામમુચ્છા કામપિપાસા કામપરિળાહો કામજ્ઝોસાનં કામતણ્હા સા નાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, કામયોગવિસંયોગો. ઇતિ કામયોગવિસંયોગો.
‘‘ભવયોગવિસંયોગો ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો ભવાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ ભવાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનતો યો ભવેસુ ભવરાગો ભવનન્દી ભવસ્નેહો ભવમુચ્છા ભવપિપાસા ભવપરિળાહો ભવજ્ઝોસાનં ભવતણ્હા સા નાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભવયોગવિસંયોગો. ઇતિ કામયોગવિસંયોગો ભવયોગવિસંયોગો.
‘‘દિટ્ઠિયોગવિસંયોગો ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો દિટ્ઠીનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ દિટ્ઠીનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનતો યો દિટ્ઠીસુ દિટ્ઠિરાગો દિટ્ઠિનન્દી દિટ્ઠિસ્નેહો દિટ્ઠિમુચ્છા દિટ્ઠિપિપાસા દિટ્ઠિપરિળાહો દિટ્ઠિજ્ઝોસાનં દિટ્ઠિતણ્હા સા નાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દિટ્ઠિયોગવિસંયોગો. ઇતિ કામયોગવિસંયોગો ભવયોગવિસંયોગો દિટ્ઠિયોગવિસંયોગો.
‘‘અવિજ્જાયોગવિસંયોગો ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો છન્નં ફસ્સાયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ. તસ્સ છન્નં ફસ્સાયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં પજાનતો યા છસુ ફસ્સાયતનેસુ અવિજ્જા અઞ્ઞાણં સા નાનુસેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અવિજ્જાયોગવિસંયોગો . ઇતિ કામયોગવિસંયોગો ભવયોગવિસંયોગો દિટ્ઠિયોગવિસંયોગો અવિજ્જાયોગવિસંયોગો, વિસંયુત્તો પાપકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સંકિલેસિકેહિ પોનોભવિકેહિ સદરેહિ દુક્ખવિપાકેહિ આયતિં જાતિજરામરણિકેહિ. તસ્મા યોગક્ખેમીતિ વુચ્ચતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, ચત્તારો વિસંયોગા’’તિ.
‘‘કામયોગેન સંયુત્તા, ભવયોગેન ચૂભયં;
દિટ્ઠિયોગેન સંયુત્તા, અવિજ્જાય પુરક્ખતા.
‘‘સત્તા ગચ્છન્તિ સંસારં, જાતિમરણગામિનો;
યે ચ કામે પરિઞ્ઞાય, ભવયોગઞ્ચ સબ્બસો.
‘‘દિટ્ઠિયોગં સમૂહચ્ચ, અવિજ્જઞ્ચ વિરાજયં;
સબ્બયોગવિસંયુત્તા, તે વે યોગાતિગા મુની’’તિ. દસમં;
ભણ્ડગામવગ્ગો પઠમો.
તસ્સુદ્દાનં –
અનુબુદ્ધં પપતિતં દ્વે, ખતા અનુસોતપઞ્ચમં;
અપ્પસ્સુતો ચ સોભનં, વેસારજ્જં તણ્હાયોગેન તે દસાતિ.