(૧૭) ૨. પટિપદાવગ્ગો
૧. સંખિત્તસુત્તં
૧૬૧. ‘‘ચતસ્સો
૨. વિત્થારસુત્તં
૧૬૨. ‘‘ચતસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પકતિયાપિ તિબ્બરાગજાતિકો હોતિ, અભિક્ખણં રાગજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પકતિયાપિ તિબ્બદોસજાતિકો હોતિ, અભિક્ખણં દોસજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પકતિયાપિ તિબ્બમોહજાતિકો હોતિ, અભિક્ખણં મોહજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. તસ્સિમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ મુદૂનિ પાતુભવન્તિ – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. સો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં મુદુત્તા દન્ધં આનન્તરિયં પાપુણાતિ આસવાનં ખયાય. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પકતિયાપિ તિબ્બરાગજાતિકો હોતિ, અભિક્ખણં રાગજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પકતિયાપિ તિબ્બદોસજાતિકો હોતિ, અભિક્ખણં દોસજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પકતિયાપિ તિબ્બમોહજાતિકો હોતિ
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પકતિયાપિ ન તિબ્બરાગજાતિકો હોતિ, નાભિક્ખણં રાગજં દુક્ખં દોમનસ્સં
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પકતિયાપિ ન તિબ્બરાગજાતિકો હોતિ, નાભિક્ખણં રાગજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પકતિયાપિ ન તિબ્બદોસજાતિકો હોતિ, નાભિક્ખણં દોસજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પકતિયાપિ ન તિબ્બમોહજાતિકો હોતિ, નાભિક્ખણં મોહજં દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. તસ્સિમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ અધિમત્તાનિ પાતુભવન્તિ – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં
૩. અસુભસુત્તં
૧૬૩. ‘‘ચતસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અસુભાનુપસ્સી
‘‘કતમા
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા? ઇધ ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ સતો ચ સમ્પજાનો સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ – ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ; સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇમાનિ પઞ્ચ સેખબલાનિ ઉપનિસ્સાય વિહરતિ – સદ્ધાબલં…પે॰… પઞ્ઞાબલં. તસ્સિમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ મુદૂનિ પાતુભવન્તિ – સદ્ધિન્દ્રિયં…પે॰… પઞ્ઞિન્દ્રિયં. સો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં મુદુત્તા દન્ધં આનન્તરિયં પાપુણાતિ આસવાનં ખયાય. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા.
‘‘કતમા
૪. પઠમખમસુત્તં
૧૬૪. ‘‘ચતસ્સો
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, ખમા પટિપદા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અક્કોસન્તં ન પચ્ચક્કોસતિ, રોસન્તં ન પટિરોસતિ, ભણ્ડન્તં ન પટિભણ્ડતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ખમા પટિપદા.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, દમા પટિપદા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચક્ખુના રૂપં દિસ્વા ન નિમિત્તગ્ગાહી હોતિ નાનુબ્યઞ્જનગ્ગાહી; યત્વાધિકરણમેનં ચક્ખુન્દ્રિયં અસંવુતં વિહરન્તં અભિજ્ઝાદોમનસ્સા પાપકા અકુસલા ધમ્મા અન્વાસ્સવેય્યું, તસ્સ સંવરાય
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમા પટિપદા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉપ્પન્નં કામવિતક્કં નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ સમેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ; ઉપ્પન્નં બ્યાપાદવિતક્કં…પે॰… ઉપ્પન્નં વિહિંસાવિતક્કં… ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ સમેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમા પટિપદા. ઇમા ખો, ભિક્ખવે, ચતસ્સો પટિપદા’’તિ. ચતુત્થં.
૫. દુતિયખમસુત્તં
૧૬૫. ‘‘ચતસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? અક્ખમા પટિપદા, ખમા પટિપદા, દમા પટિપદા, સમા પટિપદા.
‘‘કતમા
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, ખમા પટિપદા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો ખમો હોતિ સીતસ્સ ઉણ્હસ્સ જિઘચ્છાય પિપાસાય, ડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સાનં દુરુત્તાનં દુરાગતાનં વચનપથાનં ઉપ્પન્નાનં સારીરિકાનં વેદનાનં દુક્ખાનં તિબ્બાનં ખરાનં કટુકાનં અસાતાનં અમનાપાનં પાણહરાનં અધિવાસકજાતિકો હોતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ખમા પટિપદા.
‘‘કતમા
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમા પટિપદા? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઉપ્પન્નં કામવિતક્કં નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ સમેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ, ઉપ્પન્નં બ્યાપાદવિતક્કં…પે॰… ઉપ્પન્નં વિહિંસાવિતક્કં… ઉપ્પન્નુપ્પન્ને પાપકે અકુસલે ધમ્મે નાધિવાસેતિ પજહતિ વિનોદેતિ સમેતિ બ્યન્તીકરોતિ અનભાવં ગમેતિ. અયં
૬. ઉભયસુત્તં
૧૬૬. ‘‘ચતસ્સો
‘‘તત્ર
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યાયં પટિપદા દુક્ખા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, અયં, ભિક્ખવે, પટિપદા દુક્ખત્તા હીના અક્ખાયતિ.
‘‘તત્ર
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, યાયં પટિપદા સુખા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, અયં, ભિક્ખવે, પટિપદા ઉભયેનેવ પણીતા અક્ખાયતિ. યમ્પાયં પટિપદા સુખા, ઇમિનાપાયં પણીતા અક્ખાયતિ; યમ્પાયં પટિપદા ખિપ્પા, ઇમિનાપાયં પણીતા અક્ખાયતિ. અયં, ભિક્ખવે, પટિપદા ઉભયેનેવ પણીતા અક્ખાયતિ. ઇમા ખો, ભિક્ખવે, ચતસ્સો પટિપદા’’તિ. છટ્ઠં.
૭. મહામોગ્ગલ્લાનસુત્તં
૧૬૭. અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો યેનાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મતા મહામોગ્ગલ્લાનેન સદ્ધિં સમ્મોદિ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિ
‘‘ચતસ્સો ઇમા, આવુસો મોગ્ગલ્લાન, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા. ઇમા ખો, આવુસો, ચતસ્સો પટિપદા
‘‘ચતસ્સો
૮. સારિપુત્તસુત્તં
૧૬૮. અથ
‘‘ચતસ્સો ઇમા, આવુસો સારિપુત્ત, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા. ઇમા ખો, આવુસો, ચતસ્સો પટિપદા. ઇમાસં, આવુસો, ચતુન્નં પટિપદાનં
‘‘ચતસ્સો ઇમા, આવુસો મોગ્ગલ્લાન, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા. ઇમા ખો, આવુસો, ચતસ્સો પટિપદા. ઇમાસં, આવુસો, ચતુન્નં પટિપદાનં યાયં પટિપદા સુખા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, ઇમં મે પટિપદં આગમ્મ અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુત્ત’’ન્તિ. અટ્ઠમં.
૯. સસઙ્ખારસુત્તં
૧૬૯. ‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, પુગ્ગલા સન્તો સંવિજ્જમાના લોકસ્મિં. કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અસુભાનુપસ્સી કાયે વિહરતિ, આહારે પટિકૂલસઞ્ઞી, સબ્બલોકે અનભિરતિસઞ્ઞી, સબ્બસઙ્ખારેસુ
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અસુભાનુપસ્સી કાયે વિહરતિ, આહારે પટિકૂલસઞ્ઞી, સબ્બલોકે અનભિરતિસઞ્ઞી, સબ્બસઙ્ખારેસુ અનિચ્ચાનુપસ્સી. મરણસઞ્ઞા ખો પનસ્સ અજ્ઝત્તં સૂપટ્ઠિતા હોતિ. સો ઇમાનિ પઞ્ચ સેખબલાનિ ઉપનિસ્સાય વિહરતિ – સદ્ધાબલં, હિરિબલં, ઓત્તપ્પબલં, વીરિયબલં, પઞ્ઞાબલં. તસ્સિમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ મુદૂનિ પાતુભવન્તિ – સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં. સો ઇમેસં પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં મુદુત્તા કાયસ્સ ભેદા સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા સસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં…પે॰… દુતિયં ઝાનં…પે॰… તતિયં ઝાનં…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સો ઇમાનિ પઞ્ચ સેખબલાનિ ઉપનિસ્સાય વિહરતિ – સદ્ધાબલં…પે॰…
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુગ્ગલો કાયસ્સ ભેદા અસઙ્ખારપરિનિબ્બાયી હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે
૧૦. યુગનદ્ધસુત્તં
૧૭૦. એવં
‘‘યો
‘‘કતમેહિ ચતૂહિ? ઇધ, આવુસો, ભિક્ખુ સમથપુબ્બઙ્ગમં વિપસ્સનં ભાવેતિ. તસ્સ સમથપુબ્બઙ્ગમં વિપસ્સનં ભાવયતો મગ્ગો સઞ્જાયતિ. સો તં મગ્ગં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ. તસ્સ તં મગ્ગં આસેવતો ભાવયતો બહુલીકરોતો સંયોજનાનિ પહીયન્તિ, અનુસયા બ્યન્તીહોન્તિ.
‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ વિપસ્સનાપુબ્બઙ્ગમં સમથં ભાવેતિ. તસ્સ વિપસ્સનાપુબ્બઙ્ગમં સમથં ભાવયતો મગ્ગો સઞ્જાયતિ. સો તં મગ્ગં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ
‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુ સમથવિપસ્સનં યુગનદ્ધં ભાવેતિ. તસ્સ સમથવિપસ્સનં યુગનદ્ધં ભાવયતો મગ્ગો સઞ્જાયતિ. સો તં મગ્ગં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ. તસ્સ તં મગ્ગં આસેવતો ભાવયતો બહુલીકરોતો સંયોજનાનિ પહીયન્તિ, અનુસયા બ્યન્તીહોન્તિ.
‘‘પુન ચપરં, આવુસો, ભિક્ખુનો ધમ્મુદ્ધચ્ચવિગ્ગહિતં માનસં હોતિ. હોતિ સો, આવુસો, સમયો યં તં ચિત્તં અજ્ઝત્તમેવ સન્તિટ્ઠતિ સન્નિસીદતિ એકોદિ હોતિ સમાધિયતિ. તસ્સ મગ્ગો સઞ્જાયતિ. સો તં મગ્ગં આસેવતિ ભાવેતિ બહુલીકરોતિ. તસ્સ તં મગ્ગં આસેવતો ભાવયતો
‘‘યો હિ કોચિ, આવુસો, ભિક્ખુ વા ભિક્ખુની વા મમ સન્તિકે અરહત્તપ્પત્તિં
પટિપદાવગ્ગો દુતિયો.
તસ્સુદ્દાનં –
સંખિત્તં વિત્થારાસુભં, દ્વે ખમા ઉભયેન ચ;
મોગ્ગલ્લાનો સારિપુત્તો, સસઙ્ખારં યુગનદ્ધેન ચાતિ.