૭. મહાવગ્ગો
૧. હિરીઓત્તપ્પસુત્તં
૬૫. અ॰ નિ॰ ૫.૨૪, ૧૬૮; ૨.૬.૫૦ ‘‘હિરોત્તપ્પે , ભિક્ખવે, અસતિ હિરોત્તપ્પવિપન્નસ્સ હતૂપનિસો હોતિ ઇન્દ્રિયસંવરો; ઇન્દ્રિયસંવરે અસતિ ઇન્દ્રિયસંવરવિપન્નસ્સ હતૂપનિસં હોતિ સીલં; સીલે અસતિ સીલવિપન્નસ્સ હતૂપનિસો હોતિ સમ્માસમાધિ; સમ્માસમાધિમ્હિ અસતિ સમ્માસમાધિવિપન્નસ્સ હતૂપનિસં હોતિ યથાભૂતઞાણદસ્સનં; યથાભૂતઞાણદસ્સને અસતિ યથાભૂતઞાણદસ્સનવિપન્નસ્સ હતૂપનિસો હોતિ નિબ્બિદાવિરાગો; નિબ્બિદાવિરાગે અસતિ નિબ્બિદાવિરાગવિપન્નસ્સ હતૂપનિસં હોતિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રુક્ખો સાખાપલાસવિપન્નો. તસ્સ પપટિકાપિ ન પારિપૂરિં ગચ્છતિ, તચોપિ ફેગ્ગુપિ સારોપિ ન પારિપૂરિં ગચ્છતિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, હિરોત્તપ્પે અસતિ હિરોત્તપ્પવિપન્નસ્સ હતૂપનિસો હોતિ ઇન્દ્રિયસંવરો; ઇન્દ્રિયસંવરે અસતિ ઇન્દ્રિયસંવરવિપન્નસ્સ હતૂપનિસં હોતિ સીલં; સીલે અસતિ સીલવિપન્નસ્સ હતૂપનિસો હોતિ સમ્માસમાધિ; સમ્માસમાધિમ્હિ અસતિ સમ્માસમાધિવિપન્નસ્સ હતૂપનિસં હોતિ યથાભૂતઞાણદસ્સનં; યથાભૂતઞાણદસ્સને અસતિ યથાભૂતઞાણદસ્સનવિપન્નસ્સ હતૂપનિસો હોતિ નિબ્બિદાવિરાગો; નિબ્બિદાવિરાગે અસતિ નિબ્બિદાવિરાગવિપન્નસ્સ હતૂપનિસં હોતિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં.
‘‘હિરોત્તપ્પે, ભિક્ખવે, સતિ હિરોત્તપ્પસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નો હોતિ ઇન્દ્રિયસંવરો; ઇન્દ્રિયસંવરે સતિ ઇન્દ્રિયસંવરસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નં હોતિ સીલં; સીલે સતિ સીલસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નો હોતિ સમ્માસમાધિ; સમ્માસમાધિમ્હિ સતિ સમ્માસમાધિસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નં હોતિ યથાભૂતઞાણદસ્સનં; યથાભૂતઞાણદસ્સને સતિ યથાભૂતઞાણદસ્સનસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નો હોતિ નિબ્બિદાવિરાગો; નિબ્બિદાવિરાગે સતિ નિબ્બિદાવિરાગસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નં હોતિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનં. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રુક્ખો સાખાપલાસસમ્પન્નો. તસ્સ પપટિકાપિ પારિપૂરિં ગચ્છતિ, તચોપિ ફેગ્ગુપિ સારોપિ પારિપૂરિં ગચ્છતિ . એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, હિરોત્તપ્પે સતિ હિરોત્તપ્પસમ્પન્નસ્સ ઉપનિસસમ્પન્નો હોતિ…પે॰… વિમુત્તિઞાણદસ્સન’’ન્તિ. પઠમં.
૨. સત્તસૂરિયસુત્તં
૬૬. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા વેસાલિયં વિહરતિ અમ્બપાલિવને. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
‘‘અનિચ્ચા , ભિક્ખવે, સઙ્ખારા; અધુવા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા; અનસ્સાસિકા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા. યાવઞ્ચિદં, ભિક્ખવે, અલમેવ સબ્બસઙ્ખારેસુ નિબ્બિન્દિતું અલં વિરજ્જિતું અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘સિનેરુ, ભિક્ખવે, પબ્બતરાજા ચતુરાસીતિયોજનસહસ્સાનિ આયામેન, ચતુરાસીતિયોજનસહસ્સાનિ વિત્થારેન, ચતુરાસીતિયોજનસહસ્સાનિ મહાસમુદ્દે અજ્ઝોગાળ્હો, ચતુરાસીતિયોજનસહસ્સાનિ મહાસમુદ્દા અચ્ચુગ્ગતો. હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન બહૂનિ વસ્સાનિ બહૂનિ વસ્સસતાનિ બહૂનિ વસ્સસહસ્સાનિ બહૂનિ વસ્સસતસહસ્સાનિ દેવો ન વસ્સતિ. દેવે ખો પન, ભિક્ખવે, અવસ્સન્તે યે કેચિમે બીજગામભૂતગામા ઓસધિતિણવનપ્પતયો તે ઉસ્સુસ્સન્તિ વિસુસ્સન્તિ, ન ભવન્તિ. એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા; એવં અધુવા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા…પે॰… અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન દુતિયો સૂરિયો પાતુભવતિ. દુતિયસ્સ, ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા યા કાચિ કુન્નદિયો કુસોબ્ભા કુસ્સુબ્ભો (સી॰), કુસ્સોબ્ભા (સ્યા॰) તા ઉસ્સુસ્સન્તિ વિસુસ્સન્તિ, ન ભવન્તિ . એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા…પે॰… અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન તતિયો સૂરિયો પાતુભવતિ. તતિયસ્સ, ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા યા કાચિ મહાનદિયો, સેય્યથિદં – ગઙ્ગા, યમુના, અચિરવતી, સરભૂ, મહી, તા ઉસ્સુસ્સન્તિ વિસુસ્સન્તિ, ન ભવન્તિ. એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા…પે॰… અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન ચતુત્થો સૂરિયો પાતુભવતિ. ચતુત્થસ્સ, ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા યે તે મહાસરા યતો ઇમા મહાનદિયો પવત્તન્તિ, સેય્યથિદં – અનોતત્તા, સીહપપાતા, રથકારા, કણ્ણમુણ્ડા, કુણાલા, છદ્દન્તા, મન્દાકિનિયા, તા ઉસ્સુસ્સન્તિ વિસુસ્સન્તિ, ન ભવન્તિ. એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા…પે॰… અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન પઞ્ચમો સૂરિયો પાતુભવતિ. પઞ્ચમસ્સ, ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા યોજનસતિકાનિપિ મહાસમુદ્દે ઉદકાનિ ઓગચ્છન્તિ, દ્વિયોજનસતિકાનિપિ મહાસમુદ્દે ઉદકાનિ ઓગચ્છન્તિ, તિયોજનસતિકાનિપિ, ચતુયોજનસતિકાનિપિ, પઞ્ચયોજનસતિકાનિપિ, છયોજનસતિકાનિપિ, સત્તયોજનસતિકાનિપિ મહાસમુદ્દે ઉદકાનિ ઓગચ્છન્તિ; સત્તતાલમ્પિ મહાસમુદ્દે ઉદકં સણ્ઠાતિ, છતાલમ્પિ, પઞ્ચતાલમ્પિ, ચતુતાલમ્પિ, તિતાલમ્પિ, દ્વિતાલમ્પિ , તાલમત્તમ્પિ મહાસમુદ્દે ઉદકં સણ્ઠાતિ; સત્તપોરિસમ્પિ મહાસમુદ્દે ઉદકં સણ્ઠાતિ, છપોરિસમ્પિ, પઞ્ચપોરિસમ્પિ, ચતુપોરિસમ્પિ, તિપોરિસમ્પિ, દ્વિપોરિસમ્પિ, પોરિસમ્પિ પોરિસમત્તમ્પિ (સ્યા॰), અડ્ઢપોરિસમ્પિ, કટિમત્તમ્પિ, જણ્ણુકામત્તમ્પિ, ગોપ્ફકમત્તમ્પિ મહાસમુદ્દે ઉદકં સણ્ઠાતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સરદસમયે થુલ્લફુસિતકે દેવે વસ્સન્તે તત્થ તત્થ ગોપદેસુ ગોપ્ફકપદેસેસુ (ક॰) ઉદકાનિ ઠિતાનિ હોન્તિ; એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, તત્થ તત્થ ગોપ્ફકમત્તાનિ ગોપદમત્તાનિ (સી॰ સ્યા॰) મહાસમુદ્દે ઉદકાનિ ઠિતાનિ હોન્તિ. પઞ્ચમસ્સ, ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા અઙ્ગુલિપબ્બમત્તમ્પિ મહાસમુદ્દે ઉદકં ન હોતિ. એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા…પે॰… અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન છટ્ઠો સૂરિયો પાતુભવતિ. છટ્ઠસ્સ, ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા અયઞ્ચ મહાપથવી સિનેરુ ચ પબ્બતરાજા ધૂમાયન્તિ સંધૂમાયન્તિ સમ્પધૂમાયન્તિ ધૂપાયન્તિ સન્ધૂપાયન્તિ સમ્પધૂપાયન્તિ (સી॰ સ્યા॰). સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કુમ્ભકારપાકો આલેપિતો આલિમ્પિતો (સી॰ સ્યા॰) પઠમં ધૂમેતિ સંધૂમેતિ સમ્પધૂમેતિ; એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, છટ્ઠસ્સ સૂરિયસ્સ પાતુભાવા અયઞ્ચ મહાપથવી સિનેરુ ચ પબ્બતરાજા ધૂમાયન્તિ સંધૂમાયન્તિ સમ્પધૂમાયન્તિ. એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા…પે॰… અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘હોતિ ખો સો, ભિક્ખવે, સમયો યં કદાચિ કરહચિ દીઘસ્સ અદ્ધુનો અચ્ચયેન સત્તમો સૂરિયો પાતુભવતિ. સત્તમસ્સ , ભિક્ખવે, સૂરિયસ્સ પાતુભાવા અયઞ્ચ મહાપથવી સિનેરુ ચ પબ્બતરાજા આદિપ્પન્તિ પજ્જલન્તિ એકજાલા ભવન્તિ. ઇમિસ્સા ચ, ભિક્ખવે, મહાપથવિયા સિનેરુસ્સ ચ પબ્બતરાજસ્સ ઝાયમાનાનં દય્હમાનાનં અચ્ચિ વાતેન ખિત્તા યાવ બ્રહ્મલોકાપિ ગચ્છતિ. સિનેરુસ્સ, ભિક્ખવે, પબ્બતરાજસ્સ ઝાયમાનસ્સ દય્હમાનસ્સ વિનસ્સમાનસ્સ મહતા તેજોખન્ધેન અભિભૂતસ્સ યોજનસતિકાનિપિ કૂટાનિ પલુજ્જન્તિ દ્વિયોજનસતિકાનિપિ, તિયોજનસતિકાનિપિ, ચતુયોજનસતિકાનિપિ, પઞ્ચયોજનસતિકાનિપિ કૂટાનિ પલુજ્જન્તિ. ઇમિસ્સા ચ, ભિક્ખવે, મહાપથવિયા સિનેરુસ્સ ચ પબ્બતરાજસ્સ ઝાયમાનાનં દય્હમાનાનં નેવ છારિકા પઞ્ઞાયતિ ન મસિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, સપ્પિસ્સ વા તેલસ્સ વા ઝાયમાનસ્સ દય્હમાનસ્સ નેવ છારિકા પઞ્ઞાયતિ ન મસિ; એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, ઇમિસ્સા ચ મહાપથવિયા સિનેરુસ્સ ચ પબ્બતરાજસ્સ ઝાયમાનાનં દય્હમાનાનં નેવ છારિકા પઞ્ઞાયતિ ન મસિ. એવં અનિચ્ચા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા; એવં અધુવા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા; એવં અનસ્સાસિકા, ભિક્ખવે, સઙ્ખારા. યાવઞ્ચિદં, ભિક્ખવે, અલમેવ સબ્બસઙ્ખારેસુ નિબ્બિન્દિતું અલં વિરજ્જિતું અલં વિમુચ્ચિતું.
‘‘તત્ર, ભિક્ખવે, કો મન્તા કો સદ્ધાતા – ‘અયઞ્ચ પથવી સિનેરુ ચ પબ્બતરાજા દય્હિસ્સન્તિ વિનસ્સિસ્સન્તિ, ન ભવિસ્સન્તી’તિ અઞ્ઞત્ર દિટ્ઠપદેહિ?
અ॰ નિ॰ ૬.૫૪; ૭.૭૩ ‘‘ભૂતપુબ્બં, ભિક્ખવે, સુનેત્તો નામ સત્થા અહોસિ તિત્થકરો કામેસુ વીતરાગો. સુનેત્તસ્સ ખો પન, ભિક્ખવે , સત્થુનો અનેકાનિ સાવકસતાનિ અહેસું. સુનેત્તો, ભિક્ખવે, સત્થા સાવકાનં બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેસિ. યે ખો પન, ભિક્ખવે, સુનેત્તસ્સ સત્થુનો બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનિંસુ તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં બ્રહ્મલોકં ઉપપજ્જિંસુ. યે ન સબ્બેન સબ્બં સાસનં આજાનિંસુ તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપ્પેકચ્ચે પરનિમ્મિતવસવત્તીનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ, અપ્પેકચ્ચે નિમ્માનરતીનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ, અપ્પેકચ્ચે તુસિતાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ, અપ્પેકચ્ચે યામાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ , અપ્પેકચ્ચે તાવતિંસાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ , અપ્પેકચ્ચે ચાતુમહારાજિકાનં દેવાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ, અપ્પેકચ્ચે ખત્તિયમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ, અપ્પેકચ્ચે બ્રાહ્મણમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ, અપ્પેકચ્ચે ગહપતિમહાસાલાનં સહબ્યતં ઉપપજ્જિંસુ.
‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, સુનેત્તસ્સ સત્થુનો એતદહોસિ – ‘ન ખો મેતં પતિરૂપં યોહં સાવકાનં સમસમગતિયો અસ્સં અભિસમ્પરાયં, યંનૂનાહં ઉત્તરિ મેત્તં ઉત્તરિ મગ્ગં (ક॰) ભાવેય્ય’’’ન્તિ.
‘‘અથ ખો, ભિક્ખવે, સુનેત્તો સત્થા સત્ત વસ્સાનિ મેત્તં ચિત્તં ભાવેસિ. સત્ત વસ્સાનિ મેત્તં ચિત્તં ભાવેત્વા સત્ત સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે નયિમં લોકં પુનરાગમાસિ. સંવટ્ટમાને સુદં, ભિક્ખવે , લોકે આભસ્સરૂપગો હોતિ. વિવટ્ટમાને લોકે સુઞ્ઞં બ્રહ્મવિમાનં ઉપપજ્જતિ. તત્ર સુદં, ભિક્ખવે, બ્રહ્મા હોતિ મહાબ્રહ્મા અભિભૂ અનભિભૂતો અઞ્ઞદત્થુદસો વસવત્તી. છત્તિંસક્ખત્તું ખો પન, ભિક્ખવે, સક્કો અહોસિ દેવાનમિન્દો. અનેકસતક્ખત્તું રાજા અહોસિ ચક્કવત્તી ધમ્મિકો ધમ્મરાજા ચાતુરન્તો વિજિતાવી જનપદત્થાવરિયપ્પત્તો સત્તરતનસમન્નાગતો. પરોસહસ્સં ખો પનસ્સ પુત્તા અહેસું સૂરા વીરઙ્ગરૂપા પરસેનપ્પમદ્દના. સો ઇમં પથવિં સાગરપરિયન્તં અદણ્ડેન અસત્થેન ધમ્મેન અભિવિજિય અજ્ઝાવસિ. સો હિ નામ, ભિક્ખવે, સુનેત્તો સત્થા એવં દીઘાયુકો સમાનો એવં ચિરટ્ઠિતિકો અપરિમુત્તો અહોસિ – ‘જાતિયા જરાય મરણેન સોકેહિ પરિદેવેહિ દુક્ખેહિ દોમનસ્સેહિ ઉપાયાસેહિ, અપરિમુત્તો દુક્ખસ્મા’તિ વદામિ’’.
‘‘તં કિસ્સ હેતુ? ચતુન્નં ધમ્માનં અનનુબોધા અપ્પટિવેધા. કતમેસં ચતુન્નં? અરિયસ્સ, ભિક્ખવે, સીલસ્સ અનનુબોધા અપ્પટિવેધા, અરિયસ્સ સમાધિસ્સ અનનુબોધા અપ્પટિવેધા, અરિયાય પઞ્ઞાય અનનુબોધા અપ્પટિવેધા, અરિયાય વિમુત્તિયા અનનુબોધા અપ્પટિવેધા. તયિદં, ભિક્ખવે, અરિયં સીલં અનુબુદ્ધં પટિવિદ્ધં, અરિયો સમાધિ અનુબોધો પટિવિદ્ધો, અરિયા પઞ્ઞા અનુબોધા પટિવિદ્ધા, અરિયા વિમુત્તિ અનુબોધા પટિવિદ્ધા, ઉચ્છિન્ના ભવતણ્હા, ખીણા ભવનેત્તિ, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ. ઇદમવોચ ભગવા. ઇદં વત્વાન સુગતો અથાપરં એતદવોચ સત્થા –
‘‘સીલં સમાધિ પઞ્ઞા ચ, વિમુત્તિ ચ અનુત્તરા;
અનુબુદ્ધા ઇમે ધમ્મા, ગોતમેન યસસ્સિના.
‘‘ઇતિ બુદ્ધો અભિઞ્ઞાય, ધમ્મમક્ખાસિ ભિક્ખુનં;
દુક્ખસ્સન્તકરો સત્થા, ચક્ખુમા પરિનિબ્બુતો’’તિ. દુતિયં;
૩. નગરોપમસુત્તં
૬૭. ‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં સત્તહિ નગરપરિક્ખારેહિ સુપરિક્ખતં સુપરિક્ખિત્તં (ક॰) હોતિ, ચતુન્નઞ્ચ આહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અકરણીયં બાહિરેહિ પચ્ચત્થિકેહિ પચ્ચામિત્તેહિ.
‘‘કતમેહિ સત્તહિ નગરપરિક્ખારેહિ સુપરિક્ખતં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે એસિકા હોતિ ગમ્ભીરનેમા ગમ્ભીરનેમિ (ક॰) સુનિખાતા અચલા અસમ્પવેધી અસમ્પવેધિ (સી॰ સ્યા॰). ઇમિના પઠમેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે પરિખા હોતિ ગમ્ભીરા ચેવ વિત્થતા ચ. ઇમિના દુતિયેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે અનુપરિયાયપથો હોતિ ઉચ્ચો ચેવ વિત્થતો ચ. ઇમિના તતિયેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું આવુધં સન્નિચિતં હોતિ સલાકઞ્ચેવ જેવનિકઞ્ચ જેવનિયઞ્ચ (સી॰ અટ્ઠ॰). ઇમિના ચતુત્થેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહુબલકાયો પટિવસતિ, સેય્યથિદં – હત્થારોહા અસ્સારોહા રથિકા ધનુગ્ગહા ચેલકા ચલકા પિણ્ડદાયકા ઉગ્ગા રાજપુત્તા પક્ખન્દિનો મહાનાગા સૂરા ચમ્મયોધિનો દાસકપુત્તા. ઇમિના પઞ્ચમેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે દોવારિકો હોતિ પણ્ડિતો બ્યત્તો મેધાવી અઞ્ઞાતાનં નિવારેતા ઞાતાનં પવેસેતા. ઇમિના છટ્ઠેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે પાકારો હોતિ ઉચ્ચો ચેવ વિત્થતો ચ વાસનલેપનસમ્પન્નો ચ. ઇમિના સત્તમેન નગરપરિક્ખારેન સુપરિક્ખતં હોતિ રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. ઇમેહિ સત્તહિ નગરપરિક્ખારેહિ સુપરિક્ખતં હોતિ.
‘‘કતમેસં ચતુન્નં આહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી? ઇધ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું તિણકટ્ઠોદકં સન્નિચિતં હોતિ અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું સાલિયવકં સન્નિચિતં હોતિ અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું તિલમુગ્ગમાસાપરણ્ણં સન્નિચિતં હોતિ અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું ભેસજ્જં સન્નિચિતં હોતિ, સેય્યથિદં – સપ્પિ નવનીતં તેલં મધુ ફાણિતં લોણં અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય. ઇમેસં ખો, ભિક્ખવે, ચતુન્નં આહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં ઇમેહિ સત્તહિ નગરપરિક્ખારેહિ સુપરિક્ખતં હોતિ, ઇમેસઞ્ચ ચતુન્નં આહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમં નગરં અકરણીયં બાહિરેહિ પચ્ચત્થિકેહિ પચ્ચામિત્તેહિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, યતો અરિયસાવકો સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ, ચતુન્નઞ્ચ ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકરણીયો મારસ્સ અકરણીયો પાપિમતો. કતમેહિ સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ?
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે એસિકા હોતિ ગમ્ભીરનેમા સુનિખાતા અચલા અસમ્પવેધી અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સદ્ધો હોતિ, સદ્દહતિ તથાગતસ્સ બોધિં ‘ઇતિપિ સો…પે॰… બુદ્ધો ભગવા’તિ. સદ્ધેસિકો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના પઠમેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે પરિક્ખા હોતિ ગમ્ભીરા ચેવ વિત્થતા ચ અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો હિરીમા હોતિ, હિરીયતિ કાયદુચ્ચરિતેન વચીદુચ્ચરિતેન મનોદુચ્ચરિતેન, હિરીયતિ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા. હિરીપરિક્ખો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના દુતિયેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે અનુપરિયાયપથો હોતિ ઉચ્ચો ચેવ વિત્થતો ચ અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઓત્તપ્પી હોતિ, ઓત્તપ્પતિ કાયદુચ્ચરિતેન વચીદુચ્ચરિતેન મનોદુચ્ચરિતેન, ઓત્તપ્પતિ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં સમાપત્તિયા. ઓત્તપ્પપરિયાયપથો , ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના તતિયેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું આવુધં સન્નિચિતં હોતિ સલાકઞ્ચેવ જેવનિકઞ્ચ અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો બહુસ્સુતો હોતિ…પે॰… દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધા. સુતાવુધો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના ચતુત્થેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહુબલકાયો પટિવસતિ, સેય્યથિદં – હત્થારોહા અસ્સારોહા રથિકા ધનુગ્ગહા ચેલકા ચલકા પિણ્ડદાયકા ઉગ્ગા રાજપુત્તા પક્ખન્દિનો મહાનાગા સૂરા ચમ્મયોધિનો દાસકપુત્તા અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો આરદ્ધવીરિયો વિહરતિ અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય, કુસલાનં ધમ્માનં ઉપસમ્પદાય, થામવા દળ્હપરક્કમો અનિક્ખિત્તધુરો કુસલેસુ ધમ્મેસુ. વીરિયબલકાયો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના પઞ્ચમેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે દોવારિકો હોતિ પણ્ડિતો બ્યત્તો મેધાવી અઞ્ઞાતાનં નિવારેતા ઞાતાનં પવેસેતા અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય . એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સતિમા હોતિ પરમેન સતિનેપક્કેન સમન્નાગતો ચિરકતમ્પિ ચિરભાસિતમ્પિ સરિતા અનુસ્સરિતા. સતિદોવારિકો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના છટ્ઠેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે પાકારો હોતિ ઉચ્ચો ચેવ વિત્થતો ચ વાસનલેપનસમ્પન્નો ચ અબ્ભન્તરાનં ગુત્તિયા બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો પઞ્ઞવા હોતિ ઉદયત્થગામિનિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો અરિયાય નિબ્બેધિકાય સમ્મા દુક્ખક્ખયગામિનિયા. પઞ્ઞાવાસનલેપનસમ્પન્નો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકુસલં પજહતિ, કુસલં ભાવેતિ; સાવજ્જં પજહતિ, અનવજ્જં ભાવેતિ; સુદ્ધં અત્તાનં પરિહરતિ. ઇમિના સત્તમેન સદ્ધમ્મેન સમન્નાગતો હોતિ. ઇમેહિ સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘કતમેસં ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી? સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું તિણકટ્ઠોદકં સન્નિચિતં હોતિ અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ અત્તનો રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય ઓક્કમનાય નિબ્બાનસ્સ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું સાલિયવકં સન્નિચિતં હોતિ અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ અત્તનો રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય ઓક્કમનાય નિબ્બાનસ્સ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું તિલમુગ્ગમાસાપરણ્ણં સન્નિચિતં હોતિ અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ અત્તનો રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય ઓક્કમનાય નિબ્બાનસ્સ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, રઞ્ઞો પચ્ચન્તિમે નગરે બહું ભેસજ્જં સન્નિચિતં હોતિ, સેય્યથિદં – સપ્પિ નવનીતં તેલં મધુ ફાણિતં લોણં અબ્ભન્તરાનં રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય બાહિરાનં પટિઘાતાય. એવમેવં ખો ભિક્ખવે, અરિયસાવકો સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ અત્તનો રતિયા અપરિતસ્સાય ફાસુવિહારાય ઓક્કમનાય નિબ્બાનસ્સ. ઇમેસં ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો ઇમેહિ સત્તહિ સદ્ધમ્મેહિ સમન્નાગતો હોતિ, ઇમેસઞ્ચ ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી હોતિ અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો અકરણીયો મારસ્સ અકરણીયો પાપિમતો’’તિ. તતિયં.
૪. ધમ્મઞ્ઞૂસુત્તં
૬૮. ‘‘સત્તહિ, ભિક્ખવે, ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ આહુનેય્યો હોતિ …પે॰… અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સ. કતમેહિ સત્તહિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મઞ્ઞૂ ચ હોતિ અત્થઞ્ઞૂ ચ અત્તઞ્ઞૂ ચ મત્તઞ્ઞૂ ચ કાલઞ્ઞૂ ચ પરિસઞ્ઞૂ ચ પુગ્ગલપરોપરઞ્ઞૂ ચ.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મઞ્ઞૂ હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મં જાનાતિ – સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથં ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં. નો ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મં જાનેય્ય – સુત્તં ગેય્યં…પે॰… અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં, નયિધ ‘ધમ્મઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચેય્ય. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મં જાનાતિ – સુત્તં ગેય્યં…પે॰… અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં, તસ્મા ‘ધમ્મઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ધમ્મઞ્ઞૂ.
‘‘અત્થઞ્ઞૂ ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્સ તસ્સેવ ભાસિતસ્સ અત્થં જાનાતિ – ‘અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો, અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો’તિ. નો ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્સ તસ્સેવ ભાસિતસ્સ અત્થં જાનેય્ય – ‘અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો, અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો’તિ, નયિધ ‘અત્થઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચેય્ય. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ તસ્સ તસ્સેવ ભાસિતસ્સ અત્થં જાનાતિ – ‘અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો, અયં ઇમસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થો’તિ, તસ્મા ‘અત્થઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ધમ્મઞ્ઞૂ, અત્થઞ્ઞૂ.
‘‘અત્તઞ્ઞૂ ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અત્તાનં જાનાતિ – ‘એત્તકોમ્હિ સદ્ધાય સીલેન સુતેન ચાગેન પઞ્ઞાય પટિભાનેના’તિ. નો ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અત્તાનં જાનેય્ય – ‘એત્તકોમ્હિ સદ્ધાય સીલેન સુતેન ચાગેન પઞ્ઞાય પટિભાનેના’તિ, નયિધ ‘અત્તઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચેય્ય. યસ્મા ચ, ભિક્ખવે , ભિક્ખુ અત્તાનં જાનાતિ – ‘એત્તકોમ્હિ સદ્ધાય સીલેન સુતેન ચાગેન પઞ્ઞાય પટિભાનેના’તિ, તસ્મા ‘અત્તઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ધમ્મઞ્ઞૂ, અત્થઞ્ઞૂ, અત્તઞ્ઞૂ.
‘‘મત્તઞ્ઞૂ ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ મત્તં જાનાતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં પટિગ્ગહણાય. નો ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ મત્તં જાનેય્ય ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં પટિગ્ગહણાય, નયિધ ‘મત્તઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચેય્ય. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ મત્તં જાનાતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં પટિગ્ગહણાય, તસ્મા ‘મત્તઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ધમ્મઞ્ઞૂ, અત્થઞ્ઞૂ, અત્તઞ્ઞૂ, મત્તઞ્ઞૂ.
‘‘કાલઞ્ઞૂ ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ, કાલં જાનાતિ – ‘અયં કાલો ઉદ્દેસસ્સ, અયં કાલો પરિપુચ્છાય, અયં કાલો યોગસ્સ, અયં કાલો પટિસલ્લાનસ્સા’તિ. નો ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાલં જાનેય્ય – ‘અયં કાલો ઉદ્દેસસ્સ, અયં કાલો પરિપુચ્છાય, અયં કાલો યોગસ્સ, અયં કાલો પટિસલ્લાનસ્સા’તિ, નયિધ ‘કાલઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચેય્ય. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાલં જાનાતિ – ‘અયં કાલો ઉદ્દેસસ્સ, અયં કાલો પરિપુચ્છાય, અયં કાલો યોગસ્સ, અયં કાલો પટિસલ્લાનસ્સા’તિ, તસ્મા ‘કાલઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ધમ્મઞ્ઞૂ, અત્થઞ્ઞૂ, અત્તઞ્ઞૂ, મત્તઞ્ઞૂ, કાલઞ્ઞૂ.
‘‘પરિસઞ્ઞૂ ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પરિસં જાનાતિ – ‘અયં ખત્તિયપરિસા, અયં બ્રાહ્મણપરિસા, અયં ગહપતિપરિસા, અયં સમણપરિસા. તત્થ એવં ઉપસઙ્કમિતબ્બં, એવં ઠાતબ્બં , એવં કત્તબ્બં, એવં નિસીદિતબ્બં, એવં ભાસિતબ્બં, એવં તુણ્હી ભવિતબ્બ’ન્તિ. નો ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પરિસં જાનેય્ય – ‘અયં ખત્તિયપરિસા…પે॰… એવં તુણ્હી ભવિતબ્બ’ન્તિ, નયિધ ‘પરિસઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચેય્ય. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પરિસં જાનાતિ – ‘અયં ખત્તિયપરિસા, અયં બ્રાહ્મણપરિસા, અયં ગહપતિપરિસા, અયં સમણપરિસા . તત્થ એવં ઉપસઙ્કમિતબ્બં, એવં ઠાતબ્બં, એવં કત્તબ્બં, એવં નિસીદિતબ્બં, એવં ભાસિતબ્બં, એવં તુણ્હી ભવિતબ્બ’ન્તિ, તસ્મા ‘પરિસઞ્ઞૂ’તિ વુચ્ચતિ. ઇતિ ધમ્મઞ્ઞૂ, અત્થઞ્ઞૂ, અત્તઞ્ઞૂ, મત્તઞ્ઞૂ, કાલઞ્ઞૂ, પરિસઞ્ઞૂ.
‘‘પુગ્ગલપરોપરઞ્ઞૂ ચ કથં હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો સબ્બત્થપિ ઇધ આરમ્ભે ‘‘ભિક્ખુનો’’ ત્વેવ દિસ્સતિ દ્વયેન પુગ્ગલા વિદિતા હોન્તિ. દ્વે પુગ્ગલા – એકો અરિયાનં દસ્સનકામો, એકો અરિયાનં ન દસ્સનકામો. ય્વાયં પુગ્ગલો અરિયાનં ન દસ્સનકામો , એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો અરિયાનં દસ્સનકામો, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો.
‘‘દ્વે પુગ્ગલા અરિયાનં દસ્સનકામા – એકો સદ્ધમ્મં સોતુકામો, એકો સદ્ધમ્મં ન સોતુકામો. ય્વાયં પુગ્ગલો સદ્ધમ્મં ન સોતુકામો, એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો સદ્ધમ્મં સોતુકામો, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો.
‘‘દ્વે પુગ્ગલા સદ્ધમ્મં સોતુકામા – એકો ઓહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ, એકો અનોહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ. ય્વાયં પુગ્ગલો અનોહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ, એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો ઓહિતસોતો ધમ્મં સુણાતિ, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો.
‘‘દ્વે પુગ્ગલા ઓહિતસોતા ધમ્મં સુણન્તિ સુણન્તા (ક॰) – એકો સુત્વા ધમ્મં ધારેતિ, એકો સુત્વા ધમ્મં ન ધારેતિ. ય્વાયં પુગ્ગલો સુત્વા ન ધમ્મં ધારેતિ, એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો સુત્વા ધમ્મં ધારેતિ, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો.
‘‘દ્વે પુગ્ગલા સુત્વા ધમ્મં ધારેન્તિ ધારેન્તા (ક॰) – એકો ધાતાનં ધતાનં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) ધમ્માનં અત્થં ઉપપરિક્ખતિ, એકો ધાતાનં ધમ્માનં અત્થં ન ઉપપરિક્ખતિ. ય્વાયં પુગ્ગલો ધાતાનં ધમ્માનં અત્થં ન ઉપપરિક્ખતિ, એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો ધાતાનં ધમ્માનં અત્થં ઉપપરિક્ખતિ, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો.
‘‘દ્વે પુગ્ગલા ધાતાનં ધમ્માનં અત્થં ઉપપરિક્ખન્તિ ઉપપરિક્ખન્તા (ક॰) – એકો અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો, એકો અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ન ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો. ય્વાયં પુગ્ગલો અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ન ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો, એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્નો, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો.
‘‘દ્વે પુગ્ગલા અત્થમઞ્ઞાય ધમ્મમઞ્ઞાય ધમ્માનુધમ્મપ્પટિપન્ના – એકો અત્તહિતાય પટિપન્નો નો પરહિતાય, એકો અત્તહિતાય ચ પટિપન્નો પરહિતાય ચ. ય્વાયં પુગ્ગલો અત્તહિતાય પટિપન્નો નો પરહિતાય, એવં સો તેનઙ્ગેન ગારય્હો. ય્વાયં પુગ્ગલો અત્થહિતાય ચ પટિપન્નો પરહિતાય ચ, એવં સો તેનઙ્ગેન પાસંસો. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો ભિક્ખુના (સી॰ સ્યા॰) દ્વયેન પુગ્ગલા વિદિતા હોન્તિ. એવં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પુગ્ગલપરોપરઞ્ઞૂ હોતિ. ‘‘ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો ભિક્ખુ આહુનેય્યો હોતિ પાહુનેય્યો…પે॰… અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સા’’તિ. ચતુત્થં.
૫. પારિચ્છત્તકસુત્તં
૬૯. ‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો પણ્ડુપલાસો હોતિ, અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા તસ્મિં સમયે હોન્તિ – ‘પણ્ડુપલાસો દાનિ પારિચ્છત્તકો કોવિળારો નચિરસ્સેવ દાનિ પન્નપલાસો ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો પન્નપલાસો હોતિ, અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા તસ્મિં સમયે હોન્તિ – ‘પન્નપલાસો દાનિ પારિચ્છત્તકો કોવિળારો નચિરસ્સેવ દાનિ જાલકજાતો ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો જાલકજાતો હોતિ, અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા તસ્મિં સમયે હોન્તિ – ‘જાલકજાતો દાનિ પારિચ્છત્તકો કોવિળારો નચિરસ્સેવ દાનિ ખારકજાતો ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો ખારકજાતો હોતિ, અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા તસ્મિં સમયે હોન્તિ – ‘ખારકજાતો દાનિ પારિચ્છત્તકો કોવિળારો નચિરસ્સેવ દાનિ કુટુમલકજાતો કુડુમલકજાતો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘યસ્મિં , ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો કુટુમલકજાતો હોતિ , અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા તસ્મિં સમયે હોન્તિ – ‘કુટુમલકજાતો દાનિ પારિચ્છત્તકો કોવિળારો નચિરસ્સેવ દાનિ કોરકજાતો કોકાસકજાતો (સી॰ સ્યા॰), કોસકજાતો (ક॰) ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો કોરકજાતો હોતિ, અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા તસ્મિં સમયે હોન્તિ – ‘કોરકજાતો દાનિ પારિચ્છત્તકો કોવિળારો નચિરસ્સેવ દાનિ સબ્બફાલિફુલ્લો સબ્બપાલિફુલ્લો (સી॰ પી॰) ભવિસ્સતી’’’તિ.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે દેવાનં તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો સબ્બફાલિફુલ્લો હોતિ, અત્તમના, ભિક્ખવે, દેવા તાવતિંસા પારિચ્છત્તકસ્સ કોવિળારસ્સ મૂલે દિબ્બે ચત્તારો માસે પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સમપ્પિતા સમઙ્ગીભૂતા પરિચારેન્તિ.
‘‘સબ્બફાલિફુલ્લસ્સ ખો પન, ભિક્ખવે, પારિચ્છત્તકસ્સ કોવિળારસ્સ સમન્તા પઞ્ઞાસયોજનાનિ આભાય ફુટં હોતિ, અનુવાતં યોજનસતં ગન્ધો ગચ્છતિ, અયમાનુભાવો પારિચ્છત્તકસ્સ કોવિળારસ્સ.
‘‘એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, યસ્મિં સમયે અરિયસાવકો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજ્જાય ચેતેતિ, પણ્ડુપલાસો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો હોતિ, પન્નપલાસો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો વિવિચ્ચેવ કામેહિ…પે॰… પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, જાલકજાતો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘યસ્મિં , ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા…પે॰… દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, ખારકજાતો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો પીતિયા ચ વિરાગા…પે॰… તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, કુટુમલકજાતો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના…પે॰… ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, કોરકજાતો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘યસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે અરિયસાવકો આસવાનં ખયા…પે॰… સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, સબ્બફાલિફુલ્લો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો તસ્મિં સમયે હોતિ દેવાનંવ તાવતિંસાનં પારિચ્છત્તકો કોવિળારો.
‘‘તસ્મિં, ભિક્ખવે, સમયે ભુમ્મા દેવા સદ્દમનુસ્સાવેન્તિ – ‘એસો ઇત્થન્નામો આયસ્મા ઇત્થન્નામસ્સ આયસ્મતો સદ્ધિવિહારિકો અમુકમ્હા ગામા વા નિગમા વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’તિ. ભુમ્માનં દેવાનં સદ્દં સુત્વા ચાતુમહારાજિકા દેવા…પે॰… તાવતિંસા દેવા… યામા દેવા… તુસિતા દેવા… નિમ્માનરતી દેવા… પરનિમ્મિતવસવત્તી દેવા… બ્રહ્મકાયિકા દેવા સદ્દમનુસ્સાવેન્તિ – ‘એસો ઇત્થન્નામો આયસ્મા ઇત્થન્નામસ્સ આયસ્મતો સદ્ધિવિહારિકો અમુકમ્હા ગામા વા નિગમા વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’તિ. ઇતિહ તેન ખણેન તેન મુહુત્તેન યાવ બ્રહ્મલોકા સદ્દો સાધુકારસદ્દો (સી॰ અટ્ઠ॰, ક॰ અટ્ઠ॰) અબ્ભુગ્ગચ્છતિ , અયમાનુભાવો ખીણાસવસ્સ ભિક્ખુનો’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. સક્કચ્ચસુત્તં
૭૦. અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘‘કિં નુ ખો, ભિક્ખુ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્યા’’તિ? અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ એતદહોસિ – ‘‘સત્થારં ખો, ભિક્ખુ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્ય. ધમ્મં ખો, ભિક્ખુ…પે॰… સઙ્ઘં ખો, ભિક્ખુ…પે॰… સિક્ખં ખો, ભિક્ખુ…પે॰… સમાધિં ખો, ભિક્ખુ…પે॰… અપ્પમાદં ખો, ભિક્ખુ…પે॰… પટિસન્થારં ખો, ભિક્ખુ સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્યા’’તિ.
અથ ખો આયસ્મતો સારિપુત્તસ્સ એતદહોસિ – ‘‘ઇમે ખો મે ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા, યંનૂનાહં ઇમે ધમ્મે ગન્ત્વા ગહેત્વા (ક॰) ભગવતો આરોચેય્યં. એવં મે ઇમે ધમ્મા પરિસુદ્ધા ચેવ ભવિસ્સન્તિ પરિસુદ્ધસઙ્ખાતતરા ચ. સેય્યથાપિ નામ પુરિસો સુવણ્ણનિક્ખં અધિગચ્છેય્ય પરિસુદ્ધં પરિયોદાતં. તસ્સ એવમસ્સ – ‘અયં ખો મે સુવણ્ણનિક્ખો પરિસુદ્ધો પરિયોદાતો, યંનૂનાહં ઇમં સુવણ્ણનિક્ખં ગન્ત્વા ગહેત્વા (ક॰) કમ્મારાનં દસ્સેય્યં. એવં મે અયં સુવણ્ણનિક્ખો સકમ્મારગતો પરિસુદ્ધો ચેવ ભવિસ્સતિ પરિસુદ્ધસઙ્ખાતતરો ચ. એવમેવં ખો (ક॰) મે ઇમે ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા, યંનૂનાહં ઇમે ધમ્મે ગન્ત્વા ગહેત્વા (ક॰) ભગવતો આરોચેય્યં. એવં મે ઇમે ધમ્મા પરિસુદ્ધા ચેવ ભવિસ્સન્તિ પરિસુદ્ધસઙ્ખાતતરા ચા’’’તિ.
અથ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ –
‘‘ઇધ મય્હં, ભન્તે, રહોગતસ્સ પટિસલ્લીનસ્સ એવં ચેતસો પરિવિતક્કો ઉદપાદિ – ‘કિં નુ ખો, ભિક્ખુ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્યા’તિ? અથ ખો તસ્સ મય્હં, ભન્તે, એતદહોસિ – ‘સત્થારં ખો, ભિક્ખુ, સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્ય. ધમ્મં ખો, ભિક્ખુ …પે॰… પટિસન્થારં ખો, ભિક્ખુ સક્કત્વા…પે॰… કુસલં ભાવેય્યા’તિ. અથ ખો તસ્સ મય્હં, ભન્તે, એતદહોસિ – ‘ઇમે ખો મે ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા, યંનૂનાહં ઇમે ધમ્મે ગન્ત્વા ભગવતો આરોચેય્યં. એવં મે ઇમે ધમ્મા પરિસુદ્ધા ચેવ ભવિસ્સન્તિ પરિસુદ્ધસઙ્ખાતતરા ચ. સેય્યથાપિ નામ પુરિસો સુવણ્ણનિક્ખં અધિગચ્છેય્ય પરિસુદ્ધં પરિયોદાતં. તસ્સ એવમસ્સ – અયં ખો મે સુવણ્ણનિક્ખો પરિસુદ્ધો પરિયોદાતો, યંનૂનાહં ઇમં સુવણ્ણનિક્ખં ગન્ત્વા કમ્મારાનં દસ્સેય્યં. એવં મે અયં સુવણ્ણનિક્ખો સકમ્મારગતો પરિસુદ્ધો ચેવ ભવિસ્સતિ પરિસુદ્ધસઙ્ખાતતરો ચ. એવમેવં મે ઇમે ધમ્મા પરિસુદ્ધા પરિયોદાતા, યંનૂનાહં ઇમે ધમ્મે ગન્ત્વા ભગવતો આરોચેય્યં. એવં મે ઇમે ધમ્મા પરિસુદ્ધા ચેવ ભવિસ્સન્તિ પરિસુદ્ધસઙ્ખાતતરા ચા’’’તિ.
‘‘સાધુ સાધુ, સારિપુત્ત ! સત્થારં ખો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્ય. ધમ્મં ખો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્ય. સઙ્ઘં ખો…પે॰… સિક્ખં ખો… સમાધિં ખો… અપ્પમાદં ખો… પટિસન્થારં ખો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સક્કત્વા ગરું કત્વા ઉપનિસ્સાય વિહરન્તો અકુસલં પજહેય્ય, કુસલં ભાવેય્યા’’તિ.
એવં વુત્તે આયસ્મા સારિપુત્તો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઇમસ્સ ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થં આજાનામિ. સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મેપિ સો અગારવો’’.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘેપિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાયપિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિમ્પિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં અગારવો અપ્પમાદે સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં અગારવો અપ્પમાદેપિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં અગારવો અપ્પમાદે અગારવો પટિસન્થારે સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો…પે॰… અપ્પમાદે અગારવો પટિસન્થારેપિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મે અગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મેપિ સો સગારવો…પે॰….
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો…પે॰ … અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારે અગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો…પે॰… અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારેપિ સો સગારવો.
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મેપિ સગારવો ભવિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મેપિ સો સગારવો…પે॰….
‘‘સો વત, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો…પે॰… અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારેપિ સગારવો ભવિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. યો સો, ભન્તે, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મે સગારવો સઙ્ઘે સગારવો સિક્ખાય સગારવો સમાધિસ્મિં સગારવો અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારેપિ સો સગારવો’’તિ.
‘‘ઇમસ્સ ખો અહં, ભન્તે, ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થં આજાનામી’’તિ.
‘‘સાધુ સાધુ, સારિપુત્ત! સાધુ ખો ત્વં, સારિપુત્ત, ઇમસ્સ મયા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થં આજાનાસિ. સો વત, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ…પે॰… યો સો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં અગારવો અપ્પમાદેપિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં અગારવો અપ્પમાદે અગારવો પટિસન્થારે સગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ અગારવો ધમ્મે અગારવો સઙ્ઘે અગારવો સિક્ખાય અગારવો સમાધિસ્મિં અગારવો અપ્પમાદે અગારવો પટિસન્થારેપિ સો અગારવો.
‘‘સો વત, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મે અગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ…પે॰… યો સો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મેપિ સો સગારવો …પે॰….
‘‘સો વત, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મે સગારવો…પે॰… અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારે અગારવો ભવિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતિ. યો સો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો…પે॰… અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારેપિ સો સગારવો.
‘‘સો વત, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મેપિ સગારવો ભવિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. યો સો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો ધમ્મેપિ સો સગારવો…પે॰….
‘‘સો વત, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો…પે॰… અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારેપિ સો સગારવો ભવિસ્સતીતિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. યો સો, સારિપુત્ત, ભિક્ખુ સત્થરિ સગારવો…પે॰… અપ્પમાદે સગારવો પટિસન્થારેપિ સો સગારવો’’તિ.
‘‘ઇમસ્સ ખો, સારિપુત્ત, મયા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ. છટ્ઠં.
૭. ભાવનાસુત્તં
૭૧. ‘‘ભાવનં અનનુયુત્તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો વિહરતો કિઞ્ચાપિ એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મે અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચેય્યા’તિ, અથ ખ્વસ્સ નેવ અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અભાવિતત્તા’તિસ્સ વચનીયં. કિસ્સ અભાવિતત્તા? ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં, ચતુન્નં સમ્મપ્પધાનાનં, ચતુન્નં ઇદ્ધિપાદાનં, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં, પઞ્ચન્નં બલાનં, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં, અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ અટ્ઠ વા દસ વા દ્વાદસ વા. તાનસ્સુ કુક્કુટિયા ન સમ્મા અધિસયિતાનિ, ન સમ્મા પરિસેદિતાનિ, ન સમ્મા પરિભાવિતાનિ . કિઞ્ચાપિ તસ્સા કુક્કુટિયા એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જેય્યુ’ન્તિ, અથ ખો અભબ્બાવ તે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જિતું. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ, ભિક્ખવે, કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ ન સમ્મા અધિસયિતાનિ, ન સમ્મા પરિસેદિતાનિ, ન સમ્મા પરિભાવિતાનિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, ભાવનં અનનુયુત્તસ્સ ભિક્ખુનો વિહરતો કિઞ્ચાપિ એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મે અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચેય્યા’તિ, અથ ખ્વસ્સ નેવ અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘અભાવિતત્તા’તિસ્સ વચનીયં. કિસ્સ અભાવિતત્તા? ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં, ચતુન્નં સમ્મપ્પધાનાનં, ચતુન્નં ઇદ્ધિપાદાનં, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં, પઞ્ચન્નં બલાનં, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં, અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ.
‘‘ભાવનં અનુયુત્તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો વિહરતો કિઞ્ચાપિ ન એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મે અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચેય્યા’તિ, અથ ખ્વસ્સ અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘ભાવિતત્તા’તિસ્સ વચનીયં. કિસ્સ ભાવિતત્તા? ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં, ચતુન્નં સમ્મપ્પધાનાનં, ચતુન્નં ઇદ્ધિપાદાનં, પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં, પઞ્ચન્નં બલાનં, સત્તન્નં બોજ્ઝઙ્ગાનં, અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ.
‘‘સેય્યથાપિ , ભિક્ખવે, કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ અટ્ઠ વા દસ વા દ્વાદસ વા. તાનસ્સુ કુક્કુટિયા સમ્મા અધિસયિતાનિ, સમ્મા પરિસેદિતાનિ, સમ્મા પરિભાવિતાનિ . કિઞ્ચાપિ તસ્સા કુક્કુટિયા ન એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જેય્યુ’ન્તિ, અથ ખો ભબ્બાવ તે કુક્કુટપોતકા પાદનખસિખાય વા મુખતુણ્ડકેન વા અણ્ડકોસં પદાલેત્વા સોત્થિના અભિનિબ્ભિજ્જિતું. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ, ભિક્ખવે, કુક્કુટિયા અણ્ડાનિ સમ્મા અધિસયિતાનિ, સમ્મા પરિસેદિતાનિ, સમ્મા પરિભાવિતાનિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, ભાવનં અનુયુત્તસ્સ ભિક્ખુનો વિહરતો કિઞ્ચાપિ ન એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જેય્ય – ‘અહો વત મે અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચેય્યા’તિ, અથ ખ્વસ્સ અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તં વિમુચ્ચતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘ભાવિતત્તા’તિસ્સ વચનીયં. કિસ્સ ભાવિતત્તા? ચતુન્નં સતિપટ્ઠાનાનં…પે॰… અરિયસ્સ અટ્ઠઙ્ગિકસ્સ મગ્ગસ્સ.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ફલગણ્ડસ્સ પલગણ્ડસ્સ (?) વા ફલગણ્ડન્તેવાસિકસ્સ વા દિસ્સન્તેવ ખીયન્તે (ક॰) વાસિજટે દિસ્સન્તિ અઙ્ગુલિપદાનિ (સી॰), અઙ્ગુલપદાનિ દિસ્સન્તિ અઙ્ગુલપદં (ક॰) અઙ્ગુલિપદાનિ દિસ્સતિ દિસ્સન્તિ (સ્યા॰) અઙ્ગુટ્ઠપદં દિસ્સન્તિ અઙ્ગુલિપદાનિ (સી॰), અઙ્ગુલપદાનિ દિસ્સન્તિ અઙ્ગુલપદં (ક॰). નો ચ ખ્વસ્સ એવં ઞાણં હોતિ – ‘એત્તકં મે અજ્જ વાસિજટસ્સ ખીણં, એત્તકં હિય્યો, એત્તકં પરે’તિ, અથ ખ્વસ્સ ખીણે ‘ખીણ’ન્તેવ ઞાણં હોતિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, ભાવનં અનુયુત્તસ્સ ભિક્ખુનો વિહરતો કિઞ્ચાપિ ન એવં ઞાણં હોતિ – ‘એત્તકં મે અજ્જ આસવાનં ખીણં, એત્તકં હિય્યો, એત્તકં પરે’તિ, અથ ખ્વસ્સ ખીણે ‘ખીણ’ન્તેવ ઞાણં હોતિ.
‘‘સેય્યથાપિ , ભિક્ખવે, સામુદ્દિકાય નાવાય વેત્તબન્ધનબદ્ધાય વેત્તબન્ધાય (ક॰) છ માસાનિ ઉદકે પરિયાદાય હેમન્તિકેન થલે ઉક્ખિત્તાય વાતાતપપરેતાનિ બન્ધનાનિ, તાનિ પાવુસ્સકેન મેઘેન અભિપ્પવુટ્ઠાનિ અપ્પકસિરેનેવ પરિહાયન્તિ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ (સી॰ સ્યા॰), પૂતિકાનિ ભવન્તિ. એવમેવં ખો, ભિક્ખવે, ભાવનં અનુયુત્તસ્સ ભિક્ખુનો વિહરતો અપ્પકસિરેનેવ સંયોજનાનિ પટિપ્પસ્સમ્ભન્તિ, પૂતિકાનિ ભવન્તી’’તિ. સત્તમં.
૮. અગ્ગિક્ખન્ધોપમસુત્તં
૭૨. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કોસલેસુ ચારિકં ચરતિ મહતા ભિક્ખુસઙ્ઘેન સદ્ધિં. અદ્દસા ખો ભગવા અદ્ધાનમગ્ગપ્પટિપન્નો અઞ્ઞતરસ્મિં પદેસે મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં સઞ્જોતિભૂતં (સ્યા॰). દિસ્વાન મગ્ગા ઓક્કમ્મ અઞ્ઞતરસ્મિં રુક્ખમૂલે પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. નિસજ્જ ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, અમું મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂત’’ન્તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં અમું મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં આલિઙ્ગેત્વા ઉપનિસીદેય્ય વા ઉપનિપજ્જેય્ય વા, યં વા ખત્તિયકઞ્ઞં વા બ્રાહ્મણકઞ્ઞં વા ગહપતિકઞ્ઞં વા મુદુતલુનહત્થપાદં આલિઙ્ગેત્વા ઉપનિસીદેય્ય વા ઉપનિપજ્જેય્ય વા’’તિ? ‘‘એતદેવ, ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયકઞ્ઞં વા બ્રાહ્મણકઞ્ઞં વા ગહપતિકઞ્ઞં વા મુદુતલુનહત્થપાદં આલિઙ્ગેત્વા ઉપનિસીદેય્ય વા ઉપનિપજ્જેય્ય વા, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં અમું મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં આલિઙ્ગેત્વા ઉપનિસીદેય્ય વા ઉપનિપજ્જેય્ય વા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ પાપધમ્મસ્સ અસુચિસઙ્કસ્સરસમાચારસ્સ પટિચ્છન્નકમ્મન્તસ્સ અસ્સમણસ્સ સમણપટિઞ્ઞસ્સ અબ્રહ્મચારિસ્સ બ્રહ્મચારિપટિઞ્ઞસ્સ અન્તોપૂતિકસ્સ અવસ્સુતસ્સ કસમ્બુજાતસ્સ યં અમું મહન્તં અગ્ગિક્ખન્ધં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં આલિઙ્ગેત્વા ઉપનિસીદેય્ય વા ઉપનિપજ્જેય્ય વા. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય.
‘‘યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો પાપધમ્મો અસુચિસઙ્કસ્સરસમાચારો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયકઞ્ઞં વા બ્રાહ્મણકઞ્ઞં વા ગહપતિકઞ્ઞં વા મુદુતલુનહત્થપાદં આલિઙ્ગેત્વા ઉપનિસીદતિ વા ઉપનિપજ્જતિ વા, તઞ્હિ તસ્સ તં હિસ્સ (ક॰), ભિક્ખવે, હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં બલવા પુરિસો દળ્હાય વાલરજ્જુયા ઉભો જઙ્ઘા વેઠેત્વા ઘંસેય્ય – સા છવિં છિન્દેય્ય છવિં છેત્વા ચમ્મં છિન્દેય્ય ચમ્મં છેત્વા મંસં છિન્દેય્ય મંસં છેત્વા ન્હારું છિન્દેય્ય ન્હારું છેત્વા અટ્ઠિં છિન્દેય્ય અટ્ઠિં છેત્વા અટ્ઠિમિઞ્જં આહચ્ચ તિટ્ઠેય્ય, યં વા ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા અભિવાદનં સાદિયેય્યા’’તિ? ‘‘એતદેવ , ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા અભિવાદનં સાદિયેય્ય, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં બલવા પુરિસો દળ્હાય વાલરજ્જુયા…પે॰… અટ્ઠિમિઞ્જં આહચ્ચ તિટ્ઠેય્યા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ…પે॰… કસમ્બુજાતસ્સ યં બલવા પુરિસો દળ્હાય વાલરજ્જુયા ઉભો જઙ્ઘા વેઠેત્વા…પે॰… અટ્ઠિમિઞ્જં આહચ્ચ તિટ્ઠેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય. યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા અભિવાદનં સાદિયતિ, તઞ્હિ તસ્સ, ભિક્ખવે, હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં બલવા પુરિસો તિણ્હાય સત્તિયા તેલધોતાય પચ્ચોરસ્મિં પહરેય્ય, યં વા ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા અઞ્જલિકમ્મં સાદિયેય્યા’’તિ? ‘‘એતદેવ, ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા અઞ્જલિકમ્મં સાદિયેય્ય, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં બલવા પુરિસો તિણ્હાય સત્તિયા તેલધોતાય પચ્ચોરસ્મિં પહરેય્યા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ…પે॰… કસમ્બુજાતસ્સ યં બલવા પુરિસો તિણ્હાય સત્તિયા તેલધોતાય પચ્ચોરસ્મિં પહરેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય. યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો પાપધમ્મો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા અઞ્જલિકમ્મં સાદિયતિ, તઞ્હિ તસ્સ, ભિક્ખવે, હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં બલવા પુરિસો તત્તેન અયોપટ્ટેન આદિત્તેન સમ્પજ્જલિતેન સજોતિભૂતેન કાયં સમ્પલિવેઠેય્ય, યં વા ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં ચીવરં પરિભુઞ્જેય્યા’’તિ? ‘‘એતદેવ, ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયમહાસાલાનં વા…પે॰… સદ્ધાદેય્યં ચીવરં પરિભુઞ્જેય્ય, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં બલવા પુરિસો તત્તેન અયોપટ્ટેન આદિત્તેન સમ્પજ્જલિતેન સજોતિભૂતેન કાયં સમ્પલિવેઠેય્યા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ…પે॰… કસમ્બુજાતસ્સ યં બલવા પુરિસો તત્તેન અયોપટ્ટેન આદિત્તેન સમ્પજ્જલિતેન સજોતિભૂતેન કાયં સમ્પલિવેઠેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય. યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં ચીવરં પરિભુઞ્જતિ, તઞ્હિ તસ્સ, ભિક્ખવે, હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં બલવા પુરિસો તત્તેન અયોસઙ્કુના મુખં વિવરિત્વા તત્તં લોહગુળં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં મુખે પક્ખિપેય્ય – તં તસ્સ ઓટ્ઠમ્પિ દહેય્ય ડહેય્ય (કત્થચિ) મુખમ્પિ દહેય્ય જિવ્હમ્પિ દહેય્ય કણ્ઠમ્પિ દહેય્ય ઉરમ્પિ મ॰ નિ॰ ૩.૨૭૦ દેવદૂતસુત્તે પન ‘‘ઉદરમ્પિ’’ ઇતિ વિદેસપાઠો દિસ્સતિ દહેય્ય અન્તમ્પિ અન્તગુણમ્પિ આદાય અધોભાગા અધોભાગં (ક॰) નિક્ખમેય્ય, યં વા ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જેય્યા’’તિ? ‘‘એતદેવ, ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જેય્ય, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં બલવા પુરિસો તત્તેન અયોસઙ્કુના મુખં વિવરિત્વા તત્તં લોહગુળં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં મુખે પક્ખિપેય્ય – તં તસ્સ ઓટ્ઠમ્પિ દહેય્ય મુખમ્પિ દહેય્ય જિવ્હમ્પિ દહેય્ય કણ્ઠમ્પિ દહેય્ય ઉરમ્પિ દહેય્ય અન્તમ્પિ અન્તગુણમ્પિ આદાય અધોભાગં નિક્ખમેય્યા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ…પે॰… કસમ્બુજાતસ્સ યં બલવા પુરિસો તત્તેન અયોસઙ્કુના મુખં વિવરિત્વા તત્તં લોહગુળં આદિત્તં સમ્પજ્જલિતં સજોતિભૂતં મુખે પક્ખિપેય્ય – તં તસ્સ ઓટ્ઠમ્પિ દહેય્ય મુખમ્પિ દહેય્ય જિવ્હમ્પિ દહેય્ય કણ્ઠમ્પિ દહેય્ય ઉરમ્પિ દહેય્ય અન્તમ્પિ અન્તગુણમ્પિ આદાય અધોભાગં નિક્ખમેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય. યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો પાપધમ્મો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં પિણ્ડપાતં પરિભુઞ્જતિ, તઞ્હિ તસ્સ હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં બલવા પુરિસો સીસે વા ગહેત્વા ખન્ધે વા ગહેત્વા તત્તં અયોમઞ્ચં વા અયોપીઠં વા અભિનિસીદાપેય્ય વા અભિનિપજ્જાપેય્ય વા, યં વા ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં મઞ્ચપીઠં મઞ્ચં વા પીઠં વા (ક॰) પરિભુજ્જેય્યા’’તિ? ‘‘એતદેવ, ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં મઞ્ચપીઠં પરિભુઞ્જેય્ય, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં બલવા પુરિસો સીસે વા ગહેત્વા ખન્ધે વા ગહેત્વા તત્તં અયોમઞ્ચં વા અયોપીઠં વા અભિનિસીદાપેય્ય વા અભિનિપજ્જાપેય્ય વા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ…પે॰… કસમ્બુજાતસ્સ યં બલવા પુરિસો સીસે વા ગહેત્વા ખન્ધે વા ગહેત્વા તત્તં અયોમઞ્ચં વા અયોપીઠં વા અભિનિસીદાપેય્ય વા અભિનિપજ્જાપેય્ય વા. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય. યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો પાપધમ્મો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં મઞ્ચપીઠં પરિભુઞ્જતિ. તઞ્હિ તસ્સ, ભિક્ખવે, હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, કતમં નુ ખો વરં – યં બલવા પુરિસો ઉદ્ધંપાદં અધોસિરં ગહેત્વા તત્તાય લોહકુમ્ભિયા પક્ખિપેય્ય આદિત્તાય સમ્પજ્જલિતાય સજોતિભૂતાય – સો તત્થ ફેણુદ્દેહકં પચ્ચમાનો સકિમ્પિ ઉદ્ધં ગચ્છેય્ય સકિમ્પિ અધો ગચ્છેય્ય સકિમ્પિ તિરિયં ગચ્છેય્ય, યં વા ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં વિહારં પરિભુઞ્જેય્યા’’તિ? ‘‘એતદેવ, ભન્તે, વરં – યં ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં વિહારં પરિભુઞ્જેય્ય, દુક્ખઞ્હેતં, ભન્તે, યં બલવા પુરિસો ઉદ્ધંપાદં અધોસિરં ગહેત્વા તત્તાય લોહકુમ્ભિયા પક્ખિપેય્ય આદિત્તાય સમ્પજ્જલિતાય સજોતિભૂતાય – સો તત્થ ફેણુદ્દેહકં પચ્ચમાનો સકિમ્પિ ઉદ્ધં ગચ્છેય્ય સકિમ્પિ અધો ગચ્છેય્ય સકિમ્પિ તિરિયં ગચ્છેય્યા’’તિ.
‘‘આરોચયામિ વો, ભિક્ખવે, પટિવેદયામિ વો, ભિક્ખવે, યથા એતદેવ તસ્સ વરં દુસ્સીલસ્સ પાપધમ્મસ્સ…પે॰… કસમ્બુજાતસ્સ યં બલવા પુરિસો ઉદ્ધંપાદં અધોસિરં ગહેત્વા…પે॰… સકિમ્પિ તિરિયં ગચ્છેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? તતોનિદાનઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, મરણં વા નિગચ્છેય્ય મરણમત્તં વા દુક્ખં, ન ત્વેવ તપ્પચ્ચયા કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જેય્ય. યઞ્ચ ખો સો, ભિક્ખવે, દુસ્સીલો પાપધમ્મો…પે॰… કસમ્બુજાતો ખત્તિયમહાસાલાનં વા બ્રાહ્મણમહાસાલાનં વા ગહપતિમહાસાલાનં વા સદ્ધાદેય્યં વિહારં પરિભુઞ્જતિ . તઞ્હિ તસ્સ, ભિક્ખવે, હોતિ દીઘરત્તં અહિતાય દુક્ખાય કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જતિ.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘યેસઞ્ચ યેસં (?) મયં પરિભુઞ્જામ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપ્પચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારં … પરિક્ખારાનં (સી॰ સ્યા॰ ક॰) તેસં તે કારા મહપ્ફલા ભવિસ્સન્તિ મહાનિસંસા, અમ્હાકઞ્ચેવાયં પબ્બજ્જા અવઞ્ઝા ભવિસ્સતિ સફલા સઉદ્રયા’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બં – ‘અત્તત્થં વા, ભિક્ખવે, સમ્પસ્સમાનેન અલમેવ અપ્પમાદેન સમ્પાદેતું; પરત્થં વા, ભિક્ખવે, સમ્પસ્સમાનેન અલમેવ અપ્પમાદેન સમ્પાદેતું; ઉભયત્થં વા, ભિક્ખવે, સમ્પસ્સમાનેન અલમેવ અપ્પમાદેન સમ્પાદેતુ’’’ન્તિ.
ઇદમવોચ ભગવા ઇદમવોચ ભગવા…પે॰… (ક॰). ઇમસ્મિઞ્ચ પન વેય્યાકરણસ્મિં ભઞ્ઞમાને સટ્ઠિમત્તાનં ભિક્ખૂનં ઉણ્હં લોહિતં મુખતો ઉગ્ગઞ્છિ ઉગ્ગચ્છિ (ક॰). સટ્ઠિમત્તા ભિક્ખૂ સિક્ખં પચ્ચક્ખાય હીનાયાવત્તિંસુ – ‘‘સુદુક્કરં ભગવા, સુદુક્કરં ભગવા’’તિ. સટ્ઠિમત્તાનં ભિક્ખૂનં અનુપાદાય આસવેહિ ચિત્તાનિ વિમુચ્ચિંસૂતિ. અટ્ઠમં.
૯. સુનેત્તસુત્તં
૭૩. અ॰ નિ॰ ૬.૫૪; ૭.૬૬ ‘‘ભૂતપુબ્બં, ભિક્ખવે, સુનેત્તો નામ સત્થા અહોસિ તિત્થકરો કામેસુ વીતરાગો. સુનેત્તસ્સ ખો પન, ભિક્ખવે, સત્થુનો અનેકાનિ સાવકસતાનિ અહેસું. સુનેત્તો સત્થા સાવકાનં બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેસિ. યે ખો પન, ભિક્ખવે યે ખો ભિક્ખવે (સી॰ સ્યા॰), સુનેત્તસ્સ સત્થુનો બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ ચિત્તાનિ નપ્પસાદેસું તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિંસુ. યે ખો પન, ભિક્ખવે, સુનેત્તસ્સ સત્થુનો બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ ચિત્તાનિ પસાદેસું તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિંસુ.
‘‘ભૂતપુબ્બં , ભિક્ખવે, મૂગપક્ખો નામ સત્થા અહોસિ…પે॰… અરનેમિ નામ સત્થા અહોસિ…પે॰… કુદ્દાલકો કુદ્દાલો (સી॰ સ્યા॰) નામ સત્થા અહોસિ…પે॰… હત્થિપાલો નામ સત્થા અહોસિ…પે॰… જોતિપાલો નામ સત્થા અહોસિ…પે॰… અરકો નામ સત્થા અહોસિ તિત્થકરો કામેસુ વીતરાગો . અરકસ્સ ખો પન, ભિક્ખવે, સત્થુનો અનેકાનિ સાવકસતાનિ અહેસું. અરકો નામ સત્થા સાવકાનં બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેસિ. યે ખો પન, ભિક્ખવે, અરકસ્સ સત્થુનો બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ ચિત્તાનિ નપ્પસાદેસું, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપજ્જિંસુ. યે ખો પન, ભિક્ખવે, અરકસ્સ સત્થુનો બ્રહ્મલોકસહબ્યતાય ધમ્મં દેસેન્તસ્સ ચિત્તાનિ પસાદેસું, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપજ્જિંસુ.
‘‘તં કિં મઞ્ઞથ, ભિક્ખવે, યો ઇમે સત્ત સત્થારે તિત્થકરે કામેસુ વીતરાગે અનેકસતપરિવારે સસાવકસઙ્ઘે પદુટ્ઠચિત્તો અક્કોસેય્ય પરિભાસેય્ય, બહું સો અપુઞ્ઞં પસવેય્યા’’તિ? ‘‘એવં, ભન્તે’’. ‘‘યો, ભિક્ખવે, ઇમે સત્ત સત્થારે તિત્થકરે કામેસુ વીતરાગે અનેકસતપરિવારે સસાવકસઙ્ઘે પદુટ્ઠચિત્તો અક્કોસેય્ય પરિભાસેય્ય, બહું સો અપુઞ્ઞં પસવેય્ય. યો એકં દિટ્ઠિસમ્પન્નં પુગ્ગલં પદુટ્ઠચિત્તો અક્કોસતિ પરિભાસતિ, અયં તતો બહુતરં અપુઞ્ઞં પસવતિ. તં કિસ્સ હેતુ? નાહં, ભિક્ખવે, ઇતો બહિદ્ધા એવરૂપિં ખન્તિં વદામિ યથામં સબ્રહ્મચારીસુ’’.
‘‘તસ્માતિહ, ભિક્ખવે, એવં સિક્ખિતબ્બં – ‘ન નો સબ્રહ્મચારીસુ ન ત્વેવ અમ્હં સબ્રહ્મચારીસુ (સ્યા॰) અઙ્ગુત્તરનિકાયે અઞ્ઞથા દિસ્સતિ ચિત્તાનિ પદુટ્ઠાનિ ભવિસ્સન્તી’તિ. એવઞ્હિ વો, ભિક્ખવે, સિક્ખિતબ્બ’’ન્તિ. નવમં.
૧૦. અરકસુત્તં
૭૪. ‘‘ભૂતપુબ્બં, ભિક્ખવે, અરકો નામ સત્થા અહોસિ તિત્થકરો કામેસુ વીતરાગો. અરકસ્સ ખો પન, ભિક્ખવે, સત્થુનો અનેકાનિ સાવકસતાનિ અહેસું. અરકો સત્થા સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – અપ્પકં, બ્રાહ્મણ, જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં લહુસં (ટીકા) બહુદુક્ખં બહુપાયાસં મન્તાયં મન્તાય (સબ્બત્થ) ટીકા પસ્સિતબ્બા બોદ્ધબ્બં , કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ , બ્રાહ્મણ, તિણગ્ગે ઉસ્સાવબિન્દુ સૂરિયે ઉગ્ગચ્છન્તે ખિપ્પંયેવ પટિવિગચ્છતિ, ન ચિરટ્ઠિતિકં હોતિ; એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, ઉસ્સાવબિન્દૂપમં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં બહુદુક્ખં બહુપાયાસં મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, થુલ્લફુસિતકે દેવે વસ્સન્તે ઉદકબુબ્બુળં ઉદકપુપ્ફુળં (ક॰) ખિપ્પંયેવ પટિવિગચ્છતિ, ન ચિરટ્ઠિતિકં હોતિ; એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, ઉદકબુબ્બુળૂપમં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં બહુદુક્ખં બહુપાયાસં મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ઉદકે દણ્ડરાજિ ખિપ્પંયેવ પટિવિગચ્છતિ, ન ચિરટ્ઠિતિકા હોતિ; એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, ઉદકે દણ્ડરાજૂપમં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં…પે॰… નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, નદી પબ્બતેય્યા દૂરઙ્ગમા સીઘસોતા હારહારિની, નત્થિ સો ખણો વા લયો વા મુહુત્તો વા યં સા યાય (ક॰) આવત્તતિ થરતિ (સી॰), ધરતિ (સ્યા॰), અવતિટ્ઠેય્ય (?), અથ ખો સા ગચ્છતેવ વત્તતેવ સન્દતેવ; એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, નદીપબ્બતેય્યૂપમં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં…પે॰… નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, બલવા પુરિસો જિવ્હગ્ગે ખેળપિણ્ડં સંયૂહિત્વા અકસિરેનેવ વમેય્ય પતાપેય્ય (ક॰); એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, ખેળપિણ્ડૂપમં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં…પે॰… નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, દિવસંસન્તત્તે અયોકટાહે મંસપેસિ મંસપેસી (સી॰ સ્યા॰) પક્ખિત્તા ખિપ્પંયેવ પટિવિગચ્છતિ, ન ચિરટ્ઠિતિકા હોતિ; એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, મંસપેસૂપમં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં…પે॰… નત્થિ જાતસ્સ અમરણં.
‘‘સેય્યથાપિ, બ્રાહ્મણ, ગાવી વજ્ઝા આઘાતનં નીયમાના યં યદેવ પાદં ઉદ્ધરતિ, સન્તિકેવ હોતિ વધસ્સ સન્તિકેવ મરણસ્સ; એવમેવં ખો, બ્રાહ્મણ, ગોવજ્ઝૂપમં ગાવીવજ્ઝૂપમં (સી॰ સ્યા॰) જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં બહુદુક્ખં બહુપાયાસં મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણ’’ન્તિ.
‘‘તેન ખો પન, ભિક્ખવે, સમયેન મનુસ્સાનં સટ્ઠિવસ્સસહસ્સાનિ આયુપ્પમાણં અહોસિ, પઞ્ચવસ્સસતિકા કુમારિકા અલંપતેય્યા અહોસિ. તેન ખો પન, ભિક્ખવે, સમયેન મનુસ્સાનં છળેવ આબાધા અહેસું – સીતં, ઉણ્હં, જિઘચ્છા, પિપાસા, ઉચ્ચારો, પસ્સાવો. સો હિ નામ, ભિક્ખવે, અરકો સત્થા એવં દીઘાયુકેસુ મનુસ્સેસુ એવં ચિરટ્ઠિતિકેસુ એવં અપ્પાબાધેસુ સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેસ્સતિ – ‘અપ્પકં, બ્રાહ્મણ, જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં બહુદુક્ખં બહુપાયાસં મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણ’’’ન્તિ.
‘‘એતરહિ તં, ભિક્ખવે, સમ્મા વદમાનો વદેય્ય – ‘અપ્પકં જીવિતં મનુસ્સાનં પરિત્તં લહુકં બહુદુક્ખં બહુપાયાસં મન્તાયં બોદ્ધબ્બં, કત્તબ્બં કુસલં, ચરિતબ્બં બ્રહ્મચરિયં, નત્થિ જાતસ્સ અમરણ’ન્તિ. એતરહિ, ભિક્ખવે , યો ચિરં જીવતિ સો વસ્સસતં અપ્પં વા ભિય્યો. વસ્સસતં ખો પન, ભિક્ખવે, જીવન્તો તીણિયેવ ઉતુસતાનિ જીવતિ – ઉતુસતં હેમન્તાનં, ઉતુસતં ગિમ્હાનં, ઉતુસતં વસ્સાનં. તીણિ ખો પન, ભિક્ખવે, ઉતુસતાનિ જીવન્તો દ્વાદસ દ્વાદસં (સી॰ ક॰) યેવ માસસતાનિ જીવતિ – ચત્તારિ માસસતાનિ હેમન્તાનં , ચત્તારિ માસસતાનિ ગિમ્હાનં, ચત્તારિ માસસતાનિ વસ્સાનં. દ્વાદસ ખો પન, ભિક્ખવે, માસસતાનિ જીવન્તો ચતુવીસતિયેવ અદ્ધમાસસતાનિ જીવતિ – અટ્ઠદ્ધમાસસતાનિ હેમન્તાનં, અટ્ઠદ્ધમાસસતાનિ ગિમ્હાનં, અટ્ઠદ્ધમાસસતાનિ વસ્સાનં. ચતુવીસતિ ખો પન, ભિક્ખવે, અદ્ધમાસસતાનિ જીવન્તો છત્તિંસંયેવ રત્તિસહસ્સાનિ જીવતિ – દ્વાદસ રત્તિસહસ્સાનિ હેમન્તાનં, દ્વાદસ રત્તિસહસ્સાનિ ગિમ્હાનં, દ્વાદસ રત્તિસહસ્સાનિ વસ્સાનં. છત્તિંસં ખો પન, ભિક્ખવે, રત્તિસહસ્સાનિ જીવન્તો દ્વેસત્તતિયેવ દ્વેસત્તતિઞ્ઞેવ (સ્યા॰), દ્વેસત્તતિઞ્ચેવ (ક॰) ભત્તસહસ્સાનિ ભુઞ્જતિ – ચતુવીસતિ ભત્તસહસ્સાનિ હેમન્તાનં, ચતુવીસતિ ભત્તસહસ્સાનિ ગિમ્હાનં, ચતુવીસતિ ભત્તસહસ્સાનિ વસ્સાનં સદ્ધિં માતુથઞ્ઞાય સદ્ધિં ભત્તન્તરાયેન.
‘‘તત્રિમે ભત્તન્તરાયા કપિમિદ્ધોપિ ભત્તં ન ભુઞ્જતિ, દુક્ખિતોપિ ભત્તં ન ભુઞ્જતિ, બ્યાધિતોપિ ભત્તં ન ભુઞ્જતિ, ઉપોસથિકોપિ ભત્તં ન ભુઞ્જતિ , અલાભકેનપિ ભત્તં ન ભુઞ્જતિ. ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, મયા વસ્સસતાયુકસ્સ મનુસ્સસ્સ આયુપિ સઙ્ખાતો સઙ્ખાતં (?), આયુપ્પમાણમ્પિ સઙ્ખાતં, ઉતૂપિ સઙ્ખાતા, સંવચ્છરાપિ સઙ્ખાતા, માસાપિ સઙ્ખાતા, અદ્ધમાસાપિ સઙ્ખાતા, રત્તિપિ સઙ્ખાતા, દિવાપિ સઙ્ખાતા, ભત્તાપિ સઙ્ખાતા, ભત્તન્તરાયાપિ સઙ્ખાતા. યં, ભિક્ખવે, સત્થારા કરણીયં સાવકાનં હિતેસિના અનુકમ્પકેન અનુકમ્પં ઉપાદાય; કતં વો તં મયા એતાનિ, ભિક્ખવે, રુક્ખમૂલાનિ એતાનિ સુઞ્ઞાગારાનિ. ઝાયથ, ભિક્ખવે, મા પમાદત્થ; મા પચ્છા વિપ્પટિસારિનો અહુવત્થ. અયં વો અમ્હાકં અનુસાસની’’તિ. દસમં.
મહાવગ્ગો સત્તમો.
તસ્સુદ્દાનં –
હિરીસૂરિયં ઉપમા, ધમ્મઞ્ઞૂ પારિછત્તકં;
સક્કચ્ચં ભાવના અગ્ગિ, સુનેત્તઅરકેન ચાતિ.