૩. સત્તાવાસવગ્ગો
૧. તિઠાનસુત્તં
૨૧. ‘‘તીહિ , ભિક્ખવે, ઠાનેહિ ઉત્તરકુરુકા મનુસ્સા દેવે ચ તાવતિંસે અધિગ્ગણ્હન્તિ જમ્બુદીપકે ચ મનુસ્સે. કતમેહિ તીહિ? અમમા, અપરિગ્ગહા, નિયતાયુકા, વિસેસગુણા વિસેસભુનો (સી॰ સ્યા॰ પી॰) – ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, તીહિ ઠાનેહિ ઉત્તરકુરુકા મનુસ્સા દેવે ચ તાવતિંસે અધિગ્ગણ્હન્તિ જમ્બુદીપકે ચ મનુસ્સે.
‘‘તીહિ, ભિક્ખવે, ઠાનેહિ દેવા તાવતિંસા ઉત્તરકુરુકે ચ મનુસ્સે અધિગ્ગણ્હન્તિ જમ્બુદીપકે ચ મનુસ્સે. કતમેહિ તીહિ? દિબ્બેન આયુના, દિબ્બેન વણ્ણેન, દિબ્બેન સુખેન – ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, તીહિ ઠાનેહિ દેવા તાવતિંસા ઉત્તરકુરુકે ચ મનુસ્સે અધિગ્ગણ્હન્તિ જમ્બુદીપકે ચ મનુસ્સે.
કથા॰ ૨૭૧ ‘‘તીહિ, ભિક્ખવે, ઠાનેહિ જમ્બુદીપકા મનુસ્સા ઉત્તરકુરુકે ચ મનુસ્સે અધિગ્ગણ્હન્તિ દેવે ચ તાવતિંસે. કતમેહિ તીહિ? સૂરા, સતિમન્તો, ઇધ બ્રહ્મચરિયવાસો – ઇમેહિ ખો, ભિક્ખવે, તીહિ ઠાનેહિ જમ્બુદીપકા મનુસ્સા ઉત્તરકુરુકે ચ મનુસ્સે અધિગ્ગણ્હન્તિ દેવે ચ તાવતિંસે’’તિ. પઠમં.
૨. અસ્સખળુઙ્કસુત્તં
૨૨. અ॰ નિ॰ ૩.૧૪૧ ‘‘તયો ચ, ભિક્ખવે, અસ્સખળુઙ્કે દેસેસ્સામિ તયો ચ પુરિસખળુઙ્કે તયો ચ અસ્સપરસ્સે અસ્સસદસ્સે (સી॰ સ્યા॰ પી॰) અ॰ નિ॰ ૩.૧૪૨ તયો ચ પુરિસપરસ્સે પુરિસસદસ્સે (સી॰ સ્યા॰ પી॰) તયો ચ ભદ્દે અસ્સાજાનીયે તયો ચ ભદ્દે પુરિસાજાનીયે. તં સુણાથ.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, તયો અસ્સખળુઙ્કા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અસ્સખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો હોતિ, ન વણ્ણસમ્પન્નો, ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અસ્સખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ, ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અસ્સખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો અસ્સખળુઙ્કા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, તયો પુરિસખળુઙ્કા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો હોતિ, ન વણ્ણસમ્પન્નો, ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ, ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો. ઇધ પન, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો હોતિ, ન વણ્ણસમ્પન્નો ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇદમસ્સ જવસ્મિં વદામિ. અભિધમ્મે ખો પન અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો સંસાદેતિ સંસારેતિ (ક॰) અ॰ નિ॰ ૧.૩.૧૪૧, નો વિસ્સજ્જેતિ. ઇદમસ્સ ન વણ્ણસ્મિં વદામિ. ન ખો પન લાભી હોતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. ઇદમસ્સ ન આરોહપરિણાહસ્મિં વદામિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો હોતિ, ન વણ્ણસમ્પન્નો ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ, ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰… ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇદમસ્સ જવસ્મિં વદામિ. અભિધમ્મે ખો પન અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો વિસ્સજ્જેતિ, નો સંસાદેતિ. ઇદમસ્સ વણ્ણસ્મિં વદામિ. ન ખો પન લાભી હોતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. ઇદમસ્સ ન આરોહપરિણાહસ્મિં વદામિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ, ન આરોહપરિણાહસમ્પન્નો.
‘‘કથઞ્ચ , ભિક્ખવે, પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ…પે॰… ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇદમસ્સ જવસ્મિં વદામિ. અભિધમ્મે ખો પન અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો વિસ્સજ્જેતિ, નો સંસાદેતિ. ઇદમસ્સ વણ્ણસ્મિં વદામિ. લાભી ખો પન હોતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. ઇદમસ્સ આરોહપરિણાહસ્મિં વદામિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુરિસખળુઙ્કો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો પુરિસખળુઙ્કા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, તયો અસ્સપરસ્સા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અસ્સપરસ્સો…પે॰… જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો અસ્સપરસ્સા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, તયો પુરિસપરસ્સા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો પુરિસપરસ્સો…પે॰… જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ.
‘‘કથઞ્ચ , ભિક્ખવે, પુરિસપરસ્સો…પે॰… જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પઞ્ચન્નં ઓરમ્ભાગિયાનં સંયોજનાનં પરિક્ખયા ઓપપાતિકો હોતિ, તત્થ પરિનિબ્બાયી અનાવત્તિધમ્મો તસ્મા લોકા. ઇદમસ્સ જવસ્મિં વદામિ. અભિધમ્મે ખો પન અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો વિસ્સજ્જેતિ, નો સંસાદેતિ. ઇદમસ્સ વણ્ણસ્મિં વદામિ. લાભી ખો પન હોતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. ઇદમસ્સ આરોહપરિણાહસ્મિં વદામિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, પુરિસપરસ્સો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો પુરિસપરસ્સા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, તયો ભદ્દા અસ્સાજાનીયા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો ભદ્દો અસ્સાજાનીયો…પે॰… જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો ભદ્દા અસ્સાજાનીયા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, તયો ભદ્દા પુરિસાજાનીયા? ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો ભદ્દો પુરિસાજાનીયો…પે॰… જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ.
‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભદ્દો પુરિસાજાનીયો…પે॰… જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદમસ્સ જવસ્મિં વદામિ. અભિધમ્મે ખો પન અભિવિનયે પઞ્હં પુટ્ઠો વિસ્સજ્જેતિ, નો સંસાદેતિ. ઇદમસ્સ વણ્ણસ્મિં વદામિ. લાભી ખો પન હોતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. ઇદમસ્સ આરોહપરિણાહસ્મિં વદામિ. એવં ખો, ભિક્ખવે, ભદ્દો પુરિસાજાનીયો જવસમ્પન્નો ચ હોતિ વણ્ણસમ્પન્નો ચ આરોહપરિણાહસમ્પન્નો ચ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, તયો ભદ્દા પુરિસાજાનીયા’’તિ. દુતિયં.
૩. તણ્હામૂલકસુત્તં
૨૩. દી॰ નિ॰ ૨.૧૦૩ ‘‘નવ, ભિક્ખવે, તણ્હામૂલકે ધમ્મે દેસેસ્સામિ, તં સુણાથ. કતમે ચ, ભિક્ખવે, નવ તણ્હામૂલકા ધમ્મા? તણ્હં પટિચ્ચ પરિયેસના, પરિયેસનં પટિચ્ચ લાભો, લાભં પટિચ્ચ વિનિચ્છયો, વિનિચ્છયં પટિચ્ચ છન્દરાગો, છન્દરાગં પટિચ્ચ અજ્ઝોસાનં, અજ્ઝોસાનં પટિચ્ચ પરિગ્ગહો, પરિગ્ગહં પટિચ્ચ મચ્છરિયં, મચ્છરિયં પટિચ્ચ આરક્ખો, આરક્ખાધિકરણં દણ્ડાદાનં સત્થાદાનં કલહવિગ્ગહવિવાદતુવંતુવંપેસુઞ્ઞમુસાવાદા અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, નવ તણ્હામૂલકા ધમ્મા’’તિ. તતિયં.
૪. સત્તાવાસસુત્તં
૨૪. દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૧ ‘‘નવયિમે, ભિક્ખવે, સત્તાવાસા. કતમે નવ? સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા નાનત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ મનુસ્સા, એકચ્ચે ચ દેવા, એકચ્ચે ચ વિનિપાતિકા. અયં પઠમો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ , ભિક્ખવે, સત્તા નાનત્તકાયા એકત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા બ્રહ્મકાયિકા પઠમાભિનિબ્બત્તા. અયં દુતિયો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ , ભિક્ખવે, સત્તા એકત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા આભસ્સરા. અયં તતિયો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા એકત્તકાયા એકત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા સુભકિણ્હા. અયં ચતુત્થો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા અસઞ્ઞિનો અપ્પટિસંવેદિનો, સેય્યથાપિ દેવા અસઞ્ઞસત્તા. અયં પઞ્ચમો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ , ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનૂપગા. અયં છટ્ઠો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનૂપગા. અયં સત્તમો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનૂપગા. અયં અટ્ઠમો સત્તાવાસો.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સત્તા સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનૂપગા. અયં નવમો સત્તાવાસો. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, નવ સત્તાવાસા’’તિ. ચતુત્થં.
૫. પઞ્ઞાસુત્તં
૨૫. ‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ, તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો કલ્લં વચનાય – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ.
‘‘કથઞ્ચ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ? ‘વીતરાગં મે ચિત્ત’ન્તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘વીતદોસં મે ચિત્ત’ન્તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘વીતમોહં મે ચિત્ત’ન્તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અસરાગધમ્મં મે ચિત્ત’ન્તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અસદોસધમ્મં મે ચિત્ત’ન્તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અસમોહધમ્મં મે ચિત્ત’ન્તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અનાવત્તિધમ્મં મે ચિત્તં કામભવાયા’તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અનાવત્તિધમ્મં મે ચિત્તં રૂપભવાયા’તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અનાવત્તિધમ્મં મે ચિત્તં અરૂપભવાયા’તિ પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ. યતો ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પઞ્ઞાય ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ, તસ્સેતં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો કલ્લં વચનાય – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. સિલાયૂપસુત્તં
૨૬. એકં સમયં આયસ્મા ચ સારિપુત્તો આયસ્મા ચ ચન્દિકાપુત્તો રાજગહે વિહરન્તિ વેળુવને કલન્દકનિવાપે. તત્ર ખો આયસ્મા ચન્દિકાપુત્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ ( ) (આવુસો…પે॰… એતદવોચ) (સી॰) – ‘‘દેવદત્તો, આવુસો, ભિક્ખૂનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ.
એવં વુત્તે આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં ચન્દિકાપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, આવુસો ચન્દિકાપુત્ત, દેવદત્તો ભિક્ખૂનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’તિ. એવઞ્ચ ખો, આવુસો, ચન્દિકાપુત્ત, દેવદત્તો ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ.
દુતિયમ્પિ ખો આયસ્મા ચન્દિકાપુત્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘દેવદત્તો, આવુસો, ભિક્ખૂનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ. દુતિયમ્પિ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં ચન્દિકાપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, આવુસો ચન્દિકાપુત્ત, દેવદત્તો ભિક્ખૂનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’તિ. એવઞ્ચ ખો, આવુસો ચન્દિકાપુત્ત, દેવદત્તો ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ.
તતિયમ્પિ ખો આયસ્મા ચન્દિકાપુત્તો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘દેવદત્તો, આવુસો, ભિક્ખૂનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ. તતિયમ્પિ ખો આયસ્મા સારિપુત્તો આયસ્મન્તં ચન્દિકાપુત્તં એતદવોચ – ‘‘ન ખો, આવુસો ચન્દિકાપુત્ત, દેવદત્તો ભિક્ખૂનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’તિ. એવઞ્ચ ખો, આવુસો ચન્દિકાપુત્ત, દેવદત્તો ભિક્ખૂનં ધમ્મં દેસેતિ – ‘યતો ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ, તસ્સેતં ભિક્ખુનો કલ્લં વેય્યાકરણાય – ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયાતિ પજાનામી’’’તિ.
‘‘કથઞ્ચ, આવુસો, ભિક્ખુનો ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ? ‘વીતરાગં મે ચિત્ત’ન્તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘વીતદોસં મે ચિત્ત’ન્તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘વીતમોહં મે ચિત્ત’ન્તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અસરાગધમ્મં મે ચિત્ત’ન્તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અસદોસધમ્મં મે ચિત્ત’ન્તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અસમોહધમ્મં મે ચિત્ત’ન્તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અનાવત્તિધમ્મં મે ચિત્તં કામભવાયા’તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અનાવત્તિધમ્મં મે ચિત્તં રૂપભવાયા’તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ; ‘અનાવત્તિધમ્મં મે ચિત્તં અરૂપભવાયા’તિ ચેતસા ચિત્તં સુપરિચિતં હોતિ. એવં સમ્મા વિમુત્તચિત્તસ્સ ખો, આવુસો, ભિક્ખુનો ભુસા ચેપિ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ચક્ખુસ્સ આપાથં આગચ્છન્તિ, નેવસ્સ ચિત્તં પરિયાદિયન્તિ; અમિસ્સીકતમેવસ્સ ચિત્તં હોતિ ઠિતં આનેઞ્જપ્પત્તં, વયં ચસ્સાનુપસ્સતિ.
‘‘સેય્યથાપિ, આવુસો, સિલાયૂપો સોળસકુક્કુકો. તસ્સસ્સુ અટ્ઠ કુક્કૂ હેટ્ઠા નેમઙ્ગમા, અટ્ઠ કુક્કૂ ઉપરિ નેમસ્સ. અથ પુરત્થિમાય ચેપિ દિસાય આગચ્છેય્ય ભુસા વાતવુટ્ઠિ, નેવ નં સઙ્કમ્પેય્ય ન સમ્પવેધેય્ય; અથ પચ્છિમાય… અથ ઉત્તરાય… અથ દક્ખિણાય ચેપિ દિસાય આગચ્છેય્ય ભુસા વાતવુટ્ઠિ, નેવ નં સઙ્કમ્પેય્ય ન સમ્પવેધેય્ય. તં કિસ્સ હેતુ? ગમ્ભીરત્તા, આવુસો, નેમસ્સ, સુનિખાતત્તા સિલાયૂપસ્સ. એવમેવં ખો, આવુસો, સમ્મા વિમુત્તચિત્તસ્સ ભિક્ખુનો ભુસા ચેપિ ચક્ખુવિઞ્ઞેય્યા રૂપા ચક્ખુસ્સ આપાથં આગચ્છન્તિ, નેવસ્સ ચિત્તં પરિયાદિયન્તિ; અમિસ્સીકતમેવસ્સ ચિત્તં હોતિ ઠિતં આનેઞ્જપ્પત્તં, વયં ચસ્સાનુપસ્સતિ.
‘‘ભુસા ચેપિ સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા… મનોવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા મનસ્સ આપાથં આગચ્છન્તિ, નેવસ્સ ચિત્તં પરિયાદિયન્તિ; અમિસ્સીકતમેવસ્સ ચિત્તં હોતિ ઠિતં આનેઞ્જપ્પત્તં, વયં ચસ્સાનુપસ્સતી’’તિ. છટ્ઠં.
૭. પઠમવેરસુત્તં
૨૭. અ॰ નિ॰ ૯.૯૨; સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૨૪ અથ ખો અનાથપિણ્ડિકો ગહપતિ યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો અનાથપિણ્ડિકં ગહપતિં ભગવા એતદવોચ –
‘‘યતો ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકસ્સ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ, ચતૂહિ ચ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ, સો આકઙ્ખમાનો અત્તનાવ અત્તાનં બ્યાકરેય્ય – ‘ખીણનિરયોમ્હિ ખીણતિરચ્છાનયોનિ ખીણપેત્તિવિસયો ખીણાપાયદુગ્ગતિવિનિપાતો, સોતાપન્નોહમસ્મિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’’તિ.
‘‘કતમાનિ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ? યં, ગહપતિ, પાણાતિપાતી પાણાતિપાતપચ્ચયા દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ, પાણાતિપાતા પટિવિરતો નેવ દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ન સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ન ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. પાણાતિપાતા પટિવિરતસ્સ એવં તં ભયં વેરં વૂપસન્તં હોતિ.
‘‘યં, ગહપતિ, અદિન્નાદાયી…પે॰… કામેસુમિચ્છાચારી… મુસાવાદી… સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાયી સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનપચ્ચયા દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ, સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતો નેવ દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ન સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ન ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતસ્સ એવં તં ભયં વેરં વૂપસન્તં હોતિ. ઇમાનિ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ.
‘‘કતમેહિ ચતૂહિ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ? ઇધ, ગહપતિ, અરિયસાવકો બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વિજ્જાચરણસમ્પન્નો સુગતો લોકવિદૂ અનુત્તરો પુરિસદમ્મસારથિ સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’’’તિ.
ધમ્મે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘સ્વાક્ખાતો ભગવતા ધમ્મો સન્દિટ્ઠિકો અકાલિકો એહિપસ્સિકો ઓપનેય્યિકો પચ્ચત્તં વેદિતબ્બો વિઞ્ઞૂહી’તિ.
સઙ્ઘે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘સુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો ઉજુપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો ઞાયપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો સામીચિપ્પટિપન્નો ભગવતો સાવકસઙ્ઘો; યદિદં ચત્તારિ પુરિસયુગાનિ અટ્ઠ પુરિસપુગ્ગલા એસ ભગવતો સાવકસઙ્ઘો આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સા’તિ.
અરિયકન્તેહિ સીલેહિ સમન્નાગતો હોતિ અખણ્ડેહિ અચ્છિદ્દેહિ અસબલેહિ અકમ્માસેહિ ભુજિસ્સેહિ વિઞ્ઞુપ્પસત્થેહિ અપરામટ્ઠેહિ સમાધિસંવત્તનિકેહિ. ઇમેહિ ચતૂહિ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘યતો ખો, ગહપતિ, અરિયસાવકસ્સ ઇમાનિ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ, ઇમેહિ ચ ચતૂહિ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ, સો આકઙ્ખમાનો અત્તનાવ અત્તાનં બ્યાકરેય્ય – ‘ખીણનિરયોમ્હિ ખીણતિરચ્છાનયોનિ ખીણપેત્તિવિસયો ખીણાપાયદુગ્ગતિવિનિપાતો; સોતાપન્નોહમસ્મિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’’તિ. સત્તમં.
૮. દુતિયવેરસુત્તં
૨૮. સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૨૫ ‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ, ચતૂહિ ચ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ, સો આકઙ્ખમાનો અત્તનાવ અત્તાનં બ્યાકરેય્ય – ‘ખીણનિરયોમ્હિ ખીણતિરચ્છાનયોનિ ખીણપેત્તિવિસયો ખીણાપાયદુગ્ગતિવિનિપાતો; સોતાપન્નોહમસ્મિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’’તિ.
‘‘કતમાનિ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ? યં, ભિક્ખવે, પાણાતિપાતી પાણાતિપાતપચ્ચયા દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ, પાણાતિપાતા પટિવિરતો…પે॰… એવં તં ભયં વેરં વૂપસન્તં હોતિ.
‘‘યં, ભિક્ખવે, અદિન્નાદાયી…પે॰… સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાયી સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાનપચ્ચયા દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ, સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતો નેવ દિટ્ઠધમ્મિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ન સમ્પરાયિકમ્પિ ભયં વેરં પસવતિ, ન ચેતસિકમ્પિ દુક્ખં દોમનસ્સં પટિસંવેદેતિ. સુરામેરયમજ્જપમાદટ્ઠાના પટિવિરતસ્સ એવં તં ભયં વેરં વૂપસન્તં હોતિ. ઇમાનિ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ.
‘‘કતમેહિ ચતૂહિ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ – ‘ઇતિપિ સો ભગવા…પે॰… સત્થા દેવમનુસ્સાનં બુદ્ધો ભગવા’તિ. ધમ્મે…પે॰… સઙ્ઘે… અરિયકન્તેહિ સીલેહિ સમન્નાગતો હોતિ અખણ્ડેહિ અચ્છિદ્દેહિ અસબલેહિ અકમ્માસેહિ ભુજિસ્સેહિ વિઞ્ઞુપ્પસત્થેહિ અપરામટ્ઠેહિ સમાધિસંવત્તનિકેહિ. ઇમેહિ ચતૂહિ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ.
‘‘યતો ખો, ભિક્ખવે, અરિયસાવકસ્સ ઇમાનિ પઞ્ચ ભયાનિ વેરાનિ વૂપસન્તાનિ હોન્તિ, ઇમેહિ ચ ચતૂહિ સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો હોતિ, સો આકઙ્ખમાનો અત્તનાવ અત્તાનં બ્યાકરેય્ય – ‘ખીણનિરયોમ્હિ ખીણતિરચ્છાનયોનિ ખીણપેત્તિવિસયો ખીણાપાયદુગ્ગતિવિનિપાતો ; સોતાપન્નોહમસ્મિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો’’’તિ. અટ્ઠમં.
૯. આઘાતવત્થુસુત્તં
૨૯. વિભ॰ ૯૬૦; દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૦; અ॰ નિ॰ ૧૦.૭૯ ‘‘નવયિમાનિ, ભિક્ખવે, આઘાતવત્થૂનિ. કતમાનિ નવ? ‘અનત્થં મે અચરી’તિ આઘાતં બન્ધતિ; ‘અનત્થં મે ચરતી’તિ આઘાતં બન્ધતિ; ‘અનત્થં મે ચરિસ્સતી’તિ આઘાતં બન્ધતિ; ‘પિયસ્સ મે મનાપસ્સ અનત્થં અચરી’તિ…પે॰… ‘અનત્થં ચરતી’તિ…પે॰… ‘અનત્થં ચરિસ્સતી’તિ આઘાતં બન્ધતિ; ‘અપ્પિયસ્સ મે અમનાપસ્સ અત્થં અચરી’તિ …પે॰… ‘અત્થં ચરતી’તિ…પે॰… ‘અત્થં ચરિસ્સતી’તિ આઘાતં બન્ધતિ. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, નવ આઘાતવત્થૂની’’તિ. નવમં.
૧૦. આઘાતપટિવિનયસુત્તં
૩૦. દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૦, ૩૫૯ ‘‘નવયિમે, ભિક્ખવે, આઘાતપટિવિનયા. કતમે નવ? ‘અનત્થં મે અચરિ અચરીતિ (સ્યા॰), એવં ‘‘ચરતિ, ચરિસ્સતિ’’ પદેસુપિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા’તિ આઘાતં પટિવિનેતિ; ‘અનત્થં મે ચરતિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા’તિ આઘાતં પટિવિનેતિ; ‘અનત્થં મે ચરિસ્સતિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા’તિ આઘાતં પટિવિનેતિ; પિયસ્સ મે મનાપસ્સ અનત્થં અચરિ…પે॰… અનત્થં ચરતિ…પે॰… ‘અનત્થં ચરિસ્સતિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા’તિ આઘાતં પટિવિનેતિ; અપ્પિયસ્સ મે અમનાપસ્સ અત્થં અચરિ…પે॰… અત્થં ચરતિ…પે॰… ‘અત્થં ચરિસ્સતિ, તં કુતેત્થ લબ્ભા’તિ આઘાતં પટિવિનેતિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, નવ આઘાતપટિવિનયા’’તિ. દસમં.
૧૧. અનુપુબ્બનિરોધસુત્તં
૩૧. ‘‘નવયિમે, ભિક્ખવે, અનુપુબ્બનિરોધા. કતમે નવ? પઠમં ઝાનં સમાપન્નસ્સ કામસઞ્ઞા આમિસ્સસઞ્ઞા (સ્યા॰) નિરુદ્ધા હોતિ; દુતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ વિતક્કવિચારા નિરુદ્ધા હોન્તિ; તતિયં ઝાનં સમાપન્નસ્સ પીતિ નિરુદ્ધા હોતિ; ચતુત્થં ઝાનં સમાપન્નસ્સ અસ્સાસપસ્સાસા નિરુદ્ધા હોન્તિ; આકાસાનઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ રૂપસઞ્ઞા નિરુદ્ધા હોતિ; વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમાપન્નસ્સ આકાસાનઞ્ચાયતનસઞ્ઞા નિરુદ્ધા હોતિ; આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનસઞ્ઞા નિરુદ્ધા હોતિ ; નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમાપન્નસ્સ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનસઞ્ઞા નિરુદ્ધા હોતિ; સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં સમાપન્નસ્સ સઞ્ઞા ચ વેદના ચ નિરુદ્ધા હોન્તિ. ઇમે ખો, ભિક્ખવે, નવ અનુપુબ્બનિરોધા’’તિ દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૪, ૩૪૯. એકાદસમં.
સત્તાવાસવગ્ગો તતિયો.
તસ્સુદ્દાનં –
તિઠાનં ખળુઙ્કો તણ્હા, સત્તપઞ્ઞા સિલાયુપો;
દ્વે વેરા દ્વે આઘાતાનિ, અનુપુબ્બનિરોધેન ચાતિ.