૩. મહાવગ્ગો
૧. સીહનાદસુત્તં
૨૧. ‘‘સીહો , ભિક્ખવે, મિગરાજા સાયન્હસમયં આસયા નિક્ખમતિ. આસયા નિક્ખમિત્વા વિજમ્ભતિ. વિજમ્ભિત્વા સમન્તા ચતુદ્દિસં ચતુદ્દિસા (સ્યા॰ ક॰) અ॰ નિ॰ ૬.૬૪ અનુવિલોકેતિ. સમન્તા ચતુદ્દિસં ચતુદ્દિસા (સ્યા॰ ક॰) અ॰ નિ॰ ૬.૬૪ અનુવિલોકેત્વા તિક્ખત્તું સીહનાદં નદતિ. તિક્ખત્તું સીહનાદં નદિત્વા ગોચરાય પક્કમતિ. તં કિસ્સ હેતુ? ‘માહં ખુદ્દકે પાણે વિસમગતે સઙ્ઘાતં આપાદેસિ’ન્તિ!
‘‘‘સીહો’તિ, ખો ભિક્ખવે, તથાગતસ્સેતં અધિવચનં અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. યં ખો, ભિક્ખવે, તથાગતો પરિસાય ધમ્મં દેસેતિ, ઇદમસ્સ હોતિ સીહનાદસ્મિં.
મ॰ નિ॰ ૧.૧૪૮; વિભ॰ ૭૬૦; પટિ॰ મ॰ ૨.૪૪ ‘‘દસયિમાનિ , ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ, યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. કતમાનિ દસ? ઇધ, ભિક્ખવે, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો વિપાકં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો વિપાકં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો સબ્બત્થગામિનિં પટિપદં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે , તથાગતો સબ્બત્થગામિનિં પટિપદં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો અનેકધાતું નાનાધાતું લોકં અનેકધાતુનાનાધાતુલોકં (સી॰ ક॰) યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો અનેકધાતું નાનાધાતું લોકં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ…પે॰… બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો સત્તાનં નાનાધિમુત્તિકતં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો સત્તાનં નાનાધિમુત્તિકતં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ…પે॰… બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તં યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ…પે॰… બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં સંકિલેસં વોદાનં વુટ્ઠાનં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિ…પે॰… પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ…પે॰… બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિસતસહસ્સમ્પિ અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે, ‘અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’તિ, ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. યમ્પિ ભિક્ખવે, તથાગતો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે॰… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે, સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ. ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે, સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. યમ્પિ , ભિક્ખવે, તથાગતો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન…પે॰… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, ઇદમ્પિ, ભિક્ખવે, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, દસ તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ, યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતી’’તિ. પઠમં.
૨. અધિવુત્તિપદસુત્તં
૨૨. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નં ખો આયસ્મન્તં આનન્દં ભગવા એતદવોચ –
‘‘યે તે, આનન્દ, ધમ્મા તેસં તેસં અધિવુત્તિપદાનં અધિમુત્તિપદાનં (ક॰) અભિઞ્ઞા સચ્છિકિરિયાય સંવત્તન્તિ, વિસારદો અહં, આનન્દ, તત્થ પટિજાનામિ. ‘તેસં તેસં તથા તથા ધમ્મં દેસેતું યથા યથા પટિપન્નો સન્તં વા અત્થીતિ ઞસ્સતિ, અસન્તં વા નત્થીતિ ઞસ્સતિ, હીનં વા હીનન્તિ ઞસ્સતિ , પણીતં વા પણીતન્તિ ઞસ્સતિ, સઉત્તરં વા સઉત્તરન્તિ ઞસ્સતિ, અનુત્તરં વા અનુત્તરન્તિ ઞસ્સતિ; યથા યથા વા પન તં ઞાતેય્યં વા દટ્ઠેય્યં વા સચ્છિકરેય્યં વા, તથા તથા ઞસ્સતિ વા દક્ખતિ વા સચ્છિકરિસ્સતિ વા’તિ ઠાનમેતં વિજ્જતિ. એતદાનુત્તરિયં, આનન્દ, ઞાણાનં યદિદં તત્થ તત્થ યથાભૂતઞાણં. એતસ્મા ચાહં, આનન્દ, ઞાણા અઞ્ઞં ઞાણં ઉત્તરિતરં વા પણીતતરં વા નત્થીતિ વદામિ.
‘‘દસયિમાનિ, આનન્દ, તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ, યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ. કતમાનિ દસ? ઇધાનન્દ, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ, તથાગતો ઠાનઞ્ચ ઠાનતો અટ્ઠાનઞ્ચ અટ્ઠાનતો યથાભૂતં પજાનાતિ, ઇદમ્પાનન્દ, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નાનં કમ્મસમાદાનાનં ઠાનસો હેતુસો વિપાકં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો સબ્બત્થગામિનિં પટિપદં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો અનેકધાતું નાનાધાતું લોકં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ …પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો સત્તાનં નાનાધિમુત્તિકતં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો પરસત્તાનં પરપુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયપરોપરિયત્તં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તીનં સંકિલેસં વોદાનં વુટ્ઠાનં યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે॰… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન…પે॰… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. યમ્પાનન્દ…પે॰… ઇદમ્પાનન્દ…પે॰….
‘‘પુન ચપરં, આનન્દ, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યમ્પાનન્દ, તથાગતો આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં…પે॰… સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદમ્પાનન્દ, તથાગતસ્સ તથાગતબલં હોતિ, યં બલં આગમ્મ તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ, પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતિ.
‘‘ઇમાનિ ખો, આનન્દ, દસ તથાગતસ્સ તથાગતબલાનિ, યેહિ બલેહિ સમન્નાગતો તથાગતો આસભં ઠાનં પટિજાનાતિ , પરિસાસુ સીહનાદં નદતિ, બ્રહ્મચક્કં પવત્તેતી’’તિ. દુતિયં.
૩. કાયસુત્તં
૨૩. ‘‘અત્થિ , ભિક્ખવે, ધમ્મા કાયેન પહાતબ્બા, નો વાચાય. અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા વાચાય પહાતબ્બા, નો કાયેન. અત્થિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા નેવ કાયેન પહાતબ્બા નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા દિસ્વા દિસ્વા (સી॰ સ્યા॰) પહાતબ્બા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા કાયેન પહાતબ્બા, નો વાચાય? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અકુસલં આપન્નો હોતિ કિઞ્ચિ દેસં કઞ્ચિ દેવ દેસં (સી॰ સ્યા॰) કાયેન. તમેનં અનુવિચ્ચ વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી એવમાહંસુ – ‘આયસ્મા ખો અકુસલં આપન્નો કિઞ્ચિ દેસં કાયેન. સાધુ વતાયસ્મા કાયદુચ્ચરિતં પહાય કાયસુચરિતં ભાવેતૂ’તિ. સો અનુવિચ્ચ વિઞ્ઞૂહિ સબ્રહ્મચારીહિ વુચ્ચમાનો કાયદુચ્ચરિતં પહાય કાયસુચરિતં ભાવેતિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા કાયેન પહાતબ્બા, નો વાચાય.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા વાચાય પહાતબ્બા, નો કાયેન? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અકુસલં આપન્નો હોતિ કિઞ્ચિ દેસં વાચાય. તમેનં અનુવિચ્ચ વિઞ્ઞૂ સબ્રહ્મચારી એવમાહંસુ – ‘આયસ્મા ખો અકુસલં આપન્નો કિઞ્ચિ દેસં વાચાય. સાધુ વતાયસ્મા વચીદુચ્ચરિતં પહાય વચીસુચરિતં ભાવેતૂ’તિ. સો અનુવિચ્ચ વિઞ્ઞૂહિ સબ્રહ્મચારીહિ વુચ્ચમાનો વચીદુચ્ચરિતં પહાય વચીસુચરિતં ભાવેતિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા વાચાય પહાતબ્બા, નો કાયેન.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા નેવ કાયેન પહાતબ્બા નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા પહાતબ્બા? લોભો, ભિક્ખવે, નેવ કાયેન પહાતબ્બો નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા પહાતબ્બો. દોસો , ભિક્ખવે…પે॰… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો … મચ્છરિયં, ભિક્ખવે, નેવ કાયેન પહાતબ્બં નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા પહાતબ્બં.
‘‘પાપિકા , ભિક્ખવે, ઇસ્સા નેવ કાયેન પહાતબ્બા નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા પહાતબ્બા. કતમા ચ, ભિક્ખવે, પાપિકા ઇસ્સા? ઇધ, ભિક્ખવે, ઇજ્ઝતિ ગહપતિસ્સ વા ગહપતિપુત્તસ્સ વા ધનેન વા ધઞ્ઞેન વા રજતેન વા જાતરૂપેન વા. તત્રાઞ્ઞતરસ્સ દાસસ્સ વા ઉપવાસસ્સ વા એવં હોતિ – ‘અહો વતિમસ્સ ગહપતિસ્સ વા ગહપતિપુત્તસ્સ વા ન ઇજ્ઝેય્ય ધનેન વા ધઞ્ઞેન વા રજતેન વા જાતરૂપેન વા’તિ. સમણો વા પન બ્રાહ્મણો વા લાભી હોતિ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાનં. તત્રાઞ્ઞતરસ્સ સમણસ્સ વા બ્રાહ્મણસ્સ વા એવં હોતિ – ‘અહો વત અયમાયસ્મા ન લાભી અસ્સ ચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારાન’ન્તિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પાપિકા ઇસ્સા.
‘‘પાપિકા, ભિક્ખવે, ઇચ્છા નેવ કાયેન પહાતબ્બા નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા પહાતબ્બા. કતમા ચ, ભિક્ખવે, પાપિકા ઇચ્છા? વિભ॰ ૮૫૧ ઇધ, ભિક્ખવે, એકચ્ચો અસ્સદ્ધો સમાનો ‘સદ્ધોતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; દુસ્સીલો સમાનો ‘સીલવાતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; અપ્પસ્સુતો સમાનો ‘બહુસ્સુતોતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; સઙ્ગણિકારામો સમાનો ‘પવિવિત્તોતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; કુસીતો સમાનો ‘આરદ્ધવીરિયોતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; મુટ્ઠસ્સતિ સમાનો ‘ઉપટ્ઠિતસ્સતીતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; અસમાહિતો સમાનો ‘સમાહિતોતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; દુપ્પઞ્ઞો સમાનો ‘પઞ્ઞવાતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ; અખીણાસવો સમાનો ‘ખીણાસવોતિ મં જાનેય્યુ’ન્તિ ઇચ્છતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પાપિકા ઇચ્છા. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, ધમ્મા નેવ કાયેન પહાતબ્બા નો વાચાય, પઞ્ઞાય દિસ્વા પહાતબ્બા.
‘‘તઞ્ચે, ભિક્ખવે, ભિક્ખું લોભો અભિભુય્ય ઇરિયતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય ઇરિયતિ. સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો અભિભુય્ય ઇરિયતિ; નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય ઇરિયતી’તિ.
‘‘તઞ્ચે , ભિક્ખવે, ભિક્ખું લોભો નાભિભુય્ય ઇરિયતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય ઇરિયતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો નાભિભુય્ય ઇરિયતિ; તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો … ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય ઇરિયતી’’’તિ. તતિયં.
૪. મહાચુન્દસુત્તં
૨૪. એકં સમયં આયસ્મા મહાચુન્દો ચેતીસુ વિહરતિ સહજાતિયં. તત્ર ખો આયસ્મા મહાચુન્દો ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘આવુસો ભિક્ખવે’’તિ. ‘‘આવુસો’’તિ ખો તે ભિક્ખૂ આયસ્મતો મહાચુન્દસ્સ પચ્ચસ્સોસું. આયસ્મા મહાચુન્દો એતદવોચ –
‘‘ઞાણવાદં, આવુસો, ભિક્ખુ વદમાનો – ‘જાનામિમં ધમ્મં, પસ્સામિમં ધમ્મ’ન્તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો … કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘ભાવનાવાદં, આવુસો, ભિક્ખુ વદમાનો – ‘ભાવિતકાયોમ્હિ ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞો’તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો … મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘ઞાણવાદઞ્ચ, આવુસો, ભિક્ખુ વદમાનો ભાવનાવાદઞ્ચ – ‘જાનામિમં ધમ્મં, પસ્સામિમં ધમ્મં, ભાવિતકાયોમ્હિ ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞો’તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘સેય્યથાપિ , આવુસો, પુરિસો દલિદ્દોવ સમાનો અડ્ઢવાદં વદેય્ય, અધનોવ સમાનો ધનવાવાદં વદેય્ય, અભોગોવ સમાનો ભોગવાવાદં વદેય્ય. સો કિસ્મિઞ્ચિદેવ ધનકરણીયે સમુપ્પન્ને ન સક્કુણેય્ય ઉપનીહાતું ધનં વા ધઞ્ઞં વા રજતં વા જાતરૂપં વા. તમેનં એવં જાનેય્યું – ‘દલિદ્દોવ અયમાયસ્મા સમાનો અડ્ઢવાદં વદેતિ, અધનોવ અયમાયસ્મા સમાનો ધનવાવાદં વદેતિ, અભોગવાવ અયમાયસ્મા સમાનો ભોગવાવાદં વદેતિ. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ અયમાયસ્મા કિસ્મિઞ્ચિદેવ ધનકરણીયે સમુપ્પન્ને ન સક્કોતિ ઉપનીહાતું ધનં વા ધઞ્ઞં વા રજતં વા જાતરૂપં વા’તિ.
‘‘એવમેવં ખો, આવુસો, ઞાણવાદઞ્ચ ભિક્ખુ વદમાનો ભાવનાવાદઞ્ચ – ‘જાનામિમં ધમ્મં, પસ્સામિમં ધમ્મં, ભાવિતકાયોમ્હિ ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞો’તિ. તં ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો અભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; નાયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા … પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા અભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘ઞાણવાદં, આવુસો, ભિક્ખુ વદમાનો – ‘જાનામિમં ધમ્મં, પસ્સામિમં ધમ્મ’ન્તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘અયમાયસ્મા તથા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘ભાવનાવાદં , આવુસો, ભિક્ખુ વદમાનો – ‘ભાવિતકાયોમ્હિ ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞો’તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘ઞાણવાદઞ્ચ, આવુસો, ભિક્ખુ વદમાનો ભાવનાવાદઞ્ચ – ‘જાનામિમં ધમ્મં, પસ્સામિમં ધમ્મં, ભાવિતકાયોમ્હિ ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞો’તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતી’તિ.
‘‘સેય્યથાપિ , આવુસો, પુરિસો અડ્ઢોવ સમાનો અડ્ઢવાદં વદેય્ય, ધનવાવ સમાનો ધનવાવાદં વદેય્ય, ભોગવાવ સમાનો ભોગવાવાદં વદેય્ય. સો કિસ્મિઞ્ચિદેવ ધનકરણીયે સમુપ્પન્ને સક્કુણેય્ય ઉપનીહાતું ધનં વા ધઞ્ઞં વા રજતં વા જાતરૂપં વા. તમેનં એવં જાનેય્યું – ‘અડ્ઢોવ અયમાયસ્મા સમાનો અડ્ઢવાદં વદેતિ, ધનવાવ અયમાયસ્મા સમાનો ધનવાવાદં વદેતિ, ભોગવાવ અયમાયસ્મા સમાનો ભોગવાવાદં વદેતિ. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ અયમાયસ્મા કિસ્મિઞ્ચિદેવ ધનકરણીયે સમુપ્પન્ને સક્કોતિ ઉપનીહાતું ધનં વા ધઞ્ઞં વા રજતં વા જાતરૂપં વા’તિ.
એવમેવં ખો, આવુસો, ઞાણવાદઞ્ચ ભિક્ખુ વદમાનો ભાવનાવાદઞ્ચ – ‘જાનામિમં ધમ્મં, પસ્સામિમં ધમ્મં, ભાવિતકાયોમ્હિ ભાવિતસીલો ભાવિતચિત્તો ભાવિતપઞ્ઞો’તિ. તઞ્ચે, આવુસો, ભિક્ખું લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ, સો એવમસ્સ વેદિતબ્બો – ‘તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો લોભો ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં લોભો નાભિભુય્ય તિટ્ઠતિ; તથા અયમાયસ્મા પજાનાતિ યથા પજાનતો દોસો ન હોતિ… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… મચ્છરિયં… પાપિકા ઇસ્સા… પાપિકા ઇચ્છા ન હોતિ, તથાહિમં આયસ્મન્તં પાપિકા ઇચ્છા નાભિભુય્ય તિટ્ઠતી’’’તિ. ચતુત્થં.
૫. કસિણસુત્તં
૨૫. દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૬, ૩૬૦; અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૯ ‘‘દસયિમાનિ , ભિક્ખવે, કસિણાયતનાનિ. કતમાનિ દસ? પથવીકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધં અધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં; આપોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ…પે॰… તેજોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… વાયોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… નીલકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… પીતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… લોહિતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… ઓદાતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… આકાસકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… વિઞ્ઞાણકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધં અધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, દસ કસિણાયતનાની’’તિ. પઞ્ચમં.
૬. કાળીસુત્તં
૨૬. એકં સમયં આયસ્મા મહાકચ્ચાનો અવન્તીસુ વિહરતિ કુરરઘરે ગુલઘરે (ક॰) કુરુરઘરે મહાવ॰ ૨૫૭ પવત્તે પબ્બતે. અથ ખો કાળી ઉપાસિકા કુરરઘરિકા યેનાયસ્મા મહાકચ્ચાનો તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો કાળી ઉપાસિકા કુરરઘરિકા આયસ્મન્તં મહાકચ્ચાનં એતદવોચ – ‘‘વુત્તમિદં, ભન્તે, ભગવતા કુમારિપઞ્હેસુ –
‘અત્થસ્સ પત્તિં હદયસ્સ સન્તિં,
જેત્વાન સેનં પિયસાતરૂપં;
એકોહં એકાહં (ક॰) ઝાયં સુખમનુબોધિં,
તસ્મા જનેન ન કરોમિ સક્ખિં સખિં (ક॰) સં॰ નિ॰ ૧.૧૬૧ પસ્સિતબ્બં;
સક્ખી સખી (ક॰) ન સમ્પજ્જતિ કેનચિ મે’તિ.
‘‘ઇમસ્સ ખો, ભન્તે, ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ કથં વિત્થારેન અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ?
‘‘પથવીકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ, એકે સમણબ્રાહ્મણા ‘અત્થો’તિ અભિનિબ્બત્તેસું અત્થાભિનિબ્બત્તેસું (સી॰ સ્યા॰). યાવતા ખો, ભગિનિ, પથવીકસિણસમાપત્તિપરમતા , તદભિઞ્ઞાસિ ભગવા. તદભિઞ્ઞાય ભગવા અસ્સાદમદ્દસ આદિમદ્દસ (સી॰ સ્યા॰) આદીનવમદ્દસ નિસ્સરણમદ્દસ મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનમદ્દસ. તસ્સ અસ્સાદદસ્સનહેતુ આદીનવદસ્સનહેતુ નિસ્સરણદસ્સનહેતુ મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનહેતુ અત્થસ્સ પત્તિ હદયસ્સ સન્તિ વિદિતા હોતિ.
‘‘આપોકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ…પે॰… તેજોકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… વાયોકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… નીલકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… પીતકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… લોહિતકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… ઓદાતકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… આકાસકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ… વિઞ્ઞાણકસિણસમાપત્તિપરમા ખો, ભગિનિ, એકે સમણબ્રાહ્મણા ‘અત્થો’તિ અભિનિબ્બત્તેસું . યાવતા ખો, ભગિનિ, વિઞ્ઞાણકસિણસમાપત્તિપરમતા, તદભિઞ્ઞાસિ ભગવા. તદભિઞ્ઞાય ભગવા અસ્સાદમદ્દસ આદીનવમદ્દસ નિસ્સરણમદ્દસ મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનમદ્દસ. તસ્સ અસ્સાદદસ્સનહેતુ આદીનવદસ્સનહેતુ નિસ્સરણદસ્સનહેતુ મગ્ગામગ્ગઞાણદસ્સનહેતુ અત્થસ્સ પત્તિ હદયસ્સ સન્તિ વિદિતા હોતિ. ઇતિ ખો, ભગિનિ, યં તં વુત્તં ભગવતા કુમારિપઞ્હેસુ –
‘અત્થસ્સ પત્તિં હદયસ્સ સન્તિં,
જેત્વાન સેનં પિયસાતરૂપં;
એકોહં ઝાયં સુખમનુબોધિં,
તસ્મા જનેન ન કરોમિ સક્ખિં;
સક્ખી ન સમ્પજ્જતિ કેનચિ મે’તિ.
‘‘ઇમસ્સ ખો, ભગિનિ, ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ. છટ્ઠં.
૭. પઠમમહાપઞ્હાસુત્તં
૨૭. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો સમ્બહુલા ભિક્ખૂ પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિસિંસુ. અથ ખો તેસં ભિક્ખૂનં એતદહોસિ – ‘‘અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું; યંનૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’’તિ.
અથ ખો તે ભિક્ખૂ યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિંસુ. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ને ખો તે ભિક્ખૂ તે અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એતદવોચું –
‘‘સમણો, આવુસો, ગોતમો સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – ‘એથ તુમ્હે, ભિક્ખવે, સબ્બં ધમ્મં અભિજાનાથ, સબ્બં ધમ્મં અભિઞ્ઞાય વિહરથા’તિ; મયમ્પિ ખો, આવુસો, સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેમ – ‘એથ તુમ્હે, આવુસો, સબ્બં ધમ્મં અભિજાનાથ, સબ્બં ધમ્મં અભિઞ્ઞાય વિહરથા’તિ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો કો અધિપ્પયાસો કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’’ન્તિ?
અથ ખો તે ભિક્ખૂ તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિંસુ નપ્પટિક્કોસિંસુ. અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિંસુ – ‘‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’તિ.
અથ ખો તે ભિક્ખૂ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો તે ભિક્ખૂ ભગવન્તં એતદવોચું –
‘‘ઇધ મયં, ભન્તે, પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિં પિણ્ડાય પવિસિમ્હા. તેસં નો, ભન્તે, અમ્હાકં એતદહોસિ – ‘અતિપ્પગો ખો તાવ સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિતું; યંનૂન મયં યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમેય્યામા’તિ. અથ ખો મયં, ભન્તે, યેન અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં આરામો તેનુપસઙ્કમિમ્હા; ઉપસઙ્કમિત્વા તેહિ અઞ્ઞતિત્થિયેહિ પરિબ્બાજકેહિ સદ્ધિં સમ્મોદિમ્હા. સમ્મોદનીયં કથં સારણીયં વીતિસારેત્વા એકમન્તં નિસીદિમ્હા. એકમન્તં નિસિન્ને ખો, ભન્તે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા અમ્હે એતદવોચું –
‘સમણો, આવુસો, ગોતમો સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેતિ – એથ તુમ્હે, ભિક્ખવે, સબ્બં ધમ્મં અભિજાનાથ, સબ્બં ધમ્મં અભિઞ્ઞાય વિહરથાતિ; મયમ્પિ ખો, આવુસો, સાવકાનં એવં ધમ્મં દેસેમ – એથ તુમ્હે, આવુસો, સબ્બં ધમ્મં અભિજાનાથ, સબ્બં ધમ્મં અભિઞ્ઞાય વિહરથાતિ. ઇધ નો, આવુસો, કો વિસેસો કો અધિપ્પયાસો કિં નાનાકરણં સમણસ્સ વા ગોતમસ્સ અમ્હાકં વા, યદિદં ધમ્મદેસનાય વા ધમ્મદેસનં અનુસાસનિયા વા અનુસાસનિ’ન્તિ?
‘‘અથ ખો મયં, ભન્તે, તેસં અઞ્ઞતિત્થિયાનં પરિબ્બાજકાનં ભાસિતં નેવ અભિનન્દિમ્હા નપ્પટિક્કોસિમ્હા. અનભિનન્દિત્વા અપ્પટિક્કોસિત્વા ઉટ્ઠાયાસના પક્કમિમ્હા – ‘ભગવતો સન્તિકે એતસ્સ ભાસિતસ્સ અત્થં આજાનિસ્સામા’’’તિ.
‘‘એવંવાદિનો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા એવમસ્સુ વચનીયા – ‘એકો, આવુસો, પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણં, દ્વે પઞ્હા દ્વે ઉદ્દેસા દ્વે વેય્યાકરણાનિ, તયો પઞ્હા તયો ઉદ્દેસા તીણિ વેય્યાકરણાનિ, ચત્તારો પઞ્હા ચત્તારો ઉદ્દેસા ચત્તારિ વેય્યાકરણાનિ, પઞ્ચ પઞ્હા પઞ્ચુદ્દેસા પઞ્ચ વેય્યાકરણાનિ, છ પઞ્હા છ ઉદ્દેસા છ વેય્યાકરણાનિ, સત્ત પઞ્હા સત્તુદ્દેસા સત્ત વેય્યાકરણાનિ, અટ્ઠ પઞ્હા અટ્ઠુદ્દેસા અટ્ઠ વેય્યાકરણાનિ, નવ પઞ્હા નવુદ્દેસા નવ વેય્યાકરણાનિ, દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ. એવં પુટ્ઠા, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતિત્થિયા પરિબ્બાજકા ન ચેવ સમ્પાયિસ્સન્તિ, ઉત્તરિ ચ વિઘાતં આપજ્જિસ્સન્તિ. તં કિસ્સ હેતુ? યથા તં, ભિક્ખવે, અવિસયસ્મિં. નાહં તં, ભિક્ખવે, પસ્સામિ સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય યો ઇમેસં પઞ્હાનં વેય્યાકરણેન ચિત્તં આરાધેય્ય, અઞ્ઞત્ર તથાગતેન વા તથાગતસાવકેન વા ઇતો વા પન સુત્વા.
‘‘‘એકો પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણ’ન્તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? એકધમ્મે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમસ્મિં એકધમ્મે? ‘સબ્બે સત્તા આહારટ્ઠિતિકા’ – ઇમસ્મિં ખો, ભિક્ખવે, એકધમ્મે ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘એકો પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણ’ન્તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘દ્વે પઞ્હા દ્વે ઉદ્દેસા દ્વે વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? દ્વીસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ દ્વીસુ? નામે ચ રૂપે ચ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, દ્વીસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘દ્વે પઞ્હા દ્વે ઉદ્દેસા દ્વે વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘તયો પઞ્હા તયો ઉદ્દેસા તીણિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? તીસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ . કતમેસુ તીસુ? તીસુ વેદનાસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, તીસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘તયો પઞ્હા તયો ઉદ્દેસા તીણિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘ચત્તારો પઞ્હા ચત્તારો ઉદ્દેસા ચત્તારિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ચતૂસુ , ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ ચતૂસુ? ચતૂસુ આહારેસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, ચતૂસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘ચત્તારો પઞ્હા ચત્તારો ઉદ્દેસા ચત્તારિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘પઞ્ચ પઞ્હા પઞ્ચુદ્દેસા પઞ્ચ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? પઞ્ચસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ પઞ્ચસુ? પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ . ‘પઞ્ચ પઞ્હા પઞ્ચુદ્દેસા પઞ્ચ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘છ પઞ્હા છ ઉદ્દેસા છ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? છસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ છસુ? છસુ અજ્ઝત્તિકેસુ આયતનેસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, છસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘છ પઞ્હા છ ઉદ્દેસા છ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘સત્ત પઞ્હા સત્તુદ્દેસા સત્ત વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? સત્તસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ સત્તસુ? સત્તસુ વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, સત્તસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘સત્ત પઞ્હા સત્તુદ્દેસા સત્ત વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘અટ્ઠ પઞ્હા અટ્ઠુદ્દેસા અટ્ઠ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? અટ્ઠસુ, ભિક્ખવે , ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ અટ્ઠસુ? અટ્ઠસુ લોકધમ્મેસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો…પે॰… દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘અટ્ઠ પઞ્હા અટ્ઠુદ્દેસા અટ્ઠ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘નવ પઞ્હા નવુદ્દેસા નવ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? નવસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ નવસુ? નવસુ સત્તાવાસેસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, નવસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘નવ પઞ્હા નવુદ્દેસા નવ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? દસસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ દસસુ? દસસુ અકુસલેસુ કમ્મપથેસુ – ઇમેસુ ખો, ભિક્ખવે, દસસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ . ‘દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્ત’’ન્તિ. સત્તમં.
૮. દુતિયમહાપઞ્હાસુત્તં
૨૮. એકં સમયં ભગવા કજઙ્ગલાયં વિહરતિ વેળુવને. અથ ખો સમ્બહુલા કજઙ્ગલકા ઉપાસકા યેન કજઙ્ગલિકા ભિક્ખુની તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા કજઙ્ગલિકં ભિક્ખુનિં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો કજઙ્ગલકા ઉપાસકા કજઙ્ગલિકં ભિક્ખુનિં એતદવોચું –
‘‘વુત્તમિદં, અય્યે, ભગવતા મહાપઞ્હેસુ – ‘એકો પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણં, દ્વે પઞ્હા દ્વે ઉદ્દેસા દ્વે વેય્યાકરણાનિ, તયો પઞ્હા તયો ઉદ્દેસા તીણિ વેય્યાકરણાનિ, ચત્તારો પઞ્હા ચત્તારો ઉદ્દેસા ચત્તારિ વેય્યાકરણાનિ, પઞ્ચ પઞ્હા પઞ્ચુદ્દેસા પઞ્ચ વેય્યાકરણાનિ, છ પઞ્હા છ ઉદ્દેસા છ વેય્યાકરણાનિ, સત્ત પઞ્હા સત્તુદ્દેસા સત્ત વેય્યાકરણાનિ, અટ્ઠ પઞ્હા અટ્ઠુદ્દેસા અટ્ઠ વેય્યાકરણાનિ, નવ પઞ્હા નવુદ્દેસા નવ વેય્યાકરણાનિ, દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ. ઇમસ્સ નુ ખો, અય્યે, ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ કથં વિત્થારેન અત્થો દટ્ઠબ્બો’’તિ?
‘‘ન ખો પનેતં, આવુસો, ભગવતો સમ્મુખા સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં, નપિ મનોભાવનીયાનં ભિક્ખૂનં સમ્મુખા સુતં સમ્મુખા પટિગ્ગહિતં; અપિ ચ, યથા મેત્થ ખાયતિ તં સુણાથ, સાધુકં મનસિ કરોથ, ભાસિસ્સામી’’તિ. ‘‘એવં, અય્યે’’તિ, ખો કજઙ્ગલકા ઉપાસકા કજઙ્ગલિકાય ભિક્ખુનિયા પચ્ચસ્સોસું. કજઙ્ગલિકા ભિક્ખુની એતદવોચ –
‘‘‘એકો પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણ’ન્તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં ભગવતા. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? એકધમ્મે, આવુસો, ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમસ્મિં એકધમ્મે? સબ્બે સત્તા આહારટ્ઠિતિકા – ઇમસ્મિં ખો, આવુસો, એકધમ્મે ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘એકો પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણન્તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ભગવતા ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘દ્વે પઞ્હા દ્વે ઉદ્દેસા દ્વે વેય્યાકરણાની’તિ ઇતિ, ખો પનેતં વુત્તં ભગવતા. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? દ્વીસુ, આવુસો, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ દ્વીસુ? નામે ચ રૂપે ચ…પે॰… કતમેસુ તીસુ? તીસુ વેદનાસુ – ઇમેસુ ખો, આવુસો, તીસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘તયો પઞ્હા તયો ઉદ્દેસા તીણિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ભગવતા ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘ચત્તારો પઞ્હા ચત્તારો ઉદ્દેસા ચત્તારિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં ભગવતા. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? ચતૂસુ, આવુસો, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા સુભાવિતચિત્તો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ ચતૂસુ? ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ – ઇમેસુ ખો, આવુસો, ચતૂસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા સુભાવિતચિત્તો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘ચત્તારો પઞ્હા ચત્તારો ઉદ્દેસા ચત્તારિ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ભગવતા ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘પઞ્ચ પઞ્હા પઞ્ચુદ્દેસા પઞ્ચ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં ભગવતા. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? પઞ્ચસુ, આવુસો, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા સુભાવિતચિત્તો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ પઞ્ચસુ? પઞ્ચસુ ઇન્દ્રિયેસુ…પે॰… કતમેસુ છસુ? છસુ નિસ્સરણીયાસુ ધાતૂસુ…પે॰… કતમેસુ સત્તસુ? સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ…પે॰… કતમેસુ અટ્ઠસુ? અટ્ઠસુ અરિયઅટ્ઠઙ્ગિકમગ્ગેસુ – ઇમેસુ ખો, આવુસો, અટ્ઠસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા સુભાવિતચિત્તો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘અટ્ઠ પઞ્હા અટ્ઠુદ્દેસા અટ્ઠ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ભગવતા ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘નવ પઞ્હા નવુદ્દેસા નવ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં ભગવતા. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? નવસુ, આવુસો, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ નવસુ? નવસુ સત્તાવાસેસુ – ઇમેસુ ખો, આવુસો, નવસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા નિબ્બિન્દમાનો સમ્મા વિરજ્જમાનો સમ્મા વિમુચ્ચમાનો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘નવ પઞ્હા નવુદ્દેસા નવ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ભગવતા ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘‘દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં ભગવતા. કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં? દસસુ, આવુસો, ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા સુભાવિતચિત્તો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. કતમેસુ દસસુ? દસસુ કુસલેસુ કમ્મપથેસુ – ઇમેસુ ખો, આવુસો, દસસુ ધમ્મેસુ ભિક્ખુ સમ્મા સુભાવિતચિત્તો સમ્મા પરિયન્તદસ્સાવી સમ્મદત્થં અભિસમેચ્ચ દિટ્ઠેવ ધમ્મે દુક્ખસ્સન્તકરો હોતિ. ‘દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇતિ યં તં વુત્તં ભગવતા ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્તં.
‘‘ઇતિ ખો, આવુસો, યં તં વુત્તં ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતાસુ મહાપઞ્હાસુ – ‘એકો પઞ્હો એકો ઉદ્દેસો એકં વેય્યાકરણં…પે॰… દસ પઞ્હા દસુદ્દેસા દસ વેય્યાકરણાની’તિ, ઇમસ્સ ખો અહં, આવુસો, ભગવતા સંખિત્તેન ભાસિતસ્સ એવં વિત્થારેન અત્થં આજાનામિ. આકઙ્ખમાના ચ પન તુમ્હે, આવુસો, ભગવન્તઞ્ઞેવ ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યાથ. યથા વો યથા ખો (ક॰), યથા નો (બહૂસુ) અ॰ નિ॰ ૧૦.૧૧૫, ૧૭૨ પન પાઠભેદો નત્થિ ભગવા બ્યાકરોતિ તથા નં ધારેય્યાથા’’તિ. ‘‘એવં, અય્યે’’તિ ખો કજઙ્ગલકા ઉપાસકા કજઙ્ગલિકાય ખો ભિક્ખુનિયા ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા ઉટ્ઠાયાસના કજઙ્ગલિકં ભિક્ખુનિં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ; ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ. એકમન્તં નિસિન્ના ખો કજઙ્ગલકા ઉપાસકા યાવતકો અહોસિ કજઙ્ગલિકાય ભિક્ખુનિયા સદ્ધિં કથાસલ્લાપો, તં સબ્બં ભગવતો આરોચેસું.
‘‘સાધુ સાધુ, ગહપતયો! પણ્ડિતા, ગહપતયો, કજઙ્ગલિકા ભિક્ખુની. મહાપઞ્ઞા, ગહપતયો, કજઙ્ગલિકા ભિક્ખુની. મઞ્ચેપિ તુમ્હે, ગહપતયો, ઉપસઙ્કમિત્વા એતમત્થં પટિપુચ્છેય્યાથ, અહમ્પિ ચેતં એવમેવં એવમેવ (ક॰) મ॰ નિ॰ ૧.૨૦૫ પસ્સિતબ્બં બ્યાકરેય્યં યથા તં કજઙ્ગલિકાય ભિક્ખુનિયા બ્યાકતં. એસો ચેવ તસ્સ એસો ચેવેતસ્સ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૦૫) અત્થો. એવઞ્ચ નં ધારેય્યાથા’’તિ. અટ્ઠમં.
૯. પઠમકોસલસુત્તં
૨૯. ‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, કાસિકોસલા, યાવતા રઞ્ઞો પસેનદિસ્સ કોસલસ્સ વિજિતં વિજિતે (સી॰ ક॰), રાજા તત્થ પસેનદિ કોસલો અગ્ગમક્ખાયતિ. રઞ્ઞોપિ ખો, ભિક્ખવે, પસેનદિસ્સ કોસલસ્સ અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘યાવતા, ભિક્ખવે, ચન્દિમસૂરિયા પરિહરન્તિ દિસા ભન્તિ વિરોચમાના, તાવ સહસ્સધા લોકો. તસ્મિં સહસ્સધા લોકે સહસ્સં ચન્દાનં સહસ્સં સૂરિયાનં સુરિયાનં (સી॰ સ્યા॰ કં॰ પી॰) સહસ્સં સિનેરુપબ્બતરાજાનં સહસ્સં જમ્બુદીપાનં સહસ્સં અપરગોયાનાનં સહસ્સં ઉત્તરકુરૂનં સહસ્સં પુબ્બવિદેહાનં ચત્તારિ મહાસમુદ્દસહસ્સાનિ ચત્તારિ મહારાજસહસ્સાનિ સહસ્સં ચાતુમહારાજિકાનં સહસ્સં તાવતિંસાનં સહસ્સં યામાનં સહસ્સં તુસિતાનં સહસ્સં નિમ્માનરતીનં સહસ્સં પરનિમ્મિતવસવત્તીનં સહસ્સં બ્રહ્મલોકાનં. યાવતા, ભિક્ખવે, સહસ્સી લોકધાતુ, મહાબ્રહ્મા તત્થ અગ્ગમક્ખાયતિ. મહાબ્રહ્મુનોપિ ખો, ભિક્ખવે, અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘હોતિ સો, ભિક્ખવે, સમયો યં અયં લોકો સંવટ્ટતિ. સંવટ્ટમાને, ભિક્ખવે, લોકે યેભુય્યેન સત્તા આભસ્સરસંવત્તનિકા આભસ્સરવત્તનિકા (સી॰ સ્યા॰) ભવન્તિ. તે તત્થ હોન્તિ મનોમયા પીતિભક્ખા સયંપભા અન્તલિક્ખેચરા સુભટ્ઠાયિનો ચિરં દીઘમદ્ધાનં તિટ્ઠન્તિ. સંવટ્ટમાને, ભિક્ખવે, લોકે આભસ્સરા દેવા અગ્ગમક્ખાયન્તિ. આભસ્સરાનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, દેવાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ . તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૫ ‘‘દસયિમાનિ, ભિક્ખવે, કસિણાયતનાનિ. કતમાનિ દસ? પથવીકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધં અધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં; આપોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ…પે॰… તેજોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… વાયોકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… નીલકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… પીતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… લોહિતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… ઓદાતકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… આકાસકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ… વિઞ્ઞાણકસિણમેકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધં અધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, દસ કસિણાયતનાનિ.
‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, ઇમેસં દસન્નં કસિણાયતનાનં યદિદં વિઞ્ઞાણકસિણં એકો સઞ્જાનાતિ ઉદ્ધં અધો તિરિયં અદ્વયં અપ્પમાણં. એવંસઞ્ઞિનોપિ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ સત્તા. એવંસઞ્ઞીનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં , ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
દી॰ નિ॰ ૩.૩૩૮, ૩૫૮; અ॰ નિ॰ ૮.૬૪ ‘‘અટ્ઠિમાનિ, ભિક્ખવે, અભિભાયતનાનિ. કતમાનિ અટ્ઠ? અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં પઠમં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં દુતિયં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં તતિયં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં ચતુત્થં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ નીલાનિ નીલવણ્ણાનિ નીલનિદસ્સનાનિ નીલનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ ઉમાપુપ્ફં નીલં નીલવણ્ણં નીલનિદસ્સનં નીલનિભાસં, સેય્યથા વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં નીલં નીલવણ્ણં નીલનિદસ્સનં નીલનિભાસં; એવમેવં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ નીલાનિ નીલવણ્ણાનિ નીલનિદસ્સનાનિ નીલનિભાસાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં પઞ્ચમં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પીતાનિ પીતવણ્ણાનિ પીતનિદસ્સનાનિ પીતનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ કણિકારપુપ્ફં પીતં પીતવણ્ણં પીતનિદસ્સનં પીતનિભાસં, સેય્યથા વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં પીતં પીતવણ્ણં પીતનિદસ્સનં પીતનિભાસં; એવમેવં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પીતાનિ પીતવણ્ણાનિ પીતનિદસ્સનાનિ પીતનિભાસાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં છટ્ઠં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ લોહિતકાનિ લોહિતકવણ્ણાનિ લોહિતકનિદસ્સનાનિ લોહિતકનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ બન્ધુજીવકપુપ્ફં લોહિતકં લોહિતકવણ્ણં લોહિતકનિદસ્સનં લોહિતકનિભાસં, સેય્યથા વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં લોહિતકં લોહિતકવણ્ણં લોહિતકનિદસ્સનં લોહિતકનિભાસં; એવમેવં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ લોહિતકાનિ લોહિતકવણ્ણાનિ લોહિતકનિદસ્સનાનિ લોહિતકનિભાસાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં સત્તમં અભિભાયતનં.
‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ ઓદાતાનિ ઓદાતવણ્ણાનિ ઓદાતનિદસ્સનાનિ ઓદાતનિભાસાનિ. સેય્યથાપિ નામ ઓસધિતારકા ઓદાતા ઓદાતવણ્ણા ઓદાતનિદસ્સના ઓદાતનિભાસા, સેય્યથા વા પન તં વત્થં બારાણસેય્યકં ઉભતોભાગવિમટ્ઠં ઓદાતં ઓદાતવણ્ણં ઓદાતનિદસ્સનં ઓદાતનિભાસં; એવમેવં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ ઓદાતાનિ ઓદાતવણ્ણાનિ ઓદાતનિદસ્સનાનિ ઓદાતનિભાસાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. ઇદં અટ્ઠમં અભિભાયતનં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, અટ્ઠ અભિભાયતનાનિ.
‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, ઇમેસં અટ્ઠન્નં અભિભાયતનાનં યદિદં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ ઓદાતાનિ ઓદાતવણ્ણાનિ ઓદાતનિદસ્સનાનિ ઓદાતનિભાસાનિ; ‘તાનિ અભિભુય્ય જાનામિ પસ્સામી’તિ, એવંસઞ્ઞી હોતિ. એવંસઞ્ઞિનોપિ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ સત્તા. એવંસઞ્ઞીનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘ચતસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, પટિપદા. કતમા ચતસ્સો? દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા, સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, ચતસ્સો પટિપદા.
‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, ઇમાસં ચતુન્નં પટિપદાનં યદિદં સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા. એવંપટિપન્નાપિ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ સત્તા. એવંપટિપન્નાનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘ચતસ્સો ઇમા, ભિક્ખવે, સઞ્ઞા. કતમા ચતસ્સો? પરિત્તમેકો સઞ્જાનાતિ, મહગ્ગતમેકો સઞ્જાનાતિ, અપ્પમાણમેકો સઞ્જાનાતિ, ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનમેકો સઞ્જાનાતિ – ઇમા ખો, ભિક્ખવે, ચતસ્સો સઞ્ઞા.
‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, ઇમાસં ચતુન્નં સઞ્ઞાનં યદિદં ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનમેકો સઞ્જાનાતિ. એવંસઞ્ઞિનોપિ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ સત્તા. એવંસઞ્ઞીનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘એતદગ્ગં , ભિક્ખવે, બાહિરકાનં દિટ્ઠિગતાનં યદિદં ‘નો ચસ્સં, નો ચ મે સિયા, ન ભવિસ્સામિ, ન મે ભવિસ્સતી’તિ. એવંદિટ્ઠિનો, ભિક્ખવે , એતં પાટિકઙ્ખં – ‘યા ચાયં ભવે અપ્પટિકુલ્યતા, સા ચસ્સ ન ભવિસ્સતિ; યા ચાયં ભવનિરોધે પાટિકુલ્યતા, સા ચસ્સ ન ભવિસ્સતી’તિ. એવંદિટ્ઠિનોપિ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ સત્તા. એવંદિટ્ઠીનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, એકે સમણબ્રાહ્મણા પરમત્થવિસુદ્ધિં પઞ્ઞાપેન્તિ. એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, પરમત્થવિસુદ્ધિં પઞ્ઞાપેન્તાનં યદિદં સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. તે તદભિઞ્ઞાય તસ્સ સચ્છિકિરિયાય ધમ્મં દેસેન્તિ. એવંવાદિનોપિ ખો, ભિક્ખવે, સન્તિ સત્તા. એવંવાદીનમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, સત્તાનં અત્થેવ અઞ્ઞથત્તં અત્થિ વિપરિણામો. એવં પસ્સં, ભિક્ખવે, સુતવા અરિયસાવકો તસ્મિમ્પિ નિબ્બિન્દતિ. તસ્મિં નિબ્બિન્દન્તો અગ્ગે વિરજ્જતિ, પગેવ હીનસ્મિં.
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, એકે સમણબ્રાહ્મણા પરમદિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનં પઞ્ઞાપેન્તિ. એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, પરમદિટ્ઠધમ્મનિબ્બાનં પઞ્ઞાપેન્તાનં યદિદં છન્નં ફસ્સાયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા અનુપાદા વિમોક્ખો. એવંવાદિં ખો મં, ભિક્ખવે, એવમક્ખાયિં એકે સમણબ્રાહ્મણા અસતા તુચ્છા મુસા અભૂતેન અબ્ભાચિક્ખન્તિ – ‘સમણો ગોતમો ન કામાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞાપેતિ, ન રૂપાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞાપેતિ, ન વેદનાનં પરિઞ્ઞં પઞ્ઞાપેતી’તિ. કામાનઞ્ચાહં , ભિક્ખવે, પરિઞ્ઞં પઞ્ઞાપેમિ, રૂપાનઞ્ચ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞાપેમિ, વેદનાનઞ્ચ પરિઞ્ઞં પઞ્ઞાપેમિ, દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતિભૂતો અનુપાદા પરિનિબ્બાનં પઞ્ઞાપેમી’’તિ. નવમં.
૧૦. દુતિયકોસલસુત્તં
૩૦. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન રાજા પસેનદિ કોસલો ઉય્યોધિકા નિવત્તો હોતિ વિજિતસઙ્ગામો લદ્ધાધિપ્પાયો. અથ ખો રાજા પસેનદિ કોસલો યેન આરામો તેન પાયાસિ. યાવતિકા યાનસ્સ ભૂમિ, યાનેન ગન્ત્વા યાના પચ્ચોરોહિત્વા પત્તિકોવ આરામં પાવિસિ. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા ભિક્ખૂ અબ્ભોકાસે ચઙ્કમન્તિ. અથ ખો રાજા પસેનદિ કોસલો યેન તે ભિક્ખૂ તેનુપસઙ્કમિ; ઉપસઙ્કમિત્વા તે ભિક્ખૂ એતદવોચ – ‘‘કહં નુ ખો, ભન્તે, ભગવા એતરહિ વિહરતિ અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો. દસ્સનકામા હિ મયં, ભન્તે, તં ભગવન્તં અરહન્તં સમ્માસમ્બુદ્ધ’’ન્તિ. ‘‘એસો, મહારાજ, વિહારો સંવુતદ્વારો. તેન અપ્પસદ્દો ઉપસઙ્કમિત્વા અતરમાનો આલિન્દં પવિસિત્વા ઉક્કાસિત્વા અગ્ગળં આકોટેહિ; વિવરિસ્સતિ તે ભગવા દ્વાર’’ન્તિ.
અથ ખો રાજા પસેનદિ કોસલો યેન સો વિહારો સંવુતદ્વારો, તેન અપ્પસદ્દો ઉપસઙ્કમિત્વા અતરમાનો આલિન્દં પવિસિત્વા ઉક્કાસિત્વા અગ્ગળં આકોટેસિ. વિવરિ ભગવા દ્વારં. અથ ખો રાજા પસેનદિ કોસલો વિહારં પવિસિત્વા ભગવતો પાદેસુ સિરસા નિપતિત્વા ભગવતો પાદાનિ મુખેન ચ પરિચુમ્બતિ પાણીહિ ચ પરિસમ્બાહતિ નામઞ્ચ સાવેતિ – ‘‘રાજાહં, ભન્તે, પસેનદિ કોસલો; રાજાહં, ભન્તે , પસેનદિ કોસલો’’તિ.
‘‘કં પન ત્વં, મહારાજ, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ઇમસ્મિં સરીરે એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોસિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેસી’’તિ? ‘‘કતઞ્ઞુતં ખો અહં, ભન્તે, કતવેદિતં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘ભગવા હિ, ભન્તે, બહુજનહિતાય પટિપન્નો બહુજનસુખાય બહુનો જનસ્સ અરિયે ઞાયે પતિટ્ઠાપિતા યદિદં કલ્યાણધમ્મતાય કુસલધમ્મતાય. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા બહુજનહિતાય પટિપન્નો બહુજનસુખાય બહુનો જનસ્સ અરિયે ઞાયે પતિટ્ઠાપિતા યદિદં કલ્યાણધમ્મતાય કુસલધમ્મતાય, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા સીલવા વુદ્ધસીલો અરિયસીલો કુસલસીલો કુસલસીલેન સમન્નાગતો. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા સીલવા વુદ્ધસીલો અરિયસીલો કુસલસીલો કુસલસીલેન સમન્નાગતો, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા દીઘરત્તં આરઞ્ઞિકો, અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવતિ. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા દીઘરત્તં આરઞ્ઞિકો, અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવતિ, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારેન. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા સન્તુટ્ઠો ઇતરીતરચીવરપિણ્ડપાતસેનાસનગિલાનપચ્ચયભેસજ્જપરિક્ખારેન, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ. ‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સ. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા આહુનેય્યો પાહુનેય્યો દક્ખિણેય્યો અઞ્જલિકરણીયો અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં લોકસ્સ, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા યાયં કથા અભિસલ્લેખિકા ચેતોવિવરણસપ્પાયા, સેય્યથિદં – અપ્પિચ્છકથા સન્તુટ્ઠિકથા પવિવેકકથા અસંસગ્ગકથા વીરિયારમ્ભકથા સીલકથા સમાધિકથા પઞ્ઞાકથા વિમુત્તિકથા વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથા, એવરૂપાય કથાય નિકામલાભી અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા યાયં કથા અભિસલ્લેખિકા ચેતોવિવરણસપ્પાયા, સેય્યથિદં – અપ્પિચ્છકથા…પે॰… વિમુત્તિઞાણદસ્સનકથા, એવરૂપાય કથાય નિકામલાભી અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા ચતુન્નં ઝાનાનં આભિચેતસિકાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારાનં નિકામલાભી અકિચ્છલાભી અકસિરલાભી, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો તિસ્સોપિ જાતિયો ચતસ્સોપિ જાતિયો પઞ્ચપિ જાતિયો દસપિ જાતિયો વીસમ્પિ જાતિયો તિંસમ્પિ જાતિયો ચત્તાલીસમ્પિ જાતિયો પઞ્ઞાસમ્પિ જાતિયો જાતિસતમ્પિ જાતિસહસ્સમ્પિ જાતિસતસહસ્સમ્પિ અનેકેપિ સંવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ વિવટ્ટકપ્પે અનેકેપિ સંવટ્ટવિવટ્ટકપ્પે – ‘અમુત્રાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો અમુત્ર ઉદપાદિં; તત્રાપાસિં એવંનામો એવંગોત્તો એવંવણ્ણો એવમાહારો એવંસુખદુક્ખપ્પટિસંવેદી એવમાયુપરિયન્તો, સો તતો ચુતો ઇધૂપપન્નો’તિ. ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, સેય્યથિદં – એકમ્પિ જાતિં દ્વેપિ જાતિયો…પે॰… ઇતિ સાકારં સઉદ્દેસં અનેકવિહિતં પુબ્બેનિવાસં અનુસ્સરતિ, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ ચવમાને ઉપપજ્જમાને હીને પણીતે સુવણ્ણે દુબ્બણ્ણે, સુગતે દુગ્ગતે યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ – ‘ઇમે વત ભોન્તો સત્તા કાયદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા વચીદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા મનોદુચ્ચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં ઉપવાદકા મિચ્છાદિટ્ઠિકા મિચ્છાદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં નિરયં ઉપપન્ના; ઇમે વા પન ભોન્તો સત્તા કાયસુચરિતેન સમન્નાગતા વચીસુચરિતેન સમન્નાગતા મનોસુચરિતેન સમન્નાગતા અરિયાનં અનુપવાદકા સમ્માદિટ્ઠિકા સમ્માદિટ્ઠિકમ્મસમાદાના, તે કાયસ્સ ભેદા પરં મરણા સુગતિં સગ્ગં લોકં ઉપપન્ના’તિ, ઇતિ દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે પસ્સતિ…પે॰… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન…પે॰… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતિ, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘પુન ચપરં, ભન્તે, ભગવા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. યમ્પિ, ભન્તે, ભગવા આસવાનં ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં…પે॰… સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, ઇદમ્પિ ખો અહં, ભન્તે, અત્થવસં સમ્પસ્સમાનો ભગવતિ એવરૂપં પરમનિપચ્ચકારં કરોમિ, મેત્તૂપહારં ઉપદંસેમિ.
‘‘હન્દ ચ દાનિ મયં, ભન્તે, ગચ્છામ. બહુકિચ્ચા મયં બહુકરણીયા’’તિ. ‘‘યસ્સ દાનિ ત્વં, મહારાજ, કાલં મઞ્ઞસી’’તિ. અથ ખો રાજા પસેનદિ કોસલો ઉટ્ઠાયાસના ભગવન્તં અભિવાદેત્વા પદક્ખિણં કત્વા પક્કામીતિ. દસમં.
મહાવગ્ગો તતિયો.
તસ્સુદ્દાનં –
સીહાધિવુત્તિ કાયેન, ચુન્દેન કસિણેન ચ;
કાળી ચ દ્વે મહાપઞ્હા, કોસલેહિ પરે દુવેતિ.