૬. જરાસુત્તનિદ્દેસો
અથ
૩૯.
અપ્પં વત જીવિતં ઇદં, ઓરં વસ્સસતાપિ મિય્યતિ ;
યો ચેપિ અતિચ્ચ જીવતિ, અથ ખો સો જરસાપિ મિય્યતિ.
અપ્પં વત જીવિતં ઇદન્તિ. જીવિતન્તિ આયુ ઠિતિ યપના યાપના ઇરિયના વત્તના પાલના જીવિતં જીવિતિન્દ્રિયં. અપિ ચ, દ્વીહિ કારણેહિ અપ્પકં જીવિતં થોકં જીવિતં – ઠિતિપરિત્તતાય વા અપ્પકં જીવિતં, સરસપરિત્તતાય વા અપ્પકં જીવિતં. કથં ઠિતિપરિત્તતાય વા અપ્પકં જીવિતં? અતીતે ચિત્તક્ખણે જીવિત્થ, ન જીવતિ ન જીવિસ્સતિ; અનાગતે ચિત્તક્ખણે જીવિસ્સતિ, ન જીવતિ ન જીવિત્થ; પચ્ચુપ્પન્ને ચિત્તક્ખણે જીવતિ, ન જીવિત્થ ન જીવિસ્સતિ.
‘‘જીવિતં અત્તભાવો ચ, સુખદુક્ખા ચ કેવલા;
એકચિત્તસમાયુત્તા, લહુસો વત્તતે ખણો.
‘‘ચુલ્લાસીતિસહસ્સાનિ, કપ્પા તિટ્ઠન્તિ યે મરૂ;
ન ત્વેવ તેપિ જીવન્તિ, દ્વીહિ ચિત્તેહિ સંયુતા
‘‘યે
સબ્બેપિ સદિસા ખન્ધા, ગતા અપ્પટિસન્ધિકા.
‘‘અનન્તરા
તદન્તરે નિરુદ્ધાનં, વેસમં નત્થિ લક્ખણે.
‘‘અનિબ્બત્તેન
ચિત્તભગ્ગા મતો લોકો, પઞ્ઞત્તિ પરમત્થિયા.
‘‘યથા
અચ્છિન્નધારા વત્તન્તિ, સળાયતનપચ્ચયા.
‘‘અનિધાનગતા ભગ્ગા, પુઞ્જો નત્થિ અનાગતે;
નિબ્બત્તા યે ચ તિટ્ઠન્તિ, આરગ્ગે સાસપૂપમા.
‘‘નિબ્બત્તાનઞ્ચ ધમ્માનં, ભઙ્ગો નેસં પુરક્ખતો;
પલોકધમ્મા તિટ્ઠન્તિ, પુરાણેહિ અમિસ્સિતા.
‘‘અદસ્સનતો આયન્તિ, ભઙ્ગા ગચ્છન્તિ દસ્સનં;
વિજ્જુપ્પાદોવ આકાસે, ઉપ્પજ્જન્તિ વયન્તિ ચા’’તિ.
એવં ઠિતિપરિત્તતાય અપ્પકં જીવિતં.
કથં સરસપરિત્તતાય અપ્પકં જીવિતં? અસ્સાસૂપનિબદ્ધં
‘‘ન ચ કેનચિ કોચિ હાયતિ, ગન્ધબ્બા ચ ઇમે હિ સબ્બસો;
પુરિમેહિ પભાવિકા ઇમે, યેપિ પભાવિકા તે પુરે મતા;
પુરિમાપિ ચ પચ્છિમાપિ ચ, અઞ્ઞમઞ્ઞં ન કદાચિ મદ્દસંસૂ’’તિ.
એવં
અપિ ચ, ચાતુમહારાજિકાનં
‘‘અપ્પમાયુ મનુસ્સાનં, હીળેય્ય નં સુપોરિસો;
ચરેય્યાદિત્તસીસોવ નત્થિ મચ્ચુસ્સનાગમો.
‘‘અચ્ચયન્તિ
આયુ ખિય્યતિ મચ્ચાનં, કુન્નદીનંવ ઓદક’’ન્તિ.
અપ્પં
ઓરં વસ્સસતાપિ મિય્યતીતિ. કલલકાલેપિ ચવતિ મરતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, અબ્બુદકાલેપિ ચવતિ મરતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, પેસિકાલેપિ ચવતિ મરતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, ઘનકાલેપિ ચવતિ મરતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, પસાખકાલેપિ ચવતિ મરતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, જાતમત્તોપિ ચવતિ મરતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, સૂતિઘરેપિ
યો ચેપિ અતિચ્ચ જીવતીતિ. યો વસ્સસતં અતિક્કમિત્વા જીવતિ સો એકં વા વસ્સં જીવતિ, દ્વે વા વસ્સાનિ જીવતિ, તીણિ વા વસ્સાનિ જીવતિ, ચત્તારિ વા વસ્સાનિ જીવતિ, પઞ્ચ વા વસ્સાનિ જીવતિ…પે॰… દસ વા વસ્સાનિ જીવતિ, વીસતિ વા વસ્સાનિ જીવતિ, તિંસં વા વસ્સાનિ જીવતિ, ચત્તારીસં વા વસ્સાનિ જીવતીતિ – યો ચેપિ અતિચ્ચ જીવતિ. અથ ખો સો જરસાપિ મિય્યતીતિ. યદા જિણ્ણો હોતિ વુદ્ધો મહલ્લકો અદ્ધગતો વયોઅનુપ્પત્તો ખણ્ડદન્તો
‘‘ફલાનમિવ પક્કાનં, પાતો પતનતો
એવં જાતાન મચ્ચાનં, નિચ્ચં મરણતો ભયં.
‘‘યથાપિ કુમ્ભકારસ્સ, કતા મત્તિકભાજના;
સબ્બે ભેદનપરિયન્તા, એવં મચ્ચાન જીવિતં.
‘‘દહરા ચ મહન્તા ચ, યે બાલા યે ચ પણ્ડિતા;
સબ્બે મચ્ચુવસં યન્તિ, સબ્બે મચ્ચુપરાયના.
‘‘તેસં મચ્ચુપરેતાનં, ગચ્છતં પરલોકતો;
ન પિતા તાયતે પુત્તં, ઞાતી વા પન ઞાતકે.
‘‘પેક્ખતઞ્ઞેવ ઞાતીનં, પસ્સ લાલપ્પતં પુથુ;
એકમેકોવ
એવમબ્ભાહતો લોકો, મચ્ચુના ચ જરાય ચા’’તિ.
અથ
તેનાહ ભગવા –
‘‘અપ્પં વત જીવિતં ઇદં, ઓરં વસ્સસતાપિ મિય્યતિ;
યો ચેપિ અતિચ્ચ જીવતિ, અથ ખો સો જરસાપિ મિય્યતી’’તિ.
૪૦.
સોચન્તિ જના મમાયિતે, ન હિ સન્તિ નિચ્ચા પરિગ્ગહા;
વિનાભાવં સન્તમેવિદં, ઇતિ દિસ્વા નાગારમાવસે.
સોચન્તિ જના મમાયિતેતિ. જનાતિ ખત્તિયા ચ બ્રાહ્મણા ચ વેસ્સા ચ સુદ્દા ચ ગહટ્ઠા ચ પબ્બજિતા ચ દેવા ચ મનુસ્સા મમત્તાતિ દ્વે મમત્તા – તણ્હામમત્તઞ્ચ દિટ્ઠિમમત્તઞ્ચ…પે॰… ઇદં તણ્હામમત્તં…પે॰… ઇદં દિટ્ઠિમમત્તં. મમાયિતં વત્થું અચ્છેદસઙ્કિનોપિ સોચન્તિ, અચ્છિજ્જન્તેપિ સોચન્તિ, અચ્છિન્નેપિ સોચન્તિ. મમાયિતં વત્થું વિપરિણામસઙ્કિનોપિ સોચન્તિ, વિપરિણામન્તેપિ સોચન્તિ, વિપરિણતેપિ સોચન્તિ કિલમન્તિ પરિદેવન્તિ ઉરત્તાળિં કન્દન્તિ સમ્મોહં આપજ્જન્તીતિ – સોચન્તિ જના મમાયિતે.
ન હિ સન્તિ નિચ્ચા પરિગ્ગહાતિ. દ્વે પરિગ્ગહા – તણ્હાપરિગ્ગહો ચ દિટ્ઠિપરિગ્ગહો ચ…પે॰… અયં તણ્હાપરિગ્ગહો…પે॰… અયં દિટ્ઠિપરિગ્ગહો. તણ્હાપરિગ્ગહો અનિચ્ચો સઙ્ખતો પટિચ્ચસમુપ્પન્નો ખયધમ્મો વયધમ્મો વિરાગધમ્મો નિરોધધમ્મો વિપરિણામધમ્મો. દિટ્ઠિપરિગ્ગહોપિ અનિચ્ચો સઙ્ખતો પટિચ્ચસમુપ્પન્નો ખયધમ્મો વયધમ્મો વિરાગધમ્મો નિરોધધમ્મો વિપરિણામધમ્મો. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘પસ્સથ નો તુમ્હે, ભિક્ખવે, તં પરિગ્ગહં ય્વાયં પરિગ્ગહો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સતી’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘સાધુ, ભિક્ખવે! અહમ્પિ ખો એતં, ભિક્ખવે, પરિગ્ગહં ન સમનુપસ્સામિ, ય્વાયં પરિગ્ગહો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો અવિપરિણામધમ્મો સસ્સતિસમં તથેવ ઠસ્સતી’’તિ. પરિગ્ગહા નિચ્ચા ધુવા સસ્સતા અવિપરિણામધમ્મા નત્થિ ન સન્તિ ન સંવિજ્જન્તિ ન લબ્ભન્તીતિ – ન હિ સન્તિ નિચ્ચા પરિગ્ગહા.
વિનાભાવં સન્તમેવિદન્તિ. નાનાભાવે વિનાભાવે અઞ્ઞથાભાવે સન્તે સંવિજ્જમાને ઉપલબ્ભિયમાને. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘અલં, આનન્દ! મા સોચિ મા પરિદેવિ. નનુ એતં, આનન્દ, મયા પટિકચ્ચેવ
ઇતિ દિસ્વા નાગારમાવસેતિ. ઇતીતિ પદસન્ધિ પદસંસગ્ગો પદપારિપૂરી અક્ખરસમવાયો બ્યઞ્જનસિલિટ્ઠતા પદાનુપુબ્બતાપેતં. ઇતીતિ ઇતિ દિસ્વા પસ્સિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા મમત્તેસૂતિ – ઇતિ દિસ્વા. નાગારમાવસેતિ સબ્બં ઘરાવાસપલિબોધં છિન્દિત્વા પુત્તદારપલિબોધં છિન્દિત્વા ઞાતિપલિબોધં છિન્દિત્વા મિત્તામચ્ચપલિબોધં છિન્દિત્વા સન્નિધિપલિબોધં છિન્દિત્વા કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિત્વા અકિઞ્ચનભાવં ઉપગન્ત્વા એકો ચરેય્ય વિહરેય્ય ઇરિયેય્ય વત્તેય્ય પાલેય્ય યપેય્ય યાપેય્યાતિ – ઇતિ દિસ્વા નાગારમાવસે.
તેનાહ ભગવા –
‘‘સોચન્તિ જના મમાયિતે, ન હિ સન્તિ નિચ્ચા પરિગ્ગહા;
વિનાભાવં સન્તમેવિદં, ઇતિ દિસ્વા નાગારમાવસે’’તિ.
૪૧.
મરણેનપિ તં પહીયતિ યં પુરિસો મમિદન્તિ મઞ્ઞતિ;
એતમ્પિ વિદિત્વાન પણ્ડિતો, ન મમત્તાય નમેથ મામકો.
મરણેનપિ તં પહીયતીતિ. મરણન્તિ યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હા તમ્હા સત્તનિકાયા ચુતિ ચવનતા ભેદો તન્તિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં. પહીયતીતિ પહીયતિ જહીયતિ વિજહીયતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ. ભાસિતમ્પિ હેતં –
‘‘પુબ્બેવ
અસસ્સતા ભોગિનો કામકામી, તસ્મા ન સોચામહં સોકકાલે.
‘‘ઉદેતિ આપૂરતિ વેતિ ચન્દો, અત્તં ગમેત્વાન પલેતિ સૂરિયો;
વિદિતા મયા સત્તુક લોકધમ્મા, તસ્મા ન સોચામહં સોકકાલે’’તિ.
મરણેનપિ યં પુરિસો મમિદન્તિ મઞ્ઞતીતિ. યન્તિ રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં. પુરિસોતિ સઙ્ખા સમઞ્ઞા પઞ્ઞત્તિ વોહારો મમિદન્તિ મઞ્ઞતીતિ તણ્હામઞ્ઞનાય મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠિમઞ્ઞનાય મઞ્ઞતિ, માનમઞ્ઞનાય મઞ્ઞતિ, કિલેસમઞ્ઞનાય મઞ્ઞતિ, દુચ્ચરિતમઞ્ઞનાય મઞ્ઞતિ, પયોગમઞ્ઞનાય મઞ્ઞતિ, વિપાકમઞ્ઞનાય મઞ્ઞતીતિ – યં પુરિસો મમિદન્તિ મઞ્ઞતિ.
એતમ્પિ વિદિત્વાન પણ્ડિતોતિ. એતં આદીનવં ઞત્વા જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વા મમત્તેસૂતિ, એતમ્પિ વિદિત્વા પણ્ડિતો ધીરો પણ્ડિતો પઞ્ઞવા બુદ્ધિમા ઞાણી વિભાવી મેધાવીતિ – એતમ્પિ વિદિત્વાન પણ્ડિતો.
ન મમત્તાય નમેથ મામકોતિ. મમત્તાતિ દ્વે મમત્તા મામકોતિ બુદ્ધમામકો ધમ્મમામકો સઙ્ઘમામકો. સો ભગવન્તં મમાયતિ, ભગવા તં પુગ્ગલં પરિગ્ગણ્હાતિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા – ‘‘યે તે, ભિક્ખવે, ભિક્ખૂ કુહા થદ્ધા
‘‘કુહા
ન તે ધમ્મે વિરૂહન્તિ, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતે.
‘‘નિક્કુહા નિલ્લપા ધીરા, અત્થદ્ધા સુસમાહિતા;
તે વે ધમ્મે વિરૂહન્તિ, સમ્માસમ્બુદ્ધદેસિતે’’.
ન મમત્તાય નમેથ મામકોતિ. મામકો તણ્હામમત્તં પહાય દિટ્ઠિમમત્તં પટિનિસ્સજ્જિત્વા મમત્તાય ન નમેય્ય ન ઓનમેય્ય, ન તંનિન્નો અસ્સ ન તપ્પોણો ન તપ્પબ્ભારો ન તદધિમુત્તો ન તદધિપતેય્યોતિ – ન મમત્તાય નમેથ મામકો.
તેનાહ
‘‘મરણેનપિ તં પહીયતિ, યં પુરિસો મમિદન્તિ મઞ્ઞતિ;
એતમ્પિ વિદિત્વાન પણ્ડિતો, ન મમત્તાય નમેથ મામકો’’તિ.
૪૨.
સુપિનેન યથાપિ સઙ્ગતં, પટિબુદ્ધો પુરિસો ન પસ્સતિ;
એવમ્પિ પિયાયિતં જનં, પેતં કાલઙ્કતં ન પસ્સતિ.
સુપિનેન યથાપિ સઙ્ગતન્તિ. સઙ્ગતં સમાગતં સમાહિતં સન્નિપતિતન્તિ – સુપિનેન યથાપિ સઙ્ગતં. પટિબુદ્ધો પુરિસો ન પસ્સતીતિ યથા પુરિસો સુપિનગતો ચન્દં પસ્સતિ, સૂરિયં પસ્સતિ, મહાસમુદ્દં પસ્સતિ, સિનેરું પબ્બતરાજાનં પસ્સતિ, હત્થિં પસ્સતિ, અસ્સં પસ્સતિ, રથં પસ્સતિ, પત્તિં પસ્સતિ, સેનાબ્યૂહં પસ્સતિ, આરામરામણેય્યકં પસ્સતિ, વનરામણેય્યકં…પે॰… ભૂમિરામણેય્યકં… પોક્ખરણીરામણેય્યકં પસ્સતિ; પટિબુદ્ધો ન કિઞ્ચિ પસ્સતીતિ – પટિબુદ્ધો પુરિસો ન પસ્સતિ.
એવમ્પિ પિયાયિતં જનન્તિ. એવન્તિ ઓપમ્મસમ્પટિપાદનં. પિયાયિતં જનન્તિ મમાયિતં જનં માતરં વા પિતરં વા ભાતરં વા ભગિનિં વા પુત્તં વા ધીતરં વા મિત્તં વા અમચ્ચં વા ઞાતિં વા સાલોહિતં વાતિ – એવમ્પિ પિયાયિતં જનં.
પેતં કાલઙ્કતં ન પસ્સતીતિ. પેતો વુચ્ચતિ મતો. કાલઙ્કતં ન પસ્સતિ ન દક્ખતિ નાધિગચ્છતિ ન વિન્દતિ ન પટિલભતીતિ – પેતં કાલઙ્કતં ન પસ્સતિ.
તેનાહ ભગવા –
‘‘સુપિનેન યથાપિ સઙ્ગતં, પટિબુદ્ધો પુરિસો ન પસ્સતિ;
એવમ્પિ પિયાયિતં જનં, પેતં કાલઙ્કતં ન પસ્સતી’’તિ.
૪૩.
દિટ્ઠાપિ સુતાપિ તે જના, યેસં નામમિદં પવુચ્ચતિ;
નામંયેવાવસિસ્સતિ અક્ખેય્યં પેતસ્સ જન્તુનો.
દિટ્ઠાપિ સુતાપિ તે જનાતિ. દિટ્ઠાતિ યે ચક્ખુવિઞ્ઞાણાભિસમ્ભૂતા. સુતાતિ યે સોતવિઞ્ઞાણાભિસમ્ભૂતા તે જનાતિ ખત્તિયા ચ બ્રાહ્મણા ચ વેસ્સા ચ સુદ્દા ચ ગહટ્ઠા ચ પબ્બજિતા ચ દેવા ચ મનુસ્સા ચાતિ – દિટ્ઠાપિ સુતાપિ તે જના.
યેસં નામમિદં પવુચ્ચતીતિ. યેસન્તિ યેસં ખત્તિયાનં બ્રાહ્મણાનં વેસ્સાનં સુદ્દાનં ગહટ્ઠાનં પબ્બજિતાનં દેવાનં મનુસ્સાનં. નામન્તિ સઙ્ખા સમઞ્ઞા પઞ્ઞત્તિ વોહારો નામં નામકમ્મં નામધેય્યં નિરુત્તિ બ્યઞ્જનં અભિલાપો. પવુચ્ચતીતિ વુચ્ચતિ પવુચ્ચતિ કથીયતિ ભણીયતિ દીપીયતિ વોહરીયતીતિ – યેસં નામમિદં પવુચ્ચતિ.
નામંયેવાવસિસ્સતિ અક્ખેય્યન્તિ. રૂપગતં વેદનાગતં સઞ્ઞાગતં સઙ્ખારગતં વિઞ્ઞાણગતં પહીયતિ જહીયતિ વિજહીયતિ અન્તરધાયતિ વિપ્પલુજ્જતિ, નામંયેવાવસિસ્સતિ. અક્ખેય્યન્તિ. અક્ખાતું કથેતું ભણિતું દીપયિતું વોહરિતુન્તિ – નામં એવાવસિસ્સતિ અક્ખેય્યં. પેતસ્સ જન્તુનોતિ. પેતસ્સાતિ મતસ્સ કાલઙ્કતસ્સ. જન્તુનોતિ સત્તસ્સ નરસ્સ માનવસ્સ પોસસ્સ પુગ્ગલસ્સ જીવસ્સ જાગુસ્સ જન્તુસ્સ ઇન્દગુસ્સ મનુજસ્સાતિ – પેતસ્સ જન્તુનો.
તેનાહ ભગવા –
‘‘દિટ્ઠાપિ
નામંયેવાવસિસ્સતિ, અક્ખેય્યં પેતસ્સ જન્તુનો’’તિ.
૪૪.
સોકપ્પરિદેવમચ્છરં ન પજહન્તિ ગિદ્ધા મમાયિતે;
તસ્મા મુનયો પરિગ્ગહં, હિત્વા અચરિંસુ ખેમદસ્સિનો.
સોકપ્પરિદેવમચ્છરં ન પજહન્તિ ગિદ્ધા મમાયિતેતિ. સોકોતિ ઞાતિબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ ભોગબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ રોગબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ સીલબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ દિટ્ઠિબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ સોકો સોચના સોચિતત્તં અન્તોસોકો અન્તોપરિસોકો અન્તોદાહો અન્તોપરિદાહો પરિદેવોતિ ઞાતિબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ…પે॰… દિટ્ઠિબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ આદેવો પરિદેવો આદેવના પરિદેવના આદેવિતત્તં પરિદેવિતત્તં વાચા પલાપો વિપ્પલાપો લાલપ્પો લાલપ્પાયના લાલપ્પાયિતત્તં. મચ્છરિયન્તિ પઞ્ચ મચ્છરિયાનિ – આવાસમચ્છરિયં મમત્તાતિ દ્વે મમત્તા – તણ્હામમત્તઞ્ચ દિટ્ઠિમમત્તઞ્ચ
તસ્મા મુનયો પરિગ્ગહં, હિત્વા અચરિંસુ ખેમદસ્સિનોતિ. તસ્માતિ તસ્મા તંકારણા તંહેતુ તપ્પચ્ચયા તંનિદાના એતં આદીનવં મુનયોતિ મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. તેન ઞાણેન સમન્નાગતા મુનયો મોનપ્પત્તા. તીણિ મોનેય્યાનિ – કાયમોનેય્યં, વચીમોનેય્યં, મનોમોનેય્યં…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. પરિગ્ગહોતિ દ્વે પરિગ્ગહા – તણ્હાપરિગ્ગહો ચ દિટ્ઠિપરિગ્ગહો ચ…પે॰… અયં તણ્હાપરિગ્ગહો…પે॰… અયં દિટ્ઠિપરિગ્ગહો. મુનયો તણ્હાપરિગ્ગહં પરિચ્ચજિત્વા દિટ્ઠિપરિગ્ગહં પટિનિસ્સજ્જિત્વા ચજિત્વા પજહિત્વા વિનોદેત્વા બ્યન્તિં કરિત્વા અનભાવં ગમેત્વા અચરિંસુ વિહરિંસુ ઇરિયિંસુ વત્તિંસુ પાલિંસુ યપિંસુ યાપિંસુ. ખેમદસ્સિનોતિ ખેમં વુચ્ચતિ અમતં નિબ્બાનં. યો સો સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં. ખેમદસ્સિનોતિ ખેમદસ્સિનો તાણદસ્સિનો લેણદસ્સિનો સરણદસ્સિનો અભયદસ્સિનો અચ્ચુતદસ્સિનો અમતદસ્સિનો નિબ્બાનદસ્સિનોતિ – તસ્મા મુનયો પરિગ્ગહં હિત્વા અચરિંસુ ખેમદસ્સિનો.
તેનાહ
‘‘સોકપ્પરિદેવમચ્છરં, ન જહન્તિ ગિદ્ધા મમાયિતે;
તસ્મા મુનયો પરિગ્ગહં, હિત્વા અચરિંસુ ખેમદસ્સિનો’’તિ.
૪૫.
પતિલીનચરસ્સ ભિક્ખુનો, ભજમાનસ્સ વિવિત્તમાસનં;
સામગ્ગિયમાહુ તસ્સ તં, યો અત્તાનં ભવને ન દસ્સયે.
પતિલીનચરસ્સ ભિક્ખુનોતિ. પતિલીનચરા વુચ્ચન્તિ સત્ત સેક્ખા ભિક્ખુનોતિ પુથુજ્જનકલ્યાણકસ્સ વા ભિક્ખુનો સેક્ખસ્સ વા ભિક્ખુનોતિ – પતિલીનચરસ્સ ભિક્ખુનો.
ભજમાનસ્સ વિવિત્તમાસનન્તિ આસનં વુચ્ચતિ યત્થ નિસીદન્તિ – મઞ્ચો પીઠં ભિસિ તટ્ટિકા ચમ્મખણ્ડો તિણસન્થારો પણ્ણસન્થારો પલાલસન્થારો. તં આસનં અસપ્પાયરૂપદસ્સનેન રિત્તં વિવિત્તં પવિવિત્તં, અસપ્પાયસદ્દસ્સવનેન રિત્તં વિવિત્તં પવિવિત્તં, અસપ્પાયગન્ધઘાયનેન… અસપ્પાયરસસાયનેન… અસપ્પાયફોટ્ઠબ્બફુસનેન… અસપ્પાયેહિ પઞ્ચહિ કામગુણેહિ
સામગ્ગિયમાહુ તસ્સ તં, યો અત્તાનં ભવને ન દસ્સયેતિ. સામગ્ગિયોતિ તિસ્સો સામગ્ગિયો – ગણસામગ્ગી, ધમ્મસામગ્ગી, અનભિનિબ્બત્તિસામગ્ગી. કતમા ગણસામગ્ગી? બહુ ચેપિ ભિક્ખૂ સમગ્ગા સમ્મોદમાના ભવનેતિ નેરયિકાનં નિરયો ભવનં, તિરચ્છાનયોનિકાનં તિરચ્છાનયોનિ ભવનં, પેત્તિવિસયિકાનં પેત્તિવિસયો ભવનં, મનુસ્સાનં મનુસ્સલોકો ભવનં, દેવાનં દેવલોકો ભવનન્તિ. સામગ્ગિયમાહુ તસ્સ તં, યો અત્તાનં ભવને ન દસ્સયેતિ. તસ્સેસા સામગ્ગી એતં છન્નં એતં પતિરૂપં એતં અનુચ્છવિકં એતં અનુલોમં, યો એવં પટિચ્છન્ને નિરયે અત્તાનં ન દસ્સેય્ય, તિરચ્છાનયોનિયં અત્તાનં ન દસ્સેય્ય, પેત્તિવિસયે અત્તાનં ન દસ્સેય્ય, મનુસ્સલોકે અત્તાનં ન દસ્સેય્ય, દેવલોકે અત્તાનં ન દસ્સેય્યાતિ એવમાહંસુ એવં કથેન્તિ એવં ભણન્તિ એવં દીપયન્તિ એવં વોહરન્તીતિ – સામગ્ગિયમાહુ તસ્સ તં, યો અત્તાનં ભવને ન દસ્સયે.
તેનાહ ભગવા –
‘‘પતિલીનચરસ્સ
સામગ્ગિયમાહુ તસ્સ તં, યો અત્તાનં ભવને ન દસ્સયે’’તિ.
૪૬.
સબ્બત્થ મુની અનિસ્સિતો, ન પિયં કુબ્બતિ નોપિ અપ્પિયં;
તસ્મિં પરિદેવમચ્છરં, પણ્ણે વારિ યથા ન લિમ્પતિ.
સબ્બત્થ મુની અનિસ્સિતોતિ. સબ્બં વુચ્ચતિ દ્વાદસાયતનાનિ – ચક્ખુઞ્ચેવ રૂપા ચ, સોતઞ્ચ સદ્દા ચ, ઘાનઞ્ચ ગન્ધા ચ, જિવ્હા ચ રસા ચ, કાયો ચ ફોટ્ઠબ્બા ચ, મનો ચ ધમ્મા ચ. મુનીતિ. મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. અનિસ્સિતોતિ
ન પિયં કુબ્બતિ નોપિ અપ્પિયન્તિ. પિયાતિ દ્વે પિયા – સત્તા વા સઙ્ખારા વા. કતમે સત્તા પિયા? ઇધ યસ્સ તે હોન્તિ અત્થકામા હિતકામા ફાસુકામા યોગક્ખેમકામા માતા વા પિતા વા ભાતા અપ્પિયાતિ દ્વે અપ્પિયા – સત્તા વા સઙ્ખારા વા. કતમે સત્તા અપ્પિયા? ઇધ યસ્સ તે હોન્તિ અનત્થકામા અહિતકામા અફાસુકામા અયોગક્ખેમકામા જીવિતા વોરોપેતુકામા – ઇમે સત્તા અપ્પિયા. કતમે સઙ્ખારા અપ્પિયા? અમનાપિકા રૂપા અમનાપિકા સદ્દા અમનાપિકા ગન્ધા અમનાપિકા રસા અમનાપિકા ફોટ્ઠબ્બા – ઇમે સઙ્ખારા ન પિયં કુબ્બતિ નોપિ અપ્પિયન્તિ. ‘‘અયં મે સત્તો પિયો, ઇમે ચ સઙ્ખારા મનાપા’’તિ રાગવસેન પિયં ન કરોતિ; ‘‘અયં મે સત્તો અપ્પિયો, ઇમે ચ સઙ્ખારા અમનાપા’’તિ પટિઘવસેન
તસ્મિં પરિદેવમચ્છરં પણ્ણે વારિ યથા ન લિમ્પતીતિ. તસ્મિન્તિ તસ્મિં પુગ્ગલે અરહન્તે ખીણાસવે. પરિદેવોતિ ઞાતિબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ ભોગબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ રોગબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ સીલબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ દિટ્ઠિબ્યસનેન વા ફુટ્ઠસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ આદેવો પરિદેવો આદેવના પરિદેવના આદેવિતત્તં મચ્છરિયન્તિ પઞ્ચ મચ્છરિયાનિ – આવાસમચ્છરિયં, કુલમચ્છરિયં, લાભમચ્છરિયં, વણ્ણમચ્છરિયં, ધમ્મમચ્છરિયં. યં એવરૂપં મચ્છરિયં મચ્છરાયના મચ્છરાયિતત્તં વેવિચ્છં કદરિયં કટુકઞ્ચુકતા અગ્ગહિતત્તં ચિત્તસ્સ – ઇદં વુચ્ચતિ મચ્છરિયં. અપિ ચ ખન્ધમચ્છરિયમ્પિ મચ્છરિયં, ધાતુમચ્છરિયમ્પિ
પણ્ણે વારિ યથા ન લિમ્પતીતિ. પણ્ણં વુચ્ચતિ પદુમપત્તં. વારિ વુચ્ચતિ ઉદકં. યથા
તેનાહ ભગવા –
‘‘સબ્બત્થ મુની અનિસ્સિતો, ન પિયં કુબ્બતિ નોપિ અપ્પિયં;
તસ્મિં પરિદેવમચ્છરં, પણ્ણે વારિ યથા ન લિમ્પતી’’તિ.
૪૭.
ઉદબિન્દુ યથાપિ પોક્ખરે, પદુમે વારિ યથા ન લિમ્પતિ;
એવં મુનિ નોપલિમ્પતિ, યદિદં દિટ્ઠસુતમુતેસુ વા.
ઉદબિન્દુ યથાપિ પોક્ખરેતિ. ઉદબિન્દુ વુચ્ચતિ ઉદકથેવો. પોક્ખરં વુચ્ચતિ પદુમપત્તં. યથા ઉદબિન્દુ પદુમપત્તે ન લિમ્પતિ ન પલિમ્પતિ ન ઉપલિમ્પતિ પદુમે વારિ યથા ન લિમ્પતીતિ. પદુમં વુચ્ચતિ પદુમપુપ્ફં. વારિ વુચ્ચતિ ઉદકં. યથા વારિ પદુમપુપ્ફં ન લિમ્પતિ ન પલિમ્પતિ ન ઉપલિમ્પતિ અલિત્તં અપલિત્તં અનુપલિત્તન્તિ – પદુમે વારિ યથા ન લિમ્પતિ.
એવં મુનિ નોપલિમ્પતિ, યદિદં દિટ્ઠસુતમુતેસુ વાતિ. એવન્તિ ઓપમ્મસમ્પટિપાદનં. મુનીતિ. મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. લેપાતિ દ્વે લેપા – તણ્હાલેપો
તેનાહ ભગવા –
‘‘ઉદબિન્દુ યથાપિ પોક્ખરે, પદુમે વારિ યથા ન લિમ્પતિ;
એવં મુનિ નોપલિમ્પતિ, યદિદં દિટ્ઠસુતમુતેસુ વા’’તિ.
૪૮.
ધોનો ન હિ તેન મઞ્ઞતિ, યદિદં દિટ્ઠસુતમુતેસુ વા;
નાઞ્ઞેન વિસુદ્ધિમિચ્છતિ, ન હિ સો રજ્જતિ નો વિરજ્જતિ.
ધોનો ન હિ તેન મઞ્ઞતિ, યદિદં દિટ્ઠસુતમુતેસુ વાતિ. ધોનોતિ ધોના વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. કિંકારણા ધોના વુચ્ચતિ પઞ્ઞા? તાય પઞ્ઞાય કાયદુચ્ચરિતં ધુતઞ્ચ ધોત ચ સન્ધોતઞ્ચ નિદ્ધોતઞ્ચ, વચીદુચ્ચરિતં…પે॰… મનોદુચ્ચરિતં ધુતઞ્ચ ધોતઞ્ચ સન્ધોતઞ્ચ નિદ્ધોતઞ્ચ, રાગો ધુતો ચ ધોતો ચ સન્ધોતો ચ નિદ્ધોતો ચ, દોસો… મોહો… કોધો… ઉપનાહો… મક્ખો… પળાસો… ઇસ્સા… મચ્છરિયં… માયા… સાઠેય્યં… થમ્ભો… સારમ્ભો… માનો… અતિમાનો… મદો… પમાદો… સબ્બે કિલેસા… સબ્બે દુચ્ચરિતા… સબ્બે દરથા… સબ્બે પરિળાહા… સબ્બે
અથ
અથ
ધોનો ન હિ તેન મઞ્ઞતિ, યદિદં દિટ્ઠસુતમુતેસુ વાતિ. ધોનો દિટ્ઠં ન મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠતો ન મઞ્ઞતિ, દિટ્ઠા મેતિ ન મઞ્ઞતિ; સુતં ન મઞ્ઞતિ, સુતસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, સુતતો ન મઞ્ઞતિ, સુતં મેતિ ન મઞ્ઞતિ; મુતં ન મઞ્ઞતિ, મુતસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, મુતતો ન મઞ્ઞતિ, મુતં મેતિ ન મઞ્ઞતિ; વિઞ્ઞાતં ન મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતસ્મિં ન મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતતો ન મઞ્ઞતિ, વિઞ્ઞાતં મેતિ ન મઞ્ઞતિ. વુત્તમ્પિ હેતં ભગવતા – ‘‘અસ્મીતિ, ભિક્ખવે, મઞ્ઞિતમેતં, અયમહમસ્મીતિ મઞ્ઞિતમેતં, ભવિસ્સન્તિ મઞ્ઞિતમેતં, ન ભવિસ્સન્તિ મઞ્ઞિતમેતં, રૂપી ભવિસ્સન્તિ મઞ્ઞિતમેતં, અરૂપી ભવિસ્સન્તિ
નાઞ્ઞેન વિસુદ્ધિમિચ્છતીતિ. ધોનો અઞ્ઞેન અસુદ્ધિમગ્ગેન મિચ્છાપટિપદાય અનિય્યાનિકપથેન અઞ્ઞત્ર સતિપટ્ઠાનેહિ અઞ્ઞત્ર સમ્મપ્પધાનેહિ અઞ્ઞત્ર ઇદ્ધિપાદેહિ અઞ્ઞત્ર ઇન્દ્રિયેહિ અઞ્ઞત્ર બલેહિ અઞ્ઞત્ર બોજ્ઝઙ્ગેહિ અઞ્ઞત્ર અરિયા અટ્ઠઙ્ગિકા મગ્ગા સુદ્ધિં વિસુદ્ધિં પરિસુદ્ધિં મુત્તિં વિમુત્તિં પરિમુત્તિં ન ઇચ્છતિ ન સાદિયતિ ન પત્થેતિ ન પિહેતિ નાભિજપ્પતીતિ – નાઞ્ઞેન વિસુદ્ધિમિચ્છતિ.
ન હિ સો રજ્જતિ નો વિરજ્જતીતિ. સબ્બે બાલપુથુજ્જના રજ્જન્તિ, પુથુજ્જનકલ્યાણકં ઉપાદાય સત્ત સેક્ખા વિરજ્જન્તિ; અરહા નેવ રજ્જતિ નો વિરજ્જતિ. વિરત્તો સો ખયા રાગસ્સ વીતરાગત્તા, ખયા દોસસ્સ વીતદોસત્તા, ખયા મોહસ્સ વીતમોહત્તા. સો વુટ્ઠવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિજરામરણસંસારો, નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – ન હિ સો રજ્જતિ નો વિરજ્જતિ.
તેનાહ
‘‘ધોનો
નાઞ્ઞેન વિસુદ્ધિમિચ્છતિ, ન હિ સો રજ્જતિ નો વિરજ્જતી’’તિ.
જરાસુત્તનિદ્દેસો છટ્ઠો.