સાસનપટ્ઠાનં
૮૯. તત્થ
તત્થ સંકિલેસો તિવિધો – તણ્હાસંકિલેસો દિટ્ઠિસંકિલેસો દુચ્ચરિતસંકિલેસો. તત્થ તણ્હાસંકિલેસો સમથેન વિસુજ્ઝતિ, સો સમથો સમાધિક્ખન્ધો. દિટ્ઠિસંકિલેસો વિપસ્સનાય વિસુજ્ઝતિ, સા
ઇમેહિ સોળસહિ સુત્તેહિ ભિન્નેહિ નવવિધં સુત્તં ભિન્નં ભવતિ. ગાથાય ગાથા અનુમિનિતબ્બા, વેય્યાકરણેન વેય્યાકરણં અનુમિનિતબ્બં. સુત્તેન સુત્તં અનુમિનિતબ્બં.
૯૦. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં?
‘‘કામન્ધા જાલસઞ્છન્ના, તણ્હાછદનછાદિતા;
પમત્તબન્ધના
જરામરણમન્વેન્તિ, વચ્છો ખીરપકોવ
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
ચત્તારિમાનિ
‘‘છન્દા દોસા ભયા મોહા, યો ધમ્મં અતિવત્તતિ;
નિહીયતિ તસ્સ યસો, કાળપક્ખેવ ચન્દિમા’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા, મનોસેટ્ઠા મનોમયા;
મનસા ચે પદુટ્ઠેન, ભાસતિ વા કરોતિ વા;
તતો નં દુક્ખમન્વેતિ, ચક્કંવ વહતો પદ’’ન્તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘મિદ્ધી
મહાવરાહોવ નિવાપપુટ્ઠો, પુનપ્પુનં ગબ્ભમુપેતિ મન્દો’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘અયસાવ મલં સમુટ્ઠિતં, તતુટ્ઠાય
એવં અતિધોનચારિનં, સાનિ
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘ચોરો
એવં અયં પેચ્ચ પજા પરત્થ, સકમ્મુના હઞ્ઞતિ બજ્ઝતે ચા’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘સુખકામાનિ ભૂતાનિ, યો દણ્ડેન વિહિંસતિ;
અત્તનો સુખમેસાનો, પેચ્ચ સો ન લભતે
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘ગુન્નં
સબ્બા તા જિમ્હં ગચ્છન્તિ, નેત્તે જિમ્હં ગતે
‘‘એવમેવ મનુસ્સેસુ, યો હોતિ સેટ્ઠસમ્મતો;
સો ચે અધમ્મં ચરતિ, પગેવ ઇતરા પજા;
સબ્બં રટ્ઠં દુક્ખં સેતિ, રાજા ચે હોતિ અધમ્મિકો’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘સુકિચ્છરૂપાવતિમે મનુસ્સા, કરોન્તિ પાપં ઉપધીસુ રત્તા;
ગચ્છન્તિ તે બહુજનસન્નિવાસં, નિરયં અવીચિં કટુકં ભયાનક’’ન્તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘ફલં
સક્કારો કાપુરિસં હન્તિ, ગબ્ભો અસ્સતરિં યથા’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘કોધમક્ખગરુ ભિક્ખુ, લાભસક્કારગારવો
સુખેત્તે પૂતિબીજંવ, સદ્ધમ્મે ન વિરૂહતી’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
૯૧. ‘‘ઇધાહં, ભિક્ખવે, એકચ્ચં પુગ્ગલં પદુટ્ઠચિત્તં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ, (યથા ખો અયં પુગ્ગલો ઇરિયતિ, યઞ્ચ પટિપદં પટિપન્નો, યઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો)
‘‘પદુટ્ઠચિત્તં ઞત્વાન, એકચ્ચં ઇધ પુગ્ગલં;
એતમત્થઞ્ચ બ્યાકાસિ, બુદ્ધો
ઇમમ્હિ
નિરયં ઉપપજ્જેય્ય, ચિત્તં હિસ્સ પદૂસિતં;
ચેતોપદોસહેતુ હિ, સત્તા ગચ્છન્તિ દુગ્ગતિં.
યથાભતં નિક્ખિપેય્ય, એવમેવ તથાવિધો;
કાયસ્સ ભેદા દુપ્પઞ્ઞો, નિરયં સોપપજ્જતી’’તિ.
અયમ્પિ અત્થો વુત્તો ભગવતા ઇતિ મે સુતન્તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘સચે ભાયથ દુક્ખસ્સ, સચે વો દુક્ખમપ્પિયં;
માકત્થ પાપકં કમ્મં, આવિ
‘‘સચે
ન વો દુક્ખા પમુત્યત્થિ, ઉપેચ્ચપિ પલાયત’’ન્તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘અધમ્મેન ધનં લદ્ધા, મુસાવાદેન ચૂભયં;
મમેતિ બાલા મઞ્ઞન્તિ, તં કથં નુ ભવિસ્સતિ.
‘‘અન્તરાયા સુ ભવિસ્સન્તિ, સમ્ભતસ્સ વિનસ્સતિ;
મતા સગ્ગં ન ગચ્છન્તિ, નનુ એત્તાવતા હતા’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘કથં ખણતિ અત્તાનં, કથં મિત્તેહિ જીરતિ;
કથં વિવટ્ટતે ધમ્મા, કથં સગ્ગં ન ગચ્છતિ.
‘‘લોભા
લોભા વિવટ્ટતે ધમ્મા, લોભા સગ્ગં ન ગચ્છતી’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘ચરન્તિ બાલા દુમ્મેધા, અમિત્તેનેવ અત્તના;
કરોન્તા પાપકં કમ્મં, યં હોતિ કટુકપ્ફલં
‘‘ન
યસ્સ અસ્સુમુખો રોદં, વિપાકં પટિસેવતી’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘દુક્કરં દુત્તિતિક્ખઞ્ચ, અબ્યત્તેન ચ
બહૂ હિ તત્થ સમ્બાધા, યત્થ બાલો વિસીદતિ.
‘‘યો હિ અત્થઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ, ભાસમાને તથાગતે;
મનં પદોસયે બાલો, મોઘં ખો તસ્સ જીવિતં.
‘‘એતઞ્ચાહં અરહામિ, દુક્ખઞ્ચ ઇતો ચ પાપિયતરં ભન્તે;
યો અપ્પમેય્યેસુ તથાગતેસુ, ચિત્તં પદોસેમિ અવીતરાગો’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘અપ્પમેય્યં
અપ્પમેય્યં પમાયિનં
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘પુરિસસ્સ હિ જાતસ્સ, કુઠારી
યાય છિન્દતિ અત્તાનં, બાલો દુબ્ભાસિતં ભણં.
‘‘ન
એવં વિરદ્ધં પાતેતિ, વાચા દુબ્ભાસિતા યથા’’તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
૯૨.
‘‘યો નિન્દિયં પસંસતિ, તં વા નિન્દતિ યો પસંસિયો.
વિચિનાતિ મુખેન સો કલિં, કલિના તેન સુખં ન વિન્દતિ.
‘‘અપ્પમત્તો અયં કલિ, યો અક્ખેસુ ધનપરાજયો;
સબ્બસ્સાપિ સહાપિ અત્તના, અયમેવ મહન્તતરો
યો સુગતેસુ મનં પદોસયે.
‘‘સતં સહસ્સાનં નિરબ્બુદાનં, છત્તિંસતી પઞ્ચ ચ અબ્બુદાનિ;
યમરિયગરહી
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
‘‘યો લોભગુણે અનુયુત્તો, સો વચસા
અસ્સદ્ધો કદરિયો
‘‘મુખદુગ્ગ
પુરિસન્ત કલી અવજાતપુત્ત
‘‘રજમાકિરસી અહિતાય, સન્તે ગરહસિ કિબ્બિસકારી;
બહૂનિ દુચ્ચરિતાનિ ચરિત્વા, ગચ્છસિ ખો પપતં ચિરરત્ત’’ન્તિ.
ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
તત્થ કતમં વાસનાભાગિયં સુત્તં?
‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા
મનસા ચે પસન્નેન, ભાસતિ વા કરોતિ વા;
તતો નં સુખમન્વેતિ, છાયાવ અનપાયિની’’તિ
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૩. મહાનામો સક્કો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘ઇદં, ભન્તે, કપિલવત્થુ ઇદ્ધઞ્ચેવ ફીતઞ્ચ બાહુજઞ્ઞં
‘‘મા
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘સુખકામાનિ ભૂતાનિ, યો દણ્ડેન ન હિંસતિ;
અત્તનો સુખમેસાનો, પેચ્ચ સો લભતે સુખ’’ન્તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘ગુન્નઞ્ચે
સબ્બા તા ઉજું ગચ્છન્તિ, નેત્તે ઉજું ગતે સતિ.
‘‘એવમેવ મનુસ્સેસુ, યો હોતિ સેટ્ઠસમ્મતો;
સો સચે
સબ્બં રટ્ઠં સુખં સેતિ, રાજા ચે હોતિ ધમ્મિકો’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૪. ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તેન ખો પન સમયેન સમ્બહુલા ભિક્ખૂ ભગવતો
અથ
અથ ખો ઇસિદત્તપુરાણા થપતયો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિંસુ, ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા ભગવન્તં પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધિંસુ. અથ ખો ભગવા મગ્ગા ઓક્કમ્મ યેન અઞ્ઞતરં રુક્ખમૂલં તેનુપસઙ્કમિ, ઉપસઙ્કમિત્વા પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. ઇસિદત્તપુરાણા થપતયો ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિંસુ, એકમન્તં નિસિન્ના ખો ઇસિદત્તપુરાણા થપતયો ભગવન્તં એતદવોચું –
‘‘યદા મયં ભન્તે ભગવન્તં સુણોમ ‘સાવત્થિયા કોસલેસુ ચારિકં પક્કમિસ્સતી’તિ, હોતિ નો તસ્મિં સમયે અનત્તમનતા હોતિ દોમનસ્સં ‘દૂરે નો ભગવા ભવિસ્સતી’તિ. યદા પન
‘‘યદા પન મયં ભન્તે ભગવન્તં સુણોમ ‘કાસીસુ મગધેસુ
‘‘યદા પન મયં ભન્તે ભગવન્તં સુણોમ ‘મગધેસુ કાસીસુ ચારિકં પક્કમિસ્સતી’તિ, હોતિ નો તસ્મિં સમયે અત્તમનતા હોતિ સોમનસ્સં ‘આસન્ને નો ભગવા ભવિસ્સતી’તિ. યદા પન મયં ભન્તે ભગવન્તં સુણોમ ‘મગધેસુ કાસીસુ ચારિકં પક્કન્તો’તિ, હોતિ નો
‘‘યદા પન મયં ભન્તે ભગવન્તં સુણોમ ‘કોસલેસુ સાવત્થિં
‘‘યદા પન મયં ભન્તે ભગવન્તં સુણોમ ‘સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે’તિ હોતિ અનપ્પકા નો તસ્મિં સમયે અત્તમનતા, હોતિ અનપ્પકં સોમનસ્સં ‘આસન્ને નો ભગવા’’’તિ.
‘‘તસ્માતિહ, થપતયો, સમ્બાધો ઘરાવાસો રજાપથો, અબ્ભોકાસો પબ્બજ્જા, અલઞ્ચ પન વો, થપતયો, અપ્પમાદાયા’’તિ. ‘‘અત્થિ ખો નો, ભન્તે, એતમ્હા સમ્બાધા અઞ્ઞો સમ્બાધો સમ્બાધતરો ચેવ સમ્બાધસઙ્ખાતતરો ચા’’તિ? ‘‘કતમો પન વો, થપતયો, એતમ્હા સમ્બાધા અઞ્ઞો સમ્બાધો સમ્બાધતરો ચેવ સમ્બાધસઙ્ખાતતરો ચા’’તિ?
‘‘ઇધ મયં, ભન્તે, યદા રાજા પસેનદિ કોસલો ઉય્યાનભૂમિં નિય્યાતુકામો
‘‘તસ્માતિહ
‘‘કતમેહિ ચતૂહિ? ઇધ, થપતયો, સુતવા અરિયસાવકો બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતો હોતિ ઇતિપિ સો ભગવા અરહં…પે॰… બુદ્ધો ભગવાતિ, ધમ્મે…પે॰… સઙ્ઘે…પે॰… વિગતમલમચ્છેરેન ચેતસા અગારં અજ્ઝાવસતિ, મુત્તચાગો પયતપાણિ વોસ્સગ્ગરતો યાચયોગો દાનસંવિભાગરતો અપ્પટિવિભત્તં. ઇમેહિ ખો, થપતયો, ચતૂહિ ધમ્મેહિ સમન્નાગતો અરિયસાવકો સોતાપન્નો હોતિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો.
‘‘તુમ્હે ખો, થપતયો, બુદ્ધે અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતા ઇતિપિ સો ભગવા અરહં…પે॰… બુદ્ધો ભગવાતિ, ધમ્મે…પે॰… સઙ્ઘે…પે॰… યં ખો પન કિઞ્ચિ કુલે દેય્યધમ્મં, સબ્બં તં અપ્પટિવિભત્તં સીલવન્તેહિ કલ્યાણધમ્મેહિ, તં કિં મઞ્ઞથ, થપતયો, કતિવિધા તે કોસલેસુ મનુસ્સા યે તુમ્હાકં સમસમા યદિદં દાનસંવિભાગેહી’’તિ? ‘‘લાભા નો, ભન્તે, સુલદ્ધં નો, ભન્તે, યેસં નો ભગવા એવં પજાનાતી’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૫.
‘‘એકપુપ્ફં
દેવે ચેવ મનુસ્સે ચ, સેસેન પરિનિબ્બુતો’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘અસ્સત્થે
એકં બુદ્ધગતં
‘‘અજ્જ તિંસં તતો કપ્પા, નાભિજાનામિ દુગ્ગતિં;
તિસ્સો વિજ્જા સચ્છિકતા, તસ્સા સઞ્ઞાય વાસના’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘પિણ્ડાય
અનુકમ્પકો પુરેભત્તં, તણ્હાનિઘાતકો મુનિ.
‘‘પુરિસસ્સ વટંસકો હત્થે, સબ્બપુપ્ફેહિલઙ્કતો;
સો અદ્દસાસિ સમ્બુદ્ધં, ભિક્ખુસઙ્ઘપુરક્ખતં.
‘‘પવિસન્તં રાજમગ્ગેન, દેવમાનુસપૂજિતં;
હટ્ઠો ચિત્તં પસાદેત્વા, સમ્બુદ્ધમુપસઙ્કમિ.
‘‘સો તં વટંસકં સુરભિં, વણ્ણવન્તં મનોરમં;
સમ્બુદ્ધસ્સુપનામેસિ, પસન્નો સેહિ પાણિભિ.
‘‘તતો અગ્ગિસિખા વણ્ણા, બુદ્ધસ્સ લપનન્તરા;
સહસ્સરંસિ વિજ્જુરિવ, ઓક્કા નિક્ખમિ આનના.
‘‘પદક્ખિણં કરિત્વાન, સીસે આદિચ્ચબન્ધુનો;
તિક્ખત્તું પરિવટ્ટેત્વા, મુદ્ધનન્તરધાયથ.
‘‘ઇદં દિસ્વા અચ્છરિયં, અબ્ભુતં લોમહંસનં;
એકંસં ચીવરં કત્વા, આનન્દો એતદબ્રવિ.
‘‘‘કો હેતુ સિતકમ્મસ્સ, બ્યાકરોહિ મહામુને;
ધમ્માલોકો ભવિસ્સતિ, કઙ્ખં વિતર નો મુને.
‘‘‘યસ્સ
કઙ્ખિં
‘‘‘યો સો આનન્દ પુરિસો, મયિ ચિત્તં પસાદયિ;
ચતુરાસીતિકપ્પાનિ, દુગ્ગતિં ન ગમિસ્સતિ.
‘‘‘દેવેસુ દેવસોભગ્ગં, દિબ્બં રજ્જં પસાસિય;
મનુજેસુ મનુજિન્દો, રાજા રટ્ઠે ભવિસ્સતિ.
‘‘‘સો ચરિમં પબ્બજિત્વા, સચ્છિકત્વાન
પચ્ચેકબુદ્ધો ધુતરાગો, વટંસકો નામ ભવિસ્સતિ.
‘‘‘નત્થિ ચિત્તે
તથાગતે વા સમ્બુદ્ધે, અથ વા તસ્સ સાવકે.
‘‘‘એવં
અચિન્તિયે પસન્નાનં, વિપાકો હોતિ અચિન્તિયો’’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૬. ‘‘ઇધાહં, ભિક્ખવે, એકચ્ચં પુગ્ગલં પસન્નચિત્તં એવં ચેતસા ચેતો પરિચ્ચ પજાનામિ ‘‘(યથા ખો અયં પુગ્ગલો ઇરિયતિ, યઞ્ચ પટિપદં પટિપન્નો, યઞ્ચ મગ્ગં સમારૂળ્હો)
‘‘પસન્નચિત્તં ઞત્વાન, એકચ્ચં ઇધ પુગ્ગલં;
એતમત્થઞ્ચ બ્યાકાસિ, બુદ્ધો
‘‘ઇમમ્હિ
સગ્ગમ્હિ ઉપપજ્જેય્ય, ચિત્તં હિસ્સ પસાદિતં.
‘‘ચેતોપસાદહેતુ હિ, સત્તા ગચ્છન્તિ સુગ્ગતિં;
યથાભતં નિક્ખિપેય્ય, એવમેવં તથાવિધો;
કાયસ્સ ભેદા સપ્પઞ્ઞો, સગ્ગં સો ઉપપજ્જતી’’તિ.
‘‘અયમ્પિ અત્થો વુત્તો ભગવતા ઇતિ મે સુત’’ન્તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘સુવણ્ણચ્છદનં
ઓગાહસિ
‘‘કેન તે તાદિસો વણ્ણો, આનુભાવો જુતિ ચ તે;
ઉપ્પજ્જન્તિ ચ તે ભોગા, યે કેચિ મનસિચ્છિતા.
‘‘પુચ્છિતા દેવતે સંસ, કિસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલં;
સા દેવતા અત્તમના, દેવરાજેન પુચ્છિતા.
‘‘પઞ્હં
અદ્ધાનં પટિપન્નાહં, દિસ્વા થૂપં મનોરમં.
‘‘તત્થ ચિત્તં પસાદેસિં, કસ્સપસ્સ યસસ્સિનો;
પદ્ધપુપ્ફેહિ પૂજેસિં, પસન્ના સેહિ તસ્સેવ;
કમ્મસ્સ ફલં વિપાકો, એતાદિસં કતપુઞ્ઞા લભન્તી’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘દાનકથા સીલકથા સગ્ગકથા પુઞ્ઞકથા પુઞ્ઞવિપાકકથા’’તિ;
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘અપિચાપિ
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૭.
‘‘દેવપુત્તસરીરવણ્ણા, સબ્બે સુભગસણ્ઠિતી.
ઉદકેન પંસું તેમેત્વા, થૂપં વડ્ઢેથ કસ્સપં.
‘‘અયં સુગત્તે સુગતસ્સ થૂપો, મહેસિનો દસબલધમ્મધારિનો;
તસ્મિં
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘ઉળારં વત તં આસિ, યાહં થૂપં મહેસિનો;
ઉપ્પલાનિ
‘‘અજ્જ તિંસં તતો કપ્પા, નાભિજાનામિ દુગ્ગતિં;
વિનિપાતં ન ગચ્છામિ, થૂપં પૂજેત્વ
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘બાત્તિંસલક્ખણધરસ્સ, વિજિતવિજયસ્સ લોકનાથસ્સ;
સતસહસ્સં કપ્પે, મુદિતો થૂપં અપૂજેસિ.
‘‘યં
રજ્જાનિ ચ કારિતાનિ, અનાગન્તુન વિનિપાતં.
‘‘યં ચક્ખુ અદન્તદમકસ્સ, સાસને પણિહિતં તથા;
ચિત્તં તં મે સબ્બં, લદ્ધં વિમુત્તચિત્તમ્હિ વિધૂતલતો’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૮.
‘‘સામાકપત્થોદનમત્તમેવ હિ, પચ્ચેકબુદ્ધમ્હિ અદાસિ દક્ખિણં.
વિમુત્તચિત્તે અખિલે અનાસવે, અરણવિહારિમ્હિ અસઙ્ગમાનસે.
‘‘તસ્મિઞ્ચ
એવં વિહારીહિ મે સઙ્ગમો સિયા, ભવે કુદાસુપિ ચ મા અપેક્ખવા.
‘‘તસ્સેવ કમ્મસ્સ વિપાકતો અહં, સહસ્સક્ખત્તું કુરુસૂપપજ્જથ
દીઘાયુકેસુ અમમેસુ પાણિસુ, વિસેસગામીસુ અહીનગામિસુ.
‘‘તસ્સેવ કમ્મસ્સ વિપાકતો અહં, સહસ્સક્ખત્તું તિદસોપપજ્જથ;
વિચિત્રમાલાભરણાનુલેપિસુ, વિસિટ્ઠકાયૂપગતો યસસ્સિસુ.
‘‘તસ્સેવ કમ્મસ્સ વિપાકતો અહં, વિમુત્તચિત્તો અખિલો અનાસવો;
ઇમેહિ મે અન્તિમદેહધારિભિ, સમાગમો
‘‘પચ્ચક્ખં
યથા યથા મે મનસા વિચિન્તિતં, તથા સમિદ્ધં અયમન્તિમો ભવો’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘એકતિંસમ્હિ કપ્પમ્હિ જિનો અનેજો, અનન્તદસ્સી ભગવા સિખીતિ;
તસ્સાપિ રાજા ભાતા સિખિદ્ધે
‘‘પરિનિબ્બુતે લોકવિનાયકમ્હિ, થૂપં સકાસિ વિપુલં મહન્તં;
સમન્તતો ગાવુતિકં મહેસિનો, દેવાતિદેવસ્સ નરુત્તમસ્સ.
‘‘તસ્મિં મનુસ્સો બલિમાભિહારી, પગ્ગય્હ જાતિસુમનં પહટ્ઠો;
વાતેન પુપ્ફં પતિતસ્સ એકં, તાહં ગહેત્વાન તસ્સેવ દાસિ.
‘‘સો મં અવોચાભિપસન્નચિત્તો, તુય્હમેવ એતં પુપ્ફં દદામિ;
તાહં ગહેત્વા અભિરોપયેસિં, પુનપ્પુનં બુદ્ધમનુસ્સરન્તો.
‘‘અજ્જ
વિનિપાતઞ્ચ ન ગચ્છામિ, થૂપપૂજાયિદં ફલ’’ન્તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
‘‘કપિલં નામ નગરં, સુવિભત્તં મહાપથં;
આકિણ્ણમિદ્ધં ફીતઞ્ચ, બ્રહ્મદત્તસ્સ રાજિનો.
‘‘કુમ્માસં
સોહં
‘‘હટ્ઠો ચિત્તં પસાદેત્વા, નિમન્તેસિં નરુત્તમં;
અરિટ્ઠં ધુવભત્તેન, યં મે ગેહમ્હિ વિજ્જથ.
‘‘તતો ચ કત્તિકો પુણ્ણો
નવં દુસ્સયુગં ગય્હ, અરિટ્ઠસ્સોપનામયિં.
‘‘પસન્નચિત્તં ઞત્વાન, પટિગ્ગણ્હિ નરુત્તમો;
અનુકમ્પકો કારુણિકો, તણ્હાનિઘાતકો મુનિ.
‘‘તાહં કમ્મં કરિત્વાન, કલ્યાણં બુદ્ધવણ્ણિતં;
દેવે ચેવ મનુસ્સે ચ, સન્ધાવિત્વા તતો ચુતો.
‘‘બારાણસિયં નગરે, સેટ્ઠિસ્સ એકપુત્તકો;
અડ્ઢે કુલસ્મિં ઉપ્પજ્જિં, પાણેહિ ચ પિયતરો.
‘‘તતો ચ વિઞ્ઞુતં પત્તો, દેવપુત્તેન ચોદિતો;
પાસાદા ઓરૂહિત્વાન, સમ્બુદ્ધમુપસઙ્કમિં.
‘‘સો મે ધમ્મમદેસયિ, અનુકમ્પાય ગોતમો;
દુક્ખં દુક્ખસમુપ્પાદં, દુક્ખસ્સ ચ અતિક્કમં.
‘‘અરિયં
ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ, મુનિ ધમ્મમદેસયિ.
‘‘તસ્સાહં વચનં સુત્વા, વિહરિં સાસને રતો;
સમથં પટિવિજ્ઝાહં, રત્તિન્દિવમતન્દિતો.
‘‘અજ્ઝત્તઞ્ચ બહિદ્ધા ચ, યે મે વિજ્જિંસુ
સબ્બે આસું સમુચ્છિન્ના, ન ચ ઉપ્પજ્જરે પુન.
‘‘પરિયન્તકતં દુક્ખં, ચરિમોયં સમુસ્સયો;
જાતિમરણસંસારો, નત્થિદાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
૯૯. તત્થ
‘‘ઉદ્ધં અધો સબ્બધિ વિપ્પમુત્તો, અયં અહસ્મીતિ
એવં વિમુત્તો ઉદતારિ ઓઘં, અતિણ્ણપુબ્બં અપુનબ્ભવાયા’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘સીલવતો
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
૧૦૦.
‘‘યદા
અથસ્સ કઙ્ખા વપયન્તિ સબ્બા, યતો પજાનાતિ સહેતુધમ્મ’’ન્તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘યદા હવે પાતુભવન્તિ ધમ્મા, આતાપિનો ઝાયતો બ્રાહ્મણસ્સ;
અથસ્સ કઙ્ખા વપયન્તિ સબ્બા, યતો ખયં પચ્ચયાનં અવેદી’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘કિંનુ
કોધમાનમક્ખવિનયત્થં હિ, તિસ્સ બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘કદાહં નન્દં પસ્સેય્યં, આરઞ્ઞં
અઞ્ઞાતુઞ્છેન યાપેન્તં, કામેસુ અનપેક્ખિન’’ન્તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘કિંસુ છેત્વા સુખં સેતિ, કિંસુ છેત્વા ન સોચતિ;
કિસ્સસ્સુ
‘‘કોધં
કોધસ્સ વિસમૂલસ્સ, મધુરગ્ગસ્સ બ્રાહ્મણ;
વધં અરિયા પસંસન્તિ, તં હિ છેત્વા ન સોચતી’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘કિંસુ હને ઉપ્પતિતં, કિંસુ જાતં વિનોદયે;
કિઞ્ચસ્સુ પજહે ધીરો, કિસ્સાભિસમયો સુખો.
‘‘કોધં
અવિજ્જં પજહે ધીરો, સચ્ચાભિસમયો સુખો’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
૧૦૧.
‘‘સત્તિયા વિય ઓમટ્ઠો, ડય્હમાનોવ
કામરાગપ્પહાનાય, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે.
‘‘સત્તિયા વિય ઓમટ્ઠો, ડય્હમાનોવ મત્થકે;
સક્કાયદિટ્ઠિપ્પહાનાય, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘સબ્બે ખયન્તા નિચયા, પતનન્તા સમુસ્સયા;
સબ્બેસં મરણમાગમ્મ, સબ્બેસં જીવિતમદ્ધુવં;
એતં ભયં મરણે
‘‘સબ્બે ખયન્તા નિચયા, પતનન્તા સમુસ્સયા;
સબ્બેસં મરણમાગમ્મ, સબ્બેસં જીવિતમદ્ધુવં;
એતં ભયં મરણે પેક્ખમાનો, લોકામિસં પજહે સન્તિપેક્ખો’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘સુખં
યેસં ઝાનરતં ચિત્તં, પઞ્ઞવા સુસમાહિતો;
આરદ્ધવીરિયો પહિતત્તો, ઓઘં તરતિ દુત્તરં.
‘‘વિરતો કામસઞ્ઞાય, સબ્બસંયોજનાતીતો
નન્દિભવપરિક્ખીણો
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘સદ્દહાનો અરહતં, ધમ્મં નિબ્બાનપત્તિયા;
સુસ્સૂસં લભતે પઞ્ઞં, અપ્પમત્તો વિચક્ખણો.
પતિરૂપકારી
સચ્ચેન કિત્તિં પપ્પોતિ, દદં મિત્તાનિ ગન્થતિ;
અસ્મા લોકા પરં લોકં, એવં
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘સબ્બગન્થપહીનસ્સ, વિપ્પમુત્તસ્સ તે સતો;
સમણસ્સ ન તં સાધુ, યદઞ્ઞમનુસાસસીતિ.
‘‘યેન કેનચિ વણ્ણેન, સંવાસો સક્ક જાયતિ;
ન તં અરહતિ સપ્પઞ્ઞો, મનસા અનુકમ્પિતું
‘‘મનસા ચે પસન્નેન, યદઞ્ઞમનુસાસતિ;
ન તેન હોતિ સંયુત્તો, યાનુકમ્પા અનુદ્દયા’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
૧૦૨.
‘‘રાગો ચ દોસો ચ કુતોનિદાના, અરતી રતી
કુતો સમુટ્ઠાય મનોવિતક્કા, કુમારકા ધઙ્કમિવોસ્સજન્તિ.
‘‘રાગો
ઇતો સમુટ્ઠાય મનોવિતક્કા, કુમારકા ધઙ્કમિવોસ્સજન્તિ.
‘‘સ્નેહજા અત્તસમ્ભૂતા, નિગ્રોધસ્સેવ ખન્ધજા;
પુથુ વિસત્તા કામેસુ, માલુવાવ વિતતા વને.
‘‘યે નં પજાનન્તિ યતોનિદાનં, તે નં વિનોદેન્તિ સુણોહિ યક્ખ;
તે દુત્તરં ઓઘમિમં તરન્તિ, અતિણ્ણપુબ્બં અપુનબ્ભવાયા’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘દુક્કરં
‘‘દુક્કરં વાપિ કરોન્તિ, [કામદાતિ ભગવા]
સેક્ખા સીલસમાહિતા;
ઠિતત્તા અનગારિયુપેતસ્સ, તુટ્ઠિ હોતિ સુખાવહા’’તિ.
‘‘દુલ્લભા
‘‘દુલ્લભં વાપિ લભન્તિ, [કામદાતિ ભગવા]
ચિત્તવૂપસમે રતા;
યેસં દિવા ચ રત્તો ચ, ભાવનાય રતો મનો’’તિ.
‘‘દુસ્સમાદહં ભગવા યદિદં ચિત્ત’’ન્તિ;
‘‘દુસ્સમાદહં વાપિ સમાદહન્તિ, [કામદાતિ ભગવા]
ઇન્દ્રિયૂપસમે રતા;
તે છેત્વા મચ્ચુનો જાલં, અરિયા ગચ્છન્તિ કામદા’’તિ.
‘‘દુગ્ગમો ભગવા વિસમો મગ્ગો’’તિ;
‘‘દુગ્ગમે
અનરિયા વિસમે મગ્ગે, પપતન્તિ અવંસિરા;
અરિયાનં સમો મગ્ગો, અરિયા હિ વિસમે સમા’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
૧૦૩.
‘‘ઇદં હિ
આવુત્થં ધમ્મરાજેન, પીતિસઞ્જનનં મમ.
‘‘કમ્મં વિજ્જા ચ ધમ્મો ચ, સીલં જીવિતમુત્તમં;
એતેન મચ્ચા સુજ્ઝન્તિ, ન ગોત્તેન ધનેન વા.
‘‘તસ્મા હિ પણ્ડિતો પોસો, સમ્પસ્સં અત્થમત્તનો;
યોનિસો વિચિને ધમ્મં, એવં તત્થ વિસુજ્ઝતિ.
‘‘સારિપુત્તોવ
યોપિ પારઙ્ગતો ભિક્ખુ, એતાવપરમો સિયા’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘અતીતં નાન્વાગમેય્ય, નપ્પટિકઙ્ખે અનાગતં;
યદતીતં પહીનં
‘‘પચ્ચુપ્પન્નઞ્ચ
અસંહીરં અસંકુપ્પં, તં વિદ્વા મનુબ્રૂહયે.
‘‘અજ્જેવ કિચ્ચમાતપ્પં
ન હિ નો સઙ્ગરં તેન, મહાસેનેન મચ્ચુના.
‘‘એવં વિહારિં આતાપિં, અહોરત્તમતન્દિતં;
તં વે ‘‘ભદ્દેકરત્તો’’તિ, સન્તો આચિક્ખતે મુની’’તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
‘‘ચત્તારિમાનિ
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા ચક્ખુના પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બા? દિબ્બચક્ખુ સુવિસુદ્ધં અતિક્કન્તમાનુસકં ચક્ખુના પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બં.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા સતિયા પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બા? પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિ સતિયા પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા કાયેન પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બા? ઇદ્ધિવિધા નિરોધા કાયેન પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બા.
‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, ધમ્મા પઞ્ઞાય વેદિતબ્બા, પઞ્ઞાય સચ્છિકાતબ્બા? આસવાનં ખયે ઞાણં પઞ્ઞાય વેદિતબ્બં, પઞ્ઞાય ચ સચ્છિકાતબ્બ’’ન્તિ.
ઇદં નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં.
૧૦૪. તત્થ
‘‘યસ્સ સેલૂપમં ચિત્તં, ઠિતં નાનુપકમ્પતિ;
વિરત્તં રજનીયેસુ, કોપનેય્યે ન કુપ્પતિ;
યસ્સેવં ભાવિતં ચિત્તં, કુતો નં
ઇદં
આયસ્મતો ચ સારિપુત્તસ્સ ચારિકાદસમં વેય્યાકરણં કાતબ્બન્તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘યો
વેદન્તગૂ વૂસિતબ્રહ્મચરિયો, ધમ્મેન સો બ્રહ્મવાદં વદેય્ય;
યસ્સુસ્સદા નત્થિ કુહિઞ્ચિ લોકે’’તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘બાહિત્વા પાપકે ધમ્મે, યે ચરન્તિ સદા સતા;
ખીણસંયોજના બુદ્ધા, તે વે લોકસ્મિ
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘યત્થ આપો ચ પથવી, તેજો વાયો ન ગાધતિ;
ન તત્થ સુક્કા જોતન્તિ, આદિચ્ચો નપ્પકાસતિ;
ન તત્થ ચન્દિમા ભાતિ, તમો તત્થ ન વિજ્જતિ.
‘‘યદા ચ અત્તનાવેદિ
અથ રૂપા અરૂપા ચ, સુખદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘યદા સકેસુ
અથ એતં પિસાચઞ્ચ, પક્કુલઞ્ચાતિવત્તતી’’તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘નાભિનન્દતિ
સઙ્ગા સઙ્ગામજિં મુત્તં, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણ’’ન્તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘ન
યમ્હિ સચ્ચઞ્ચ ધમ્મો ચ, સો સુચી સો ચ બ્રાહ્મણો’’તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘યદા
વિધૂપયં તિટ્ઠતિ મારસેનં, સૂરિયોવ ઓભાસયમન્તલિક્ખ’’ન્તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘સન્તિન્દ્રિયં પસ્સથ ઇરિયમાનં, તેવિજ્જપત્તં અપહાનધમ્મં;
સબ્બાનિ યોગાનિ ઉપાતિવત્તો, અકિઞ્ચનો ઇરિયતિ પંસુકૂલિકો.
‘‘તં દેવતા સમ્બહુલા ઉળારા, બ્રહ્મવિમાનં ઉપસઙ્કમિત્વા;
આજાનિયં જાતિબલં નિસેધં, નિધ નમસ્સન્તિ પસન્નચિત્તા.
‘‘નમો તે પુરિસાજઞ્ઞ, નમો તે પુરિસુત્તમ;
યસ્સ તે નાભિજાનામ, કિં ત્વં નિસ્સાય ઝાયસી’’તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘સહાયા વતિમે ભિક્ખૂ, ચિરરત્તં સમેતિકા;
સમેતિ નેસં સદ્ધમ્મો, ધમ્મે બુદ્ધપ્પવેદિતે’’.
‘‘સુવિનીતા
ધારેન્તિ અન્તિમં દેહં, જેત્વા મારં સવાહિનિ’’ન્તિ
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘નયિદં સિથિલમારબ્ભ, નયિદં અપ્પેન થામસા;
નિબ્બાનં અધિગન્તબ્બં, સબ્બદુક્ખપ્પમોચનં
‘‘અયઞ્ચ
ધારેતિ અન્તિમં દેહં, જેત્વા મારં સવાહિનિ’’ન્તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
‘‘દુબ્બણ્ણકો લૂખચીવરો, મોઘરાજા સદા સતો;
ખીણાસવો વિસંયુત્તો, કતકિચ્ચો અનાસવો.
‘‘તેવિજ્જો
ધારેતિ અન્તિમં દેહં, જેત્વા મારં સવાહિનિ’’ન્તિ.
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
૧૦૫. ‘‘તથાગતો, ભિક્ખવે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો રૂપસ્સ નિબ્બિદા વિરાગા નિરોધા અનુપાદા વિમુત્તો સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ વુચ્ચતિ. ભિક્ખુપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞાવિમુત્તો રૂપસ્સ નિબ્બિદા વિરાગા નિરોધા અનુપાદા વિમુત્તો પઞ્ઞાવિમુત્તોતિ વુચ્ચતિ.
‘‘તથાગતો, ભિક્ખવે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો વેદનાય…પે॰… સઞ્ઞાય…પે॰… સઙ્ખારાનં…પે॰… વિઞ્ઞાણસ્સ નિબ્બિદા વિરાગા નિરોધા અનુપાદા વિમુત્તો સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ વુચ્ચતિ. ભિક્ખુપિ, ભિક્ખવે, પઞ્ઞાવિમુત્તો વિઞ્ઞાણસ્સ નિબ્બિદા વિરાગા નિરોધા અનુપાદા વિમુત્તો પઞ્ઞાવિમુત્તોતિ વુચ્ચતિ.
‘‘તત્ર ખો, ભિક્ખવે, કો વિસેસો કો અધિપ્પયાસો
‘‘તથાગતો, ભિક્ખવે, અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો અનુપ્પન્નસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદેતા, અસઞ્જાતસ્સ મગ્ગસ્સ સઞ્જનેતા, અનક્ખાતસ્સ મગ્ગસ્સ અક્ખાતા
ઇદં અસેક્ખભાગિયં સુત્તં.
૧૦૬. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ વાસનાભાગિયઞ્ચ સુત્તં?
‘‘છન્નમતિવસ્સતિ
તસ્મા છન્નં વિવરેથ, એવં તં નાતિવસ્સતી’’તિ.
‘‘છન્નમતિવસ્સતી’’તિ
‘‘ચત્તારોમે, મહારાજ
તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં?
‘‘ન તં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરા, યદાયસં દારુજપબ્બજઞ્ચ
સારત્તરત્તા મણિકુણ્ડલેસુ, પુત્તેસુ દારેસુ ચ યા અપેક્ખા’’તિ;
અયં સંકિલેસો.
‘‘એતં દળ્હં બન્ધનમાહુ ધીરા, ઓહારિનં સિથિલં દુપ્પમુઞ્ચં;
એતમ્પિ છેત્વાન પરિબ્બજન્તિ, અનપેક્ખિનો કામસુખં પહાયા’’તિ.
અયં નિબ્બેધો
૧૦૭. ‘‘યઞ્ચ, ભિક્ખવે, ચેતેતિ, યઞ્ચ પકપ્પેતિ, યઞ્ચ અનુસેતિ. આરમ્મણમેતં હોતિ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા, આરમ્મણે સતિ પતિટ્ઠા વિઞ્ઞાણસ્સ હોતિ, તસ્મિં પતિટ્ઠિતે વિઞ્ઞાણે વિરૂળ્હે
‘‘નો ચે, ભિક્ખવે, ચેતેતિ, નો ચે પકપ્પેતિ, અથ ચે અનુસેતિ. આરમ્મણમેતં હોતિ વિઞ્ઞાણસ્સ ઠિતિયા, આરમ્મણે સતિ પતિટ્ઠા વિઞ્ઞાણસ્સ
‘‘યતો ચ ખો, ભિક્ખવે, નો ચેવ
૧૦૮. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ અસેક્ખભાગિયઞ્ચ સુત્તં?
‘‘‘સમુદ્દો સમુદ્દો’તિ ખો, ભિક્ખવે, અસ્સુતવા પુથુજ્જનો ભાસતિ, નેસો, ભિક્ખવે, અરિયસ્સ વિનયે સમુદ્દો, મહા એસો ભિક્ખવે, ઉદકરાસિ મહાઉદકણ્ણવો. ચક્ખુ, ભિક્ખવે, પુરિસસ્સ સમુદ્દો, તસ્સ રૂપમયો વેગો. અયં સંકિલેસો.
‘‘યો
‘‘‘સોતં, ભિક્ખવે…પે॰… ઘાનં…પે॰… જિવ્હા…પે॰… કાયો…પે॰… મનો, ભિક્ખવે, પુરિસસ્સ સમુદ્દો તસ્સ ધમ્મમયો વેગોતિ. અયં સંકિલેસો.
‘‘યો તં ધમ્મમયં વેગં સહતિ, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અતરિ મનોસમુદ્દં સઊમિં સાવટ્ટં સગહં સરક્ખસં તિણ્ણો પારઙ્ગતો થલે તિટ્ઠતિ બ્રાહ્મણો’’તિ. અયં અસેક્ખો. ઇદમવોચ ભગવા, ઇદં વત્વાન સુગતો, અથાપરં એતદવોચ સત્થા –
‘‘યો ઇમં સમુદ્દં સગહં સરક્ખસં,
સઊમિં સાવટ્ટં સભયં દુત્તરં અચ્ચતરિ;
સ વેદન્તગૂ વુસિતબ્રહ્મચરિયો, લોકન્તગૂ પારગતોતિ વુચ્ચતી’’તિ.
અયં
‘‘છયિમે, ભિક્ખવે, બળિસા લોકસ્મિં અનયાય સત્તાનં બ્યાબાધાય
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે॰… ઘાનવિઞ્ઞેય્યા ગન્ધા…પે॰… જિવ્હાવિઞ્ઞેય્યા રસા…પે॰… કાયવિઞ્ઞેય્યા ફોટ્ઠબ્બા…પે॰… મનોવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, તઞ્ચે ભિક્ખુ અભિનન્દતિ અભિવદતિ
‘‘સન્તિ
‘‘સન્તિ ચ, ભિક્ખવે, સોતવિઞ્ઞેય્યા સદ્દા…પે॰… મનોવિઞ્ઞેય્યા ધમ્મા ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા પિયરૂપા કામૂપસંહિતા રજનીયા, તઞ્ચે ભિક્ખુ નાભિનન્દતિ નાભિવદતિ, નાજ્ઝોસાય તિટ્ઠતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ન ગિલિતબળિસો મારસ્સ, અભેદિ બળિસં, પરિભેદિ બળિસં, ન અનયં આપન્નો, ન બ્યસનં આપન્નો, ન યથાકામં કરણીયો પાપિમતો’’તિ. અયં અસેક્ખો. ઇદં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ અસેક્ખભાગિયઞ્ચ સુત્તં.
૧૦૯. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ અસેક્ખભાગિયઞ્ચ સુત્તં?
‘‘અયં લોકો સન્તાપજાતો, ફસ્સપરેતો રોગં વદતિ અત્તતો
યેન યેન હિ મઞ્ઞતિ
‘‘અઞ્ઞથાભાવી
યદભિનન્દતિ તં ભયં;
યસ્સ ભાયતિ તં દુક્ખ’’ન્તિ; અયં સંકિલેસો.
‘‘ભવવિપ્પહાનાય ખો પનિદં બ્રહ્મચરિયં વુસ્સતી’’તિ; અયં નિબ્બેધો;
‘‘યે
‘‘સબ્બુપાદાનક્ખયા
‘‘લોકમિમં પસ્સ, પુથૂ અવિજ્જાય પરેતા ભૂતા ભૂતરતા, ભવા અપરિમુત્તા, યે હિ કેચિ ભવા સબ્બધિ સબ્બત્થતાય, સબ્બે તે ભવા અનિચ્ચા દુક્ખા વિપરિણામધમ્મા’’તિ. અયં સંકિલેસો.
‘‘એવમેતં યથાભૂતં, સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતો;
ભવતણ્હા પહીયતિ, વિભવં નાભિનન્દતિ;
સબ્બસો તણ્હાનં ખયા, અસેસવિરાગનિરોધો નિબ્બાન’’ન્તિ;
અયં નિબ્બેધો.
‘‘તસ્સ નિબ્બુતસ્સ ભિક્ખુનો, અનુપાદા પુનબ્ભવો ન હોતિ;
અભિભૂતો મારો વિજિતસઙ્ગામો, ઉપચ્ચગા સબ્બભવાનિ તાદી’’તિ.
અયં અસેક્ખો. ઇદં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ અસેક્ખભાગિયઞ્ચ સુત્તં.
‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે
૧૧૦. તત્થ કતમં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ વાસનાભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં?
છળાભિજાતિકો અત્થિ પુગ્ગલો કણ્હો કણ્હાભિજાતિકો કણ્હં ધમ્મં અભિજાયતિ, અત્થિ પુગ્ગલો કણ્હો કણ્હાભિજાતિકો સુક્કં ધમ્મં અભિજાયતિ, અત્થિ પુગ્ગલો કણ્હો કણ્હાભિજાતિકો અકણ્હં અસુક્કં અકણ્હઅસુક્કવિપાકં અચ્ચન્તદિટ્ઠં
તત્થ યો ચ પુગ્ગલો કણ્હો કણ્હાભિજાતિકો કણ્હં ધમ્મં અભિજાયતિ, યો ચ પુગ્ગલો સુક્કો સુક્કાભિજાતિકો કણ્હં ધમ્મં અભિજાયતિ, ઇમે દ્વે પુગ્ગલા સંકિલેસભાગિયા.
તત્થ યો ચ પુગ્ગલો કણ્હો કણ્હાભિજાતિકો સુક્કં ધમ્મં અભિજાયતિ, યો ચ પુગ્ગલો સુક્કો સુક્કાભિજાતિકો સુક્કં ધમ્મં અભિજાયતિ, ઇમે દ્વે પુગ્ગલા વાસનાભાગિયા.
તત્થ યો ચ પુગ્ગલો કણ્હો કણ્હાભિજાતિકો અકણ્હં અસુક્કં અકણ્હઅસુક્કવિપાકં અચ્ચન્તદિટ્ઠં નિબ્બાનં આરાધેતિ, યો ચ પુગ્ગલો સુક્કો સુક્કાભિજાતિકો અકણ્હં અસુક્કં અકણ્હઅસુક્કવિપાકં અચ્ચન્તદિટ્ઠં નિબ્બાનં આરાધેતિ, ઇમે દ્વે પુગ્ગલા નિબ્બેધભાગિયા, ઇદં સંકિલેસભાગિયઞ્ચ વાસનાભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં.
‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે
તત્થ
૧૧૧. તત્થ કતમં વાસનાભાગિયઞ્ચ, નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં?
‘‘લદ્ધાન માનુસત્તં દ્વે, કિચ્ચં અકિચ્ચમેવ ચ;
સુકિચ્ચં ચેવ પુઞ્ઞાનિ, સંયોજનવિપ્પહાનં વા’’તિ.
‘‘સુકિચ્ચં
‘‘પુઞ્ઞાનિ કરિત્વાન, સગ્ગા સગ્ગં વજન્તિ કતપુઞ્ઞા;
સંયોજનપ્પહાના, જરામરણા વિપ્પમુચ્ચન્તી’’તિ.
‘‘પુઞ્ઞાનિ કરિત્વાન, સગ્ગા સગ્ગં વજન્તિ કતપુઞ્ઞા’’તિ વાસના. ‘‘સંયોજનપ્પહાના જરામરણા વિપ્પમુચ્ચન્તી’’તિ નિબ્બેધો. ઇદં વાસનાભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં.
‘‘દ્વેમાનિ, ભિક્ખવે, પધાનાનિ
યો અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિતેસુ સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં, અયં નિબ્બેધો. ઇદં વાસનાભાગિયઞ્ચ નિબ્બેધભાગિયઞ્ચ સુત્તં.
તત્થ તણ્હાસંકિલેસભાગિયં સુત્તં તણ્હાપક્ખેનેવ નિદ્દિસિતબ્બં તીહિ તણ્હાહિ – કામતણ્હાય ભવતણ્હાય વિભવતણ્હાય. યેન યેન વા પન વત્થુના અજ્ઝોસિતા, તેન તેનેવ નિદ્દિસિતબ્બં, તસ્સા વિત્થારો છત્તિંસતણ્હાજાલિનિયાવિચરિતાનિ.
તત્થ
તત્થ દુચ્ચરિતસંકિલેસભાગિયં સુત્તં ચેતનાય ચેતસિકકમ્મેન નિદ્દિસિતબ્બં તીહિ દુચ્ચરિતેહિ – કાયદુચ્ચરિતેન વચીદુચ્ચરિતેન મનોદુચ્ચરિતેન, તસ્સ વિત્થારો દસઅકુસલકમ્મપથા.
તત્થ
ઇમિના સુભેન કમ્મવિપાકેન ઇદં મહાપુરિસલક્ખણં નિબ્બત્તતીતિ. ઇદં વાસનાભાગિયં સુત્તં.
તત્થ સંકિલેસભાગિયં સુત્તં ચતૂહિ કિલેસભૂમીહિ નિદ્દિસિતબ્બં – અનુસયભૂમિયા પરિયુટ્ઠાનભૂમિયા સંયોજનભૂમિયા ઉપાદાનભૂમિયા. સાનુસયસ્સ પરિયુટ્ઠાનં જાયતિ, પરિયુટ્ઠિતો સંયુજ્જતિ, સંયુજ્જન્તો ઉપાદિયતિ, ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો, ભવપચ્ચયા જાતિ, જાતિપચ્ચયા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા સમ્ભવન્તિ, એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતિ. ઇમાહિ ચતૂહિ કિલેસભૂમીહિ સબ્બે કિલેસા સઙ્ગહં સમોસરણં ગચ્છન્તિ, ઇદં સંકિલેસભાગિયં સુત્તં.
વાસનાભાગિયં સુત્તં તીહિ સુચરિતેહિ નિદ્દિસિતબ્બં, નિબ્બેધભાગિયં સુત્તં ચતૂહિ સચ્ચેહિ નિદ્દિસિતબ્બં, અસેક્ખભાગિયં સુત્તં તીહિ ધમ્મેહિ નિદ્દિસિતબ્બં – બુદ્ધધમ્મેહિ પચ્ચેકબુદ્ધધમ્મેહિ સાવકભૂમિયા. ઝાયિવિસયે નિદ્દિસિતબ્બન્તિ.
૧૧૨. તત્થ કતમે અટ્ઠારસ મૂલપદા? લોકિયં લોકુત્તરં લોકિયઞ્ચ લોકુત્તરઞ્ચ, સત્તાધિટ્ઠાનં ધમ્માધિટ્ઠાનં સત્તાધિટ્ઠાનઞ્ચ ધમ્માધિટ્ઠાનઞ્ચ, ઞાણં ઞેય્યં ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ, દસ્સનં
તત્થ
‘‘ન હિ પાપં કતં કમ્મં, સજ્જુખીરંવ મુચ્ચતિ;
ડહન્તં
ઇદં
‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, અગતિગમનાનિ સબ્બં…પે॰… નિહીયતે તસ્સ યસો કાળપક્ખેવ ચન્દિમા’’તિ. ઇદં લોકિયં.
‘‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, લોકધમ્મા
તત્થ કતમં લોકુત્તરં?
‘‘યસ્સિન્દ્રિયાનિ સમથઙ્ગતાનિ
પહીનમાનસ્સ અનાસવસ્સ, દેવાપિ તસ્સ પિહયન્તિ તાદિનો’’તિ.
ઇદં લોકુત્તરં.
‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ લોકુત્તરાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં વીરિયિન્દ્રિયં સતિન્દ્રિયં સમાધિન્દ્રિયં પઞ્ઞિન્દ્રિયં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ લોકુત્તરાની’’તિ. ઇદં લોકુત્તરં.
તત્થ કતમં લોકિયઞ્ચ લોકુત્તરઞ્ચ?
‘‘લદ્ધાન માનુસત્તં દ્વે, કિચ્ચં અકિચ્ચમેવ ચા’’તિ દ્વે ગાથા. યં ઇહ ‘‘સુકિચ્ચં ચેવ
યં ઇહ ‘‘સંયોજનવિપ્પહાનં વા’’તિ ચ ‘‘સંયોજનપ્પહાના, જરામરણા વિપ્પમુચ્ચન્તી’’તિ ચ, ઇદં લોકુત્તરં. ઇદં લોકિયઞ્ચ લોકુત્તરઞ્ચ.
‘‘વિઞ્ઞાણે
‘‘વિઞ્ઞાણે ચે, ભિક્ખવે, આહારે અસતિ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ ન હોતિ, નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિયા અસતિ પુનબ્ભવો ન હોતિ, પુનબ્ભવે અસતિ જાતિ ન હોતિ, જાતિયા અસતિ જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા નિરુજ્ઝન્તિ. એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ નિરોધો હોતિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહારુક્ખો અથ પુરિસો આગચ્છેય્ય કુદ્દાલપિટકં
૧૧૩. તત્થ
‘‘સબ્બા દિસા અનુપરિગમ્મ ચેતસા, નેવજ્ઝગા પિયતરમત્તના ક્વચિ;
એવં પિયો પુથુ અત્તા પરેસં, તસ્મા ન હિંસે પરમત્તકામો’’તિ
ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનં.
‘‘યે કેચિ ભૂતા ભવિસ્સન્તિ યે વાપિ
તં સબ્બજાનિં કુસલો વિદિત્વા, આતાપિયો
ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનં.
‘‘સત્તહિ, ભિક્ખવે, અઙ્ગેહિ સમન્નાગતં કલ્યાણમિત્તં અપિ વિવેચિયમાનેન પણામિયમાનેન ગલે પિસનમજ્જમાનેન
‘‘પિયો ગરુ ભાવનીયો, વત્તા ચ વચનક્ખમો;
ગમ્ભીરઞ્ચ કથં કત્તા, ન ચટ્ઠાને નિયોજકો;
તં મિત્તં મિત્તકામેન, યાવજીવમ્પિ સેવિય’’ન્તિ.
ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનં.
તત્થ
‘‘યઞ્ચ કામસુખં લોકે, યઞ્ચિદં દિવિયં સુખં;
તણ્હક્ખયસુખસ્સેતે
ઇદં ધમ્માધિટ્ઠાનં.
‘‘સુસુખં
અસોકં વિરજં ખેમં, યત્થ દુક્ખં નિરુજ્ઝતી’’તિ.
ઇદં ધમ્માધિટ્ઠાનં.
તત્થ
‘‘માતરં પિતરં હન્ત્વા, રાજાનો દ્વે ચ ખત્તિયે;
રટ્ઠં સાનુચરં હન્ત્વા’’તિ ઇદં ધમ્માધિટ્ઠાનં.
‘‘અનીઘો યાતિ બ્રાહ્મણો’’તિ; ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનં;
ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનઞ્ચ ધમ્માધિટ્ઠાનઞ્ચ.
‘‘ચત્તારોમે, ભિક્ખવે, ઇદ્ધિપાદા
સો કાયેપિ ચિત્તં સમોદહતિ, ચિત્તેપિ કાયં સમોદહતિ, કાયે સુખસઞ્ઞઞ્ચ લહુસઞ્ઞઞ્ચ ઓક્કમિત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનં, ઇદં સત્તાધિટ્ઠાનઞ્ચ ધમ્માધિટ્ઠાનઞ્ચ.
૧૧૪. તત્થ કતમં ઞાણં?
‘‘યં તં લોકુત્તરં ઞાણં, સબ્બઞ્ઞૂ યેન વુચ્ચતિ;
ન તસ્સ પરિહાનત્થિ, સબ્બકાલે પવત્તતી’’તિ.
ઇદં ઞાણં.
‘‘પઞ્ઞા
યાય સમ્મા પજાનાતિ, જાતિમરણસઙ્ખય’’ન્તિ.
ઇદં ઞાણં.
તત્થ કતમં ઞેય્યં?
‘‘કિત્તયિસ્સામિ
દિટ્ઠે ધમ્મે અનીતિહં;
યં વિદિત્વા સતો ચરં, તરે લોકે વિસત્તિકં.
‘‘તઞ્ચાહં
યં વિદિત્વા સતો ચરં, તરે લોકે વિસત્તિકં.
‘‘યં કિઞ્ચિ સમ્પજાનાસિ, [ધોતકાતિ ભગવા]
ઉદ્ધં અધો તિરિયઞ્ચાપિ મજ્ઝે;
એતં વિદિત્વા સઙ્ગોતિ લોકે,
ભવાભવાય માકાસિ તણ્હ’’ન્તિ.
ઇદં ઞેય્યં.
‘‘ચતુન્નં, ભિક્ખવે, અરિયસચ્ચાનં અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમિદં દીઘમદ્ધાનં સન્ધાવિતં સંસરિતં મમઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ…પે॰… તયિદં, ભિક્ખવે, દુક્ખં અરિયસચ્ચં અનુબુદ્ધં પટિવિદ્ધં, દુક્ખસમુદયં
‘‘ચતુન્નં અરિયસચ્ચાનં, યથાભૂતં અદસ્સના;
સંસિતં
‘‘તાનિ એતાનિ દિટ્ઠાનિ, ભવનેત્તિ સમૂહતા;
ઉચ્છિન્નં મૂલં દુક્ખસ્સ, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’તિ.
ઇદં
તત્થ કતમં ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ? રૂપં અનિચ્ચં, વેદના અનિચ્ચા, સઞ્ઞા અનિચ્ચા, સઙ્ખારા અનિચ્ચા, વિઞ્ઞાણં અનિચ્ચન્તિ. ઇદં ઞેય્યં.
એવં
સો પરિમુચ્ચતિ રૂપેન, પરિમુચ્ચતિ વેદનાય, પરિમુચ્ચતિ સઞ્ઞાય, પરિમુચ્ચતિ સઙ્ખારેહિ, પરિમુચ્ચતિ વિઞ્ઞાણમ્હા, પરિમુચ્ચતિ દુક્ખસ્માતિ વદામીતિ. ઇદં ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ.
‘‘સબ્બે
‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ ઇદં ઞેય્યં. ‘‘યદા પઞ્ઞાય પસ્સતી’’તિ ઇદં ઞાણં. ‘‘અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા’’તિ ઇદં ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ.
‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ ઇદં ઞેય્યં. ‘‘યદા પઞ્ઞાય પસ્સતી’’તિ ઇદં ઞાણં. ‘‘અથ નિબ્બિન્દતિ દુક્ખે એસ મગ્ગો વિસુદ્ધિયા’’તિ ઇદં ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ.
‘‘યે
‘‘યે ચ ખો કેચિ, સોણ, સમણા વા બ્રાહ્મણા વા અનિચ્ચેન રૂપેન દુક્ખેન વિપરિણામધમ્મેન ‘સેય્યોહમસ્મી’તિપિ ન સમનુપસ્સન્તિ, ‘સદિસોહમસ્મી’તિપિ ન સમનુપસ્સન્તિ, ‘હીનોહમસ્મી’તિપિ ન સમનુપસ્સન્તિ, કિમઞ્ઞત્ર યથાભૂતસ્સ દસ્સના. અનિચ્ચાય વેદનાય…પે॰… અનિચ્ચાય સઞ્ઞાય…પે॰… અનિચ્ચેહિ સઙ્ખારેહિ…પે॰… અનિચ્ચેન વિઞ્ઞાણેન દુક્ખેન વિપરિણામધમ્મેન ‘સેય્યોહમસ્મી’તિપિ ન સમનુપસ્સન્તિ, ‘સદિસોહમસ્મી’તિપિ
ઇદં ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ.
તત્થ કતમં દસ્સનં?
૧૧૫.
‘‘યે અરિયસચ્ચાનિ વિભાવયન્તિ, ગમ્ભીરપઞ્ઞેન સુદેસિતાનિ.
કિઞ્ચાપિ તે હોન્તિ ભુસં પમત્તા
ઇદં દસ્સનં.
‘‘યથિન્દખીલો
તથૂપમં
ઇદં દસ્સનં.
‘‘ચતૂહિ, ભિક્ખવે, સોતાપત્તિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતો અરિયસાવકો આકઙ્ખમાનો અત્તનાવ અત્તાનં બ્યાકરેય્ય ‘ખીણનિરયોમ્હિ, ખીણતિરચ્છાનયોનિ, ખીણપેત્તિવિસયો, ખીણાપાયદુગ્ગતિવિનિપાતો, સોતાપન્નોહમસ્મિ અવિનિપાતધમ્મો નિયતો સમ્બોધિપરાયણો, સત્તક્ખત્તુપરમં
ઇદં
તત્થ
‘‘યસ્સિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ
નિબ્બિજ્ઝ ઇમં પરઞ્ચ લોકં, કાલં કઙ્ખતિ ભાવિતો સદન્તો’’તિ.
અયં ભાવના.
‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, ધમ્મપદાનિ
તત્થ કતમં દસ્સનઞ્ચ ભાવના ચ? ‘‘પઞ્ચ છિન્દે પઞ્ચ જહે’’તિ ઇદં દસ્સનં. ‘‘પઞ્ચ ચુત્તરિ ભાવયે. પઞ્ચ સઙ્ગાતિગો ભિક્ખુ, ઓઘતિણ્ણોતિ વુચ્ચતી’’તિ અયં ભાવના. ઇદં દસ્સનઞ્ચ ભાવના ચ.
‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ
‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, અઞ્ઞિન્દ્રિયં? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ…પે॰… ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ઇદં, ભિક્ખવે, અઞ્ઞિન્દ્રિયં.
‘‘કતમઞ્ચ
ઇદં દસ્સનઞ્ચ ભાવના ચ.
૧૧૬. તત્થ કતમં સકવચનં?
‘‘સબ્બપાપસ્સ અકરણં, કુસલસ્સ ઉપસમ્પદા;
સચિત્તપરિયોદાપનં, એતં બુદ્ધાન સાસન’’ન્તિ.
ઇદં સકવચનં.
‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, બાલસ્સ બાલલક્ખણાનિ બાલનિમિત્તાનિ બાલાપદાનાનિ, યેહિ બાલં બાલોતિ પરે સઞ્જાનન્તિ. કતમાનિ તીણિ? બાલો, ભિક્ખવે, દુચ્ચિન્તિતચિન્તી ચ હોતિ, દુબ્ભાસિતભાસી ચ હોતિ, દુક્કટકમ્મકારી
‘‘તીણિમાનિ
ઇદં સકવચનં.
તત્થ કતમં પરવચનં?
‘‘પથવીસમો નત્થિ વિત્થતો, નિન્નો પાતાલસમો ન વિજ્જતિ;
મેરુસમો નત્થિ ઉન્નતો, ચક્કવત્તિસદિસો નત્થિ પોરિસો’’તિ.
ઇદં પરવચનં.
‘‘‘હોતુ
‘‘ભિય્યો
તસ્મા ભુસેન દણ્ડેન, ધીરો બાલં નિસેધયે’’તિ.
‘‘ભાસિતાય ખો પન, ભિક્ખવે, વેપચિત્તિના અસુરિન્દેન ગાથાય અસુરા અનુમોદિંસુ, દેવા તુણ્હી અહેસું. અથ ખો, ભિક્ખવે, વેપચિત્તિ અસુરિન્દો સક્કં દેવાનમિન્દં એતદવોચ ‘ભણ, દેવાનમિન્દ, ગાથ’ન્તિ. એવં વુત્તે, ભિક્ખવે, સક્કો દેવાનમિન્દો ઇમં ગાથં અભાસિ –
‘‘એતદેવ અહં મઞ્ઞે, બાલસ્સ પટિસેધનં;
પરં સઙ્કુપિતં ઞત્વા, યો સતો ઉપસમ્મતી’’તિ.
‘‘ભાસિતાય ખો પન, ભિક્ખવે, સક્કેન દેવાનમિન્દેન ગાથાય દેવા અનુમોદિંસુ, અસુરા તુણ્હી અહેસું. અથ ખો, ભિક્ખવે, સક્કો દેવાનમિન્દો વેપચિત્તિં અસુરિન્દં એતદવોચ ‘ભણ, વેપચિત્તિ, ગાથ’ન્તિ. એવં વુત્તે, ભિક્ખવે, વેપચિત્તિ અસુરિન્દો ઇમં ગાથં અભાસિ –
‘‘એતદેવ
યદા નં મઞ્ઞતિ
અજ્ઝારુહતિ દુમ્મેધો, ગોવ ભિય્યો પલાયિન’’ન્તિ.
‘‘ભાસિતાય ખો પન, ભિક્ખવે, વેપચિત્તિના અસુરિન્દેન ગાથાય અસુરા અનુમોદિંસુ, દેવા તુણ્હી અહેસું. અથ ખો વેપચિત્તિ અસુરિન્દો સક્કં દેવાનમિન્દં એતદવોચ ‘ભણ, દેવાનમિન્દ, ગાથ’ન્તિ. એવં વુત્તે, ભિક્ખવે, સક્કો દેવાનમિન્દો ઇમા ગાથાયો અભાસિ –
‘‘કામં મઞ્ઞતુ વા મા વા, ભયા મ્યાયં તિતિક્ખતિ;
સદત્થપરમા અત્થા, ખન્તા ભિય્યો ન વિજ્જતિ.
‘‘યો
તમાહુ પરમં ખન્તિં, નિચ્ચં ખમતિ દુબ્બલો.
‘‘અબલં તં બલં આહુ, યસ્સ બાલબલં બલં;
બલસ્સ ધમ્મગુત્તસ્સ, પટિવત્તા ન વિજ્જતિ.
‘‘તસ્સેવ તેન પાપિયો, યો કુદ્ધં પટિકુજ્ઝતિ;
કુદ્ધં અપ્પટિકુજ્ઝન્તો, સઙ્ગામં જેતિ દુજ્જયં.
‘‘ઉભિન્નમત્થં
પરં સઙ્કુપિતં ઞત્વા, યો સતો ઉપસમ્મતિ.
‘‘ઉભિન્નં તિકિચ્છન્તાનં, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ;
જના મઞ્ઞન્તિ બાલોતિ, યે ધમ્મસ્સ અકોવિદા’’તિ.
‘‘ભાસિતાસુ ખો પન, ભિક્ખવે, સક્કેન દેવાનમિન્દેન ગાથાસુ દેવા અનુમોદિંસુ, અસુરા તુણ્હી અહેસુ’’ન્તિ. ઇદં પરવચનં.
૧૧૭. તત્થ કતમં સકવચનઞ્ચ પરવચનઞ્ચ?
યઞ્ચ પત્તં યઞ્ચ પત્તબ્બં ઉભયમેતં રજાનુકિણ્ણં આતુરસ્સાનુસિક્ખતો. યે ચ સિક્ખાસારા સીલં વતં જીવિતં બ્રહ્મચરિયં ઉપટ્ઠાનસારા, અયમેકો અન્તો. યે ચ એવંવાદિનો એવંદિટ્ઠિનો ‘‘નત્થિ કામેસુ દોસો’’તિ, અયં દુતિયો
યે ચ ખો તે ઉભો અન્તે અભિઞ્ઞાય તત્ર ચ ન અહેસું, તેન ચ અમઞ્ઞિંસુ, વટ્ટં તેસં નત્થિ પઞ્ઞાપનાયાતિ. ઇદં સકવચનં. અયં ઉદાનો સકવચનઞ્ચ પરવચનઞ્ચ.
રાજા પસેનદિ
‘‘એવમેતં, મહારાજ, એવમેતં, મહારાજ, યે હિ કેચિ, મહારાજ, કાયેન દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, વાચાય દુચ્ચરિતં ચરન્તિ, મનસા દુચ્ચરિતં ચરન્તિ તસ્મા તેસં અપ્પિયો અત્તા. કિઞ્ચાપિ તે એવં વદેય્યું ‘પિયો નો અત્તા’તિ, અથ ખો તેસં અપ્પિયો અત્તા. તં કિસ્સ હેતુ? યં હિ, મહારાજ, અપ્પિયો અપ્પિયસ્સ કરેય્ય, તં તે અત્તનાવ અત્તનો કરોન્તિ, તસ્મા તેસં અપ્પિયો અત્તા. યે ચ ખો કેચિ મહારાજ કાયેન સુચરિતં ચરન્તિ, વાચાય સુચરિતં ચરન્તિ, મનસા સુચરિતં ચરન્તિ, તેસં પિયો અત્તા. કિઞ્ચાપિ તે એવં વદેય્યું ‘અપ્પિયો નો અત્તા’તિ, અથ ખો તેસં પિયો અત્તા. તં
‘‘અત્તાનઞ્ચે પિયં જઞ્ઞા, ન નં પાપેન સંયુજે;
ન હિ તં સુલભં હોતિ, સુખં દુક્કટકારિના.
‘‘અન્તકેનાધિપન્નસ્સ
કિં હિ તસ્સ સકં હોતિ, કિઞ્ચ આદાય ગચ્છતિ;
કિઞ્ચસ્સ અનુગં હોતિ, છાયાવ અનપાયિની.
‘‘ઉભો પુઞ્ઞઞ્ચ પાપઞ્ચ, યં મચ્ચો કુરુતે ઇધ;
તઞ્હિ તસ્સ સકં હોતિ, તંવ આદાય ગચ્છતિ;
તંવસ્સ અનુગં હોતિ, છાયાવ અનપાયિની.
‘‘તસ્મા
પુઞ્ઞાનિ પરલોકસ્મિં, પતિટ્ઠા હોન્તિ પાણિન’’ન્તિ.
ઇદં સુત્તં પરવચનં. અનુગીતિ સકવચનં. ઇદં સકવચનઞ્ચ પરવચનઞ્ચ.
૧૧૮. તત્થ કતમં વિસજ્જનીયં?
પઞ્હે પુચ્છિતે ઇદં અભિઞ્ઞેય્યં, ઇદં પરિઞ્ઞેય્યં, ઇદં પહાતબ્બં, ઇદં ભાવેતબ્બં, ઇદં સચ્છિકાતબ્બં, ઇમે ધમ્મા એવંગહિતા ઇદં ફલં નિબ્બત્તયન્તિ. તેસં
તત્થ
‘‘આકઙ્ખતો તે નરદમ્મસારથિ
સબ્બે ન જઞ્ઞા કસિણાપિ પાણિનો, સન્તં સમાધિં અરણં નિસેવતો;
કિન્તં ભગવા આકઙ્ખતી’’તિ.
ઇદં અવિસજ્જનીયં.
એત્તકો ભગવા સીલક્ખન્ધે સમાધિક્ખન્ધે પઞ્ઞાક્ખન્ધે વિમુત્તિક્ખન્ધે વિમુત્તિઞાણદસ્સનક્ખન્ધે ઇરિયાયં પભાવે હિતેસિતાયં કરુણાયં ઇદ્ધિયન્તિ. ઇદં અવિસજ્જનીયં.
‘‘તથાગતસ્સ, ભિક્ખવે, અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ લોકે ઉપ્પાદા તિણ્ણં રતનાનં ઉપ્પાદો બુદ્ધરતનસ્સ ધમ્મરતનસ્સ સઙ્ઘરતનસ્સ’’. કિં પમાણાનિ તીણિ રતનાનીતિ? ઇદં અવિસજ્જનીયં.
બુદ્ધવિસયો અવિસજ્જનીયો. પુગ્ગલપરોપરઞ્ઞુતા અવિસજ્જનીયા. ‘‘પુબ્બા, ભિક્ખવે, કોટિ
‘‘સેય્યથાપિ
૧૧૯. તત્થ કતમં વિસજ્જનીયઞ્ચ અવિસજ્જનીયઞ્ચ, યદા સો ઉપકો આજીવકો ભગવન્તં આહ ‘‘કુહિં, આવુસો ગોતમ, ગમિસ્સસી’’તિ. ભગવા આહ –
‘‘બારાણસિં ગમિસ્સામિ, અહં તં અમતદુન્દુભિં;
ધમ્મચક્કં પવત્તેતું, લોકે અપ્પટિવત્તિય’’ન્તિ.
ઉપકો આજીવકો આહ ‘‘‘જિનો’તિ ખો આવુસો, ભો ગોતમ, પટિજાનાસી’’તિ. ભગવા આહ –
‘‘માદિસા
જિતા મે પાપકા ધમ્મા, તસ્માહં ઉપકા જિનો’’તિ.
કથં જિનો કેન જિનોતિ વિસજ્જનીયં. કતમો જિનોતિ અવિસજ્જનીયં. કતમો આસવક્ખયો, રાગક્ખયો દોસક્ખયો મોહક્ખયોતિ વિસજ્જનીયં. કિત્તકો આસવક્ખયોતિ અવિસજ્જનીયં. ઇદં
અત્થિ
પસ્સતિ ભગવા દિબ્બેન ચક્ખુના વિસુદ્ધેન અતિક્કન્તમાનુસકેન સત્તે ચવમાને ઉપપજ્જમાને એવં સબ્બં…પે॰… યથાકમ્મૂપગે સત્તે પજાનાતીતિ વિસજ્જનીયં. કતમે સત્તા, કતમો તથાગતોતિ અવિસજ્જનીયં. ઇદં વિસજ્જનીયઞ્ચ અવિસજ્જનીયઞ્ચ.
અત્થિ તથાગતોતિ વિસજ્જનીયં. અત્થિ તથાગતો પરં મરણાતિ અવિસજ્જનીયં. ઇદં વિસજ્જનીયઞ્ચ અવિસજ્જનીયઞ્ચ.
૧૨૦. તત્થ કતમં કમ્મં?
‘‘અન્તકેનાધિપન્નસ્સ
કિં હિ તસ્સ સકં હોતિ, કિઞ્ચ આદાય ગચ્છતિ;
કિઞ્ચસ્સ અનુગં હોતિ, છાયાવ અનપાયિની.
‘‘ઉભો પુઞ્ઞઞ્ચ પાપઞ્ચ, યં મચ્ચો કુરુતે ઇધ;
તઞ્હિ તસ્સ સકં હોતિ, તંવ
તંવસ્સ અનુગં હોતિ, છાયાવ અનપાયિની’’તિ.
ઇદં કમ્મં.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, બાલં પીઠસમારૂળ્હં વા મઞ્ચસમારૂળ્હં
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, પણ્ડિતં પીઠસમારૂળ્હં વા મઞ્ચસમારૂળ્હં વા છમાયં વા સેમાનં યાનિસ્સ પુબ્બે કલ્યાણાનિ કમ્માનિ કતાનિ કાયેન સુચરિતાનિ વાચાય સુચરિતાનિ મનસા સુચરિતાનિ, તાનિસ્સ તમ્હિ સમયે ઓલમ્બન્તિ અજ્ઝોલમ્બન્તિ અભિપ્પલમ્બન્તિ. સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહતં પબ્બતકૂટાનં છાયા સાયન્હસમયં પથવિયં ઓલમ્બન્તિ અજ્ઝોલમ્બન્તિ અભિપ્પલમ્બન્તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, પણ્ડિતં પીઠસમારૂળ્હં વા મઞ્ચસમારૂળ્હં વા છમાયં વા સેમાનં યાનિસ્સ પુબ્બે કલ્યાણાનિ કમ્માનિ કતાનિ કાયેન સુચરિતાનિ વાચાય સુચરિતાનિ મનસા સુચરિતાનિ, તાનિસ્સ તમ્હિ સમયે ઓલમ્બન્તિ અજ્ઝોલમ્બન્તિ અભિપ્પલમ્બન્તિ. તત્ર, ભિક્ખવે, પણ્ડિતસ્સ ‘એવં હોતિ અકતં વત મે પાપં
‘‘તીણિમાનિ
તત્થ કતમો વિપાકો?
‘‘લાભા વો, ભિક્ખવે, સુલદ્ધં વો, ભિક્ખવે, ખણો વો, ભિક્ખવે, પટિલદ્ધો બ્રહ્મચરિયવાસાય. દિટ્ઠા મયા, ભિક્ખવે, છ ફસ્સાયતનિકા નામ નિરયા. તત્થ યં કિઞ્ચિ ચક્ખુના રૂપં પસ્સતિ અનિટ્ઠરૂપંયેવ પસ્સતિ, નો ઇટ્ઠરૂપં. અકન્તરૂપંયેવ પસ્સતિ, નો કન્તરૂપં. અમનાપરૂપંયેવ પસ્સતિ, નો મનાપરૂપં.
યં કિઞ્ચિ સોતેન સદ્દં સુણાતિ…પે॰… ઘાનેન…પે॰… જિવ્હાય…પે॰… કાયેન…પે॰… યં કિઞ્ચિ મનસા ધમ્મં વિજાનાતિ અનિટ્ઠધમ્મંયેવ વિજાનાતિ, નો ઇટ્ઠધમ્મં. અકન્તધમ્મંયેવ વિજાનાતિ, નો કન્તધમ્મં. અમનાપધમ્મંયેવ વિજાનાતિ, નો મનાપધમ્મં. લાભા વો, ભિક્ખવે, સુલદ્ધં વો, ભિક્ખવે, ખણો વો, ભિક્ખવે, પટિલદ્ધો
‘‘દિટ્ઠા મયા, ભિક્ખવે, છ ફસ્સાયતનિકા નામ સગ્ગા. તત્થ યં કિઞ્ચિ ચક્ખુના રૂપં પસ્સતિ ઇટ્ઠરૂપંયેવ પસ્સતિ, નો અનિટ્ઠરૂપં. કન્તરૂપંયેવ પસ્સતિ, નો અકન્તરૂપં. મનાપરૂપંયેવ પસ્સતિ, નો અમનાપરૂપં. યં કિઞ્ચિ સોતેન સદ્દં સુણાતિ…પે॰… ઘાનેન
‘‘સટ્ઠિવસ્સસહસ્સાનિ, પરિપુણ્ણાનિ સબ્બસો;
નિરયે પચ્ચમાનાનં
‘‘નત્થિ અન્તો કુતો અન્તો, ન અન્તો પટિદિસ્સતિ
તદા હિ પકતં પાપં, તુય્હં મય્હઞ્ચ મારિસા’’તિ.
અયં વિપાકો.
૧૨૧. તત્થ
‘‘અધમ્મચારી હિ નરો પમત્તો, યહિં યહિં ગચ્છતિ દુગ્ગતિં યો;
સો નં અધમ્મો ચરિતો હનાતિ, સયં ગહીતો યથા કણ્હસપ્પો.
‘‘ન હિ
અધમ્મો નિરયં નેતિ, ધમ્મો પાપેતિ સુગ્ગતિ’’ન્તિ.
ઇદં કમ્મઞ્ચ વિપાકો ચ.
‘‘મા, ભિક્ખવે, પુઞ્ઞાનં ભાયિત્થ, સુખસ્સેતં, ભિક્ખવે, અધિવચનં ઇટ્ઠસ્સ કન્તસ્સ પિયસ્સ મનાપસ્સ યદિદં
યં
૧૨૨. તત્થ કતમં કુસલં?
‘‘વાચાનુરક્ખી મનસા સુસંવુતો, કાયેન ચ નાકુસલં કયિરા
એતે તયો કમ્મપથે વિસોધયે, આરાધયે મગ્ગમિસિપ્પવેદિત’’ન્તિ.
ઇદં કુસલં.
‘‘યસ્સ કાયેન વાચાય, મનસા નત્થિ દુક્કટં;
સંવુતં તીહિ ઠાનેહિ, તમહં બ્રૂમિ બ્રાહ્મણ’’ન્તિ.
ઇદં કુસલં.
‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, કુસલમૂલાનિ. કતમાનિ તીણિ? અલોભો કુસલમૂલં, અદોસો કુસલમૂલં, અમોહો કુસલમૂલં. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, તીણિ કુસલમૂલાનિ. ઇદં કુસલં. ‘‘વિજ્જા, ભિક્ખવે
તત્થ કતમં અકુસલં?
‘‘યસ્સ
કરોતિ સો તથત્તાનં, યથા નં ઇચ્છતી દિસો’’તિ.
ઇદં અકુસલં.
‘‘અત્તના હિ કતં પાપં, અત્તજં અત્તસમ્ભવં;
અભિમત્થતિ
ઇદં અકુસલં.
‘‘દસ
ગરહા ચ ભવન્તિ દેવતે, બાલમતી નિરયેસુ પચ્ચરે’’તિ.
ઇદં અકુસલં.
‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, અકુસલમૂલાનિ
તત્થ કતમં કુસલઞ્ચ અકુસલઞ્ચ?
‘‘યાદિસં
કલ્યાણકારી કલ્યાણં, પાપકારી ચ પાપક’’ન્તિ.
તત્થ યં આહ ‘‘કલ્યાણકારી કલ્યાણ’’ન્તિ, ઇદં કુસલં. યં આહ ‘‘પાપકારી ચ પાપક’’ન્તિ, ઇદં અકુસલં. ઇદં કુસલઞ્ચ અકુસલઞ્ચ.
‘‘સુભેન કમ્મેન વજન્તિ સુગ્ગતિં, અપાયભૂમિં અસુભેન કમ્મુના;
ખયા ચ કમ્મસ્સ વિમુત્તચેતસો, નિબ્બન્તિ તે જોતિરિવિન્ધનક્ખયા’’.
તત્થ યં આહ ‘‘સુભેન કમ્મેન વજન્તિ સુગ્ગતિ’’ન્તિ, ઇદં કુસલં. યં આહ ‘‘અપાયભૂમિં અસુભેન કમ્મુના’’તિ, ઇદં અકુસલં. ઇદં કુસલઞ્ચ અકુસલઞ્ચ.
૧૨૩. તત્થ
‘‘યથાપિ ભમરો પુપ્ફં, વણ્ણગન્ધમહેઠયં
પલેતિ
ઇદં અનુઞ્ઞાતં.
‘‘તીણિમાનિ
‘‘દસયિમે
‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, કરણીયાનિ. કતમાનિ તીણિ? કાયસુચરિતં વચીસુચરિતં મનોસુચરિતન્તિ. ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, તીણિ કરણીયાની’’તિ. ઇદં અનુઞ્ઞાતં.
તત્થ કતમં પટિક્ખિત્તં?
‘‘નત્થિ પુત્તસમં પેમં, નત્થિ ગોસમિતં
નત્થિ સૂરિયસમા
ભગવા આહ –
‘‘નત્થિ
નત્થિ પઞ્ઞાસમા આભા, વુટ્ઠિવેપરમા સરા’’તિ.
એત્થ યં પુરિમકં, ઇદં પટિક્ખિત્તં.
‘‘તીણિમાનિ
૧૨૪. તત્થ
‘‘કિંસૂધ ભીતા જનતા અનેકા, મગ્ગો ચનેકાયતનો પવુત્તો
પુચ્છામિ તં ગોતમ ભૂરિપઞ્ઞ, કિસ્મિં ઠિતો પરલોકં ન ભાયેતિ.
‘‘વાચં મનઞ્ચ પણિધાય સમ્મા, કાયેન પાપાનિ અકુબ્બમાનો;
બહ્વન્નપાનં ઘરમાવસન્તો, સદ્ધો મુદૂ સંવિભાગી વદઞ્ઞૂ;
એતેસુ ધમ્મેસુ ઠિતો ચતૂસુ, ધમ્મે ઠિતો પરલોકં ન ભાયે’’તિ.
તત્થ યં આહ ‘‘વાચં મનઞ્ચ પણિધાય સમ્મા’’તિ, ઇદં અનુઞ્ઞાતં. ‘‘કાયેન પાપાનિ અકુબ્બમાનો’’તિ, ઇદં પટિક્ખિત્તં. ‘‘બહ્વન્નપાનં ઘરમાવસન્તો, સદ્ધો મુદૂ સંવિભાગી વદઞ્ઞૂ. એતેસુ ધમ્મેસુ ઠિતો ચતૂસુ, ધમ્મે ઠિતો પરલોકં ન ભાયે’’તિ, ઇદં અનુઞ્ઞાતં. ઇદં અનુઞ્ઞાતઞ્ચ પટિક્ખિત્તઞ્ચ.
‘‘સબ્બપાપસ્સ અકરણં, કુસલસ્સ ઉપસમ્પદા;
સચિત્તપરિયોદાપનં, એતં બુદ્ધાનસાસનં’’.
તત્થ યં આહ ‘‘સબ્બપાપસ્સ અકરણ’’ન્તિ, ઇદં પટિક્ખિત્તં, યં આહ ‘‘કુસલસ્સ ઉપસમ્પદા’’તિ, ઇદં અનુઞ્ઞાતં. ઇદં અનુઞ્ઞાતઞ્ચ પટિક્ખિત્તઞ્ચ.
‘‘કાયસમાચારમ્પાહં, દેવાનમિન્દ, દુવિધેન વદામિ સેવિતબ્બમ્પિ અસેવિતબ્બમ્પિ. વચીસમાચારમ્પાહં
‘‘કાયસમાચારમ્પાહં, દેવાનમિન્દ, દુવિધેન વદામિ સેવિતબ્બમ્પિ અસેવિતબ્બમ્પી’’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, કિઞ્ચેતં પટિચ્ચ વુત્તં. યથારૂપઞ્ચ ખો કાયસમાચારં સેવતો અકુસલા ધમ્મા અભિવડ્ઢન્તિ, કુસલા ધમ્મા પરિહાયન્તિ, એવરૂપો કાયસમાચારો ન સેવિતબ્બો. તત્થ યં જઞ્ઞા કાયસમાચારં
તત્થ યં આહ ‘‘સેવિતબ્બમ્પી’’તિ, ઇદં અનુઞ્ઞાતં. યં આહ ‘‘ન સેવિતબ્બમ્પી’’તિ, ઇદં પટિક્ખિત્તં. ઇદં અનુઞ્ઞાતઞ્ચ પટિક્ખિત્તઞ્ચ.
૧૭૦. તત્થ
‘‘મગ્ગાનટ્ઠઙ્ગિકો
વિરાગો સેટ્ઠો ધમ્માનં, દ્વિપદાનઞ્ચ ચક્ખુમા’’તિ.
અયં થવો.
‘‘તીણિમાનિ, ભિક્ખવે, અગ્ગાનિ. કતમાનિ તીણિ? યાવતા, ભિક્ખવે, સત્તા અપદા વા દ્વિપદા વા ચતુપ્પદા વા બહુપ્પદા વા રૂપિનો વા અરૂપિનો વા સઞ્ઞિનો વા અસઞ્ઞિનો વા નેવસઞ્ઞીનાસઞ્ઞિનો વા, તથાગતો તેસં અગ્ગમક્ખાયતિ સેટ્ઠમક્ખાયતિ પવરમક્ખાયતિ
‘‘સબ્બલોકુત્તરો
ગણો ચ નરસીહસ્સ, તાનિ તીણિ વિસ્સિસ્સરે.
‘‘સમણપદુમસઞ્ચયો ગણો, ધમ્મવરો ચ વિદૂનં સક્કતો;
નરવરદમકો ચ ચક્ખુમા, તાનિ તીણિ લોકસ્સ ઉત્તરિ.
‘‘સત્થા ચ અપ્પટિસમો, ધમ્મો ચ સબ્બો નિરુપદાહો;
અરિયો ચ ગણવરો, તાનિ
‘‘સચ્ચનામો જિનો ખેમો સબ્બાભિભૂ, સચ્ચધમ્મો નત્થઞ્ઞો તસ્સ ઉત્તરિ;
અરિયસઙ્ઘો નિચ્ચં વિઞ્ઞૂનં પૂજિતો, તાનિ તીણિ લોકસ્સ ઉત્તરિ.
‘‘એકાયનં જાતિખયન્તદસ્સી, મગ્ગં પજાનાતિ હિતાનુકમ્પી;
એતેન મગ્ગેન તરિંસુ પુબ્બે, તરિસ્સન્તિ યે ચ
‘‘તં તાદિસં દેવમનુસ્સસેટ્ઠં;
સત્તા નમસ્સન્તિ વિસુદ્ધિપેક્ખા’’તિ.
અયં થવોતિ.
તત્થ લોકિયં સુત્તં દ્વીહિ સુત્તેહિ નિદ્દિસિતબ્બં સંકિલેસભાગિયેન ચ વાસનાભાગિયેન ચ. લોકુત્તરંપિ સુત્તં તીહિ સુત્તેહિ નિદ્દિસિતબ્બં દસ્સનભાગિયેન ચ ભાવનાભાગિયેન ચ અસેક્ખભાગિયેન ચ. લોકિયઞ્ચ લોકુત્તરઞ્ચ. યસ્મિં સુત્તે યં યં પદં દિસ્સતિ સંકિલેસભાગિયં વા વાસનાભાગિયં વા, તેન તેન લોકિયન્તિ નિદ્દિસિતબ્બં, દસ્સનભાગિયં વા
વાસનાભાગિયં
લોકુત્તરં સુત્તં સત્તાધિટ્ઠાનં છબ્બીસતિયા પુગ્ગલેહિ નિદ્દિસિતબ્બં, તે તીહિ સુત્તેહિ સમન્વેસિતબ્બા દસ્સનભાગિયેન ભાવનાભાગિયેન અસેક્ખભાગિયેન ચાતિ.
તત્થ દસ્સનભાગિયં સુત્તં પઞ્ચહિ પુગ્ગલેહિ નિદ્દિસિતબ્બં એકબીજિના કોલંકોલેન સત્તક્ખત્તુપરમેન સદ્ધાનુસારિના ધમ્માનુસારિના ચાતિ, દસ્સનભાગિયં સુત્તં ઇમેહિ પઞ્ચહિ પુગ્ગલેહિ નિદ્દિસિતબ્બં. ભાવનાભાગિયં સુત્તં દ્વાદસહિ પુગ્ગલેહિ નિદ્દિસિતબ્બં સકદાગામિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નેન, સકદાગામિના, અનાગામિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નેન, અનાગામિના
લોકિયં સુત્તં સત્તાધિટ્ઠાનં એકૂનવીસતિયા પુગ્ગલેહિ નિદ્દિસિતબ્બં. તે ચરિતેહિ નિદ્દિટ્ઠા સમન્વેસિતબ્બા કેચિ રાગચરિતા, કેચિ દોસચરિતા, કેચિ મોહચરિતા, કેચિ રાગચરિતા ચ દોસચરિતા ચ, કેચિ રાગચરિતા ચ મોહચરિતા ચ, કેચિ દોસચરિતા ચ મોહચરિતા ચ, કેચિ રાગચરિતા ચ દોસચરિતા ચ મોહચરિતા ચ, રાગમુખે ઠિતો રાગચરિતો, રાગમુખે ઠિતો દોસચરિતો, રાગમુખે ઠિતો મોહચરિતો, રાગમુખે ઠિતો રાગચરિતો ચ દોસચરિતો ચ મોહચરિતો ચ, દોસમુખે ઠિતો દોસચરિતો, દોસમુખે ઠિતો મોહચરિતો, દોસમુખે ઠિતો રાગચરિતો, દોસમુખે ઠિતો રાગચરિતો ચ દોસચરિતો
વાસનાભાગિયં સુત્તં સીલવન્તેહિ નિદ્દિસિતબ્બં, તે સીલવન્તો
લોકુત્તરં સુત્તં ધમ્માધિટ્ઠાનં તીહિ સુત્તેહિ નિદ્દિસિતબ્બં દસ્સનભાગિયેન ભાવનાભાગિયેન અસેક્ખભાગિયેન ચ.
લોકિયઞ્ચ લોકુત્તરઞ્ચ સત્તાધિટ્ઠાનઞ્ચ ધમ્માધિટ્ઠાનઞ્ચ ઉભયેન નિદ્દિસિતબ્બં, ઞાણં પઞ્ઞાય નિદ્દિસિતબ્બં પઞ્ઞિન્દ્રિયેન પઞ્ઞાબલેન અધિપઞ્ઞાસિક્ખાય ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગેન સમ્માદિટ્ઠિયા તીરણાય સન્તીરણાય ધમ્મે ઞાણેન અન્વયે ઞાણેન ખયે ઞાણેન અનુપ્પાદે ઞાણેન અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયેન અઞ્ઞિન્દ્રિયેન અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયેન ચક્ખુના વિજ્જાય બુદ્ધિયા ભૂરિયા મેધાય, યં યં વા પન લબ્ભતિ, તેન તેન પઞ્ઞાધિવચનેન નિદ્દિસિતબ્બં.
ઞેય્યં અતીતાનાગતપચ્ચુપ્પન્નેહિ અજ્ઝત્તિકબાહિરેહિ હીનપ્પણીતેહિ દૂરસન્તિકેહિ સઙ્ખતાસઙ્ખતેહિ કુસલાકુસલાબ્યાકતેહિ સઙ્ખેપતો વા છહિ આરમ્મણેહિ નિદ્દિસિતબ્બં. ઞાણઞ્ચ ઞેય્યઞ્ચ તદુભયેન નિદ્દિસિતબ્બં, પઞ્ઞાપિ આરમ્મણભૂતા ઞેય્યં, યં કિઞ્ચિ આરમ્મણભૂતં અજ્ઝત્તિકં વા બાહિરં વા, સબ્બં તં સઙ્ખતેન અસઙ્ખતેન ચ નિદ્દિસિતબ્બં.
દસ્સનં ભાવના
દુવિધો હેતુ યઞ્ચ કમ્મં યે ચ કિલેસા, સમુદયો કિલેસા. તત્થ
ઇન્દ્રિયભૂમિ નવહિ પદેહિ નિદ્દિસિતબ્બા, કિલેસભૂમિ નવહિ પદેહિ નિદ્દિસિતબ્બા, એવમેતાનિ અટ્ઠારસ પદાનિ હોન્તિ નવ પદાનિ કુસલાનિ નવ પદાનિ અકુસલાનીતિ, તથાહિ વુત્તં ‘‘અટ્ઠારસ મૂલપદા કુહિં દટ્ઠબ્બા, સાસનપ્પટ્ઠાને’’તિ. તેનાહ આયસ્મા મહાકચ્ચાયનો –
‘‘નવહિ ચ પદેહિ કુસલા, નવહિ ચ યુજ્જન્તિ અકુસલપ્પક્ખા;
એતે ખલુ મૂલપદા, ભવન્તિ અટ્ઠારસ પદાની’’તિ.
નિયુત્તં સાસનપ્પટ્ઠાનં.
એત્તાવતા
નેત્તિપ્પકરણં નિટ્ઠિતં.