૩. અનિયતકણ્ડં
૧. પઠમઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના
૪૪૩. તેન સમયેન બુદ્ધો ભગવાતિ પઠમઅનિયતસિક્ખાપદં. તત્થ કાલયુત્તં સમુલ્લપન્તોતિ કાલં સલ્લક્ખેત્વા યદા ન અઞ્ઞો કોચિ સમીપેન ગચ્છતિ વા આગચ્છતિ વા તદા તદનુરૂપં ‘‘કચ્ચિ ન ઉક્કણ્ઠસિ, ન કિલમસિ, ન છાતાસી’’તિઆદિકં ગેહસ્સિતં કથં કથેન્તો. કાલયુત્તં ધમ્મં ભણન્તોતિ કાલં સલ્લક્ખેત્વા યદા અઞ્ઞો કોચિ સમીપેન ગચ્છતિ વા આગચ્છતિ વા તદા તદનુરૂપં ‘‘ઉપોસથં કરેય્યાસિ, સલાકભત્તં દદેય્યાસી’’તિઆદિકં ધમ્મકથં કથેન્તો.
બહૂ ધીતરો ચ પુત્તા ચ અસ્સાતિ બહુપુત્તા. તસ્સા કિર દસ પુત્તા દસ ધીતરો અહેસું, બહૂ નત્તારો અસ્સાતિ બહુનત્તા. યથેવ હિ તસ્સા એવમસ્સા પુત્તધીતાનમ્પિ વીસતિ વીસતિ દારકા અહેસું, ઇતિ સા વીસુત્તરચતુસતપુત્તનત્તપરિવારા અહોસિ. અભિમઙ્ગલસમ્મતાતિ ઉત્તમમઙ્ગલસમ્મતા. યઞ્ઞેસૂતિ દાનપ્પદાનેસુ. છણેસૂતિ આવાહવિવાહમઙ્ગલાદીસુ અન્તરુસ્સવેસુ. ઉસ્સવેસૂતિ આસાળ્હીપવારણનક્ખત્તાદીસુ મહુસ્સવેસુ. પઠમં ભોજેન્તીતિ ‘‘ઇમેપિ દારકા તયા સમાનાયુકા નિરોગા હોન્તૂ’’તિ આયાચન્તા પઠમંયેવ ભોજેન્તિ, યેપિ સદ્ધા હોન્તિ પસન્ના, તેપિ ભિક્ખૂ ભોજેત્વા તદનન્તરં સબ્બપઠમં તંયેવ ભોજેન્તિ. નાદિયીતિ તસ્સા વચનં ન આદિયિ, ન ગણ્હિ, ન વા આદરમકાસીતિ અત્થો.
૪૪૪-૫. અલંકમ્મનિયેતિ કમ્મક્ખમં કમ્મયોગ્ગન્તિ કમ્મનિયં, અલં પરિયત્તં કમ્મનિયભાવાયાતિ અલંકમ્મનિયં, તસ્મિં અલંકમ્મનિયે, યત્થ અજ્ઝાચારં કરોન્તા સક્કોન્તિ, તં કમ્મં નિસજ્જં કપ્પેય્યાતિ નિસજ્જં કરેય્ય, નિસીદેય્યાતિ અત્થો. યસ્મા પન નિસીદિત્વાવ ઉપનિસિન્નોતિ ઉપગન્ત્વા નિસિન્નો. એવં ઉપનિપન્નોપિ વેદિતબ્બો. ભિક્ખુ નિસિન્નેતિ ભિક્ખુમ્હિ નિસિન્નેતિ અત્થો. ઉભો વા નિસિન્નાતિ દ્વેપિ અપચ્છા અપુરિમં નિસિન્ના. એત્થ ચ કિઞ્ચાપિ પાળિયં ‘‘સોતસ્સ રહો’’તિ આગતં, ચક્ખુસ્સ રહેનેવ પન પરિચ્છેદો વેદિતબ્બો. સચેપિ હિ પિહિતકવાટસ્સ ગબ્ભસ્સ દ્વારે નિસિન્નો વિઞ્ઞૂ પુરિસો હોતિ, નેવ અનાપત્તિં કરોતિ. અપિહિતકવાટસ્સ પન દ્વારે નિસિન્નો અનાપત્તિં કરોતિ. ન કેવલઞ્ચ દ્વારે અન્તોદ્વાદસહત્થેપિ ઓકાસે નિસિન્નો, સચે સચક્ખુકો વિક્ખિત્તોપિ નિદ્દાયન્તોપિ અનાપત્તિં કરોતિ. સમીપે ઠિતોપિ અન્ધો ન કરોતિ, ચક્ખુમાપિ નિપજ્જિત્વા નિદ્દાયન્તો ન કરોતિ. ઇત્થીનં પન સતમ્પિ અનાપત્તિં ન કરોતિયેવ.
સદ્ધેય્યવચસાતિ સદ્ધાતબ્બવચના. સા પન યસ્મા અરિયસાવિકાવ હોતિ, તેનસ્સ પદભાજને ‘‘આગતફલા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ આગતં ફલં અસ્સાતિ આગતફલા પટિલદ્ધસોતાપત્તિફલાતિ અત્થો. અભિસમેતાવિનીતિ પટિવિદ્ધચતુસચ્ચા. વિઞ્ઞાતં સિક્ખત્તયસાસનં એતાયાતિ વિઞ્ઞાતસાસના. નિસજ્જં ભિક્ખુ પટિજાનમાનોતિ કિઞ્ચાપિ એવરૂપા ઉપાસિકા દિસ્વા વદતિ, અથ ખો ભિક્ખુ નિસજ્જં પટિજાનમાનોયેવ તિણ્ણં ધમ્માનં અઞ્ઞતરેન કારેતબ્બો, ન અપ્પટિજાનમાનોતિ અત્થો.
યેન વા સા સદ્ધેય્યવચસા ઉપાસિકા વદેય્ય તેન સો ભિક્ખુ કારેતબ્બોતિ નિસજ્જાદીસુ આકારેસુ યેન વા આકારેન સદ્ધિં મેથુનધમ્માદીનિ આરોપેત્વા સા ઉપાસિકા વદેય્ય, પટિજાનમાનોવ તેન સો ભિક્ખુ કારેતબ્બો. એવરૂપાયપિ ઉપાસિકાય વચનમત્તેન ન કારેતબ્બોતિ અત્થો. કસ્મા? યસ્મા દિટ્ઠં નામ તથાપિ હોતિ, અઞ્ઞથાપિ હોતિ.
તદત્થજોતનત્થઞ્ચ ઇદં વત્થું ઉદાહરન્તિ – મલ્લારામવિહારે
૪૪૬. ઇતો પરં સા ચે એવં વદેય્યાતિઆદિ સબ્બં પટિઞ્ઞાય કારણાકારદસ્સનત્થં વુત્તં, તત્થ માતુગામસ્સ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવન્તોતિ માતુગામસ્સ મગ્ગે મેથુનં ધમ્મં પટિસેવન્તોતિ અત્થો. નિસજ્જાય કારેતબ્બોતિ નિસજ્જં પટિજાનિત્વા મેથુનધમ્મપટિસેવનં અપ્પટિજાનન્તો મેથુનધમ્મપારાજિકાપત્તિયા અકારેત્વા નિસજ્જામત્તેન યં આપત્તિં આપજ્જતિ તાય કારેતબ્બો, પાચિત્તિયાપત્તિયા કારેતબ્બોતિ અત્થો. એતેન નયેન સબ્બચતુક્કેસુ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.
૪૫૧. સિક્ખાપદપરિયોસાને પન આપત્તાનાપત્તિપરિચ્છેદદસ્સનત્થં વુત્તેસુ ગમનં પટિજાનાતીતિઆદીસુ ગમનં પટિજાનાતીતિ ‘‘રહોનિસજ્જસ્સાદત્થં ગતોમ્હી’’તિ એવં ગમનં પટિજાનાતિ, નિસજ્જન્તિ નિસજ્જસ્સાદેનેવ નિસજ્જં પટિજાનાતિ. આપત્તિન્તિ તીસુ અઞ્ઞતરં આપત્તિં. આપત્તિયા કારેતબ્બોતિ તીસુ યં પટિજાનાતિ, તાય કારેતબ્બો. સેસમેત્થ ચતુક્કે ઉત્તાનાધિપ્પાયમેવ. દુતિયચતુક્કે પન ગમનં ન પટિજાનાતીતિ રહો નિસજ્જસ્સાદવસેન ન પટિજાનાતિ
અયં પન સબ્બત્થ વિનિચ્છયો – રહો નિસજ્જસ્સાદોતિ મેથુનધમ્મસન્નિસ્સિતકિલેસો વુચ્ચતિ. યો ભિક્ખુ તેનસ્સાદેન માતુગામસ્સ સન્તિકં ગન્તુકામો અક્ખિં અઞ્જેતિ, દુક્કટં. નિવાસનં નિવાસેતિ, કાયબન્ધનં બન્ધતિ, ચીવરં પારુપતિ, સબ્બત્થ પયોગે પયોગે દુક્કટં. ગચ્છતિ, પદવારે પદવારે દુક્કટં. ગન્ત્વા નિસીદતિ, દુક્કટમેવ. માતુગામે આગન્ત્વા નિસિન્નમત્તે મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘ગમનકાલતો પટ્ઠાય અસુદ્ધચિત્તત્તા આપત્તિયેવા’’તિ વુત્તં. સચે સમ્બહુલા આગચ્છન્તિ, માતુગામગણનાય પાચિત્તિયાનિ. સચે ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય પુનપ્પુનં નિસીદન્તિ, નિસજ્જાગણનાય પાચિત્તિયાનિ. અનિયમેત્વા
સમુટ્ઠાનાદીનિ પઠમપારાજિકસદિસાનેવાતિ.
પઠમઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૨. દુતિયઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના
૪૫૨. તેન સમયેન બુદ્ધો ભગવાતિ દુતિયઅનિયતસિક્ખાપદં. તત્થ ભગવતા પટિક્ખિત્તન્તિઆદિમ્હિ ‘‘યં એકો એકાય રહો પટિચ્છન્ને આસને અલંકમ્મનિયે નિસજ્જં કપ્પેય્ય, તં નિસજ્જં કપ્પેતું પટિક્ખિત્ત’’ન્તિ એવં સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. ઇતરથા હિ ‘‘એકસ્સ એકાયા’’તિ વત્તબ્બં સિયા, કસ્મા? ‘‘પટિક્ખિત્ત’’ન્તિ વુત્તત્તા. સામિઅત્થે વા એતં પચ્ચત્તવચનં વેદિતબ્બં.
૪૫૩. ન હેવ ખો પન પટિચ્છન્નન્તિ એત્થ પન યમ્પિ બહિ પરિક્ખિત્તં અન્તો વિવટં પરિવેણઙ્ગણાદિ, તમ્પિ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. સેસં પઠમસિક્ખાપદનયેનેવ વેદિતબ્બં. કેવલઞ્હિ ઇધ ઇત્થીપિ પુરિસોપિ યો કોચિ વિઞ્ઞૂ અનન્ધો અબધિરો અન્તોદ્વાદસહત્થે ઓકાસે ઠિતો વા નિસિન્નો વા વિક્ખિત્તોપિ નિદ્દાયન્તોપિ અનાપત્તિં કરોતિ. બધિરો પન ચક્ખુમાપિ અન્ધો વા અબધિરોપિ ન કરોતિ. પારાજિકાપત્તિઞ્ચ પરિહાપેત્વા દુટ્ઠુલ્લવાચાપત્તિ વુત્તાતિ અયં વિસેસો. સેસં પુરિમસદિસમેવ. ઉભયત્થાપિ ઉમ્મત્તકઆદિકમ્મિકાનં અનાપત્તિ.
સમુટ્ઠાનાદીસુ
દુતિયઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
સમન્તપાસાદિકાય વિનયસંવણ્ણનાય
અનિયતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.