અધિકરણભેદં
ઉક્કોટનભેદાદિવણ્ણના
૩૪૦. અધિકરણભેદે ઇમે દસ ઉક્કોટાતિ અધિકરણાનં ઉક્કોટેત્વા પુન અધિકરણઉક્કોટેન સમથાનં ઉક્કોટં દસ્સેતું ‘‘વિવાદાધિકરણં ઉક્કોટેન્તો કતિ સમથે ઉક્કોટેતી’’તિઆદિમાહ. તત્થ વિવાદાધિકરણં ઉક્કોટેન્તો દ્વે સમથે ઉક્કોટેતીતિ સમ્મુખાવિનયઞ્ચ યેભુય્યસિકઞ્ચ ઇમે દ્વે ઉક્કોટેતિ, પટિસેધેતિ; પટિક્કોસતીતિ અત્થો. અનુવાદાધિકરણં ઉક્કોટેન્તો ચત્તારોતિ સમ્મુખાવિનયં, સતિવિનયં, અમૂળ્હવિનયં, તસ્સપાપિયસિકન્તિ ઇમે ચત્તારો સમથે ઉક્કોટેતિ. આપત્તાધિકરણં ઉક્કોટેન્તો તયોતિ સમ્મુખાવિનયં, પટિઞ્ઞાતકરણં, તિણવત્થારકન્તિ ઇમે તયો સમથે ઉક્કોટેતિ. કિચ્ચાધિકરણં ઉક્કોટેન્તો એકન્તિ સમ્મુખાવિનયં ઇમં એકં સમથં ઉક્કોટેતિ.
૩૪૧. કતિ ઉક્કોટાતિઆદિપુચ્છાનં વિસ્સજ્જને પન દ્વાદસસુ ઉક્કોટેસુ અકતં કમ્મન્તિઆદયો તાવ તયો ઉક્કોટા વિસેસતો દુતિયે અનુવાદાધિકરણે લબ્ભન્તિ. અનિહતં કમ્મન્તિઆદયો તયો પઠમે વિવાદાધિકરણે લબ્ભન્તિ. અવિનિચ્છિતન્તિઆદયો તયો તતિયે આપત્તાધિકરણે લબ્ભન્તિ. અવૂપસન્તન્તિઆદયો તયો ચતુત્થે કિચ્ચાધિકરણે લબ્ભન્તિ; અપિચ દ્વાદસાપિ ચ એકેકસ્મિં અધિકરણે લબ્ભન્તિયેવ.
તત્થજાતકં અધિકરણં ઉક્કોટેતીતિ યસ્મિં વિહારે ‘‘મય્હં ઇમિના પત્તો ગહિતો, ચીવરં ગહિત’’ન્તિઆદિના નયેન પત્તચીવરાદીનં અત્થાય અધિકરણં ઉપ્પન્નં હોતિ, તસ્મિંયેવ ચ નં વિહારે આવાસિકા સન્નિપતિત્વા ‘‘અલં આવુસો’’તિ અત્તપચ્ચત્થિકે સઞ્ઞાપેત્વા પાળિમુત્તકવિનિચ્છયેનેવ
તત્થજાતકં વૂપસન્તન્તિ સચે પન તં અધિકરણં નેવાસિકા વૂપસમેતું ન સક્કોન્તિ, અથઞ્ઞો વિનયધરો આગન્ત્વા ‘‘કિં આવુસો ઇમસ્મિં
અન્તરામગ્ગેતિ તે અત્તપચ્ચત્થિકા ‘‘ન મયં એતસ્સ વિનિચ્છયે તિટ્ઠામ, નાયં વિનયે કુસલો, અસુકસ્મિં
અન્તરામગ્ગે વૂપસન્તન્તિ ન હેવ ખો પન અઞ્ઞમઞ્ઞં સઞ્ઞત્તિયા વા સભાગભિક્ખુનિજ્ઝાપનેન વા વૂપસન્તં હોતિ; અપિચ ખો પટિપથં આગચ્છન્તો એકો વિનયધરો દિસ્વા ‘‘કત્થ આવુસો ગચ્છથા’’તિ પુચ્છિત્વા ‘‘અસુકં નામ ગામં, ઇમિના નામ કારણેના’’તિ વુત્તે ‘‘અલં, આવુસો, કિં તત્થ ગતેના’’તિ તત્થેવ ધમ્મેન વિનયેન તં અધિકરણં વૂપસમેતિ, ઇદં અન્તરામગ્ગે વૂપસન્તં નામ. એતં ઉક્કોટેન્તસ્સાપિ પાચિત્તિયમેવ.
તત્થ ગતન્તિ સચે પન ‘‘અલં, આવુસો, કિં તત્થ ગતેના’’તિ વુચ્ચમાનાપિ ‘‘મયં તત્થેવ ગન્ત્વા વિનિચ્છયં પાપેસ્સામા’’તિ વિનયધરસ્સ વચનં અનાદિયિત્વા ગચ્છન્તિયેવ, ગન્ત્વા સભાગાનં ભિક્ખૂનં એતમત્થં આરોચેન્તિ. સભાગા ભિક્ખૂ ‘‘અલં, આવુસો, સઙ્ઘસન્નિપાતં નામ ગરુક’’ન્તિ તત્થેવ નિસીદાપેત્વા વિનિચ્છિનિત્વા સઞ્ઞાપેન્તિ, ઇદમ્પિ વૂપસન્તમેવ હોતિ. એવં વૂપસન્તં તત્થ ગતં અધિકરણં ઉક્કોટેતિ યો, તસ્સાપિ પાચિત્તિયમેવ.
તત્થ ગતં વૂપસન્તન્તિ ન હેવ ખો પન સભાગભિક્ખૂનં સઞ્ઞત્તિયા વૂપસન્તં હોતિ; અપિચ ખો સઙ્ઘં સન્નિપાતેત્વા આરોચિતં સઙ્ઘમજ્ઝે વિનયધરા વૂપસમેન્તિ, ઇદં તત્થ ગતં વૂપસન્તં નામ. એતં ઉક્કોટેન્તસ્સાપિ પાચિત્તિયમેવ.
સતિવિનયન્તિ ખીણાસવસ્સ દિન્નં સતિવિનયં ઉક્કોટેતિ, પાચિત્તિયમેવ. ઉમ્મત્તકસ્સ દિન્ને અમૂળ્હવિનયે પાપુસ્સન્નસ્સ દિન્નાય તસ્સપાપિયસિકાયપિ એસેવ નયો.
તિણવત્થારકં ઉક્કોટેતીતિ સઙ્ઘેન તિણવત્થારકસમથેન વૂપસમિતે અધિકરણે ‘‘આપત્તિ નામ એકં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા દેસિયમાના વુટ્ઠાતિ, યં પનેતં નિદ્દાયન્તસ્સાપિ આપત્તિવુટ્ઠાનં નામ, એતં મય્હં ન ખમતી’’તિ એવં વદન્તોપિ તિણવત્થારકં ઉક્કોટેતિ નામ, તસ્સાપિ પાચિત્તિયમેવ.
છન્દાગતિં ગચ્છન્તો અધિકરણં ઉક્કોટેતીતિ વિનયધરો હુત્વા અત્તનો ઉપજ્ઝાયાદીનં
તદહુપસમ્પન્નોતિ એકો સામણેરો બ્યત્તો હોતિ બહુસ્સુતો, સો વિનિચ્છયે પરાજયં પત્વા મઙ્કુભૂતે ભિક્ખૂ દિસ્વા પુચ્છતિ ‘‘કસ્મા મઙ્કુભૂતાત્થા’’તિ? તે તસ્સ તં અધિકરણં આરોચેન્તિ. સો તે એવં વદેતિ ‘‘હોતુ, ભન્તે, મં ઉપસમ્પાદેથ, અહં તં અધિકરણં વૂપસમેસ્સામી’’તિ
કારકોતિ એકં સઙ્ઘેન સદ્ધિં અધિકરણં વિનિચ્છિનિત્વા પરિવેણગતં પરાજિતા ભિક્ખૂ વદન્તિ ‘‘કિસ્સ, ભન્તે, તુમ્હેહિ એવં વિનિચ્છિતં અધિકરણં, નનુ એવં વિનિચ્છિનિતબ્બ’’ન્તિ. સો ‘‘કસ્મા પઠમંયેવ એવં ન વદિત્થા’’તિ તં છન્દદાયકોતિ એકો અધિકરણવિનિચ્છયે છન્દં દત્વા સભાગે ભિક્ખૂ પરાજયં પત્વા આગતે મઙ્કુભૂતે દિસ્વા ‘‘સ્વે દાનિ અહં વિનિચ્છિનિસ્સામી’’તિ સઙ્ઘં સન્નિપાતેત્વા ‘‘કસ્મા સન્નિપાતેસી’’તિ વુત્તે ‘‘હિય્યો અધિકરણં દુબ્બિનિચ્છિતં, તમહં અજ્જ વિનિચ્છિનિસ્સામી’’તિ. ‘‘હિય્યો પન ત્વં કત્થ ગતો’’તિ. ‘‘છન્દં દત્વા નિસિન્નોમ્હી’’તિ. સો વત્તબ્બો ‘‘ઇદં આવુસો તુમ્હાદિસાનં ભગવતા સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, ‘છન્દદાયકો ઉક્કોટેતિ, ઉક્કોટનકં પાચિત્તિય’ન્તિ, ગચ્છ આપત્તિં દેસેહી’’તિ.
અધિકરણનિદાનાદિવણ્ણના
૩૪૨. વિવાદાધિકરણં કિંનિદાનન્તિઆદીસુ કિં નિદાનમસ્સાતિ કિંનિદાનં. કો સમુદયો અસ્સાતિ કિંસમુદયં. કા જાતિ અસ્સાતિ કિંજાતિકં. કો પભવો અસ્સાતિ કિંપભવં. કો સમ્ભારો અસ્સાતિ કિંસમ્ભારં. કિં સમુટ્ઠાનં અસ્સાતિ કિંસમુટ્ઠાનં. સબ્બાનેતાનિ કારણવેવચનાનિયેવ.
વિવાદનિદાનન્તિઆદીસુપિ અટ્ઠારસભેદકરવત્થુસઙ્ખાતો વિવાદો નિદાનમેતસ્સાતિ વિવાદનિદાનં. વિવાદં નિસ્સાય ઉપ્પજ્જનકવિવાદવસેનેતં વુત્તં. અનુવાદો નિદાનં અસ્સાતિ અનુવાદનિદાનં આપત્તિનિદાનં. આપત્તાધિકરણપચ્ચયા ચતસ્સો આપત્તિયો આપજ્જતીતિ એવં આપત્તિં નિસ્સાય ઉપ્પજ્જનકઆપત્તિવસેનેતં વુત્તં. કિચ્ચયં નિદાનમસ્સાતિ કિચ્ચયનિદાનં; ચતુબ્બિધં સઙ્ઘકમ્મં કારણમસ્સાતિ અત્થો. ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકાય ભિક્ખુનિયા યાવતતિયં સમનુભાસનાદીનં કિચ્ચં નિસ્સાય ઉપ્પજ્જનકકિચ્ચાનં વસેનેતં વુત્તં. અયં ચતુન્નમ્પિ અધિકરણાનં વિસ્સજ્જનપક્ખે એકપદયોજના. એતેનાનુસારેન સબ્બપદાનિ યોજેતબ્બાનિ.
દુતિયપુચ્છાય હેતુનિદાનન્તિઆદિમ્હિ વિસ્સજ્જને નવન્નં કુસલાકુસલાબ્યાકતહેતૂનં વસેન હેતુનિદાનાદિતા વેદિતબ્બા. તતિયપુચ્છાય વિસ્સજ્જને બ્યઞ્જનમત્તં નાનં. હેતુયેવ હિ એત્થ પચ્ચયોતિ વુત્તો.
૩૪૩. મૂલપુચ્છાય વિસ્સજ્જને દ્વાદસ મૂલાનીતિ કોધઉપનાહયુગળકાદીનિ છ વિવાદામૂલાનિ, લોભદોસમોહા તયો, અલોભાદોસામોહા તયોતિ ઇમાનિ અજ્ઝત્તસન્તાનપ્પવત્તાનિ દ્વાદસ મૂલાનિ. ચુદ્દસ મૂલાનીતિ તાનેવ દ્વાદસ છ મૂલાનીતિ કાયાદીનિ છ સમુટ્ઠાનાનિ.
સમુટ્ઠાનપુચ્છાય વિસ્સજ્જને અટ્ઠારસ ભેદકરવત્થૂનિ સમુટ્ઠાનાનિ, તઞ્હિ એતેસુ અટ્ઠારસસુ ભેદકરવત્થૂસુ સમુટ્ઠાતિ, એતેહિ વા કારણભૂતેહિ સમુટ્ઠાતિ. તેનસ્સેતાનિ સમુટ્ઠાનાનિ વુચ્ચન્તિ. એસ નયો સબ્બત્થ.
૩૪૪. વિવાદાધિકરણં આપત્તીતિઆદિભેદે એકેન અધિકરણેન કિચ્ચાધિકરણેનાતિ ઇદં યેન અધિકરણેન સમ્મન્તિ, તં દસ્સેતું વુત્તં, ન પનેતાનિ એકંસતો કિચ્ચાધિકરણેનેવ સમ્મન્તિ. ન હિ પુગ્ગલસ્સ સન્તિકે દેસેન્તસ્સ કિચ્ચાધિકરણં નામ અત્થિ.
ન કતમેન સમથેનાતિ સાવસેસાપત્તિ વિય ન સમ્મતિ. ન હિ સક્કા સા દેસેતું, ન તતો વુટ્ઠાય સુદ્ધન્તે પતિટ્ઠાતું.
૩૪૮. વિવાદાધિકરણં હોતિ અનુવાદાધિકરણન્તિઆદિ નયો ઉત્તાનોયેવ.
૩૪૯. તતો યત્થ સતિવિનયોતિઆદિકા સમ્મુખાવિનયં અમુઞ્ચિત્વા છ યમકપુચ્છા વુત્તા, તાસં વિસ્સજ્જનેનેવ અત્થો પકાસિતો.
૩૫૧. સંસટ્ઠાદિપુચ્છાનં વિસ્સજ્જને સંસટ્ઠાતિ સતિવિનયકમ્મવાચાક્ખણસ્મિંયેવ દ્વિન્નમ્પિ સમથાનં સિદ્ધત્તા સમ્મુખાવિનયોતિ વા સતિવિનયોતિ વા ઇમે ધમ્મા સંસટ્ઠા, નો વિસંસટ્ઠા. યસ્મા પન કદલિક્ખન્ધે પત્તવટ્ટીનં વિય ન સક્કા તેસં વિનિબ્ભુજિત્વા નાનાકરણં દસ્સેતું, તેન વુત્તં
સત્તસમથનિદાનવણ્ણના
૩૫૨. કિંનિદાનોતિ પુચ્છાવિસ્સજ્જને નિદાનં નિદાનમસ્સાતિ નિદાનનિદાનો. તત્થ સઙ્ઘસમ્મુખતા, ધમ્મસમ્મુખતા, વિનયસમ્મુખતા, પુગ્ગલસમ્મુખતાતિ ઇદં સમ્મુખાવિનયસ્સ નિદાનં. સતિવેપુલ્લપત્તો ખીણાસવો લદ્ધુપવાદો સતિવિનયસ્સ નિદાનં. ઉમ્મત્તકો ભિક્ખુ અમૂળ્હવિનયસ્સ નિદાનં. યો ચ દેસેતિ, યસ્સ ચ દેસેતિ, ઉભિન્નં સમ્મુખીભાવો પટિઞ્ઞાતકરણસ્સ નિદાનં. ભણ્ડનજાતાનં અધિકરણં વૂપસમેતું અસક્કુણેય્યતા યેભુય્યસિકાય નિદાનં. પાપુસ્સન્નો પુગ્ગલો તસ્સપાપિયસિકાય નિદાનં. ભણ્ડનજાતાનં બહુ અસ્સામણકઅજ્ઝાચારો તિણવત્થારકસ્સ નિદાનં. હેતુપચ્ચયવારા વુત્તનયા એવ.
૩૫૩. મૂલપુચ્છાય વિસ્સજ્જનં ઉત્તાનમેવ. સમુટ્ઠાનપુચ્છાય કિઞ્ચાપિ કમ્મસ્સ કિરિયાતિ ઞત્તિ વેદિતબ્બા. કરણન્તિ તસ્સાયેવ ઞત્તિયા ઠપેતબ્બકાલે ઠપનં. ઉપગમનન્તિ સયં ઉપગમનં; અત્તનાયેવ તસ્સ કમ્મસ્સ કરણન્તિ અત્થો. અજ્ઝુપગમનન્તિ અજ્ઝેસનુપગમનં; અઞ્ઞં સદ્ધિવિહારિકાદિકં ‘‘ઇદં કમ્મં કરોહી’’તિ અજ્ઝેસનન્તિ અત્થો. અધિવાસનાતિ ‘‘રુચ્ચતિ મે એતં, કરોતુ સઙ્ઘો’’તિ એવં અધિવાસના; છન્દદાનન્તિ અત્થો. અપ્પટિક્કોસનાતિ ‘‘ન મેતં ખમતિ, મા એવં કરોથા’’તિ અપ્પટિસેધના. ઇતિ છન્નં છક્કાનં વસેન છત્તિંસ સમુટ્ઠાના વેદિતબ્બા.
સત્તસમથનાનાત્થાદિવણ્ણના
૩૫૪. નાનાત્થપુચ્છાવિસ્સજ્જનં અયં વિવાદો નો અધિકરણન્તિ અયં માતાપુત્તાદીનં વિવાદો વિરુદ્ધવાદત્તા વિવાદો નામ હોતિ, સમથેહિ પન અધિકરણીયતાય અભાવતો અધિકરણં ન હોતિ. અનુવાદાદીસુપિ એસેવ નયો. સેસં સબ્બત્થ ઉત્તાનમેવાતિ.
અધિકરણભેદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.