૩. વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકં
વસ્સૂપનાયિકાનુજાનનકથાવણ્ણના
૧૮૪. વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકે ઇધ-સદ્દો નિપાતમત્તોતિ ઓકાસપરિદીપનસ્સપિ અસમ્ભવતો અત્થન્તરસ્સ અબોધનતો વુત્તં. અપરજ્જુગતાય અસ્સાતિ ઇમિના અસમાનાધિકરણવિસયો બાહિરત્થસમાસોયન્તિ દસ્સેતિ. અપરજ્જૂતિ આસાળ્હીપુણ્ણમિતો અપરં દિનં, પાટિપદન્તિ અત્થો. અસ્સાતિ આસાળ્હીપુણ્ણમિયા.
વસ્સાને ચારિકાપટિક્ખેપાદિકથાવણ્ણના
૧૮૫. અનપેક્ખગમનેન વા અઞ્ઞત્થ અરુણં ઉટ્ઠાપનેન વા આપત્તિ વેદિતબ્બાતિ એત્થ અનપેક્ખગમનેન ઉપચારાતિક્કમે આપત્તિ વેદિતબ્બા, સાપેક્ખગમનેન અઞ્ઞત્થ અરુણુટ્ઠાપનેન આપત્તિ વેદિતબ્બા.
સત્તાહકરણીયાનુજાનનકથાવણ્ણના
૧૮૭-૧૮૯. તીણિ પરિહીનાનીતિ ભિક્ખુનીનં વચ્ચકુટિઆદીનં પટિક્ખિત્તત્તા પહીનાનિ. વારેય્યન્તિ આવાહવિવાહમઙ્ગલં. સુત્તન્તોતિ અત્તનો પગુણસુત્તન્તો. ન પલુજ્જતીતિ ન વિનસ્સતિ ન અન્તરધાયતિ.
પહિતેયેવ અનુજાનનકથાવણ્ણના
૧૯૯. ભિક્ખુગતિકોતિ ભિક્ખુનિસ્સિતકો. સો પન યસ્મા ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં વસનકપુરિસો’’તિ. સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા બહિદ્ધા અરુણુટ્ઠાપનં રત્તિચ્છેદો. અનિમન્તિતેન ગન્તું ન વટ્ટતીતિ એત્થ અનિમન્તિતત્તા સત્તાહકિચ્ચં અધિટ્ઠહિત્વા ગચ્છન્તસ્સપિ વસ્સચ્છેદો ચેવ દુક્કટઞ્ચ હોતીતિ વેદિતબ્બં. યથાવુત્તઞ્હિ રત્તિચ્છેદકારણં વિના તિરોવિહારે વસિત્વા આગચ્છિસ્સામીતિ ગચ્છતોપિ વસ્સચ્છેદં વદન્તિ. ગન્તું વટ્ટતીતિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તું વટ્ટતિ. એવં ગચ્છન્તેન ચ અન્તોઉપચારસીમાયં ઠિતેનેવ ‘‘અન્તોસત્તાહે આગચ્છિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ગન્તબ્બં. સચે આભોગં અકત્વા ઉપચારસીમં અતિક્કમતિ, છિન્નવસ્સોવ હોતીતિ વદન્તિ. ભણ્ડકન્તિ ચીવરં સન્ધાય વુત્તં. પહિણન્તીતિ ચીવરધોવનાદિકમ્મેન પહિણન્તિ. સમ્પાપુણિતું ન સક્કોતિ, વટ્ટતીતિ એત્થ ‘‘અજ્જેવ આગમિસ્સામી’’તિ સામન્તવિહારં ગન્ત્વા પુન આગચ્છન્તસ્સ અન્તરામગ્ગે સચે અરુણુગ્ગમનં હોતિ, વસ્સચ્છેદોપિ ન હોતિ, રત્તિચ્છેદદુક્કટઞ્ચ નત્થીતિ વદન્તિ. ‘‘આચરિયં પસ્સિસ્સામી’’તિ પન ગન્તું લભતીતિ ‘‘અગિલાનમ્પિ આચરિયં ઉપજ્ઝાયં વા પસ્સિસ્સામી’’તિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તું લભતિ. સચે પન નં આચરિયો ‘‘અજ્જ મા ગચ્છા’’તિ વદતિ, વટ્ટતીતિ એવં સત્તાહકરણીયેન ગતં અન્તોસત્તાહેયેવ પુન આગચ્છન્તં સચે આચરિયો ઉપજ્ઝાયો વા ‘‘અજ્જ મા ગચ્છા’’તિ વદતિ, વટ્ટતિ, સત્તાહાતિક્કમેપિ અનાપત્તીતિ અધિપ્પાયો, વસ્સચ્છેદો પન હોતિયેવાતિ દટ્ઠબ્બં સત્તાહસ્સ બહિદ્ધા વીતિનામિતત્તા.
અન્તરાયે અનાપત્તિવસ્સચ્છેદકથાવણ્ણના
૨૦૧. સચે દૂરં ગતો હોતિ, સત્તાહવારેન અરુણો ઉટ્ઠાપેતબ્બોતિ ઇમિના વસ્સચ્છેદકારણે સતિ સત્તાહકરણીયેન ગન્તું વટ્ટતીતિ દીપેતિ.
વજાદીસુ વસ્સૂપગમનકથાવણ્ણના
૨૦૩. ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ તિક્ખત્તું વત્તબ્બન્તિ સત્થસ્સાવિહારત્તા ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે’’તિ અવત્વા ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ એત્તકમેવ વત્તબ્બં. સત્થે પન વસ્સં ઉપગન્તું ન વટ્ટતીતિ કુટિકાદીનં અભાવે ‘‘ઇધ વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદં કત્વા ઉપગન્તું ન વટ્ટતિ, આલયકરણમત્તેનેવ વટ્ટતીતિ અધિપ્પાયો. વિપ્પકિરતીતિ વિસું વિસું ગચ્છતિ. તીસુ ઠાનેસુ નત્થિ વસ્સચ્છેદે આપત્તીતિ તેહિ સદ્ધિં ગચ્છન્તસ્સેવ નત્થિ આપત્તિ, તેહિ વિયુજ્જિત્વા ગમને પન આપત્તિયેવ, પવારેતુઞ્ચ ન લભતિ.
વસ્સં અનુપગન્તબ્બટ્ઠાનકથાવણ્ણના
૨૦૪. સેય્યથાપિ પિસાચિલ્લિકાતિ એત્થ પિસાચા એવ પિસાચિલ્લિકા, પિસાચદારકાતિપિ વદન્તિ. પવિસનદ્વારં યોજેત્વાતિ સકવાટબદ્ધમેવ યોજેત્વા. પઞ્ચન્નં છદનાનન્તિ તિણપણ્ણઇટ્ઠકસિલાસુધાસઙ્ખાતાનં પઞ્ચન્નં છદનાનં. ઇદઞ્ચ યેભુય્યેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં રુક્ખાદીસુ ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બન્તિ વચીભેદં કત્વા વસ્સૂપગમનં સન્ધાયેવ પટિક્ખેપો, ન આલયકરણવસેન ઉપગમનં સન્ધાયાતિ વદન્તિ. પાળિયં પન અવિસેસેન વુત્તત્તા અટ્ઠકથાયઞ્ચ દુતિયપારાજિકસંવણ્ણનાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૮૪) ‘‘વસ્સં ઉપગચ્છન્તેન હિ નાલકપટિપદં પટિપન્નેનપિ પઞ્ચન્નં છદનાનં અઞ્ઞતરેન છન્નેયેવ સદ્વારબન્ધે સેનાસને ઉપગન્તબ્બં. તસ્મા વસ્સકાલે સચે સેનાસનં લભતિ, ઇચ્ચેતં કુસલં. નો ચે લભતિ, હત્થકમ્મં પરિયેસિત્વાપિ કાતબ્બં. હત્થકમ્મં અલભન્તેન સામમ્પિ કાતબ્બં, ન ત્વેવ અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ દળ્હં કત્વા વુત્તત્તા અસેનાસનિકસ્સ નાવાદિં વિના અઞ્ઞત્થ આલયો ન વટ્ટતીતિ અમ્હાકં ખન્તિ. નાવાસત્થવજેસુયેવ હિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, નાવાય વસ્સં ઉપગન્તુ’’ન્તિઆદિના સતિ અસતિ વા સેનાસને વસ્સૂપગમનસ્સ વિસું અનુઞ્ઞાતત્તા ‘‘ન, ભિક્ખવે, અસેનાસનિકેન વસ્સં ઉપગન્તબ્બ’’ન્તિ અયં પટિક્ખેપો તત્થ ન લબ્ભતીતિ અસતિ સેનાસને આલયવસેનપિ નાવાદીસુ ઉપગમનં વુત્તં. ટઙ્કિતમઞ્ચો નામ દીઘે મઞ્ચપાદે મજ્ઝે વિજ્ઝિત્વા અટનિયો પવેસેત્વા કતો મઞ્ચો. તસ્સ ઇદં ઉપરિ ઇદં હેટ્ઠાતિ નત્થિ, પરિવત્તેત્વા અત્થતોપિ તાદિસોવ હોતિ, તં સુસાને દેવટ્ઠાને ચ ઠપેન્તિ, ચતુન્નં પાસાણાનં ઉપરિ પાસાણં અત્થરિત્વા કતં ગેહમ્પિ ‘‘ટઙ્કિતમઞ્ચો’’તિ વુચ્ચતિ.
વસ્સં અનુપગન્તબ્બટ્ઠાનકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
અધમ્મિકકતિકકથાવણ્ણના
૨૦૫. તસ્સા લક્ખણં મહાવિભઙ્ગે વુત્તન્તિ ચતુત્થપારાજિકસંવણ્ણનાયં ‘‘યો ઇમમ્હા આવાસા પઠમં પક્કમિસ્સતિ, તં મયં અરહાતિ જાનિસ્સામા’’તિ (પારા॰ ૨૨૮) એત્થ દસ્સિતં અધમ્મિકકતિકવત્તલક્ખણં સન્ધાય વદતિ, પરતોપિ સેનાસનક્ખન્ધકવણ્ણનાયં અધમ્મિકં કતિકવત્તં આવિ ભવિસ્સતિયેવ.
પટિસ્સવદુક્કટાપત્તિકથાવણ્ણના
૨૦૭. યસ્મા ‘‘તસ્સ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુનો પુરિમિકા ચ ન પઞ્ઞાયતી’’તિ વુત્તં. પટિસ્સવસ્સ વિસંવાદનપચ્ચયા હોન્તમ્પિ દુક્કટં સતિયેવ પટિસ્સવે હોતીતિ આહ ‘‘તસ્સ તસ્સ પટિસ્સવે દુક્કટ’’ન્તિ. તેનેવાહ ‘‘તઞ્ચ ખો…પે॰… પચ્છા વિસંવાદનપચ્ચયા’’તિ.
અકરણીયોતિ સત્તાહકરણીયેન અકરણીયો. સકરણીયોતિ સત્તાહકરણીયેનેવ સકરણીયો. યદિ એવં ‘‘સત્તાહકરણીયેન અકરણીયો સકરણીયો’’તિ ચ કસ્મા ન વુત્તન્તિ? ‘‘અકરણીયો’’તિ વુત્તેપિ સત્તાહકરણીયેન સકરણીયાકરણીયતા વિઞ્ઞાયતીતિ કત્વા ન વુત્તં. યદિ એવં પરતો ‘‘સત્તાહકરણીયેન પક્કમતી’’તિ વારદ્વયેપિ ‘‘સકરણીયો પક્કમતી’’તિ એત્તકમેવ કસ્મા ન વુત્તન્તિ? વુચ્ચતે – તત્થ ‘‘સત્તાહકરણીયેના’’તિ અવત્વા ‘‘સકરણીયો પક્કમતી’’તિ વુત્તે સો તં સત્તાહં બહિદ્ધા વીતિનામેતીતિ ન સક્કા વત્તુન્તિ ‘‘સત્તાહકરણીયેન પક્કમતી’’તિ વુત્તં. એવઞ્હિ વુત્તે સત્તાહસ્સ અધિકતત્તા સો તં સત્તાહં બહિ વીતિનામેતીતિ સક્કા વત્તું.
એત્થ ચ આદિમ્હિ ચત્તારો વારા નિરપેક્ખગમનં સન્ધાય વુત્તા, તત્થાપિ પુરિમા દ્વે વારા વસ્સં અનુપગતસ્સ વસેન વુત્તા, પચ્છિમા પન દ્વે વારા વસ્સં ઉપગતસ્સ વસેન, તતો પરં દ્વે વારા સાપેક્ખગમનં સન્ધાય વુત્તા, તત્થાપિ પઠમવારો સાપેક્ખસ્સપિ સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા તં સત્તાહં બહિદ્ધા વીતિનામેન્તસ્સ વસ્સચ્છેદદસ્સનત્થં વુત્તો, ઇતરો વુત્તનયેનેવ ગન્ત્વા અન્તોસત્તાહે નિવત્તન્તસ્સ વસ્સચ્છેદાભાવદસ્સનત્થં. ‘‘સો સત્તાહં અનાગતાય પવારણાય સકરણીયો પક્કમતી’’તિ અયં પન વારો નવમિતો પટ્ઠાય ગન્ત્વા સત્તાહં બહિદ્ધા વીતિનામેન્તસ્સપિ વસ્સચ્છેદાભાવદસ્સનત્થં વુત્તો. એત્થ ચ ‘‘અકરણીયો પક્કમતી’’તિ દુતિયવારસ્સ અનાગતત્તા નવમિતો પટ્ઠાય ગચ્છન્તેનપિ સતિયેવ કરણીયે ગન્તબ્બં, નાસતીતિ દટ્ઠબ્બં. ઇમે ચ સત્ત વારા બહિદ્ધા કતઉપોસથિકસ્સ વસેન આગતા, અપરે
ઇમેહિ ‘‘સો તદહેવ અકરણીયોતિઆદીસૂ’’તિઆદિ આરદ્ધં. કો પન વાદો દ્વીહતીહં વસિત્વા અન્તોસત્તાહે નિવત્તન્તસ્સાતિ વસ્સં ઉપગન્ત્વા દ્વીહતીહં વસિત્વા સત્તાહકરણીયેન ગન્ત્વા અન્તોસત્તાહે નિવત્તન્તસ્સ કો પન વાદો, કથા એવ નત્થીતિ અધિપ્પાયો. અસતિયા પન વસ્સં ન ઉપેતીતિ ‘‘ઇમસ્મિં વિહારે ઇમં તેમાસં વસ્સં ઉપેમી’’તિ વચીભેદં કત્વા ન ઉપેતિ.
કોમુદિયા ચાતુમાસિનિયાતિ પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમાયં. સા હિ કુમુદાનં અત્થિતાય કોમુદી, ચતુન્નં વસ્સિકાનં માસાનં પરિયોસાનત્તા ‘‘ચાતુમાસિની’’તિ વુચ્ચતિ. તદા હિ કુમુદાનિ સુપુપ્ફિતાનિ હોન્તિ, તસ્મા કુમુદાનં સમૂહો, કુમુદાનિ એવ વા કોમુદા, તે એત્થ અત્થીતિ ‘‘કોમુદી’’તિ વુચ્ચતિ, કુમુદવતીતિ વુત્તં હોતિ. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.
પટિસ્સવદુક્કટાપત્તિકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
વસ્સૂપનાયિકક્ખન્ધકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.