૭. સેખિયકણ્ડં
૧. પરિમણ્ડલવગ્ગવણ્ણના
સેખિયેસુ સિક્ખિતસિક્ખેનાતિ ચતૂહિ મગ્ગેહિ તિસ્સો સિક્ખા સિક્ખિત્વા ઠિતેન, સબ્બસો પરિનિટ્ઠિતકિચ્ચેનાતિ વુત્તં હોતિ. તાદિનાતિ અટ્ઠહિ લોકધમ્મેહિ અકમ્પિયટ્ઠેન તાદિના.
૫૭૬. સિક્ખા કરણીયાતિ ‘‘એવં નિવાસેસ્સામી’’તિ આરામેપિ અન્તરઘરેપિ સબ્બત્થ સિક્ખા કત્તબ્બા. એત્થ ચ યસ્મા વત્તક્ખન્ધકે વુત્તવત્તાનિપિ સિક્ખિતબ્બત્તા સેખિયાનેવ હોન્તિ, તસ્મા પારાજિકાદીસુ વિય પરિચ્છેદો ન કતો, ચારિત્તનયદસ્સનત્થઞ્ચ ‘‘યો પન ભિક્ખુ ઓલમ્બેન્તો નિવાસેય્ય, દુક્કટ’’ન્તિ એવં આપત્તિનામેન અવત્વા ‘‘સિક્ખા કરણીયા’’તિ એવં સબ્બસિક્ખાપદેસુ પાળિ આરોપિતા. પદભાજને પન ‘‘આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ વુત્તત્તા સબ્બત્થ અનાદરિયકરણે દુક્કટં વેદિતબ્બં. વુત્તન્તિ મહાઅટ્ઠકથાયં વુત્તં. યસ્મા અટ્ઠઙ્ગુલમત્તં ઓતારેત્વા નિવત્થમેવ નિસિન્નસ્સ ચતુરઙ્ગુલમત્તં હોતિ, તસ્મા ઉભોપેતે અટ્ઠકથાવાદા એકપરિચ્છેદા. તે સબ્બેતિ નિવાસનદોસા.
તં પનાતિ તં અનાદરિયં. કિઞ્ચાપિ કુરુન્દિવાદં પચ્છા વદન્તેન ‘‘પરિમણ્ડલં નિવાસેતું અજાનન્તસ્સ અનાપત્તી’’તિ અયમત્થો પતિટ્ઠાપિતો, તથાપિ નિવાસનવત્તં સાધુકં ઉગ્ગહેતબ્બમેવ. સઞ્ચિચ્ચ અનુગ્ગણ્હન્તસ્સ અનાદરિયં સિયા. તેનેવ માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ પરિમણ્ડલસિક્ખાપદવણ્ણના) વુત્તં ‘‘અજાનન્તસ્સાતિ પરિમણ્ડલં નિવાસેતું અજાનન્તસ્સ અનાપત્તિ, અપિચ નિવાસનવત્તં ઉગ્ગહેતબ્બ’’ન્તિ.
સચિત્તકન્તિ વત્થુવિજાનનચિત્તેન પણ્ણત્તિવિજાનનચિત્તેન ચ સચિત્તકં ‘‘અનાદરિયં પટિચ્ચા’’તિ વુત્તત્તા. ‘‘પાણાતિપાતાદિ વિય નિવાસનદોસો લોકગરહિતો ન હોતીતિ પણ્ણત્તિવજ્જ’’ન્તિ ફુસ્સદેવત્થેરો આહ. ઉપતિસ્સત્થેરો પન ‘‘યસ્મા અનાદરિયવસેનેવ આપજ્જિતબ્બત્તા કેવલં અકુસલમેવ, તઞ્ચ પકતિયા વજ્જં, સઞ્ચિચ્ચ વીતિક્કમનઞ્ચ
૫૭૭. દુતિયાદીસુ અનેકપ્પકારં ગિહિપારુતન્તિ સેતપટપારુતં પરિબ્બાજકપારુતં એકસાટકપારુતન્તિઆદિ અનેકપ્પભેદં ગિહિપારુતં. તસ્સત્થો ખન્ધકેયેવ આવિ ભવિસ્સતિ. વિહારેપીતિ બુદ્ધુપટ્ઠાનાદિકાલં સન્ધાય વુત્તં.
૫૭૮. ‘‘સુપ્પટિચ્છન્નો’’તિ વુત્તત્તા ‘‘સસીસં પારુતો સબ્બથા સુપ્પટિચ્છન્નત્તા સુપ્પટિચ્છન્નો નામ હોતી’’તિ યસ્સ સિયા, તં સન્ધાયાહ ‘‘ન સસીસં પારુતેના’’તિઆદિ.
૫૮૨. એકસ્મિં પન ઠાને ઠત્વાતિ એત્થ ‘‘ગચ્છન્તોપિ પરિસ્સયાભાવં ઓલોકેતું લભતિયેવ, તથા ગામે પૂજ’’ન્તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં.
પરિમણ્ડલવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૨. ઉજ્જગ્ઘિકવગ્ગવણ્ણના
૫૮૬. દુતિયવગ્ગે હસનીયસ્મિં વત્થુસ્મિન્તિ હાસજનકે કારણે.
ઉજ્જગ્ઘિકવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૩. ખમ્ભકતવગ્ગવણ્ણના
૬૦૩. તતિયવગ્ગે પત્તે સઞ્ઞા પત્તસઞ્ઞા, સા અસ્સ અત્થીતિ પત્તસઞ્ઞી, અત્તનો ભાજને ઉપનિબન્ધસઞ્ઞી હુત્વાતિ અત્થો. બ્યઞ્જનં પન અનાદિયિત્વા અત્થમત્તમેવ દસ્સેતું ‘‘પત્તે સઞ્ઞં કત્વા’’તિ વુત્તં.
૬૦૪. ઓલોણીતિ સાકસૂપેય્ય-ગ્ગહણેન યા કાચિ સૂપેય્યસાકેહિ મંસરસાદીનીતિ આદિ-સદ્દેન અવસેસા સબ્બાપિ બ્યઞ્જનવિકતિ સઙ્ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બં. તેનેવ માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ સમસૂપકપટિગ્ગહણસિક્ખાપદવણ્ણના) વુત્તં ‘‘ઠપેત્વા પન સૂપં અવસેસા સબ્બાપિ સૂપેય્યા બ્યઞ્જનવિકતિ રસરસો નામ હોતી’’તિ.
૬૦૫. સમપુણ્ણન્તિ અધિટ્ઠાનુપગસ્સ પત્તસ્સ અન્તોમુખવટ્ટિલેખં અનતિક્કામેત્વા રચિતં. સમભરિતન્તિ તસ્સેવ વેવચનં. ફલાફલાદીતિ આદિ-સદ્દેન ઓદનાદિમ્પિ સઙ્ગણ્હાતિ. હેટ્ઠા ઓરોહતીતિ સમન્તા ઓકાસસબ્ભાવતો ચાલિયમાનં હેટ્ઠા ભસ્સતિ. મત્થકે થૂપીકતં પૂવમેવ વટંસકસદિસત્તા ‘‘પૂવવટંસક’’ન્તિ વુત્તં. પુપ્ફવટંસકાદીસુપિ એસેવ નયો.
યસ્મા ‘‘સમતિત્તિકો પિણ્ડપાતો પટિગ્ગહેતબ્બો’’તિ વચનં પિણ્ડપાતો સમ્પુણ્ણો પટિગ્ગહેતબ્બોતિ દીપેતિ, તસ્મા અત્તનો હત્થગતે પત્તે પિણ્ડપાતો દિય્યમાનો થૂપીકતોપિ ચે હોતિ, વટ્ટતીતિ દીપેતિ. ‘‘થૂપીકતં પિણ્ડપાતં પટિગ્ગણ્હાતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ હિ વચનં પઠમં થૂપીકતં પિણ્ડપાતં પચ્છા પટિગ્ગણ્હતો આપત્તીતિ દીપેતિ. ‘‘પત્તે પટિગ્ગણ્હતો ચ થૂપીકતં હોતિ, વટ્ટતિ અથૂપીકતસ્સ પટિગ્ગહિતત્તા, પયોગો પન નત્થિ અઞ્ઞત્ર પુબ્બદેસા’’તિ કેનચિ વુત્તં, તં ન સારતો પચ્ચેતબ્બં. ‘‘ન થૂપીકતં પિણ્ડપાતં પટિગ્ગણ્હાતી’’તિ વચનં પઠમં થૂપીકતસ્સેવ પચ્છા પટિગ્ગણ્હનં દીપેતિ. ન હિ હત્થગતેપિ પત્તે દિય્યમાનં થૂપીકતં ગણ્હન્તો થૂપીકતં પિણ્ડપાતં પટિગ્ગણ્હન્તો નામ ન હોતિ, ન ચ તેન સમતિત્તિકો પિણ્ડપાતો પટિગ્ગહિતોતિ સક્કા વિઞ્ઞાતું. ‘‘થૂપીકત’’ન્તિ ચ ભાવનપુંસકનિદ્દેસે ગય્હમાને અયમત્થો સુટ્ઠુતરં પાકટોયેવાતિ.
ખમ્ભકતવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૪. સક્કચ્ચવગ્ગવણ્ણના
૬૦૮. ચતુત્થવગ્ગે સપદાનન્તિ એત્થ દાનં વુચ્ચતિ અવખણ્ડનં, અપેતં દાનતો અપદાનં, અનવખણ્ડનન્તિ અત્થો. સહ અપદાનેન સપદાનં, અવખણ્ડનવિરહિતં ‘‘તત્થ તત્થ ઓધિં અકત્વા અનુપટિપાટિયા’’તિ.
૬૧૧. યસ્મિં માઘાતસમયો નામ. ઇધ અનાપત્તિયં ગિલાનો ન આગતો, તસ્મા ગિલાનસ્સપિ આપત્તિ. સૂપોદનવિઞ્ઞત્તિસિક્ખાપદે અસઞ્ચિચ્ચ અસ્સતિયાતિ એત્થ ‘‘મુખે પક્ખિપિત્વા પુન વિપ્પટિસારી હુત્વા છડ્ડેન્તસ્સ અરુચિયા પવિસન્તે ‘અસઞ્ચિચ્ચા’તિ વુચ્ચતિ, વિઞ્ઞત્તિમ્પિ અવિઞ્ઞત્તિમ્પિ એતસ્મિં ઠાને ઠિતં સહસા ગહેત્વા ભુઞ્જન્તે ‘અસ્સતિયા’તિ વુચ્ચતી’’તિ તીસુપિ ગણ્ઠિપદેસુ વુત્તં.
૬૧૪-૬૧૫. ઉજ્ઝાને સઞ્ઞા ઉજ્ઝાનસઞ્ઞા, સા અસ્સ અત્થીતિ ઉજ્ઝાનસઞ્ઞી. ‘‘મયૂરણ્ડં અતિમહન્ત’’ન્તિ વચનતો મયૂરણ્ડપ્પમાણો કબળો ન વટ્ટતિ. કેચિ પન ‘‘મયૂરણ્ડતો મહન્તો ન વટ્ટતી’’તિ વદન્તિ, તં ન ગહેતબ્બં, ‘‘નાતિમહન્ત’’ન્તિ ચ અતિમહન્તસ્સેવ પટિક્ખિત્તત્તા ખુદ્દકે આપત્તિ ન દિસ્સતિ. ‘‘મયૂરણ્ડં અતિમહન્તં, કુક્કુટણ્ડં અતિખુદ્દકં, તેસં વેમજ્ઝપ્પમાણો’’તિ ઇમિના પન સારુપ્પવસેન ખુદ્દકમ્પિ પટિક્ખિપિત્વા પરિચ્છેદો ન દસ્સિતોતિ વેદિતબ્બં.
સક્કચ્ચવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૫. કબળવગ્ગવણ્ણના
૬૧૮. પઞ્ચમવગ્ગે સબ્બં હત્થન્તિ એત્થ હત્થ-સદ્દો તદેકદેસેસુ અઙ્ગુલીસુ દટ્ઠબ્બો ‘‘હત્થમુદ્દા’’તિઆદીસુ વિય, સમુદાયે પવત્તવોહારસ્સ અવયવેપિ વત્તનતો એકઙ્ગુલિમ્પિ મુખે પક્ખિપિતું ન વટ્ટતિ.
કબળવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૬. સુરુસુરુવગ્ગવણ્ણના
૬૨૭. છટ્ઠવગ્ગે સીતીકતોતિ સીતટ્ટો, સીતપીળિતોતિ વુત્તં હોતિ. સિલકબુદ્ધોતિ પરિહાસવચનમેતં. સિલકઞ્હિ કઞ્ચિ દિસ્વા ‘‘બુદ્ધો અય’’ન્તિ વોહરન્તિ.
૬૩૪. વિલીવચ્છત્તન્તિ તત્થજાતકદણ્ડકેન કતન્તિ તાલપણ્ણં સહ દણ્ડકેન છિન્દિત્વા તમેવ છત્તદણ્ડં કરોન્તિ ગોપાલકાદયો વિય, તં સન્ધાયેતં છત્તપાદુકાય વા ઠિતં હોતીતિ એત્થ છત્તપાદુકા વુચ્ચતિ છત્તાધારો. યસ્મિં છત્તં અપતમાનં કત્વા ઠપેન્તિ, તાદિસિકાય છત્તપાદુકાય ઠિતં છત્તં ‘‘છત્ત’’ન્તિ અજ્ઝાહરિતબ્બં. ‘‘છત્તં છત્તપાદુકાય ઠિત’’ન્તિપિ પઠન્તિ, તત્થાપિ અયમેવત્થો.
૬૩૭. ચાપોતિ મજ્ઝે વઙ્કા કાચદણ્ડસદિસા ધનુવિકતિ. કોદણ્ડોતિ વટ્ટલદણ્ડા ધનુવિકતિ. પટિમુક્કન્તિ પવેસિતં લગ્ગિતં.
સુરુસુરુવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૭. પાદુકવગ્ગવણ્ણના
૬૪૭. સત્તમવગ્ગે પટિચ્છન્નો હુત્વાતિ સો કિર રત્તિભાગે ઉય્યાનં ગન્ત્વા અમ્બં અભિરુહિત્વા સાખાય સાખં અમ્બં ઓલોકેન્તો વિચરિ. તસ્સ તથા કરોન્તસ્સેવ રત્તિ વિભાયિ. સો ચિન્તેસિ ‘‘સચે ઇદાનિ ઓતરિત્વા ગમિસ્સામિ, દિસ્વા મં ચોરોતિ ગહેસ્સન્તિ, રત્તિભાગે ગમિસ્સામી’’તિ. અથેકં વિટપં અભિરુહિત્વા નિલીનો અચ્છિ. તં સન્ધાયેતં વુત્તં. સો રુક્ખતો ઓતરન્તો એકં ઓલમ્બિનિસાખં ગહેત્વા તેસં ઉભિન્નમ્પિ અન્તરે પતિટ્ઠાસિ. તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘તેસં દ્વિન્નમ્પિ અન્તરા રુક્ખતો પતિતો’’તિ. પાળિયા અત્થં ન જાનન્તીતિ અત્તનો ગહણસ્સ અત્થં ન જાનન્તિ.
જાતકપાળિયં (જા॰ ૧.૪.૩૩) પન અયં ગાથા –
‘‘સબ્બમિદં ચરિમં કતં, ઉભો ધમ્મં ન પસ્સરે;
ઉભો પકતિયા ચુતા, યો ચાયં મન્તેજ્ઝાપેતિ;
યો ચ મન્તં અધીયતી’’તિ. –
એવમાગતા. તસ્સાયમત્થો (જા॰ અટ્ઠ॰ ૩.૪.૩૩) – સબ્બમિદં ચરિમં કતન્તિ યં અમ્હેહિ તીહિ જનેહિ કતં, સબ્બમિદં કિચ્ચં લામકં નિમ્મરિયાદં અધમ્મિકં. એવં અત્તનો ‘‘ઉભો ધમ્મં ન પસ્સરે’’તિઆદિમાહ. તત્થ ઉભોતિ ઇમે દ્વેપિ જના ગરુકારારહં પોરાણકધમ્મં ન પસ્સન્તિ, તતોવ ધમ્મપકતિતો ચુતા. ધમ્મો હિ પઠમુપ્પત્તિવસેન પકતિ નામ. વુત્તમ્પિ ચેતં –
‘‘ધમ્મો
પચ્છા અધમ્મો ઉદપાદિ લોકે’’તિ. (જા॰ ૧.૧૧.૨૮);
યો ચાયન્તિ યો ચ અયં નીચે નિસીદિત્વા મન્તે અજ્ઝાપેતિ, યો ચ ઉચ્ચે નિસીદિત્વા અધીયતીતિ.
સાલીનન્તિ અયં ગાથાપિ –
‘‘સાલીનં ઓદનં ભુઞ્જે, સુચિં મંસૂપસેચનં;
તસ્મા એતં ન સેવામિ, ધમ્મં ઇસીહિ સેવિત’’ન્તિ. (જા॰ ૧.૪.૩૪) –
એવં જાતકે આગતા. તત્થ સુચિન્તિ પણ્ડરં પરિસુદ્ધં. મંસૂપસેચનન્તિ નાનપ્પકારાય મંસવિકતિયા સિત્તં ભુઞ્જે, ભુઞ્જામીતિ અત્થો. સેસં પાકટમેવ.
ધિરત્થૂતિ ધિ અત્થુ, નિન્દા ભવતૂતિ અત્થો, ગરહામ તં મયન્તિ વુત્તં હોતિ. લદ્ધલાભોતિ ધનલાભં યસલાભઞ્ચ સન્ધાય વદતિ. વિનિપાતનહેતુનાતિ વિનિપાતનસ્સ હેતુભાવેન. વુત્તિ નામ હોતીતિ યથાવુત્તો દુવિધોપિ લાભો અપાયસંવત્તનિકતાય સમ્પરાયે વિનિપાતનહેતુભાવેન પવત્તનતો સમ્પતિ અધમ્મચરણેન પવત્તનતો ચ વુત્તિ નામ હોતીતિ અત્થો. એવરૂપા યા વુત્તીતિ એવરૂપા ધનલાભયસલાભસઙ્ખાતા યા વુત્તિ. અધમ્મચરણેન વાતિ વા-સદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો. ત્વન્તિ ઉપયોગત્થે પચ્ચત્તવચનં, તં ઇચ્ચેવ વા પાઠો. અસ્માતિ પાસાણાધિવચનમેતં.
પાદુકવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
સેસં ઉત્તાનમેવ.
સેખિયકણ્ડં નિટ્ઠિતં.
અધિકરણસમથેસુ
ઇતિ સમન્તપાસાદિકાય વિનયટ્ઠકથાય સારત્થદીપનિયં
ભિક્ખુવિભઙ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
મહાવિભઙ્ગો નિટ્ઠિતો.
નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
ભિક્ખુનીવિભઙ્ગવણ્ણના