૧. પારાજિકકણ્ડં (ભિક્ખુનીવિભઙ્ગવણ્ણના)
૧. પઠમપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના
૬૫૬. ભિક્ખુનીવિભઙ્ગે યોતિ યો ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગો. મિગારનત્તાતિ મજ્ઝપદલોપેનેતં વુત્તન્તિ આહ ‘‘મિગારમાતુયા પન નત્તા હોતી’’તિ. મિગારમાતાતિ વિસાખાયેતં અધિવચનં. નવકમ્માધિટ્ઠાયિકન્તિ નવકમ્મસંવિધાયિકં. બ્યઞ્જનાનં પટિવિજ્ઝિતબ્બો આકારો નાતિગમ્ભીરો, યથાસુતં ધારણમેવ તત્થ કરણીયન્તિ સતિયા બ્યાપારો અધિકો, પઞ્ઞા તત્થ ગુણીભૂતાતિ વુત્તં ‘‘સતિપુબ્બઙ્ગમાય પઞ્ઞાયા’’તિ. સતિ પુબ્બઙ્ગમા એતિસ્સાતિ સતિપુબ્બઙ્ગમા. પુબ્બઙ્ગમતા ચેત્થ પધાનભાવો ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા’’તિઆદીસુ વિય. અત્થગ્ગહણે પન પઞ્ઞાય બ્યાપારો અધિકો પટિવિજ્ઝિતબ્બસ્સ અત્થસ્સ અતિગમ્ભીરત્તાતિ આહ ‘‘પઞ્ઞાપુબ્બઙ્ગમાય સતિયા’’તિ. આલસિયવિરહિતાતિ કોસજ્જરહિતા. યથા
સબ્બા ભિક્ખુનિયો સત્થુલદ્ધૂપસમ્પદા સઙ્ઘતો લદ્ધૂપસમ્પદાતિ દુવિધા. ગરુધમ્મપઅગ્ગહણેન હિ લદ્ધૂપસમ્પદા મહાપજાપતિગોતમી સત્થુસન્તિકાવ લદ્ધૂપસમ્પદત્તા સત્થુલદ્ધૂપસમ્પદા નામ. સેસા સબ્બાપિ સઙ્ઘતો લદ્ધૂપસમ્પદા. તાપિ એકતોઉપસમ્પન્ના ઉભતોઉપસમ્પન્નાતિ દુવિધા. તત્થ યા તા મહાપજાપતિગોતમિયા સદ્ધિં નિક્ખન્તા પઞ્ચસતા સાકિયાનિયો, તા એકતોઉપસમ્પન્ના ભિક્ખુસઙ્ઘતો એવ લદ્ધૂપસમ્પદત્તા, ઇતરા ઉભતોઉપસમ્પન્ના ઉભતોસઙ્ઘે ઉપસમ્પન્નત્તા. એહિભિક્ખુનીભાવેન ઉપસમ્પન્ના પન ભિક્ખુનિયો ન સન્તિ તાસં તથા
‘‘કતમો ચ પુગ્ગલો ઠિતકપ્પી? અયઞ્ચ પુગ્ગલો સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નો અસ્સ, કપ્પસ્સ ચ ઉડ્ડય્હનવેલા અસ્સ, નેવ તાવ કપ્પો ઉડ્ડય્હેય્ય, યાવાયં પુગ્ગલો ન સોતાપત્તિફલં સચ્છિકરેય્યા’’તિ (પુ॰ પ॰ ૧૭).
એવમિધાપિ અલબ્ભમાનગહણવસેન વેદિતબ્બં. પરિકપ્પવચનઞ્હેતં ‘‘સચે ભગવા ભિક્ખુનીભાવયોગ્યં કઞ્ચિ માતુગામં ‘એહિ ભિક્ખુની’તિ વદેય્ય, એવં ભિક્ખુનીભાવો સિયા’’તિ.
કસ્મા પન ભગવા એવં ન કથેસીતિ? તથા કતાધિકારાનં અભાવતો. યે પન ‘‘અનાસન્નાસન્નિહિતભાવતો’’તિ કારણં વત્વા ‘‘ભિક્ખૂ એવ હિ સત્થુ આસન્નચારિનો સદા સન્નિહિતા ચ હોન્તિ, તસ્મા તે એવ ‘એહિભિક્ખૂ’તિ વત્તબ્બતં અરહન્તિ, ન ભિક્ખુનિયો’’તિ વદન્તિ, તં તેસં મતિમત્તં સત્થુ આસન્નદૂરભાવસ્સ ભબ્બાભબ્બભાવસિદ્ધત્તા. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –
‘‘સઙ્ઘાટિકણ્ણે
તસ્મા અકારણં દેસતો સત્થુ આસન્નાનાસન્નતા. અકતાધિકારતાય પન ભિક્ખુનીનં એહિભિક્ખુનૂપસમ્પદાય અયોગ્યતા વેદિતબ્બા.
યદિ એવં યં તં થેરીગાથાસુ ભદ્દાય કુણ્ડલકેસાય વુત્તં –
‘‘નિહચ્ચ જાણું વન્દિત્વા, સમ્મુખા અઞ્જલિં અકં;
એહિ ભદ્દેતિ મં અવચ, સા મે આસૂપસમ્પદા’’તિ. (થેરીગા॰ ૧૦૯);
તથા અપદાનેપિ –
‘‘આયાચિતો તદા આહ, એહિ ભદ્દેતિ નાયકો;
તદાહં ઉપસમ્પન્ના, પરિત્તં તોયમદ્દસ’’ન્તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૩.૪૪);
તં કથન્તિ? નયિદં એહિભિક્ખુનીભાવેન ઉપસમ્પદં સન્ધાય વુત્તં, ઉપસમ્પદાય પન હેતુભાવતો ‘‘યા સત્થુ આણત્તિ, સા મે આસૂપસમ્પદા’’તિ વુત્તા. તથા હિ વુત્તં અટ્ઠકથાયં (થેરીગા॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૧) ‘‘એહિ ભદ્દે ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા ભિક્ખુનીનં સન્તિકે પબ્બજ ઉપસમ્પજ્જસ્સૂતિ મં અવચ આણાપેસિ, સા સત્થુ આણા મય્હં ઉપસમ્પદાય કારણત્તા ઉપસમ્પદા આસિ અહોસી’’તિ. અપદાનગાથાયમ્પિ એવમેવ અત્થો ગહેતબ્બો. તસ્મા ભિક્ખુનીનં એહિભિક્ખુનૂપસમ્પદા નત્થિયેવાતિ નિટ્ઠમેત્થ ગન્તબ્બં. યથા ચેતં સોતપતિતવસેન ‘‘એહિ
૬૫૯. ભિક્ખુવિભઙ્ગે ‘‘કાયસંસગ્ગં સાદિયેય્યા’’તિ અવત્વા ‘‘સમાપજ્જેય્યા’’તિ વુત્તત્તા ‘‘ભિક્ખુ આપત્તિયા ન કારેતબ્બો’’તિ વુત્તં. તબ્બહુલનયેનાતિ કિરિયાસમુટ્ઠાનસ્સેવ બહુલભાવતો. દિસ્સતિ હિ તબ્બહુલનયેન તબ્બોહારો યથા ‘‘બ્રાહ્મણગામો’’તિ. બ્રાહ્મણગામેપિ સાતિ કિરિયાસમુટ્ઠાનતા.
૬૬૨. તથેવાતિ કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતોયેવાતિ અત્થો. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.
પઠમપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૨. દુતિયપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના
૬૬૬. દુતિયે ‘‘કિસ્સ પન ત્વં અય્યે જાનં પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્ન’’ન્તિ વચનતો ‘‘ઉદ્દિટ્ઠા ખો અય્યાયો અટ્ઠ પારાજિકા ધમ્મા’’તિઆદિવચનતો ચ ભિક્ખુનીવિભઙ્ગં પત્વા સાધારણાનિ સિક્ખાપદાનિ ભિક્ખૂનં ઉપ્પન્નવત્થુસ્મિંયેવ ‘‘યા પન ભિક્ખુની છન્દસો મેથુનં ધમ્મં પટિસેવેય્ય, અન્તમસો તિરચ્છાનગતેનપિ, પારાજિકા હોતિ અસંવાસા’’તિઆદિના નયેન સવિસેસમ્પિ અવિસેસમ્પિ માતિકં ઠપેત્વા અનુક્કમેન પદભાજનં આપત્તિભેદં તિકચ્છેદં અનાપત્તિવારઞ્ચ અનવસેસં વત્વા વિત્થારેસિ. સઙ્ગીતિકારકેહિ પન અસાધારણપઞ્ઞત્તિયોયેવ ઇધ વિત્થારિતાતિ વેદિતબ્બા.
અથ ઉપરિમેસુ દ્વીસુ અપઞ્ઞત્તેસુ અટ્ઠન્નં પારાજિકાનં અઞ્ઞતરન્તિ ઇદં વચનં ન યુજ્જતીતિ આહ ‘‘ઇદઞ્ચ પારાજિકં પચ્છા પઞ્ઞત્ત’’ન્તિઆદિ. યદિ એવં ઇમસ્મિં ઓકાસે કસ્મા ઠપિતન્તિ આહ ‘‘પુરિમેન પન સદ્ધિં યુગળત્તા’’તિઆદિ, પુરિમેન સદ્ધિં એકસમ્બન્ધભાવતો ઇધ વુત્તન્તિ અધિપ્પાયો. ‘‘અટ્ઠન્નં પારાજિકાનં અઞ્ઞતર’’ન્તિ વચનતો ચ વજ્જપટિચ્છાદિકં યા પટિચ્છાદેતિ, સાપિ વજ્જપટિચ્છાદિકાયેવાતિ દટ્ઠબ્બં. કિઞ્ચાપિ વજ્જપટિચ્છાદનં પેમવસેન હોતિ, તથાપિ સિક્ખાપદવીતિક્કમચિત્તં દોમનસ્સિતમેવ હોતીતિ કત્વા ‘‘દુક્ખવેદન’’ન્તિ વુત્તં. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.
દુતિયપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૬૬૮. તતિયં
૪. ચતુત્થપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના
૬૭૫. ચતુત્થે લોકસ્સાદમિત્તસન્થવવસેનાતિ લોકસ્સાદસઙ્ખાતસ્સ મિત્તસન્થવસ્સ વસેન. વુત્તમેવત્થં પરિયાયન્તરેન વિભાવેતું ‘‘કાયસંસગ્ગરાગેના’’તિ વુત્તં.
તિસ્સિત્થિયો મેથુનં તં ન સેવેતિ (પરિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૮૧) યા તિસ્સો ઇત્થિયો વુત્તા, તાસુપિ યં તં મેથુનં નામ, તં ન સેવતિ. તયો પુરિસેતિ તયો પુરિસેપિ ઉપગન્ત્વા મેથુનં ન સેવતિ. તયો ચ અનરિયપણ્ડકેતિ ઉભતોબ્યઞ્જનસઙ્ખાતે તયો અનરિયે, તયો ચ પણ્ડકેતિ ઇમેપિ છ જને ઉપગન્ત્વા મેથુનં ન સેવતિ. ન ચાચરે મેથુનં બ્યઞ્જનસ્મિન્તિ અનુલોમપારાજિકવસેનપિ અત્તનો નિમિત્તે મેથુનં નાચરતિ. છેજ્જં સિયા મેથુનધમ્મપચ્ચયાતિ સિયા મેથુનધમ્મપચ્ચયા પારાજિકન્તિ અયં પઞ્હો અટ્ઠવત્થુકંવ સન્ધાય વુત્તો. તસ્સા હિ મેથુનધમ્મસ્સ પુબ્બભાગકાયસંસગ્ગં આપજ્જિતું વાયમન્તિયા મેથુનધમ્મપચ્ચયા છેજ્જં હોતિ. છેદોયેવ છેજ્જં.
મેથુનધમ્મસ્સ પુબ્બભાગત્તાતિ ઇમિના મેથુનધમ્મસ્સ પુબ્બભાગભૂતો કાયસંસગ્ગોયેવ તત્થ મેથુનધમ્મ-સદ્દેન વુત્તો, ન દ્વયંદ્વયસમાપત્તીતિ દીપેતિ. વણ્ણાવણ્ણોતિ દ્વીહિ સુક્કવિસ્સટ્ઠિ વુત્તા. ગમનુપ્પાદનન્તિ સઞ્ચરિત્તં. સબ્બપદેસૂતિ ‘‘સઙ્ઘાટિકણ્ણગ્ગહણં સાદિયેય્યા’’તિઆદીસુ. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ. કાયસંસગ્ગરાગો, સઉસ્સાહતા, અટ્ઠમસ્સ વત્થુસ્સ પૂરણન્તિ ઇમાનિ પનેત્થ તીણિ અઙ્ગાનિ.
ચતુત્થપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
ભિક્ખુનીવિભઙ્ગે પારાજિકકણ્ડવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
પારાજિકકણ્ડં નિટ્ઠિતં.