૧૨. રૂપિયાદિપટિગ્ગહણવિનિચ્છયકથા
૫૯. રૂપિયાદિપટિગ્ગહોતિ લોહમાસકો. સારદારુના વા વેળુપેસિકાય વા અન્તમસો તાલપણ્ણેનપિ રૂપં છિન્દિત્વા કતો દારુમાસકો. લાખાય વા નિય્યાસેન વા રૂપં સમુટ્ઠાપેત્વા કતો જતુમાસકો. યો યો યત્થ યત્થ જનપદે યદા યદા વોહારં ગચ્છતિ, અન્તમસો અટ્ઠિમયોપિ ચમ્મમયોપિ રુક્ખફલબીજમયોપિ સમુટ્ઠાપિતરૂપોપિ અસમુટ્ઠાપિતરૂપોપીતિ અયં સબ્બોપિ રજતમાસકેનેવ સઙ્ગહિતો. મુત્તા મણિ વેળુરિયો સઙ્ખો સિલા પવાળં લોહિતઙ્કો મસારગલ્લં સત્ત ધઞ્ઞાનિ દાસિદાસખેત્તવત્થુપુપ્ફારામફલારામાદયોતિ ઇદં દુક્કટવત્થુ. તત્થ નિસ્સગ્ગિયવત્થું અત્તનો વા સઙ્ઘગણપુગ્ગલચેતિયાનં વા અત્થાય સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ. અત્તનો અત્થાય સમ્પટિચ્છતો નિસ્સગ્ગિયં પાચિત્તિયં હોતિ, સેસાનં અત્થાય દુક્કટં. દુક્કટવત્થું સબ્બેસમ્પિ અત્થાય સમ્પટિચ્છતો દુક્કટમેવ.
તત્રાયં વિનિચ્છયો (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૩૮-૯) – સચે કોચિ જાતરૂપરજતં આહરિત્વા ‘‘ઇદં સઙ્ઘસ્સ દમ્મિ, આરામં વા કરોથ ચેતિયં વા ભોજનસાલાદીનં વા અઞ્ઞતર’’ન્તિ વદતિ, ઇદં સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ. સચે પન ‘‘નયિદં ભિક્ખૂનં સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિત્તે ‘‘વડ્ઢકીનં વા કમ્મકારાનં વા હત્થે ભવિસ્સતિ
સચે પન કોચિ બહું હિરઞ્ઞસુવણ્ણં આનેત્વા ‘‘ઇદં સંઘસ્સ દમ્મિ, ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ વદતિ, તઞ્ચે સંઘો સમ્પટિચ્છતિ, પટિગ્ગહણેપિ પરિભોગેપિ આપત્તિ. તત્ર ચેકો
ચતુપચ્ચયત્થાય ચ દિન્નં યેન યેન પચ્ચયેન અત્થો હોતિ, તં તદત્થં ઉપનેતબ્બં. ચિવરત્થાય દિન્નં ચીવરેયેવ ઉપનેતબ્બં. સચે ચીવરેન તાદિસો અત્થો નત્થિ, પિણ્ડપાતાદીહિ સંઘો કિલમતિ, સંઘસુટ્ઠુતાય અપલોકેત્વા તદત્થાયપિ ઉપનેતબ્બં. એસ નયો પિણ્ડપાતગિલાનપચ્ચયત્થાય દિન્નેપિ. સેનાસનત્થાય દિન્નં પન સેનાસનસ્સ ગરુભણ્ડત્તા સેનાસનેયેવ ઉપનેતબ્બં. સચે પન ભિક્ખૂસુ સેનાસનં છડ્ડેત્વા ગતેસુ સેનાસનં વિનસ્સતિ, ઈદિસે કાલે સેનાસનં વિસ્સજ્જેત્વાપિ ભિક્ખૂનં પરિભોગો અનુઞ્ઞાતો, તસ્મા સેનાસનજગ્ગનત્થં મૂલચ્છેજ્જં અકત્વા યાપનમત્તં પરિભુઞ્જિતબ્બં.
૬૦. સચે કોચિ ‘‘મય્હં તિસસ્સસમ્પાદનકં મહાતળાકં અત્થિ, તં સંઘસ્સ દમ્મી’’તિ વદતિ, તઞ્ચે સંઘો સમ્પટિચ્છતિ, પટિગ્ગહણેપિ પરિભોગેપિ આપત્તિયેવ. યો પન તં પટિક્ખિપતિ, સો પુરિમનયેનેવ ન કેનચિ કિઞ્ચિ વત્તબ્બો. યો હિ તં ચોદેતિ, સ્વેવ સાપત્તિકો હોતિ
યદિ પન ભિક્ખૂહિ હત્થકમ્મં યાચિત્વા સહત્થેન ચ કપ્પિયપથવિં ખણિત્વા ઉદકપરિભોગત્થાય તળાકં કારિતં હોતિ, તઞ્ચે નિસ્સાય સસ્સં નિપ્ફાદેત્વા મનુસ્સા વિહારે કપ્પિયભણ્ડં દેન્તિ, વટ્ટતિ. અથ મનુસ્સા એવ સઙ્ઘસ્સ ઉપકારત્થાય સઙ્ઘિકભૂમિં ખણિત્વા તં નિસ્સાય નિપ્ફન્નસસ્સતો કપ્પિયભણ્ડં દેન્તિ, એતમ્પિ વટ્ટતિ. ‘‘અમ્હાકં એકં કપ્પિયકારકં ઠપેથા’’તિ વુત્તે ચ ઠપેતુમ્પિ લબ્ભતિ. અથ તે મનુસ્સા રાજબલિના ઉપદ્દુતા પક્કમન્તિ, અઞ્ઞે પટિપજ્જન્તિ, ન ચ ભિક્ખૂનં કિઞ્ચિ દેન્તિ, ઉદકં વારેતું લબ્ભતિ, તઞ્ચ ખો કસિકમ્મકાલેયેવ, ન સસ્સકાલે. સચે તે વદન્તિ ‘‘નનુ, ભન્તે, પુબ્બેપિ મનુસ્સા ઇમં નિસ્સાય સસ્સં અકંસૂ’’તિ, તતો વત્તબ્બા ‘‘તે સઙ્ઘસ્સ ઇમઞ્ચ ઇમઞ્ચ ઉપકારં અકંસુ, ઇદઞ્ચિદઞ્ચ કપ્પિયભણ્ડકં અદંસૂ’’તિ. સચે તે વદન્તિ ‘‘મયમ્પિ દસ્સામા’’તિ, એવમ્પિ વટ્ટતિ.
સચે પન કોચિ અબ્યત્તો અકપ્પિયવોહારેન તળાકં પટિગ્ગણ્હાતિ વા કારેતિ વા, તં ભિક્ખૂહિ ન પરિભુઞ્જિતબ્બં, તં નિસ્સાય લદ્ધકપ્પિયભણ્ડમ્પિ અકપ્પિયમેવ અળનાગરાજમહેસી વિય, એવમ્પિ વટ્ટતિ. કપ્પિયવોહારેપિ ઉદકવસેન પટિગ્ગહિતતળાકે સુદ્ધચિત્તાનં મત્તિકુદ્ધરણપાળિબન્ધનાદીનિ ચ કાતું વટ્ટતિ. તં નિસ્સાય પન સસ્સં કરોન્તે દિસ્વા કપ્પિયકારકં ઠપેતું ન વટ્ટતિ. યદિ તે સયમેવ કપ્પિયભણ્ડં દેન્તિ, ગહેતબ્બં. નો ચે દેન્તિ, ન ચોદેતબ્બં. પચ્ચયવસેન પટિગ્ગહિતતળાકે કપ્પિયકારકં ઠપેતું વટ્ટતિ, મત્તિકુદ્ધરણપાળિબન્ધનાદીનિ કારેતું ન વટ્ટતિ. સચે કપ્પિયકારકા સયમેવ કરોન્તિ, વટ્ટતિ. અબ્યત્તેન પન લજ્જિભિક્ખુના કારાપિતેસુ કિઞ્ચાપિ પટિગ્ગહણં કપ્પિયં, ભિક્ખુસ્સ પન પયોગપચ્ચયા ઉપ્પન્નેન મિસ્સત્તા વિસગતપિણ્ડપાતો વિય અકપ્પિયમંસરસમિસ્સભોજનં વિય ચ દુબ્બિનિભોગં હોતિ, સબ્બેસં અકપ્પિયમેવ.
૬૧. સચે પન ઉદકસ્સ ઓકાસો અત્થિ, તળાકસ્સ પાળિ થિરા, ‘‘યથા બહું ઉદકં ગણ્હાતિ, એવં કરોહિ, તીરસમીપે ઉદકં કરોહી’’તિ એવં ઉદકમેવ વિચારેતિ, વટ્ટતિ. ઉદ્ધને
યો પન ‘‘કસથ વપથા’’તિ અવત્વા ‘‘એત્તકાય ભૂમિયા એત્તકો નામ ભાગો’’તિ એવં ભૂમિં વા પતિટ્ઠાપેતિ, ‘‘એત્તકે ભૂમિભાગે અમ્હેહિ સસ્સં કતં, એત્તકં નામ ભાગં ગણ્હથા’’તિ વદન્તેસુ કસ્સકેસુ ભૂમિપ્પમાણગહણત્થં રજ્જુયા વા દણ્ડેન વા મિનાતિ, ખલે વા ઠત્વા રક્ખતિ, ખલતો વા નીહરાપેતિ, કોટ્ઠાગારે વા પટિસામેતિ, તસ્સેવ તં અકપ્પિયં. સચે કસ્સકા કહાપણે આહરિત્વા ‘‘ઇમે સઙ્ઘસ્સ આહટા’’તિ વદન્તિ, અઞ્ઞતરો ચ ભિક્ખુ ‘‘ન સઙ્ઘો કહાપણે ખાદતી’’તિ સઞ્ઞાય ‘‘એત્તકેહિ કહાપણેહિ સાટકે આહરથ
૬૨. પુબ્બે પન ચિત્તલપબ્બતે એકો ભિક્ખુ ચતુસાલદ્વારે ‘‘અહો વત સ્વે સઙ્ઘસ્સ એત્તકપ્પમાણે પૂવે પચેય્યુ’’ન્તિ આરામિકાનં સઞ્ઞાજનનત્થં ભૂમિયં મણ્ડલં અકાસિ. તં દિસ્વા છેકો આરામિકો તથેવ કત્વા દુતિયદિવસે ભેરિયા આકોટિતાય સન્નિપતિતે સઙ્ઘે પૂવં ગહેત્વા સઙ્ઘત્થેરં આહ – ‘‘ભન્તે, અમ્હેહિ ઇતો પુબ્બે નેવ પિતૂનં, ન પિતામહાનં એવરૂપં સુતપુબ્બં, એકેન અય્યેન ચતુસાલદ્વારે પૂવત્થાય સઞ્ઞા કતા, ઇતો દાનિ પભુતિ અય્યા અત્તનો અત્તનો ચિત્તાનુરૂપં વદન્તુ, અમ્હાકમ્પિ ફાસુવિહારો ભવિસ્સતી’’તિ. મહાથેરો તતોવ નિવત્તિ, એકભિક્ખુનાપિ પૂવો ન ગહિતો. એવં પુબ્બે તત્રુપ્પાદં ન પરિભુઞ્જિંસુ. તસ્મા –
સલ્લેખં
કપ્પિયેપિ ન કાતબ્બા, આમિસત્થાય લોલતાતિ. (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૩૮-૯);
યો ચાયં તળાકે વુત્તો, પોક્ખરણીઉદકવાહકમાતિકાદીસુપિ એસેવ નયો.
૬૩. પુબ્બણ્ણાપરણ્ણઉચ્છુફલાફલાદીનં વિરુહનટ્ઠાનં યં કિઞ્ચિ ખેત્તં વા વત્થું વા ‘‘દમ્મી’’તિ વુત્તેપિ ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિત્વા તળાકે વુત્તનયેનેવ યદા કપ્પિયવોહારેન ‘‘ચતુપચ્ચયપરિભોગત્થાય દમ્મી’’તિ વદતિ, તદા સમ્પટિચ્છિતબ્બં, ‘‘વનં દમ્મિ અરઞ્ઞં દમ્મી’’તિ વુત્તે પન વટ્ટતિ. સચે મનુસ્સા ભિક્ખૂહિ અનાણત્તાયેવ તત્થ રુક્ખે છિન્દિત્વા અપરણ્ણાદીનિ સમ્પાદેત્વા
કિઞ્ચિ સસ્સુટ્ઠાનકં ભૂમિપ્પદેસં સન્ધાય ‘‘સીમં દેમા’’તિ વદન્તિ, વટ્ટતિ. સીમપરિચ્છેદનત્થં પન થમ્ભા વા પાસાણા વા સયં ન ઠપેતબ્બા, ભૂમિ નામ અનગ્ઘા, અપ્પકેનપિ પારાજિકો ભવેય્ય. આરામિકાનં પન વત્તબ્બં ‘‘ઇમિના ઠાનેન અમ્હાકં સીમા ગતા’’તિ. સચેપિ હિ તે અધિકં ગણ્હન્તિ, પરિયાયેન કથિતત્તા અનાપત્તિ. યદિ પન રાજરાજમહામત્તાદયો સયમેવ થમ્ભે ઠપાપેત્વા ‘‘ચત્તારો પચ્ચયે પરિભુઞ્જથા’’તિ દેન્તિ, વટ્ટતિયેવ.
સચે
સચે કોચિ યથાજાતમેવ ઉચ્છું વા અપરણ્ણં વા અલાબુકુમ્ભણ્ડાદિકં વા વલ્લિફલં દાતુકામો ‘‘એતં સબ્બં ઉચ્છુખેત્તં અપરણ્ણવત્થું વલ્લિફલાવાટં દમ્મી’’તિ વદતિ, સહ વત્થુના પરામટ્ઠત્તા ન વટ્ટતીતિ મહાસુમત્થેરો આહ. મહાપદુમત્થેરો પન ‘‘અભિલાપમત્તમેતં, સામિકાનંયેવ હિ સો ભૂમિભાગો, તસ્મા વટ્ટતી’’તિ આહ. ‘‘દાસં દમ્મી’’તિ વદતિ, ન વટ્ટતિ. ‘‘આરામિકં દમ્મિ, વેય્યાવચ્ચકરં દમ્મિ, કપ્પિયકારકં દમ્મી’’તિ વુત્તે વટ્ટતિ. સચે આરામિકો પુરેભત્તમ્પિ પચ્છાભત્તમ્પિ સઙ્ઘસ્સેવ કમ્મં કરોતિ, સામણેરસ્સ વિય સબ્બં ભેસજ્જં પટિજગ્ગનમ્પિ તસ્સ કાતબ્બં. સચે પુરેભત્તમેવ સઙ્ઘસ્સ કમ્મં કરોતિ, પચ્છાભત્તં અત્તનો કરોતિ, સાયં નિવાપો ન દાતબ્બો. યેપિ પઞ્ચદિવસવારેન
સચે ‘‘ગાવો દેમા’’તિ વદન્તિ, ‘‘ન વટ્ટતી’’તિ પટિક્ખિપિતબ્બા. ઇમા ગાવો કુતોતિ. પણ્ડિતેહિ પઞ્ચગોરસપરિભોગત્થાય દિન્નાતિ. ‘‘મયમ્પિ પઞ્ચગોરસપરિભોગત્થાય દેમા’’તિ વુત્તે વટ્ટન્તિ. અજિકાદીસુપિ એસેવ નયો. ‘‘હત્થિં દેમ, અસ્સં, મહિંસં, કુક્કુટં, સૂકરં દેમા’’તિ વદન્તિ, સમ્પટિચ્છિતું ન વટ્ટતિ. સચે કેચિ મનુસ્સા ‘‘અપ્પોસ્સુક્કા, ભન્તે, તુમ્હે હોથ, મયં ઇમે ગહેત્વા તુમ્હાકં કપ્પિયભણ્ડં દસ્સામા’’તિ ગણ્હન્તિ, વટ્ટતિ. કુક્કુટસૂકરે ‘‘સુખં જીવન્તૂ’’તિ અરઞ્ઞે વિસ્સજ્જાપેતું વટ્ટતિ. ‘‘ઇમં તળાકં, ઇમં ખેત્તં, ઇમં વત્થું વિહારસ્સ દેમા’’તિ વુત્તે પટિક્ખિપિતું ન લબ્ભતિ.
૬૪. સચે કોચિ ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ દૂતેન હિરઞ્ઞસુવણ્ણાદિચીવરચેતાપન્નં પહિણેય્ય ‘‘ઇમિના ચીવરચેતાપન્નેન ચીવરં ચેતાપેત્વા ઇત્થન્નામં ભિક્ખું ચીવરેન અચ્છાદેહી’’તિ, સો ચે દૂતો તં ભિક્ખું ઉપસઙ્કમિત્વા એવં વદેય્ય ‘‘ઇદં ખો, ભન્તે, આયસ્મન્તં ઉદ્દિસ્સ ચીવરચેતાપન્નં આભતં, પટિગ્ગણ્હતુ આયસ્મા ચીવરચેતાપન્ન’’ન્તિ, તેન ભિક્ખુના સો દૂતો એવમસ્સ વચનીયો ‘‘ન ખો મયં, આવુસો, ચીવરચેતાપન્નં પટિગ્ગણ્હામ, ચીવરઞ્ચ ખો મયં પટિગ્ગણ્હામ કાલેન કપ્પિય’’ન્તિ. સો ચે દૂતો તં ભિક્ખું એવં વદેય્ય ‘‘અત્થિ પનાયસ્મતો કોચિ વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ, ચીવરત્થિકેન ભિક્ખુના વેય્યાવચ્ચકરો નિદ્દિસિતબ્બો આરામિકો વા ઉપાસકો વા ‘‘એસો ખો, આવુસો, ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ. ન વત્તબ્બો ‘‘તસ્સ દેહી’’તિ વા ‘‘સો વા નિક્ખિપિસ્સતિ, સો વા પરિવત્તેસ્સતિ, સો વા ચેતાપેસ્સતી’’તિ
સચે આસને વા નિસીદતિ, આમિસં વા પટિગ્ગણ્હાતિ, ધમ્મં વા ભાસતિ, ઠાનં ભઞ્જતિ. સચે ચતુક્ખત્તું ચોદેતિ, ચતુક્ખત્તું ઠાતબ્બં. પઞ્ચક્ખત્તું ચોદેતિ, દ્વિક્ખત્તું ઠાતબ્બં. છક્ખત્તું ચોદેતિ, ન ઠાતબ્બં. એકાય હિ ચોદનાય ઠાનદ્વયં ભઞ્જતિ. યથા છક્ખત્તું ચોદેત્વા ન ઠાતબ્બં, એવં દ્વાદસક્ખત્તું ઠત્વા ન ચોદેતબ્બં. તસ્મા સચે ચોદેતિયેવ ન તિટ્ઠતિ, છ ચોદના લબ્ભન્તિ. સચે તિટ્ઠતિયેવ ન ચોદેતિ, દ્વાદસ ઠાનાનિ લબ્ભન્તિ. સચે ચોદેતિપિ તિટ્ઠતિપિ, એકાય ચોદનાય દ્વે ઠાનાનિ હાપેતબ્બાનિ. તત્થ યો એકદિવસમેવ પુનપ્પુનં ગન્ત્વા છક્ખત્તું ચોદેતિ, સકિંયેવ વા ગન્ત્વા ‘‘અત્થો મે, આવુસો, ચીવરેના’’તિ છક્ખત્તું વદતિ, તત્થ એકદિવસમેવ પુનપ્પુનં ગન્ત્વા દ્વાદસક્ખત્તું તિટ્ઠતિ, સકિમેવ વા ગન્ત્વા તત્ર તત્ર ઠાને તિટ્ઠતિ, સોપિ સબ્બચોદનાયો સબ્બટ્ઠાનાનિ ચ ભઞ્જતિ, કો પન વાદો નાનાદિવસેસુ. તતો ચે ઉત્તરિ વાયમમાનો તં ચીવરં અભિનિપ્ફાદેતિ, પયોગે દુક્કટં, પટિલાભેન નિસ્સગ્ગિયં હોતિ. નો ચે સક્કોતિ તં અભિનિપ્ફાદેતું, યતો રાજતો રાજમહામત્તતો વા અસ્સ ભિક્ખુનો તં ચીવરચેતાપન્નં આનીતં, તસ્સ સન્તિકં સામં વા ગન્તબ્બં, દૂતો વા પાહેતબ્બો ‘‘યં ખો તુમ્હે આયસ્મન્તો ભિક્ખું ઉદ્દિસ્સ ચીવરચેતાપન્નં પહિણિત્થ, ન તં તસ્સ ભિક્ખુનો કિઞ્ચિ અત્થં અનુભોતિ, યુઞ્જન્તાયસ્મન્તો સકં, મા તુમ્હાકં સન્તકં વિનસ્સતૂ’’તિ. અયં તત્થ સામીચિ. યો પન નેવ સામં ગચ્છતિ, ન દૂતં પાહેતિ, વત્તભેદે દુક્કટં આપજ્જતિ.
૬૫. કિં પન (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૩૮-૯) સબ્બકપ્પિયકારકેસુ એવં પટિપજ્જિતબ્બન્તિ? ન પટિપજ્જિતબ્બં. અયઞ્હિ કપ્પિયકારકો નામ સઙ્ખેપતો દુવિધો નિદ્દિટ્ઠો
નો ચે ભિક્ખુસ્સ સન્તિકે નિસિન્નો હોતિ, અપિચ ખો ભિક્ખુ નિદ્દિસતિ ‘‘અસુકસ્મિં નામ ગામે ઇત્થન્નામો ભિક્ખૂનં વેય્યાવચ્ચકરો’’તિ, સો ગન્ત્વા તસ્સ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘થેરસ્સ ચીવરં કિણિત્વા દદેય્યાસી’’તિ આગન્ત્વા ભિક્ખુસ્સ આરોચેત્વા ગચ્છતિ, અયમેકો ભિક્ખુના અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.
ન હેવ ખો સો દૂતો અત્તના આગન્ત્વા આરોચેતિ, અપિચ ખો અઞ્ઞં પહિણતિ ‘‘દિન્નં મયા, ભન્તે, તસ્સ હત્થે ચીવરચેતાપન્નં, તુમ્હે ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ, અયં દુતિયો ભિક્ખુના અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.
ન હેવ ખો અઞ્ઞં પહિણતિ, અપિચ ગચ્છન્તોવ ભિક્ખું વદતિ ‘‘અહં તસ્સ હત્થે ચીવરચેતાપન્નં દસ્સામિ, તુમ્હે ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ, અયં તતિયો ભિક્ખુના અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠોતિ એવં એકો સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો તયો અસમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠાતિ ઇમે ચત્તારો ભિક્ખુના નિદ્દિટ્ઠવેય્યાવચ્ચકરા નામ. એતેસુ ઇધ વુત્તનયેનેવ પટિપજ્જિતબ્બં.
અપરો ભિક્ખુ પુરિમનયેનેવ દૂતેન પુચ્છિતો નત્થિતાય વા અવિચારેતુકામતાય વા ‘‘નત્થમ્હાકં કપ્પિયકારકો’’તિ વદતિ, તસ્મિં ખણે કોચિ મનુસ્સો આગચ્છતિ, દૂતો તસ્સ હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘ઇમસ્સ હત્થતો ચીવરં ગણ્હેય્યાથા’’તિ વત્વા ગચ્છતિ, અયં દૂતેન સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠોતિ એવં એકો સમ્મુખાનિદ્દિટ્ઠો.
અપરો
‘‘સન્તિ, ભિક્ખવે, મનુસ્સા સદ્ધા પસન્ના, તે કપ્પિયકારકાનં હત્થે હિરઞ્ઞં ઉપનિક્ખિપન્તિ ‘ઇમિના યં અય્યસ્સ કપ્પિયં, તં દેથા’તિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, યં તતો કપ્પિયં, તં સાદિતું, ન ત્વેવાહં, ભિક્ખવે, ‘કેનચિ પરિયાયેન જાતરૂપરજતં સાદિતબ્બં પરિયેસિતબ્બ’ન્તિ વદામી’’તિ (મહાવ॰ ૨૯૯).
એત્થ ચોદનાય પરિમાણં નત્થિ, મૂલં અસાદિયન્તેન સહસ્સક્ખત્તુમ્પિ ચોદનાય વા ઠાનેન વા કપ્પિયભણ્ડં સાદિતું વટ્ટતિ. નો ચે દેતિ, અઞ્ઞં કપ્પિયકારકં ઠપેત્વાપિ આહરાપેતબ્બં. સચે ઇચ્છતિ, મૂલસામિકાનમ્પિ કથેતબ્બં. નો ચે ઇચ્છતિ, ન કથેતબ્બં.
અપરો ભિક્ખુ પુરિમનયેનેવ દૂતેન પુચ્છિતો ‘‘નત્થમ્હાકં કપ્પિયકારકો’’તિ વદતિ, તદઞ્ઞો સમીપે ઠિતો સુત્વા ‘‘આહર ભો, અહં અય્યસ્સ ચીવરં ચેતાપેત્વા દસ્સામી’’તિ વદતિ. દૂતો ‘‘હન્દ ભો દદેય્યાસી’’તિ તસ્સ હત્થે દત્વા ભિક્ખુસ્સ અનારોચેત્વાવ ગચ્છતિ, અયં મુખવેવટિકકપ્પિયકારકો. અપરો ભિક્ખુનો ઉપટ્ઠાકસ્સ વા અઞ્ઞસ્સ વા હત્થે અકપ્પિયવત્થું દત્વા ‘‘થેરસ્સ ચીવરં દદેય્યાસી’’તિ એત્તોવ પક્કમતિ, અયં પરમ્મુખાકપ્પિયકારકોતિ ઇમે દ્વે અનિદ્દિટ્ઠકપ્પિયકારકા નામ. એતેસુ અઞ્ઞાતકઅપ્પવારિતેસુ વિય પટિપજ્જિતબ્બં. સચે સયમેવ ચીવરં આનેત્વા દદન્તિ, ગહેતબ્બં. નો ચે, ન કિઞ્ચિ વત્તબ્બા. યથા ચ દૂતસ્સ હત્થે ચીવરત્થાય અકપ્પિયવત્થુમ્હિ પેસિતે વિનિચ્છયો વુત્તો, એવં પિણ્ડપાતાદીનમ્પિ અત્થાય પેસિતે સયં આગન્ત્વા દીયમાને ચ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો.
૬૬. ઉપનિક્ખિત્તસાદિયને
એકો સતં વા સહસ્સં વા પાદમૂલે ઠપેતિ ‘‘તુય્હિદં હોતૂ’’તિ, ભિક્ખુ ‘‘નયિદં કપ્પતી’’તિ પટિક્ખિપતિ, ઉપાસકો ‘‘પરિચ્ચત્તં મયા તુમ્હાક’’ન્તિ ગતો, અઞ્ઞો તત્થ આગન્ત્વા પુચ્છતિ ‘‘કિં, ભન્તે, ઇદ’’ન્તિ, યં તેન ચ અત્તના ચ વુત્તં, તં આચિક્ખિતબ્બં. સો ચે વદતિ ‘‘ગોપયિસ્સામહં, ભન્તે, ગુત્તટ્ઠાનં દસ્સેથા’’તિ, સત્તભૂમિકમ્પિ પાસાદં અભિરુહિત્વા ‘‘ઇદં ગુત્તટ્ઠાન’’ન્તિ આચિક્ખિતબ્બં, ‘‘ઇધ નિક્ખિપાહી’’તિ ન વત્તબ્બં. એત્તાવતા કપ્પિયઞ્ચ અકપ્પિયઞ્ચ નિસ્સાય ઠિતં હોતિ, દ્વારં પિદહિત્વા રક્ખન્તેન વસિતબ્બં. સચે કિઞ્ચિ વિક્કાયિકભણ્ડં પત્તં વા ચીવરં વા ગહેત્વા આગચ્છતિ, ‘‘ઇદં ગહેસ્સથ, ભન્તે’’તિ વુત્તે ‘‘ઉપાસક, અત્થિ અમ્હાકં ઇમિના અત્થો, વત્થુ ચ એવરૂપં નામ સંવિજ્જતિ, કપ્પિયકારકો નત્થી’’તિ વત્તબ્બં. સચે સો વદતિ ‘‘અહં કપ્પિયકારકો ભવિસ્સામિ, દ્વારં વિવરિત્વા દેથા’’તિ, દ્વારં વિવરિત્વા ‘‘ઇમસ્મિં ઓકાસે ઠપિત’’ન્તિ વત્તબ્બં, ‘‘ઇદં ગણ્હા’’તિ ન વત્તબ્બં. એવમ્પિ કપ્પિયઞ્ચ અકપ્પિયઞ્ચ નિસ્સાય ઠિતમેવ હોતિ. સો ચે તં ગહેત્વા તસ્સ કપ્પિયભણ્ડં દેતિ, વટ્ટતિ. સચે અધિકં ગણ્હાતિ, ‘‘ન મયં તવ ભણ્ડં ગણ્હામ, નિક્ખમાહી’’તિ વત્તબ્બો.
૬૭. યેન પન જાતરૂપાદિચતુબ્બિધં નિસ્સગ્ગિયવત્થુ પટિગ્ગહિતં, તેન કિં કાતબ્બન્તિ? સઙ્ઘમજ્ઝે નિસ્સજ્જિતબ્બં. કથં? તેન ભિક્ખુના (પારા॰ ૫૮૪) સઙ્ઘં ઉપસઙ્કમિત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કરિત્વા વુડ્ઢાનં ભિક્ખૂનં પાદે વન્દિત્વા ઉક્કુટિકં નિસીદિત્વા અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા એવમસ્સ વચનીયો ‘‘અહં, ભન્તે, રૂપિયં
અઞ્ઞેસં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૮૩-૪) ભિક્ખૂનં વા આરામિકાનં વા પત્તભાગમ્પિ લભિત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ, અન્તમસો મક્કટાદીહિ તતો હરિત્વા અરઞ્ઞે ઠપિતં વા તેસં હત્થતો ગળિતં વા તિરચ્છાનપટિગ્ગહિતમ્પિ પંસુકૂલમ્પિ ન વટ્ટતિયેવ. તતો આહટેન ફાણિતેન સેનાસનધૂપનમ્પિ ન વટ્ટતિ. સપ્પિના વા તેલેન વા પદીપં કત્વા દીપાલોકે નિપજ્જિતું, કસિણપરિકમ્મં કાતું, પોત્થકમ્પિ વાચેતું ન વટ્ટતિ. તેલમધુફાણિતેહિ પન સરીરે વણં મક્ખેતું ન વટ્ટતિયેવ. તેન વત્થુના મઞ્ચપીઠાદીનિ વા ગણ્હન્તિ, ઉપોસથાગારં વા ભોજનસાલં વા કરોન્તિ, પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ. છાયાપિ ગેહપરિચ્છેદેન ઠિતાવ ન વટ્ટતિ, પરિચ્છેદાતિક્કન્તા આગન્તુકત્તા વટ્ટતિ. તં વત્થું વિસ્સજ્જેત્વા કતેન મગ્ગેનપિ સેતુનાપિ નાવાયપિ ઉળુમ્પેનાપિ ગન્તું ન વટ્ટતિ. તેન વત્થુના ખણાપિતાય પોક્ખરણિયા ઉબ્ભિદોદકં પાતું વા પરિભુઞ્જિતું વા ન વટ્ટતિ. અન્તો ઉદકે પન અસતિ અઞ્ઞં આગન્તુકં ઉદકં વા વસ્સોદકં વા પવિટ્ઠં વટ્ટતિ. કીતાય યેન સદ્ધિં કીતા, તં આગન્તુકમ્પિ ન વટ્ટતિ. તં વત્થું ઉપનિક્ખેપં ઠપેત્વા સઙ્ઘો પચ્ચયે પરિભુઞ્જતિ, તેપિ પચ્ચયા તસ્સ ન વટ્ટન્તિ. આરામો ગહિતો હોતિ, સોપિ પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતિ. યદિ ભૂમિપિ બીજમ્પિ અકપ્પિયં, નેવ ભૂમિં, ન ફલં પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. સચે ભૂમિંયેવ કિણિત્વા અઞ્ઞાનિ બીજાનિ રોપિતાનિ, ફલં વટ્ટતિ. અથ બીજાનિ કિણિત્વા કપ્પિયભૂમિયં રોપિતાનિ, ફલં ન વટ્ટતિ, ભૂમિયં નિસીદિતું વા નિપજ્જિતું વા વટ્ટતિ.
સચે
‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં ભિક્ખું રૂપિયછડ્ડકં સમ્મન્નેય્ય, એસા ઞત્તિ. સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં ભિક્ખું રૂપિયછડ્ડકં સમ્મન્નતિ, યસ્સાયસ્મતો ખમતિ ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો રૂપિયછડ્ડકસ્સ સમ્મુતિ
૬૮. તેન સમ્મતેન (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૫૮૫) ભિક્ખુના નિમિત્તં અકત્વા અક્ખીનિ નિમીલેત્વા નદિયા વા પપાતે વા વનગહને વા ગૂથં વિય અનપેક્ખેન પતિતોકાસં અસમન્નારહન્તેન છડ્ડેતબ્બં. સચે નિમિત્તં કત્વા પાતેતિ, દુક્કટં આપજ્જતિ. એવં જિગુચ્છિતબ્બેપિ રૂપિયે ભગવા પરિયાયેન ભિક્ખૂનં પરિભોગં આચિક્ખિ. રૂપિયપટિગ્ગાહકસ્સ પન કેનચિ પરિયાયેન તતો ઉપ્પન્નપચ્ચયપરિભોગો ન વટ્ટતિ. યથા ચાયં એતસ્સ ન વટ્ટતિ, એવં અસન્તસમ્ભાવનાય વા કુલદૂસકકમ્મેન વા કુહનાદીહિ વાઉપ્પન્નપચ્ચયા નેવ તસ્સ, ન અઞ્ઞસ્સ વટ્ટન્તિ, ધમ્મેન સમેન ઉપ્પન્નાપિ અપચ્ચવેક્ખિત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટન્તિ. ચત્તારો હિ પરિભોગા – થેય્યપરિભોગો ઇણપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો સામિપરિભોગોતિ. તત્થ સઙ્ઘમજ્ઝેપિ નિસીદિત્વા પરિભુઞ્જન્તસ્સ દુસ્સીલસ્સ પરિભોગો થેય્યપરિભોગો નામ. સીલવતો અપચ્ચવેક્ખિતપરિભોગો ઇણપરિભોગો નામ. તસ્મા ચીવરં પરિભોગે પરિભોગે પચ્ચવેક્ખિતબ્બં, પિણ્ડપાતો આલોપે આલોપે
તત્થ દેસનાસુદ્ધિ નામ પાતિમોક્ખસંવરસીલં. તઞ્હિ દેસનાય સુજ્ઝનતો ‘‘દેસનાસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. સંવરસુદ્ધિ નામ ઇન્દ્રિયસંવરસીલં. તઞ્હિ ‘‘ન પુનેવં કરિસ્સામી’’તિ ચિત્તાધિટ્ઠાનસંવરેનેવ સુજ્ઝનતો ‘‘સંવરસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. પરિયેટ્ઠિસુદ્ધિ નામ આજીવપારિસુદ્ધિસીલં. તઞ્હિ અનેસનં પહાય ધમ્મેન સમેન પચ્ચયે ઉપ્પાદેન્તસ્સ પરિયેસનાય સુદ્ધત્તા ‘‘પરિયેટ્ઠિસુદ્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધિ નામ પચ્ચયપરિભોગસન્નિસ્સિતસીલં. તઞ્હિ ‘‘પટિસઙ્ખા યોનિસો ચીવરં પટિસેવામી’’તિઆદિના (મ॰ નિ॰ ૧.૨૩; અ॰ નિ॰ ૬.૫૮) નયેન વુત્તેન પચ્ચવેક્ખણેન સુજ્ઝનતો ‘‘પચ્ચવેક્ખણસુદ્ધી’’તિ
સત્તન્નં સેક્ખાનં પચ્ચયપરિભોગો દાયજ્જપરિભોગો નામ. તે હિ ભગવતો પુત્તા, તસ્મા પિતુસન્તકાનં પચ્ચયાનં દાયાદા હુત્વા તે પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ. કિં પન તે ભગવતો પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તિ, ગિહીનં પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તીતિ? ગિહીહિ દિન્નાપિ ભગવતા અનુઞ્ઞાતત્તા ભગવતો સન્તકા હોન્તિ, તસ્મા ભગવતો પચ્ચયે પરિભુઞ્જન્તીતિ વેદિતબ્બં. ધમ્મદાયાદસુત્ત (મ॰ નિ॰ ૧.૨૯ આદયો) ઞ્ચેત્થ સાધકં. ખીણાસવાનં પરિભોગો સામિપરિભોગો નામ. તે હિ તણ્હાય દાસબ્યં અતીતત્તા સામિનો હુત્વા પરિભુઞ્જન્તિ. ઇતિ ઇમેસુ પરિભોગેસુ સામિપરિભોગો ચ દાયજ્જપરિભોગો ચ સબ્બેસમ્પિ વટ્ટતિ, ઇણપરિભોગો ન વટ્ટતિ, થેય્યપરિભોગે કથાયેવ નત્થિ.
અપરેપિ ચત્તારો પરિભોગા – લજ્જિપરિભોગો અલજ્જિપરિભોગો ધમ્મિયપરિભોગો અધમ્મિયપરિભોગોતિ. તત્થ અલજ્જિનો લજ્જિના સદ્ધિં મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘દુસ્સીલો સઙ્ઘતો ઉદ્દેસભત્તાદીનિ લભિત્વા સઙ્ઘસ્સેવ દેતિ, એતાનિ યથાદાનમેવ ગહિતત્તા વટ્ટન્તી’’તિ વુત્તં. પુગ્ગલો લજ્જી, પિણ્ડપાતો અધમ્મિયો, પિણ્ડપાતો જેગુચ્છો ન ગહેતબ્બો. પુગ્ગલો લજ્જી, પિણ્ડપાતોપિ ધમ્મિયો, વટ્ટતિ.
અપરે દ્વે પગ્ગહા દ્વે ચ પરિભોગા – લજ્જિપગ્ગહો અલજ્જિપગ્ગહો, ધમ્મપરિભોગો આમિસપરિભોગોતિ. તત્થ અલજ્જિનો લજ્જિં પગ્ગહેતું વટ્ટતિ, ન સો આપત્તિયા કારેતબ્બો
ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે
રૂપિયાદિપટિગ્ગહણવિનિચ્છયકથા સમત્તા.