૧૯. કપ્પિયભૂમિવિનિચ્છયકથા
૧૦૧. કપ્પિયાચતુભૂમિયોતિ ઉસ્સાવનન્તિકા તાવ એવં કાતબ્બા – યો થમ્ભાનં વા ઉપરિ ભિત્તિપાદે વા નિખનિત્વા વિહારો કરીયતિ, તસ્સ હેટ્ઠા થમ્ભપટિચ્છકા પાસાણા ભૂમિગતિકા એવ. પઠમત્થમ્ભં પન પઠમભિત્તિપાદં વા પતિટ્ઠાપેન્તેહિ બહૂહિ સમ્પરિવારેત્વા ‘‘કપ્પિયકુટિં કરોમ, કપ્પિયકુટિં કરોમા’’તિ વાચં નિચ્છારેન્તેહિ મનુસ્સેસુ ઉક્ખિપિત્વા પતિટ્ઠાપેન્તેસુ આમસિત્વા વા સયં ઉક્ખિપિત્વા વા થમ્ભો વા ભિત્તિપાદો વા પતિટ્ઠાપેતબ્બો. કુરુન્દિમહાપચ્ચરીસુ પન ‘‘કપ્પિયકુટિ કપ્પિયકુટીતિ વત્વા પતિટ્ઠાપેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘સઙ્ઘસ્સ કપ્પિયકુટિં અધિટ્ઠામી’’તિ વુત્તં, તં પન અવત્વાપિ અટ્ઠકથાસુ વુત્તનયેન વુત્તે દોસો નત્થિ. ઇદં પનેત્થ સાધારણલક્ખણં ‘‘થમ્ભપતિટ્ઠાપનઞ્ચ વચનપરિયોસાનઞ્ચ સમકાલં વટ્ટતી’’તિ. સચે હિ અનિટ્ઠિતે વચને થમ્ભો પતિટ્ઠાતિ, અપ્પતિટ્ઠિતે વા તસ્મિં વચનં નિટ્ઠાતિ, અકતા હોતિ કપ્પિયકુટિ. તેનેવ મહાપચ્ચરિયં વુત્તં ‘‘બહૂહિ સમ્પરિવારેત્વા વત્તબ્બં, અવસ્સઞ્હિ એત્થ એકસ્સપિ વચનનિટ્ઠાનઞ્ચ થમ્ભપતિટ્ઠાનઞ્ચ એકતો ભવિસ્સતી’’તિ. ઇટ્ઠકાસિલામત્તિકાકુટ્ટકાસુ પન કુટીસુ હેટ્ઠા ચયં બન્ધિત્વા વા અબન્ધિત્વા વા કરોન્તુ, યતો પટ્ઠાય ભિત્તિં ઉટ્ઠાપેતુકામા હોન્તિ, તં સબ્બપઠમં ઇટ્ઠકં વા સિલં વા મત્તિકાપિણ્ડં વા ગહેત્વા વુત્તનયેનેવ કપ્પિયકુટિ કાતબ્બા, ઇટ્ઠકાદયો ભિત્તિયં પઠમિટ્ઠકાદીનં હેટ્ઠા ન વટ્ટન્તિ, થમ્ભા પન ઉપરિ ઉગ્ગચ્છન્તિ, તસ્મા વટ્ટન્તિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘થમ્ભેહિ કરિયમાને ચતૂસુ કોણેસુ ચત્તારો થમ્ભા, ઇટ્ઠકાદિકુટ્ટે ચતૂસુ કોણેસુ દ્વે તિસ્સો ઇટ્ઠકા અધિટ્ઠાતબ્બા’’તિ વુત્તં. તથા પન અકતાયપિ દોસો નત્થિ, અટ્ઠકથાસુ હિ વુત્તમેવ પમાણં.
ગોનિસાદિકા દુવિધા આરામગોનિસાદિકા વિહારગોનિસાદિકાતિ. તાસુ યત્થ નેવ આરામો, ન સેનાસનાનિ પરિક્ખિત્તાનિ હોન્તિ, અયં આરામગોનિસાદિકા નામ. યત્થ સેનાસનાનિ સબ્બાનિ વિહારગોનિસાદિકા નામ. ઇતિ ઉભયત્રાપિ આરામસ્સ અપરિક્ખિત્તભાવોયેવ પમાણં. ‘‘આરામો કુરુન્દિમહાપચ્ચરીસુ વુત્તં, એત્થ કપ્પિયકુટિં લદ્ધું વટ્ટતિ.
ગહપતીતિ મનુસ્સા આવાસં કત્વા ‘‘કપ્પિયકુટિં દેમ, પરિભુઞ્જથા’’તિ વદન્તિ, એસા ગહપતિ નામ, ‘‘કપ્પિયકુટિં કાતું દેમા’’તિ વુત્તેપિ વટ્ટતિયેવ. અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘યસ્મા ભિક્ખું ઠપેત્વા સેસસહધમ્મિકાનં સબ્બેસઞ્ચ દેવમનુસ્સાનં હત્થતો પટિગ્ગહો ચ સન્નિધિ ચ અન્તોવુત્થઞ્ચ તેસં સન્તકં ભિક્ખુસ્સ વટ્ટતિ, તસ્મા તેસં ગેહાનિ વા તેહિ દિન્નકપ્પિયકુટિ વા ગહપતીતિ વુચ્ચતી’’તિ વુત્તં, પુનપિ વુત્તં ‘‘ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ વિહારં ઠપેત્વા ભિક્ખુનુપસ્સયો વા આરામિકાનં વા તિત્થિયાનં વા દેવતાનં વા નાગાનં વા અપિ બ્રહ્માનં વિમાનં કપ્પિયકુટિ હોતી’’તિ, તં સુવુત્તં. સઙ્ઘસન્તકમેવ હિ ભિક્ખુસન્તકં વા ગેહં ગહપતિકુટિકા ન હોતિ.
સમ્મુતિ નામ ઞત્તિદુતિયકમ્મવાચાય સાવેત્વા સમ્મતા. એવઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, સમ્મન્નિતબ્બા, બ્યત્તેન ભિક્ખુના પટિબલેન સઙ્ઘો ઞાપેતબ્બો –
‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો. યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લં સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં વિહારં કપ્પિયભૂમિં સમ્મન્નેય્ય, એસા ઞત્તિ.
‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો. સઙ્ઘો ઇત્થન્નામં વિહારં કપ્પિયભૂમિં સમ્મન્નતિ. યસ્સાયસ્મતો ખમતિ ઇત્થન્નામસ્સ વિહારસ્સ કપ્પિયભૂમિયા સમ્મુતિ, સો તુણ્હસ્સ. યસ્સ નક્ખમતિ, સો ભાસેય્ય.
‘‘સમ્મતો સઙ્ઘેન ઇત્થન્નામો વિહારો કપ્પિયભૂમિ ખમતિ સઙ્ઘસ્સ, તસ્મા તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ (મહાવ॰ ૨૯૫).
કમ્મવાચં અવત્વા અપલોકનકમ્મવસેન સાવેત્વા કતાપિ સમ્મતા એવ.
૧૦૨. યં
તત્રાયં વિનિચ્છયો – સામણેરો ભિક્ખુસ્સ તણ્ડુલાદિકં આમિસં આહરિત્વા કપ્પિયકુટિયં નિક્ખિપિત્વા પુનદિવસે પચિત્વા દેતિ, અન્તોવુત્થં ન હોતિ. તત્થ અકપ્પિયકુટિયં નિક્ખિત્તસપ્પિઆદીસુ કિઞ્ચિ પક્ખિપિત્વા દેતિ. મુખસન્નિધિ નામ હોતિ. મહાપચ્ચરિયં પન ‘‘અન્તોવુત્થં હોતી’’તિ વુત્તં. તત્થ નામમત્તમેવ નાનાકરણં, ભિક્ખુ અકપ્પિયકુટિયં ઠપિતસપ્પિઞ્ચ યાવજીવિકપણ્ણઞ્ચ એકતો પચિત્વા પરિભુઞ્જતિ, સત્તાહં નિરામિસં વટ્ટતિ. સચે આમિસસંસટ્ઠં કત્વા પરિભુઞ્જતિ, અન્તોવુત્થઞ્ચેવ સામંપક્કઞ્ચ હોતિ. એતેનુપાયેન સબ્બસંસગ્ગા વેદિતબ્બા. યં કિઞ્ચિ આમિસં ભિક્ખુનો પચિતું ન વટ્ટતિ. સચેપિસ્સ ઉણ્હયાગુયા સુલસિપણ્ણાનિ વા સિઙ્ગિવેરં વા લોણં વા પક્ખિપન્તિ, તમ્પિ ચાલેતું ન વટ્ટતિ, ‘‘યાગું નિબ્બાપેમી’’તિ પન ચાલેતું વટ્ટતિ. ઉત્તણ્ડુલભત્તં લભિત્વા પિદહિતું ન વટ્ટતિ. સચે પન મનુસ્સા પિદહિત્વા દેન્તિ, વટ્ટતિ. ‘‘ભત્તં મા નિબ્બાયતૂ’’તિ પિદહિતું વટ્ટતિ, ખીરતક્કાદીસુ પન સકિં કુથિતેસુ અગ્ગિં કાતું વટ્ટતિ પુનપાકસ્સ અનુઞ્ઞાતત્તા.
ઇમા પન કપ્પિયકુટિયો કદા જહિતવત્થુકા હોન્તિ? ઉસ્સાવનન્તિકા તાવ યા થમ્ભાનં ઉપરિ ભિત્તિપાદે વા નિખનિત્વા કતા, સા સબ્બેસુ થમ્ભેસુ ચ ભિત્તિપાદેસુ ચ અપનીતેસુ જહિતવત્થુકા હોતિ. સચે પન થમ્ભે વા ભિત્તિપાદે વા પરિવત્તેન્તિ, યો યો ઠિતો, તત્થ તત્થ પતિટ્ઠાતિ, સબ્બેસુપિ પરિવત્તિતેસુ અજહિતવત્થુકાવ હોતિ. ઇટ્ઠકાદીહિ કતા ચયસ્સ ઉપરિ ભિત્તિઅત્થાય ઠપિતં ઇટ્ઠકં વા સિલં વા મત્તિકાપિણ્ડં વા આદિં કત્વા વિનાસિતકાલે જહિતવત્થુકાવ હોતિ. યેહિ પન ઇટ્ઠકાદીહિ અધિટ્ઠિતા, તેસુ અપનીતેસુપિ તદઞ્ઞેસુ પતિટ્ઠાતીતિ અજહિતવત્થુકાવ હોતિ. ગોનિસાદિકા
૧૦૩. યત્ર
ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે
કપ્પિયભૂમિવિનિચ્છયકથા સમત્તા.