૨૨. પબ્બજ્જાવિનિચ્છયકથા
૧૨૩. પબ્બજ્જાતિ કુટ્ઠન્તિ રત્તકુટ્ઠં વા હોતુ કાળકુટ્ઠં વા, યં કિઞ્ચિ કિટિભદદ્દઉકચ્છુઆદિપ્પભેદમ્પિ સબ્બં કુટ્ઠમેવાતિ વુત્તં. તઞ્ચે નખપિટ્ઠિપ્પમાણમ્પિ વડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં હોતિ, ન પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન નિવાસનપાવુરણેહિ પકતિપટિચ્છન્નટ્ઠાને નખપિટ્ઠિપ્પમાણં અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં હોતિ, વટ્ટતિ. ‘‘મુખે પન હત્થપાદપિટ્ઠીસુ વા સચેપિ અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતં, નખપિટ્ઠિતો ચ ખુદ્દકતરમ્પિ ન વટ્ટતિયેવા’’તિ કુરુન્દિયં વુત્તં. તિકિચ્છાપેત્વા પબ્બાજેન્તેનપિ પકતિવણ્ણે જાતેયેવ પબ્બાજેતબ્બો, ગોધાપિટ્ઠિસદિસચુણ્ણઓકિરણસરીરમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ.
ગણ્ડોતિ મેદગણ્ડો વા હોતુ અઞ્ઞો વા, યો કોચિ કોલટ્ઠિમત્તકોપિ ચે વડ્ઢનકપક્ખે ઠિતો ગણ્ડો હોતિ, ન પબ્બાજેતબ્બો. પટિચ્છન્નટ્ઠાને પન કોલટ્ઠિમત્તે અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતે વટ્ટતિ, મુખાદિકે અપ્પટિચ્છન્નટ્ઠાને અવડ્ઢનકપક્ખે ઠિતેપિ ન વટ્ટતિ. તિકિચ્છાપેત્વા પબ્બાજેન્તેનપિ સરીરં સચ્છવિં કારાપેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. ઉણ્ણિગણ્ડા નામ
કિલાસોતિ ન ભિજ્જનકં ન પગ્ઘરણકં પદુમપુણ્ડરીકપત્તવણ્ણં કુટ્ઠં. યેન ગુન્નં વિય સબલં સરીરં હોતિ, તસ્મિં કુટ્ઠે વુત્તનયેનેવ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બો. સોસોતિ સોસબ્યાધિ. તસ્મિં અપમારોતિ પિત્તુમ્માદો વા યક્ખુમ્માદો વા. તત્થ પુબ્બવેરિકેન અમનુસ્સેન ગહિતો દુત્તિકિચ્છો હોતિ, અપ્પમત્તકેપિ પન અપમારે સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો.
૧૨૪. ‘‘ન, ભિક્ખવે, રાજભટો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૦) વચનતો રાજભટોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. એત્થ ચ અમચ્ચો વા હોતુ મહામત્તો વા સેવકો વા કિઞ્ચિ ઠાનન્તરં પત્તો વા અપ્પત્તો વા, યો કોચિ રઞ્ઞો ભત્તવેતનભટો, સબ્બો રાજભટોતિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. તસ્સ પન પુત્તનત્તભાતુકા યે રાજતો ભત્તવેતનં ન ગણ્હન્તિ, તે પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. યો પન રાજતો લદ્ધં નિબદ્ધભોગં વા માસસંવચ્છરપરિબ્બયં વા રઞ્ઞોયેવ નિય્યાદેતિ, પુત્તભાતુકે વા તં ઠાનં સમ્પટિચ્છાપેત્વા રાજાનં ‘‘ન દાનાહં દેવસ્સ ભટો’’તિ આપુચ્છતિ, યેન વા યંકારણા વેતનં ગહિતં, તં કમ્મં કતં હોતિ, યો વા ‘‘પબ્બજસ્સૂ’’તિ રઞ્ઞા અનુઞ્ઞાતો હોતિ, તમ્પિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.
૧૨૫. ચોરોપિ ધજબન્ધો ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, ધજબન્ધો ચોરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૧) વુત્તત્તા. તત્થ ધજં બન્ધિત્વા વિય વિચરતીતિ ધજબન્ધો, મૂલદેવાદયો વિય લોકે પાકટોતિ વુત્તં હોતિ. તસ્મા યો ગામઘાતં વા પન્થદુહનં વા નગરે સન્ધિચ્છેદાદિકમ્મં વા કરોન્તો વિચરતિ, પઞ્ઞાયતિ
૧૨૬. કારભેદકો પન ચોરો ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, કારભેદકો ચોરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૨) વુત્તત્તા. તત્થ કારો વુચ્ચતિ બન્ધનાગારં. ઇધ પન અન્દુબન્ધનં વા હોતુ સઙ્ખલિકબન્ધનં વા રજ્જુબન્ધનં વા ગામબન્ધનં વા નિગમબન્ધનં વા નગરબન્ધનં વા પુરિસગુત્તિ વા જનપદબન્ધનં વા દીપબન્ધનં વા, યો એતેસુ યં કિઞ્ચિ બન્ધનં ભિન્દિત્વા વા છિન્દિત્વા વા મુઞ્ચિત્વા વા વિવરિત્વા વા કારભેદકોતિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ. તસ્મા ઈદિસો કારભેદકો ચોરો દીપબન્ધનં ભિન્દિત્વા દીપન્તરં ગતોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. યો પન ન ચોરો, કેવલં હત્થકમ્મં અકરોન્તો ‘‘એવં નો અપલાયન્તો કરિસ્સતી’’તિ રાજયુત્તાદીહિ બદ્ધો, સો કારં ભિન્દિત્વા પલાતોપિ પબ્બાજેતબ્બો. યો પન ગામનિગમપટ્ટનાદીનિ કેણિયા ગહેત્વા તં અસમ્પાદેન્તો બન્ધનાગારં પવેસિતો હોતિ, સોપિ પલાયિત્વા આગતો ન પબ્બાજેતબ્બો. યોપિ કસિકમ્માદીહિ ધનં સમ્પાદેત્વા જીવન્તો ‘‘નિધાનં ઇમિના લદ્ધ’’ન્તિ પેસુઞ્ઞં ઉપસંહરિત્વા કેનચિ બન્ધાપિતો હોતિ, તં તત્થેવ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ, પલાયિત્વા ગતં પન ગતટ્ઠાને પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.
૧૨૭. ‘‘ન, ભિક્ખવે, લિખિતકો ચોરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૩) વચનતો પન લિખિતકો ચોરો ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ લિખિતકો નામ યો કોચિ ચોરિકં વા અઞ્ઞં વા ગરું રાજાપરાધં કત્વા પલાતો, રાજા ચ નં
૧૨૮. કસાહતો કતદણ્ડકમ્મોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, કસાહતો કતદણ્ડકમ્મો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૪) વચનતો. એત્થ પન યો વચનપેસનાદીનિ અકરોન્તો હઞ્ઞતિ, ન સો કતદણ્ડકમ્મો. યો પન કેણિયા વા અઞ્ઞથા વા કિઞ્ચિ ગહેત્વા ખાદિત્વા પુન દાતું અસક્કોન્તો ‘‘અયમેવ તે દણ્ડો હોતૂ’’તિ કસાહિ હઞ્ઞતિ, અયમેવ કસાહતો કતદણ્ડકમ્મો. સો ચ કસાહિ વા હતો હોતુ અડ્ઢદણ્ડકાદીનં વા અઞ્ઞતરેન, યાવ અલ્લવણો હોતિ, ન તાવ પબ્બાજેતબ્બો, વણે પન પાકતિકે કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન જાણૂહિ વા કપ્પરેહિ વા નાળિકેરપાસાણાદીહિ વા ઘાતેત્વા મુત્તો હોતિ, સરીરે ચસ્સ ગણ્ઠિયો પઞ્ઞાયન્તિ, ન પબ્બાજેતબ્બો, ફાસુકં કત્વા એવ ગણ્ઠીસુ સન્નિસિન્નાસુ પબ્બાજેતબ્બો.
૧૨૯. લક્ખણાહતો પન કતદણ્ડકમ્મો ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, લક્ખણહતો કતદણ્ડકમ્મો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૫) વચનતો. એત્થપિ કતદણ્ડકમ્મભાવો પુરિમનયેનેવ વેદિતબ્બો. યસ્સ પન નલાટે વા ઊરુઆદીસુ વા તત્તેન લોહેન લક્ખણં આહતં હોતિ, સો સચે ભુજિસ્સો, યાવ અલ્લવણો હોતિ
૧૩૦. ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઇણાયિકો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૬) વચનતો ઇણાયિકોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ ઇણાયિકો નામ યસ્સ પિતિપિતામહેહિ વા ઇણં ગહિતં હોતિ
સચે ઇણાયિકો અઞ્ઞં દેસં ગન્ત્વા પુચ્છિયમાનોપિ ‘‘નાહં કસ્સચિ કિઞ્ચિ ધારેમી’’તિ વત્વા પબ્બજતિ, ઇણસામિકો ચ તં પરિયેસન્તો તત્થ ગચ્છતિ, દહરો તં દિસ્વા પલાયતિ, સો થેરં ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘અયં, ભન્તે, કેન પબ્બાજિતો, મમ એત્તકં નામ ધનં ગહેત્વા પલાતો’’તિ વદતિ, થેરેન વત્તબ્બં ‘‘મયા, ઉપાસક, ‘અણણો અહ’ન્તિ વદન્તો પબ્બાજિતો, કિં દાનિ કરોમિ, પસ્સ મે પત્તચીવર’’ન્તિ. અયં તત્થ સામીચિ. પલાતે પન ગીવા ન હોતિ. સચે પન નં થેરસ્સ સમ્મુખાવ દિસ્વા ‘‘અયં મમ ઇણાયિકો’’તિ વદતિ, ‘‘તવ ઇણાયિકં ત્વમેવ જાનાહી’’તિ વત્તબ્બો, એવમ્પિ ગીવા ન હોતિ. સચેપિ સો ‘‘પબ્બજિતો અયં દાનિ કુહિં ગમિસ્સતી’’તિ વદતિ, થેરેન ‘‘ત્વંયેવ જાનાહી’’તિ વત્તબ્બો. એવમ્પિસ્સ પલાતે ગીવા ન હોતિ. સચે પન થેરો ‘‘કુહિં દાનિ અયં ગમિસ્સતિ, ઇધેવ અચ્છતૂ’’તિ વદતિ, સો ચે પલાયતિ, ગીવા હોતિ. સચે સો સહેતુકો સત્તો હોતિ વત્તસમ્પન્નો
૧૩૧. દાસોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો ‘‘ન, ભિક્ખવે, દાસો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૯૭) વચનતો. તત્થ ચત્તારો દાસા અન્તોજાતો ધનક્કીતો કરમરાનીતો સામં દાસબ્યં ઉપગતોતિ. તત્થ અન્તોજાતો નામ જાતિયા દાસો ઘરદાસિયા પુત્તો. ધનક્કીતો નામ માતાપિતૂનં સન્તિકા પુત્તો વા સામિકાનં સન્તિકા દાસો વા ધનં દત્વા દાસચારિત્તં આરોપેત્વા કીતો. એતે દ્વેપિ ન પબ્બાજેતબ્બા. પબ્બાજેન્તેન તત્થ તત્થ ચારિત્તવસેન અદાસે કત્વા પબ્બાજેતબ્બા. કરમરાનીતો નામ તિરોરટ્ઠં વિલોપં વા કત્વા ઉપલાપેત્વા વા તિરોરટ્ઠતો ભુજિસ્સમાનુસકાનિ આહરન્તિ, અન્તોરટ્ઠેયેવ વા કતાપરાધં કિઞ્ચિ ગામં રાજા ‘‘વિલુમ્પથા’’તિ ચ આણાપેતિ, તતો માનુસકાનિપિ આહરન્તિ, તત્થ સબ્બે પુરિસા દાસા, ઇત્થિયો દાસિયો. એવરૂપો કરમરાનીતો દાસો યેહિ આનીતો, તેસં સન્તિકે વસન્તો વા બન્ધનાગારે બદ્ધો વા પુરિસેહિ રક્ખિયમાનો વા ન પબ્બાજેતબ્બો, પલાયિત્વા પન ગતો ગતટ્ઠાને પબ્બાજેતબ્બો. રઞ્ઞા તુટ્ઠેન ‘‘કરમરાનીતકે મુઞ્ચથા’’તિ વત્વા વા સબ્બસાધારણેન વા નયેન બન્ધનમોક્ખે કતે પબ્બાજેતબ્બોવ.
સામં દાસબ્યં ઉપગતો નામ જીવિતહેતુ વા આરક્ખહેતુ વા ‘‘અહં તે દાસો’’તિ સયમેવ દાસભાવં ઉપગતો રાજૂનં હત્થિઅસ્સગોમહિંસગોપકાદયો વિય. તાદિસો દાસો ન પબ્બાજેતબ્બો. રઞ્ઞો વણ્ણદાસીનં પુત્તા હોન્તિ અમચ્ચપુત્તસદિસા, તેપિ ન પબ્બાજેતબ્બા. ભુજિસ્સિત્થિયો અસઞ્ઞતા વણ્ણદાસીહિ સદ્ધિં વિચરન્તિ, તાસં પુત્તે પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે સયમેવ પણ્ણં આરોપેન્તિ, ન વટ્ટતિ. ભટિપુત્તગણાદીનં દાસાપિ તેહિ અદિન્ના ન પબ્બાજેતબ્બા. વિહારેસુ મહાપચ્ચરિયં ‘‘અન્તોજાતધનક્કીતકે આનેત્વા ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ ‘આરામિકે દેમા’તિ દેન્તિ, તક્કં સીસે આસિત્તકસદિસાવ હોન્તિ, તે પબ્બાજેતું વટ્ટતી’’તિ વુત્તં. કુરુન્દિયં પન ‘‘આરામિકં દેમાતિ કપ્પિયવોહારેન દેન્તિ, યેન કેનચિ વોહારેન દિન્નો હોતુ, નેવ પબ્બાજેતબ્બો’’તિ વુત્તં. દુગ્ગતમનુસ્સા ‘‘સઙ્ઘં નિસ્સાય જીવિસ્સામા’’તિ વિહારે કપ્પિયકારકા હોન્તિ, એતે પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. યસ્સ માતાપિતરો દાસા કુરુન્દિયં વુત્તં. નિસ્સામિકદાસો હોતિ, સોપિ ભુજિસ્સો કતોવ પબ્બાજેતબ્બો. અજાનન્તો પબ્બાજેત્વા ઉપસમ્પાદેત્વા વા પચ્છા જાનન્તિ, ભુજિસ્સં કાતુમેવ વટ્ટતિ.
ઇમસ્સ ચ અત્થસ્સ પકાસનત્થં ઇદં વત્થું વદન્તિ – એકા કિર કુલદાસી એકેન સદ્ધિં અનુરાધપુરા પલાયિત્વા રોહણે વસમાના પુત્તં પટિલભિ, સો પબ્બજિત્વા ઉપસમ્પન્નકાલે લજ્જી કુક્કુચ્ચકો અહોસિ. અથેકદિવસં માતરં પુચ્છિ ‘‘કિં ઉપાસિકે તુમ્હાકં ભાતા વા ભગિની વા નત્થિ, ન કિઞ્ચિ ઞાતકં પસ્સામી’’તિ. તાત, અહં અનુરાધપુરે કુલદાસી, તવ પિતરા સદ્ધિં પલાયિત્વા ઇધ વસામીતિ. સીલવા ભિક્ખુ ‘‘અસુદ્ધા કિર મે પબ્બજ્જા’’તિ સંવેગં લભિત્વા માતરં તસ્સ કુલસ્સ નામગોત્તં પુચ્છિત્વા અનુરાધપુરં આગમ્મ તસ્સ કુલસ્સ ઘરદ્વારે અટ્ઠાસિ, ‘‘અતિચ્છથ, ભન્તે’’તિ વુત્તેપિ નાતિક્કમિ. તે આગન્ત્વા ‘‘કિં, ભન્તે’’તિ પુચ્છિંસુ. ‘‘તુમ્હાકં ઇત્થન્નામા દાસી પલાતા અત્થી’’તિ? ‘‘અત્થિ, ભન્તે’’. અહં તસ્સા પુત્તો, સચે મં તુમ્હે અનુજાનાથ, પબ્બજ્જં લભામિ, તુમ્હે મય્હં સામિકાતિ. તે હટ્ઠતુટ્ઠા હુત્વા ‘‘સુદ્ધા, ભન્તે, તુમ્હાકં પબ્બજ્જા’’તિ તં ભુજિસ્સં કત્વા મહાવિહારે
૧૩૨. ‘‘ન, ભિક્ખવે, હત્થચ્છિન્નો પબ્બાજેતબ્બો. ન પાદચ્છિન્નો, ન હત્થપાદચ્છિન્નો, ન કણ્ણચ્છિન્નો, ન કણ્ણનાસચ્છિન્નો, ન અઙ્ગુલિચ્છિન્નો, ન અળચ્છિન્નો, ન કણ્ડરચ્છિન્નો, ન ફણહત્થકો, ન ખુજ્જો, ન વામનો ન ગલગણ્ડી, ન લક્ખણાહતો, ન કસાહતો, ન લિખિતકો, ન સીપદી, ન પાપરોગી, ન પરિસદૂસકો, ન કાણો, ન કુણી, ન ખઞ્જો, ન પક્ખહતો, ન છિન્નિરિયાપથો, ન જરાદુબ્બલો, ન અન્ધો, ન મૂગો, ન બધિરો, ન અન્ધમૂગો, ન અન્ધબધિરો, ન મૂગબધિરો, ન અન્ધમૂગબધિરો પબ્બાજેતબ્બો, યો પબ્બાજેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૧૧૯) વચનતો પન હત્થચ્છિન્નાદયોપિ ન પબ્બાજેતબ્બા.
તત્થ હત્થચ્છિન્નોતિ યસ્સ હત્થતલે વા મણિબન્ધે વા કપ્પરે વા યત્થ કત્થચિ એકો વા દ્વે વા હત્થા છિન્ના હોન્તિ. પાદચ્છિન્નોતિ યસ્સ અગ્ગપાદે વા ગોપ્ફકેસુ વા જઙ્ઘાય વા યત્થ કત્થચિ એકો વા દ્વે વા પાદા છિન્ના હોન્તિ. હત્થપાદચ્છિન્નોતિ યસ્સ વુત્તપ્પકારેનેવ ચતૂસુ હત્થપાદેસુ દ્વે વા તયો વા સબ્બે વા હત્થપાદા છિન્ના હોન્તિ. કણ્ણચ્છિન્નોતિ યસ્સ કણ્ણમૂલે વા કણ્ણસક્ખલિકાય વા એકો વા દ્વે વા કણ્ણા છિન્ના હોન્તિ. યસ્સ પન કણ્ણાવટ્ટે છિજ્જન્તિ, સક્કા ચ હોતિ સઙ્ઘાટેતું, સો કણ્ણં સઙ્ઘાટેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. નાસચ્છિન્નોતિ યસ્સ અજપદકે વા અગ્ગે વા એકપુટે વા યત્થ કત્થચિ નાસા છિન્ના હોતિ. યસ્સ પન નાસિકા સક્કા હોતિ સન્ધેતું, સો તં ફાસુકં કત્વા પબ્બાજેતબ્બો. કણ્ણનાસચ્છિન્નો ઉભયવસેન વેદિતબ્બો. અઙ્ગુલિચ્છિન્નોતિ યસ્સ નખસેસં અદસ્સેત્વા એકા વા બહૂ વા અઙ્ગુલિયો છિન્ના હોન્તિ. યસ્સ પન સુત્તતન્તુમત્તમ્પિ નખસેસં પઞ્ઞાયતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અળચ્છિન્નોતિ યસ્સ ચતૂસુ અઙ્ગુટ્ઠકેસુ અઙ્ગુલિયં વુત્તનયેનેવ એકો વા બહૂ વા અઙ્ગુટ્ઠકા છિન્ના હોન્તિ. કણ્ડરચ્છિન્નોતિ યસ્સ કણ્ડરનામકા મહાન્હારૂ પુરતો વા પચ્છતો વા છિન્ના હોન્તિ, યેસુ એકસ્સપિ છિન્નત્તા અગ્ગપાદેન વા ચઙ્કમતિ, મૂલેન વા ચઙ્કમતિ, ન પાદં પતિટ્ઠાપેતું સક્કોતિ.
ફણહત્થકોતિ ખુજ્જોતિ યો ઉરસ્સ વા પિટ્ઠિયા વા પસ્સસ્સ વા નિક્ખન્તત્તા ખુજ્જસરીરો. યસ્સ પન કિઞ્ચિ કિઞ્ચિ અઙ્ગપચ્ચઙ્ગં ઈસકં વઙ્કં, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. મહાપુરિસો એવ હિ બ્રહ્મુજુગત્તો, અવસેસો સત્તો અખુજ્જો નામ નત્થિ. વામનોતિ જઙ્ઘવામનો વા કટિવામનો વા ઉભયવામનો વા. જઙ્ઘવામનસ્સ કટિતો પટ્ઠાય હેટ્ઠિમકાયો રસ્સો હોતિ, ઉપરિમકાયો પરિપુણ્ણો. કટિવામનસ્સ કટિતો પટ્ઠાય ઉપરિમકાયો રસ્સો હોતિ, હેટ્ઠિમકાયો પરિપુણ્ણો. ઉભયવામનસ્સ ઉભોપિ કાયા રસ્સા હોન્તિ, યેસં રસ્સત્તા ભૂતાનં વિય પરિવટુમો મહાકુચ્છિઘટસદિસો અત્તભાવો હોતિ, તં તિવિધમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ.
ગલગણ્ડીતિ યસ્સ કુમ્ભણ્ડં વિય ગલે ગણ્ડો હોતિ. દેસનામત્તમેવ ચેતં, યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ પન પદેસે ગણ્ડે સતિ ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ વિનિચ્છયો ‘‘ન, ભિક્ખવે, પઞ્ચહિ આબાધેહિ ફુટ્ઠો પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ॰ ૮૯) એત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. લક્ખણાહતકસાહતલિખિતકેસુ સીપદીતિ ભારપાદો વુચ્ચતિ. યસ્સ પાદો થૂલો હોતિ સઞ્જાતપીળકો ખરો, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. યસ્સ પન ન તાવ ખરભાવં ગણ્હાતિ, સક્કા હોતિ ઉપનાહં બન્ધિત્વા ઉદકઆવાટે પવેસેત્વા ઉદકવાલિકાય પૂરેત્વા યથા સિરા પઞ્ઞાયન્તિ, જઙ્ઘા ચ તેલનાળિકા વિય હોતિ, એવં મિલાપેતું, તસ્સ પાદં ઈદિસં કત્વા તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે પુન વડ્ઢતિ, ઉપસમ્પાદેન્તેનપિ તથા કત્વાવ ઉપસમ્પાદેતબ્બો. પાપરોગીતિ અરિસભગન્દરપિત્તસેમ્હકાસસોસાદીસુ યેન કેનચિ રોગેન નિચ્ચાતુરો અતેકિચ્છરોગો જેગુચ્છો અમનાપો, અયં ન પબ્બાજેતબ્બો.
૧૩૩. પરિસદૂસકોતિ યો અત્તનો વિરૂપતાય પરિસં દૂસેતિ, અતિદીઘો વા હોતિ અઞ્ઞેસં સીસપ્પમાણનાભિપ્પદેસો, અતિરસ્સો વા ઉભયવામનભૂતરૂપં વિય, અતિકાળો વા ઝાપિતક્ખેત્તે ખાણુકો
સમ્બદ્ધભમુકો વા નિલ્લોમભમુકો વા મક્કટભમુકો વા અતિમહન્તક્ખિ વા અતિખુદ્દકક્ખિ વા મહિંસચમ્મે વાસિકોણેન પહરિત્વા કતછિદ્દસદિસેહિ અક્ખીહિ સમન્નાગતો, વિસમક્ખિ વા એકેન મહન્તેન, એકેન ખુદ્દકેન અક્ખિના સમન્નાગતો, વિસમચક્કલો વા એકેન ઉદ્ધં, એકેન અધોતિ એવં વિસમજાતેહિ અક્ખિચક્કેહિ સમન્નાગતો, કેકરો વા ગમ્ભીરક્ખિ વા યસ્સ ગમ્ભીરે ઉદપાને ઉદકતારકા વિય અક્ખિતારકા પઞ્ઞાયન્તિ, નિક્ખન્તક્ખિ વા યસ્સ કક્કટસ્સેવ અક્ખિતારકા નિક્ખન્તા હોન્તિ, હત્થિકણ્ણો વા મહન્તાહિ કણ્ણસક્ખલીહિ સમન્નાગતો, મૂસિકકણ્ણો વા જતુકકણ્ણો
અતિમહન્તનાસિકો વા અતિખુદ્દકનાસિકો વા ચિપિટનાસિકો વા મજ્ઝે અપ્પતિટ્ઠહિત્વા એકપસ્સે ઠિતવઙ્કનાસિકો વા દીઘનાસિકો વા સુકતુણ્ડસદિસાય જિવ્હાય લેહિતું સક્કુણેય્યાય નાસિકાય સમન્નાગતો, નિચ્ચં પગ્ઘરિતસિઙ્ઘાણિકનાસો વા, મહામુખો વા યસ્સ પટઙ્ગમણ્ડૂકસ્સેવ મુખનિમિત્તંયેવ મહન્તં હોતિ, મુખં પન લાબુસદિસં અતિખુદ્દકં, ભિન્નમુખો વા વઙ્કમુખો વા મહાઓટ્ઠો વા ઉક્ખલિમુખવટ્ટિસદિસેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો, તનુકઓટ્ઠો વા ભેરિચમ્મસદિસેહિ દન્તે પિદહિતું અસમત્થેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો, મહાધરોટ્ઠો વા તનુકઉત્તરોટ્ઠો વા તનુકઅધરોટ્ઠો વા મહાઉત્તરોટ્ઠો વા ઓટ્ઠછિન્નકો વા એળમુખો વા ઉપ્પક્કમુખો વા સઙ્ખતુણ્ડકો વા બહિ સેતેહિ અન્તો અતિરત્તેહિ ઓટ્ઠેહિ સમન્નાગતો, દુગ્ગન્ધકુણપમુખો વા, મહાદન્તો વા અટ્ઠકદન્તસદિસેહિ દન્તેહિ સમન્નાગતો, અસુરદન્તો વા હેટ્ઠા વા ઉપરિ વા બહિ નિક્ખન્તદન્તો, યસ્સ પન સક્કા હોતિ ઓટ્ઠેહિ પિદહિતું, કથેન્તસ્સેવ પઞ્ઞાયતિ, નો અકથેન્તસ્સ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. પૂતિદન્તો વા નિદ્દન્તો વા અતિખુદ્દકદન્તો વા યસ્સ પન દન્તન્તરે કલન્દકદન્તો વિય સુખુમદન્તો હોતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ.
મહાહનુકો વા ગોહનુસદિસેન હનુના સમન્નાગતો, દીઘહનુકો વા ચિપિટહનુકો વા અન્તોપવિટ્ઠેન વિય અતિરસ્સેન હનુકેન સમન્નાગતો, ભિન્નહનુકો વા વઙ્કહનુકો વા નિમ્મસ્સુદાઠિકો વા ભિક્ખુનીસદિસમુખો, દીઘગલો વા બકગલસદિસેન ગલેન સમન્નાગતો, રસ્સગલો વા અન્તોપવિટ્ઠેન વિય ગલેન સમન્નાગતો, ભિન્નગલો વા ભટ્ઠઅંસકૂટો વા અહત્થો વા એકહત્થો વા અતિરસ્સહત્થો વા અતિદીઘહત્થો વા ભિન્નઉરો વા ભિન્નપિટ્ઠિ વા કચ્છુગત્તો વા કણ્ડુગત્તો વા દદ્દુગત્તો વા ગોધાગત્તો વા યસ્સ ગોધાય વિય ગત્તતો ચુણ્ણાનિ પતન્તિ. સબ્બઞ્ચેતં વિરૂપકરણં સન્ધાય વિત્થારિતવસેન
ભટ્ઠકટિકો
૧૩૪. કાણોતિ પસન્નન્ધો વા હોતુ પુપ્ફાદીહિ વા ઉપહતપસાદો, દ્વીહિ વા એકેન વા અક્ખિના ન પસ્સતિ, સો ન પબ્બાજેતબ્બો. મહાપચ્ચરિયં પન એકક્ખિકાણો ‘‘કાણો’’તિ વુત્તો, દ્વિઅક્ખિકાણો અન્ધેન સઙ્ગહિતો. મહાઅટ્ઠકથાયં જચ્ચન્ધો ‘‘અન્ધો’’તિ વુત્તો. તસ્મા ઉભયમ્પિ પરિયાયેન યુજ્જતિ. કુણીતિ હત્થકુણી વા પાદકુણી વા અઙ્ગુલિકુણી વા, યસ્સ એતેસુ હત્થાદીસુ યં કિઞ્ચિ વઙ્કં પઞ્ઞાયતિ. ખઞ્જોતિ નતજાણુકો વા ભિન્નજઙ્ઘો વા મજ્ઝે સંકુટિતપાદત્તા કુણ્ઠપાદકો વા પિટ્ઠિપાદમજ્ઝેન ચઙ્કમન્તો, અગ્ગે સંકુટિતપાદત્તા કુણ્ઠપાદકો વા પિટ્ઠિપાદગ્ગેન ચઙ્કમન્તો, અગ્ગપાદેનેવ ચઙ્કમનખઞ્જો વા પણ્હિકાય ચઙ્કમનખઞ્જો વા પાદસ્સ બાહિરન્તેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા પાદસ્સ અબ્ભન્તરેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા ગોપ્ફકાનં ઉપરિ ભગ્ગત્તા સકલેન પિટ્ઠિપાદેન ચઙ્કમનખઞ્જો વા. સબ્બોપેસ ખઞ્જોયેવ, ન પબ્બાજેતબ્બો.
પક્ખહતોતિ યસ્સ એકો હત્થો વા પાદો વા અદ્ધસરીરં વા સુખં ન વહતિ. છિન્નિરિયાપથોતિ પીઠસપ્પી વુચ્ચતિ. જરાદુબ્બલોતિ જિણ્ણભાવેન અન્ધોતિ જચ્ચન્ધો વુચ્ચતિ. મૂગોતિ યસ્સ વચીભેદો ન પવત્તતિ, યસ્સપિ પવત્તતિ, સરણગમનં પન પરિપુણ્ણં ભાસિતું ન સક્કોતિ, તાદિસં મમ્મનમ્પિ પબ્બાજેતું ન વટ્ટતિ. યો પન સરણગમનમત્તં પરિપુણ્ણં ભાસિતું સક્કોતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. બધિરોતિ યો સબ્બેન સબ્બં ન સુણાતિ. યો પન મહાસદ્દં સુણાતિ, તં પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. અન્ધમૂગાદયો ઉભયદોસવસેન વુત્તા. યેસઞ્ચ પબ્બજ્જા પટિક્ખિત્તા, ઉપસમ્પદાપિ તેસં પટિક્ખિત્તાવ. સચે પન ને સઙ્ઘો ઉપસમ્પાદેતિ, સબ્બેપિ સૂપસમ્પન્ના, કારકસઙ્ઘો પન આચરિયુપજ્ઝાયા ચ આપત્તિતો ન મુચ્ચન્તિ.
૧૩૫. પણ્ડકો
તત્થ પણ્ડકોતિ આસિત્તપણ્ડકો ઉસૂયપણ્ડકો ઓપક્કમિકપણ્ડકો પક્ખપણ્ડકો નપુંસકપણ્ડકોતિ પઞ્ચ પણ્ડકા. તેસુ યસ્સ પરેસં અઙ્ગજાતં મુખેન ગહેત્વા અસુચિના આસિત્તસ્સ પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં આસિત્તપણ્ડકો. યસ્સ પરેસં અજ્ઝાચારં પસ્સતો ઉસૂયાય ઉપ્પન્નાય પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં ઉસૂયપણ્ડકો. યસ્સ ઉપક્કમેન બીજાનિ અપનીતાનિ, અયં ઓપક્કમિકપણ્ડકો. એકચ્ચો પન અકુસલવિપાકાનુભાવેન કાળપક્ખે પણ્ડકો હોતિ, જુણ્હપક્ખે પનસ્સ પરિળાહો વૂપસમ્મતિ, અયં પક્ખપણ્ડકો. યો પન પટિસન્ધિયંયેવ અભાવકો ઉપ્પન્નો, અયં ન પુંસકપણ્ડકો. તેસુ આસિત્તપણ્ડકસ્સ કુરુન્દિયં વુત્તં.
૧૩૬. ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૬) ઇત્થિનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચ પુરિસનિમિત્તુપ્પાદનકમ્મતો ચ ઉભતોબ્યઞ્જનમસ્સ અત્થીતિ ઉભતોબ્યઞ્જનકો. સો દુવિધો હોતિ ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ. તત્થ ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ ઇત્થિનિમિત્તં પાકટં હોતિ, પુરિસનિમિત્તં પટિચ્છન્નં. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસનિમિત્તં પાકટં, ઇત્થિનિમિત્તં પટિચ્છન્નં. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ ઇત્થીસુ પુરિસત્તં કરોન્તસ્સ ઇત્થિનિમિત્તં પટિચ્છન્નં હોતિ, પુરિસનિમિત્તં પાકટં. પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ પુરિસાનં ઇત્થિભાવં ઉપગચ્છન્તસ્સ પુરિસનિમિત્તં પટિચ્છન્નં હોતિ, ઇત્થિનિમિત્તં પાકટં હોતિ. ઇત્થિઉભતોબ્યઞ્જનકો સયઞ્ચ ગબ્ભં ગણ્હાતિ, પરઞ્ચ ગણ્હાપેતિ, પુરિસઉભતોબ્યઞ્જનકો પન સયં ન ગણ્હાતિ, પરં પન ગણ્હાપેતીતિ ઇદમેતેસં નાનાકરણં. ઇમસ્સ પન દુવિધસ્સપિ ઉભતોબ્યઞ્જનકસ્સ નેવ પબ્બજ્જા અત્થિ, ન ઉપસમ્પદા.
૧૩૭. થેય્યસંવાસકોતિ તયો થેય્યસંવાસકા લિઙ્ગત્થેનકો સંવાસત્થેનકો ઉભયત્થેનકોતિ લિઙ્ગત્થેનકો નામ. યો પન ભિક્ખૂહિ પબ્બાજિતો સામણેરો સમાનો વિદેસં ગન્ત્વા ‘‘અહં દસવસ્સો વા વીસતિવસ્સો વા’’તિ મુસા વત્વા ભિક્ખુવસ્સાનિ ગણેતિ, યથાવુડ્ઢં વન્દનં સાદિયતિ, આસનેન પટિબાહતિ, ઉપોસથપવઆરણાદીસુ સન્દિસ્સતિ, અયં સંવાસમત્તસ્સેવ થેનિતત્તા સંવાસત્થેનકો નામ. ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકો હિ સબ્બોપિ કિરિયભેદો ઇમસ્મિં અત્થે ‘‘સંવાસો’’તિ વેદિતબ્બો. સિક્ખં પચ્ચક્ખાય ‘‘ન મં કોચિ જાનાતી’’તિ પુન એવં પટિપજ્જન્તેપિ એસેવ નયો. યો પન સયં પબ્બજિત્વા વિહારં ગન્ત્વા ભિક્ખુવસ્સાનિ ગણેતિ, યથાવુડ્ઢં વન્દનં સાદિયતિ, આસનેન પટિબાહતિ, ઉપોસથપવારણાદીસુ સન્દિસ્સતિ, અયં લિઙ્ગસ્સ ચેવ ઉભયત્થેનકો નામ. અયં તિવિધોપિ થેય્યસંવાસકો અનુપસમ્પન્નો ન ઉપસમ્પાદેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નો નાસેતબ્બો, પુન પબ્બજ્જં યાચન્તોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો.
૧૩૮. એત્થ ચ અસમ્મોહત્થં ઇદં પકિણ્ણકં વેદિતબ્બં –
‘‘રાજદુબ્ભિક્ખકન્તાર, રોગવેરિભયેન વા;
ચીવરાહરણત્થં વા, લિઙ્ગં આદિયતીધ યો.
‘‘સંવાસં નાધિવાસેતિ, યાવ સો સુદ્ધમાનસો;
થેય્યસંવાસકો નામ, તાવ એસ ન વુચ્ચતી’’તિ. (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૦);
તત્રાયં વિત્થારનયો – ઇધેકચ્ચસ્સ રાજા કુદ્ધો હોતિ, સો ‘‘એવં મે સોત્થિ ભવિસ્સતી’’તિ સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા પલાયતિ. તં દિસ્વા રઞ્ઞો આરોચેન્તિ, રાજા ‘‘સચે પબ્બજિતો, ન તં લબ્ભા કિઞ્ચિ કાતુ’’ન્તિ તસ્મિં કોધં પટિવિનેતિ. સો ‘‘વૂપસન્તં મે રાજભય’’ન્તિ સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતો પબ્બાજેતબ્બો. અથાપિ ‘‘સાસનં નિસ્સાય મયા જીવિતં લદ્ધં, હન્દ દાનિ અહં પબ્બજામી’’તિ ઉપ્પન્નસંવેગો તેનેવ લિઙ્ગેન આગન્ત્વા આગન્તુકવત્તં ન સાદિયતિ, ભિક્ખૂહિ પુટ્ઠો વા અપુટ્ઠો વા યથાભૂતમત્તાનં આવિકત્વા પબ્બજ્જં યાચતિ, લિઙ્ગં અપનેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન સો વત્તં સાદિયતિ, પબ્બજિતાલયં
ઇધ પનેકચ્ચો દુબ્ભિક્ખે જીવિતું અસક્કોન્તો સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા સબ્બપાસણ્ડિયભત્તાનિ ભુઞ્જન્તો દુબ્ભિક્ખે વીતિવત્તે સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.
અપરો મહાકન્તારં નિત્થરિતુકામો હોતિ, સત્થવાહો ચ પબ્બજિતે ગહેત્વા ગચ્છતિ. સો ‘‘એવં મં સત્થવાહો ગહેત્વા ગમિસ્સતી’’તિ સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા સત્થવાહેન સદ્ધિં કન્તારં નિત્થરિત્વા ખેમન્તં પત્વા સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.
અપરો
અપરસ્સ એકો વેરિકો કુદ્ધો હોતિ, ઘાતેતુકામો નં વિચરતિ. સો ‘‘એવં મે સોત્થિ ભવિસ્સતી’’તિ સયમેવ લિઙ્ગં ગહેત્વા પલાયતિ. વેરિકો ‘‘કુહિં સો’’તિ પરિયેસન્તો ‘‘પબ્બજિત્વા પલાતો’’તિ સુત્વા ‘‘સચે પબ્બજિતો, ન તં લબ્ભા કિઞ્ચિ કાતુ’’ન્તિ તસ્મિં કોધં પટિવિનેતિ. સો ‘‘વૂપસન્તં મે વેરિભય’’ન્તિ સઙ્ઘમજ્ઝં અનોસરિત્વાવ ગિહિલિઙ્ગં ગહેત્વા આગતોતિ સબ્બં પુરિમસદિસમેવ.
અપરો ઞાતિકુલં ગન્ત્વા સિક્ખં પચ્ચક્ખાય ગિહી હુત્વા ‘‘ઇમાનિ ચીવરાનિ ઇધ નસ્સિસ્સન્તિ, સચેપિ ઇમાનિ ગહેત્વા વિહારં ગમિસ્સામિ, અન્તરામગ્ગે મં ‘ચોરો’તિ ગહેસ્સન્તિ, યંનૂનાહં કાયપરિહારિયાનિ કત્વા ગચ્છેય્ય’’ન્તિ ચીવરાહરણત્થં નિવાસેત્વા ચ પારુપિત્વા ચ વિહારં ગચ્છતિ. તં દૂરતોવ આગચ્છન્તં દિસ્વા સામણેરા ચ દહરા ચ અબ્ભુગ્ગચ્છન્તિ, વત્તં દસ્સેન્તિ. સો ન સાદિયતિ, યથાભૂતમત્તાનં આવિકરોતિ. સચે ભિક્ખૂ ‘‘ન દાનિ મયં તં મુઞ્ચિસ્સામા’’તિ બલક્કારેન પબ્બાજેતુકામા હોન્તિ, કાસાયાનિ અપનેત્વા પુન પબ્બાજેતબ્બો. સચે પન ‘‘નયિમે મં હીનાયાવત્તભાવં જાનન્તી’’તિ તંયેવ ભિક્ખુભાવં
અપરો મહાસામણેરો ઞાતિકુલં ગન્ત્વા ઉપ્પબ્બજિત્વા કમ્મન્તાનુટ્ઠાનેન ઉબ્બાળ્હો પુન ‘‘દાનિ અહં સામણેરો ભવિસ્સામિ, થેરોપિ મે ઉપ્પબ્બજિતભાવં ન જાનાતી’’તિ તદેવ પત્તચીવરં આદાય વિહારં ગચ્છતિ, તમત્થં ભિક્ખૂનં ન આરોચેતિ, સામણેરભાવં પટિજાનાતિ, અયં થેય્યસંવાસકોયેવ, પબ્બજ્જં ન લભતિ. સચેપિસ્સ લિઙ્ગગ્ગહણકાલે એવં હોતિ ‘‘નાહં કસ્સચિ આરોચેસ્સામી’’તિ, વિહારઞ્ચ ગતો આરોચેતિ, ગહણેનેવ થેય્યસંવાસકો. અથાપિસ્સ ગહણકાલે ‘‘આચિક્ખિસ્સામી’’તિ ચિત્તં ઉપ્પન્નં હોતિ, વિહારઞ્ચ ગન્ત્વા ‘‘કુહિં ત્વં, આવુસો, ગતો’’તિ વુત્તો ‘‘ન દાનિ મં ઇમે જાનન્તી’’તિ વઞ્ચેત્વા
અપરો દહરસામણેરો મહન્તો વા પન અબ્યત્તો. સો પુરિમનયેનેવ ઉપ્પબ્બજિત્વા ઘરે વચ્છકગોરક્ખણાદીનિ કમ્માનિ કાતું ન ઇચ્છતિ. તમેનં ઞાતકા તાનિયેવ કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા થાલકં વા પત્તં વા હત્થે દત્વા ‘‘ગચ્છ, સમણોવ હોહી’’તિ ઘરા નીહરન્તિ. સો વિહારં ગચ્છતિ, નેવ નં ભિક્ખૂ જાનન્તિ ‘‘અયં ઉપ્પબ્બજિત્વા પુન સયમેવ પબ્બજિતો’’તિ, નાપિ સયં જાનાતિ ‘‘યો એવં પબ્બજતિ, સો થેય્યસંવાસકો નામ હોતી’’તિ. સચે પન તં પરિપુણ્ણવસ્સં ઉપસમ્પાદેન્તિ, સૂપસમ્પન્નો. સચે પન અનુપસમ્પન્નકાલેયેવ વિનયવિનિચ્છયે વત્તમાને સુણાતિ ‘‘યો એવં પબ્બજતિ, સો થેય્યસંવાસકો નામ હોતી’’તિ, તેન ‘‘મયા એવં કત’’ન્તિ ભિક્ખૂનં આચિક્ખિતબ્બં. એવં પુન પબ્બજ્જં લભતિ. સચે પન ‘‘દાનિ ન મં કોચિ જાનાતી’’તિ નારોચેતિ, ધુરં નિક્ખિત્તમત્તેયેવ થેય્યસંવાસકો.
ભિક્ખુ સિક્ખં પચ્ચક્ખાય લિઙ્ગં અનપનેત્વા દુસ્સીલકમ્મં કત્વા વા અકત્વા વા પુન સબ્બં પુબ્બે વુત્તં વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં પટિપજ્જતિ, થેય્યસંવાસકો હોતિ. સિક્ખં અપ્પચ્ચક્ખાય સલિઙ્ગે ઠિતો મેથુનં પટિસેવિત્વા વસ્સગણનાદિભેદં વિધિં આપજ્જન્તો થેય્યસંવાસકો ન હોતિ, પબ્બજ્જામત્તં લભતિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘એસો થેય્યસંવાસકો’’તિ વુત્તં, તં ન ગહેતબ્બં.
એકો
સચે ગિહિભાવં પત્થયમાનો કાસાયં ઓવટ્ટિકં કત્વા અઞ્ઞેન વા આકારેન ગિહિનિવાસનેન નિવાસેતિ ‘‘સોભતિ નુ ખો મે ગિહિલિઙ્ગં, ન સોભતી’’તિ વીમંસનત્થં, રક્ખતિ તાવ. ‘‘સોભતી’’તિ સમ્પટિચ્છિત્વા પન પુન લિઙ્ગં સાદિયન્તો થેય્યસંવાસકો હોતિ. ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસનસમ્પટિચ્છનેસુપિ એસેવ નયો. સચે પન નિવત્થકાસાવસ્સ ઉપરિ ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસતિ વા સમ્પટિચ્છતિ વા, રક્ખતિયેવ. ભિક્ખુનિયાપિ એસેવ નયો. સાપિ ગિહિભાવં પત્થયમાના સચે કાસાયં ગિહિનિવાસનં નિવાસેતિ ‘‘સોભતિ નુ ખો મે ગિહિલિઙ્ગં, ન સોભતી’’તિ વીમંસનત્થં, રક્ખતિયેવ. સચે ‘‘સોભતી’’તિ સમ્પટિચ્છતિ, ન રક્ખતિ. ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસનસમ્પટિચ્છનેસુપિ એસેવ નયો. નિવત્થકાસાયસ્સ પન ઉપરિ ઓદાતં નિવાસેત્વા વીમંસતુ વા સમ્પટિચ્છતુ વા, રક્ખતિયેવ.
સચે કોચિ વુડ્ઢપબ્બજિતો વસ્સાનિ અગણેત્વા પાળિયમ્પિ અટ્ઠત્વા એકપસ્સેન ગન્ત્વા મહાપેળાદીસુ કટચ્છુના ઉક્ખિત્તે ભત્તપિણ્ડે પત્તં ઉપનામેત્વા સેનો વિય મંસપેસિં ગહેત્વા ગચ્છતિ, થેય્યસંવાસકો ન હોતિ, ભિક્ખુવસ્સાનિ પન ગણેત્વા ગણ્હન્તો થેય્યસંવાસકો હોતિ. સયં સામણેરોવ સામણેરપટિપાટિયા કૂટવસ્સાનિ ગણેત્વા ગણ્હન્તો થેય્યસંવાસકો ન હોતિ. ભિક્ખુ ભિક્ખુપટિપાટિયા કૂટવસ્સાનિ ગણેત્વા ગણ્હન્તો ભણ્ડગ્ઘેન કારેતબ્બો.
૧૩૯. તિત્થિયપક્કન્તકોતિ તિત્થિયેસુ પક્કન્તો પવિટ્ઠોતિ તિત્થિયપક્કન્તકો, સોપિ ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્રાયં વિનિચ્છયો – ઉપસમ્પન્નો ભિક્ખુ ‘‘તિત્થિયો ભવિસ્સામી’’તિ સલિઙ્ગેનેવ તેસં ઉપસ્સયં ગચ્છતિ, પદવારે પદવારે દુક્કટં, તેસં લિઙ્ગે આદિન્નમત્તે તિત્થિયપક્કન્તકો કુરુન્દિયં વુત્તં. પુરિમો પન થેય્યસંવાસકો અનુપસમ્પન્નેન કથિતો, તસ્મા ઉપસમ્પન્નો કૂટવસ્સં ગણેન્તોપિ અસ્સમણો ન હોતિ. લિઙ્ગે સઉસ્સાહો પારાજિકં આપજ્જિત્વા ભિક્ખુવસ્સાદીનિ ગણ્હન્તોપિ થેય્યસંવાસકો ન હોતિ.
૧૪૦. તિરચ્છાનગતોતિ નાગો વા હોતુ સુપણ્ણમાણવકાદીનં વા અઞ્ઞતરો અન્તમસો સક્કં દેવરાજાનં ઉપાદાય યો કોચિ અમનુસ્સજાતિયો, સબ્બોવ ઇમસ્મિં અત્થે ‘‘તિરચ્છાનગતો’’તિ વેદિતબ્બો. સો ચ નેવ ઉપસમ્પાદેતબ્બો ન પબ્બાજેતબ્બો, ઉપસમ્પન્નોપિ નાસેતબ્બો.
૧૪૧. માતુઘાતકાદીસુ પન યેન મનુસ્સિત્થિભૂતા જનિકા માતા સયમ્પિ મનુસ્સજાતિકેનેવ સભા સઞ્ચિચ્ચ જીવિતા વોરોપિતા, અયં આનન્તરિયેન માતુઘાતકકમ્મેન માતુઘાતકો. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ પટિક્ખિત્તા. યેન પન મનુસ્સિત્થિભૂતાપિ અજનિકા પોસાવનિકા માતા વા ચૂળમાતા વા જનિકાપિ વા ન મનુસ્સિત્થિભૂતા માતા પિતુઘાતકેપિ એસેવ નયો. સચેપિ હિ વેસિયા પુત્તો હોતિ, ‘‘અયં મે પિતા’’તિ ન જાનાતિ, યસ્સ સમ્ભવેન નિબ્બત્તો, સો ચે અનેન ઘાતિતો, પિતુઘાતકોત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, આનન્તરિયઞ્ચ ફુસતિ.
અરહન્તઘાતકોપિ મનુસ્સઅરહન્તવસેનેવ વેદિતબ્બો. મનુસ્સજાતિયઞ્હિ અન્તમસો અપબ્બજિતમ્પિ ખીણાસવં દારકં વા દારિકં વા સઞ્ચિચ્ચ જીવિતા વોરોપેન્તો અરહન્તઘાતકોવ હોતિ, આનન્તરિયઞ્ચ ફુસતિ, પબ્બજ્જા ચસ્સ વારિતા. અમનુસ્સજાતિકં પન અરહન્તં મનુસ્સજાતિકં વા અવસેસં અરિયપુગ્ગલં ઘાતેત્વા આનન્તરિકો ન હોતિ, પબ્બજ્જાપિસ્સ ન વારિતા, કમ્મં પન બલવં હોતિ. તિરચ્છાનો મનુસ્સઅરહન્તમ્પિ ઘાતેત્વા આનન્તરિકો ન હોતિ, કમ્મં પન ભારિયન્તિ અયમેત્થ વિનિચ્છયો.
યો પન દેવદત્તો વિય દુટ્ઠચિત્તેન વધકચિત્તેન તથાગતસ્સ જીવમાનકસરીરે ખુદ્દકમક્ખિકાય પિવનમત્તમ્પિ લોહિતં ઉપ્પાદેતિ, અયં લોહિતુપ્પાદકો નામ. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. યો પન રોગવૂપસમત્થં જીવકો વિય સત્થેન ફાલેત્વા પૂતિમંસલોહિતં હરિત્વા ફાસુકં કરોતિ, બહું સો પુઞ્ઞં પસવતીતિ.
યો દેવદત્તો વિય સાસનં ઉદ્ધમ્મં ઉબ્બિનયં કત્વા ચતુન્નં કમ્માનં અઞ્ઞતરવસેન સઙ્ઘં ભિન્દતિ, અયં સઙ્ઘભેદકો નામ. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા.
યો પન પકતત્તં ભિક્ખુનિં તિણ્ણં મગ્ગાનં અઞ્ઞતરસ્મિં દૂસેતિ, અયં ભિક્ખુનીદૂસકો નામ. એતસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ વારિતા. યો પન કાયસંસગ્ગેન સીલવિનાસં પાપેતિ, તસ્સ પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન વારિતા. બલક્કારેન ઓદાતવત્થવસનં કત્વા અનિચ્છમાનંયેવ દૂસેન્તોપિ ભિક્ખુનીદૂસકોયેવ, બલક્કારેન પન ઓદાતવત્થવસનં કત્વા ઇચ્છમાનં દૂસેન્તો ભિક્ખુનીદૂસકો ન હોતિ. કસ્મા? યસ્મા ગિહિભાવે સમ્પટિચ્છિ તમત્તેયેવ સા અભિક્ખુની હોતિ. સકિંસીલવિપન્નં પચ્છા
૧૪૨. ઊનવીસતિવસ્સસ્સ પન ઉપસમ્પદાયેવ પટિક્ખિત્તા, ન પબ્બજ્જા, તસ્મા પટિસન્ધિગ્ગહણતો
‘‘યં, ભિક્ખવે, માતુકુચ્છિસ્મિં પઠમં ચિત્તં ઉપ્પન્નં, પઠમં વિઞ્ઞાણં પાતુભૂતં, તદુપાદાય સાવસ્સ જાતિ. અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, ગબ્ભવીસં ઉપસમ્પાદેતુ’’ન્તિ (મહાવ॰ ૧૨૪).
તત્થ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૦૪) યો દ્વાદસ માસે માતુકુચ્છિસ્મિં વસિત્વા મહાપવારણાય જાતો, સો તતો પટ્ઠાય યાવ એકૂનવીસતિમે વસ્સે મહાપવારણા, તં અતિક્કમિત્વા પાટિપદે ઉપસમ્પાદેતબ્બો. એતેનુપાયેન હાયનવડ્ઢનં વેદિતબ્બં. પોરાણકત્થેરા પન એકૂનવીસતિવસ્સં સામણેરં નિક્ખમનીયપુણ્ણમાસિં અતિક્કમ્મ પાટિપદદિવસે ઉપસમ્પાદેન્તિ. કસ્મા? એકસ્મિં વસ્સે છ ચાતુદ્દસિકઉપોસથા હોન્તિ, ઇતિ વીસતિયા વસ્સેસુ ચત્તારો માસા પરિહાયન્તિ, રાજાનો તતિયે તતિયે ગસ્સે વસ્સં ઉક્કડ્ઢન્તિ, ઇતિ અટ્ઠારસવસ્સેસુ છ માસા વડ્ઢન્તિ, તતો ઉપોસથવસેન પરિહીને ચત્તારો માસે અપનેત્વા દ્વે માસા અવસેસા હોન્તિ, તે દ્વે માસે ગહેત્વા વીસતિ વસ્સાનિ પરિપુણ્ણાનિ હોન્તીતિ નિક્કઙ્ખા હુત્વા નિક્ખમનીયપુણ્ણમાસિં અતિક્કમ્મ પાટિપદે ઉપસમ્પાદેન્તિ.
એત્થ પન યો પવારેત્વા વીસતિવસ્સો ભવિસ્સતિ, તં સન્ધાય ‘‘એકૂનવીસતિવસ્સ’’ન્તિ વુત્તં. તસ્મા યો માતુકુચ્છિસ્મિં દ્વાદસ માસે વસિ, સો એકવીસતિવસ્સો હોતિ. યો સત્ત માસે વસિ, સો સત્તમાસાધિકવીસતિવસ્સો. છમાસજાતો પન ન જીવતિ, ઊનવીસતિવસ્સં પન ‘‘પરિપુણ્ણવીસતિવસ્સો’’તિ સઞ્ઞાય ઉપસમ્પાદેન્તસ્સ અનાપત્તિ, પુગ્ગલો પન અનુપસમ્પન્નોવ હોતિ. સચે પન સો દસવસ્સચ્ચયેન અઞ્ઞં ઉપસમ્પાદેતિ, તઞ્ચે મુઞ્ચિત્વા ગણો પૂરતિ, સૂપસમ્પન્નો. સોપિ
૧૪૩. ઇતિ ઇમેહિ પબ્બજ્જાદોસેહિ વિરહિતોપિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અનનુઞ્ઞાતો માતાપિતૂહિ પુત્તો પબ્બાજેતબ્બો’’તિ (મહાવ॰ ૧૦૫) વચનતો માતાપિતૂહિ અનનુઞ્ઞાતો ન પબ્બાજેતબ્બો. તત્થ (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૫) માતાપિતૂહીતિ જનકે સન્ધાય વુત્તં. સચે દ્વેપિ અત્થિ, દ્વેપિ આપુચ્છિતબ્બા. સચે પિતા મતો હોતિ માતા વા, યો જીવતિ, સો આપુચ્છિ તબ્બો, પબ્બજિતાપિ આપુચ્છિતબ્બાવ. આપુચ્છન્તેન સયં વા ગન્ત્વા આપુચ્છિતબ્બં, અઞ્ઞો વા કુરુન્દિયં વુત્તં.
માતાપિતરો મતા, દારકો ચૂળમાતાદીનં સન્તિકે સંવદ્ધો, તસ્મિં પબ્બાજિયમાને ઞાતકા કલહં વા કરોન્તિ ખિય્યન્તિ વા, તસ્મા વિવાદુપચ્છેદનત્થં આપુચ્છિત્વા પબ્બાજેતબ્બો, અનાપુચ્છિત્વા પબ્બાજેન્તસ્સ પન આપત્તિ નત્થિ. દહરકાલે ગહેત્વા પોસકા માતાપિતરો નામ હોન્તિ, તેસુપિ એસેવ નયો. પુત્તો અત્તાનં નિસ્સાય જીવતિ, ન માતાપિતરો. સચેપિ રાજા હોતિ, આપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો. માતાપિતૂહિ અનુઞ્ઞાતો પબ્બજિત્વા પુન વિબ્ભમતિ, સચેપિ સતક્ખત્તું પબ્બજિત્વા વિબ્ભમતિ, આગતાગતકાલે પુનપ્પુનં આપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિ એવં વદન્તિ ‘‘અયં વિબ્ભમિત્વા ગેહં આગતો, અમ્હાકં કમ્મં ન કરોતિ, પબ્બજિત્વા તુમ્હાકં વત્તં ન પૂરેતિ, નત્થિ ઇમસ્સ આપુચ્છનકિચ્ચં
યોપિ દહરકાલેયેવ ‘‘અયં તુમ્હાકં દિન્નો, યદા ઇચ્છથ, તદા પબ્બાજેય્યાથા’’તિ એવં દિન્નો હોતિ, સોપિ આગતાગતો પુન અનાપુચ્છિત્વાવ પબ્બાજેતબ્બો. યં પન દહરકાલેયેવ ‘‘ઇમં, ભન્તે, પબ્બાજેય્યાથા’’તિ અનુજાનિત્વા પચ્છા વુડ્ઢિપ્પત્તકાલે નાનુજાનન્તિ, અયં ન અનાપુચ્છા પબ્બાજેતબ્બો. એકો માતાપિતૂહિ સદ્ધિં ભણ્ડિત્વા ‘‘પબ્બાજેથ મ’’ન્તિ આગચ્છતિ, ‘‘આપુચ્છિત્વા એહી’’તિ ચ વુત્તો ‘‘નાહં ગચ્છામિ, સચે મં ન પબ્બાજેથ, વિહારં વા ઝાપેમિ, સત્થેન વા તુમ્હે પહરામિ, તુમ્હાકં ઞાતકાનં વા ઉપટ્ઠાકાનં વા આરામચ્છેદનાદીહિ અનત્થં ઉપ્પાદેમિ, રુક્ખા વા પતિત્વા મરામિ, ચોરમજ્ઝં વા પવિસામિ, દેસન્તરં વા ગચ્છામી’’તિ વદતિ, તં તસ્સેવ રક્ખણત્થાય પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે પનસ્સ માતાપિતરો આગન્ત્વા ‘‘કસ્મા અમ્હાકં પુત્તં પબ્બાજયિત્થા’’તિ વદન્તિ, તેસં તમત્થં આરોચેત્વા
એકો વિદેસં ગન્ત્વા પબ્બજ્જં યાચતિ, આપુચ્છિત્વા ચે ગતો, પબ્બાજેતબ્બો. નો ચે, દહરભિક્ખું પેસેત્વા આપુચ્છાપેત્વા પબ્બાજેતબ્બો. અતિદૂરઞ્ચે હોતિ, પબ્બાજેત્વાપિ ભિક્ખૂહિ સદ્ધિં પેસેત્વા દસ્સેતું વટ્ટતિ. કુરુન્દિયં પન વુત્તં ‘‘સચે દૂરં હોતિ, મગ્ગો ચ મહાકન્તારો, ‘ગન્ત્વા આપુચ્છિસ્સામી’તિ પબ્બાજેતું વટ્ટતી’’તિ. સચે પન માતાપિતૂનં બહૂ પુત્તા હોન્તિ, એવઞ્ચ વદન્તિ ‘‘ભન્તે, એતેસં દારકાનં યં ઇચ્છથ, તં પબ્બાજેય્યાથા’’તિ, દારકે વીમંસિત્વા યં ઇચ્છતિ, સો પબ્બાજેતબ્બો. સચેપિ સકલેન કુલેન વા ગામેન વા અનુઞ્ઞાતો હોતિ ‘‘ભન્તે, ઇમસ્મિં કુલે વા ગામે વા યં ઇચ્છથ, તં પબ્બાજેય્યાથા’’તિ, યં ઇચ્છતિ, સો પબ્બાજેતબ્બોતિ.
૧૪૪. એવં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૪) પબ્બજ્જાદોસવિરહિતં માતાપિતૂહિ અનુઞ્ઞાતં પબ્બાજેન્તેનપિ ચ સચે અચ્છિન્નકેસો હોતિ, એકસીમાયઞ્ચ અઞ્ઞેપિ ભિક્ખૂ
સચે પન વિહારો મહા હોતિ અનેકભિક્ખુસહસ્સાવાસો, સબ્બે ભિક્ખૂ સન્નિપાતાપેતુમ્પિ દુક્કરં, પગેવ પટિપાટિયા આપુચ્છિતું, ખણ્ડસીમાય વા ઠત્વા નદીસમુદ્દાદીનિ વા ગન્ત્વા પબ્બાજેતબ્બો. યો પન નવમુણ્ડો વા હોતિ વિબ્ભન્તકો વા નિગણ્ઠાદીસુ
૧૪૫. એવં આપુચ્છિત્વા પબ્બાજેન્તેન ચ પરિપુણ્ણપત્તચીવરોવ પબ્બાજેતબ્બો. સચે તસ્સ નત્થિ, યાચિતકેનપિ પત્તચીવરેન પબ્બાજેતું વટ્ટતિ, સભાગટ્ઠાને વિસ્સાસેન ગહેત્વાપિ પબ્બાજેતું વટ્ટતિ. સચે (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૮) પન અપક્કં પત્તં ચીવરૂપગાનિ ચ વત્થાનિ ગહેત્વા આગતો હોતિ, યાવ પત્તો પચ્ચતિ, ચીવરાનિ ચ કરીયન્તિ, તાવ વિહારે વસન્તસ્સ અનામટ્ઠપિણ્ડપાતં દાતું વટ્ટતિ, થાલકેસુ ભુઞ્જિતું વટ્ટતિ. પુરેભત્તં સામણેરભાગસમકો
૧૪૬. પરિપુણ્ણપત્તચીવરં (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૪) પબ્બાજેન્તેનપિ સચે ઓકાસો હોતિ, સયં પબ્બાજેતબ્બો. સચે ઉદ્દેસપરિપુચ્છાદીહિ બ્યાવટો હોતિ, ઓકાસં ન લભતિ, એકો દહરભિક્ખુ વત્તબ્બો ‘‘એતં પબ્બાજેહી’’તિ. અવુત્તોપિ ચે દહરભિક્ખુ ઉપજ્ઝાયં ઉદ્દિસ્સ પબ્બાજેતિ, વટ્ટતિ. સચે દહરભિક્ખુ નત્થિ, સામણેરોપિ વત્તબ્બો ‘‘એતં ખણ્ડસીમં નેત્વા પબ્બાજેત્વા કાસાયાનિ અચ્છાદેત્વા એહી’’તિ. સરણાનિ પન સયં દાતબ્બાનિ. એવં ભિક્ખુનાવ પબ્બાજિતો હોતિ. પુરિસઞ્હિ ભિક્ખુતો અઞ્ઞો પબ્બાજેતું ન લભતિ, માતુગામં ભિક્ખુનીતો અઞ્ઞો, સામણેરો પન સામણેરી વા આણત્તિયા કાસાયાનિ દાતું લભન્તિ, કેસોરોપનં યેન કેનચિ કતં સુકતં.
સચે પન ભબ્બરૂપો હોતિ સહેતુકો ઞાતો યસસ્સી કુલપુત્તો, ઓકાસં કત્વાપિ સયમેવ પબ્બાજેતબ્બો, ‘‘મત્તિકામુટ્ઠિં ગહેત્વા નહાયિત્વા આગચ્છાહી’’તિ ચ ન પન વિસ્સજ્જેતબ્બો
એવં નહાપનકાલે પન કેસમસ્સું ઓરોપનકાલે વા ‘‘ત્વં ઞાતો યસસ્સી, ઇદાનિ મયં તં નિસ્સાય પચ્ચયેહિ ન કિલમિસ્સામા’’તિ ન વત્તબ્બો, અઞ્ઞાપિ અનિય્યાનિકકથા ન વત્તબ્બા, અથ ખ્વસ્સ ‘‘આવુસો, સુટ્ઠુ ઉપધારેહિ, સતિં ઉપટ્ઠાપેહી’’તિ વત્વા તચપઞ્ચકકમ્મટ્ઠાનં આચિક્ખિતબ્બં. આચિક્ખન્તેન ચ વણ્ણસણ્ઠાનગન્ધાસયોકાસવસેન અસુચિજેગુચ્છપટિક્કૂલભાવં નિજ્જીવનિસ્સત્તભાવં વા પાકટં કરોન્તેન આચિક્ખિતબ્બં. સચે હિ સો પુબ્બે મદ્દિતસઙ્ખારો હોતિ ભાવિતભાવનો કણ્ટકવેધાપેક્ખો વિય પરિપક્કગણ્ડો સૂરિયુગ્ગમનાપેક્ખં વિય ચ પરિણતપદુમં, અથસ્સ આરદ્ધમત્તે કમ્મટ્ઠાનં મનસિકારે ઇન્દાસનિ વિય પબ્બતે કિલેસપબ્બતે ચુણ્ણયમાનંયેવ ઞાણં પવત્તતિ, ખુરગ્ગેયેવ અરહત્તં પાપુણાતિ. યે હિ કેચિ ખુરગ્ગે અરહત્તં પત્તા, સબ્બે તે એવરૂપં સવનં લભિત્વા કલ્યાણમિત્તેન આચરિયેન દિન્નનયં નિસ્સાય, નો અનિસ્સાય. તસ્માસ્સ આદિતોવ એવરૂપી કથા કથેતબ્બાતિ.
કેસેસુ પન ઓરોપિતેસુ હલિદ્દિચુણ્ણેન વા ગન્ધચુણ્ણેન વા સીસઞ્ચ સરીરઞ્ચ ઉબ્બટ્ટેત્વા ગિહિગન્ધં અપનેત્વા કાસાયાનિ તિક્ખત્તું વા દ્વિક્ખત્તું વા સકિં વા પટિગ્ગાહાપેતબ્બો. અથાપિસ્સ હત્થે અદત્વા આચરિયો વા ઉપજ્ઝાયો વા સયમેવ અચ્છાદેતિ, વટ્ટતિ. સચે અઞ્ઞં દહરં વા સામણેરં વા ઉપાસકં વા આણાપેતિ ‘‘આવુસો, એતાનિ કાસાયાનિ ગહેત્વા એતં અચ્છાદેહી’’તિ, તઞ્ઞેવ વા આણાપેતિ ‘‘એતાનિ ગહેત્વા અચ્છાદેહી’’તિ, સબ્બં તં વટ્ટતિ, સબ્બં તેન ભિક્ખુનાવ દિન્નં હોતિ. યં પન નિવાસનં વા પારુપનં
૧૪૭. એવં પન દિન્નાનિ કાસાયાનિ અચ્છાદાપેત્વા એકંસં ઉત્તરાસઙ્ગં કારાપેત્વા યે તત્થ સન્નિપતિતા ભિક્ખૂ, તેસં પાદે વન્દાપેત્વા અથ સરણગહણત્થં ઉક્કુટિકં નિસીદાપેત્વા અઞ્જલિં પગ્ગણ્હાપેત્વા ‘‘એવં વદેહી’’તિ વત્તબ્બો, ‘‘યમહં વદામિ, તં વદેહી’’તિ વત્તબ્બો. અથસ્સ ઉપજ્ઝાયેન વા આચરિયેન વા ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિઆદિના નયેન સરણાનિ દાતબ્બાનિ યથાવુત્તપટિપાટિયાવ, ન ઉપ્પટિપાટિયા. સચે હિ એકપદમ્પિ એકક્ખરમ્પિ ઉપ્પટિપાટિયા દેતિ, બુદ્ધં સરણંયેવ વા તિક્ખત્તું દત્વા પુન ઇતરેસુ એકેકં તિક્ખત્તું દેતિ, અદિન્નાનિ હોન્તિ સરણાનિ.
ઇમઞ્ચ પન સરણગમનુપસમ્પદં પટિક્ખિપિત્વા અનુઞ્ઞાતઉપસમ્પદા એકતોસુદ્ધિયા વટ્ટતિ, સામણેરપબ્બજ્જા પન ઉભતોસુદ્ધિયાવ વટ્ટતિ, નો એકતોસુદ્ધિયા. તસ્મા ઉપસમ્પદાય સચે આચરિયો ઞત્તિદોસઞ્ચેવ કમ્મવાચાદોસઞ્ચ વજ્જેત્વા કમ્મં કરોતિ, સુકતં હોતિ. પબ્બજ્જાય પન ઇમાનિ તીણિ સરણાનિ બુ-કાર ધ-કારાદીનં બ્યઞ્જનાનં ઠાનકરણસમ્પદં અહાપેન્તેન આચરિયેનપિ અન્તેવાસિકેનપિ વત્તબ્બાનિ. સચે આચરિયો વત્તું સક્કોતિ, અન્તેવાસિકો ન સક્કોતિ, અન્તેવાસિકો વા સક્કોતિ, આચરિયો ન સક્કોતિ, ઉભોપિ વા ન સક્કોન્તિ, ન વટ્ટતિ. સચે પન ઉભોપિ સક્કોન્તિ, વટ્ટતિ. ઇમાનિ ચ પન દદમાનેન ‘‘બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિ એવં એકસમ્બન્ધાનિ અનુનાસિકન્તાનિ વા કત્વા દાતબ્બાનિ, ‘‘બુદ્ધમ સરણમ ગચ્છામી’’તિ એવં વિચ્છિન્દિત્વા મકારન્તાનિ વા કત્વા દાતબ્બાનિ. અન્ધકટ્ઠકથાયં ‘‘નામં સાવેત્વા ‘અહં, ભન્તે, બુદ્ધરક્ખિતો યાવજીવં બુદ્ધં સરણં ગચ્છામી’’તિ વુત્તં, તં એકટ્ઠકથાયમ્પિ નત્થિ, પાળિયમ્પિ ન વુત્તં, તેસં રુચિમત્તમેવ, તસ્મા ન ગહેતબ્બં. ન હિ તથા અવદન્તસ્સ સરણં કુપ્પતિ. એત્તાવતા ચ સામણેરભૂમિયં પતિટ્ઠિતો હોતિ.
૧૪૮. સચે પનેસ ગતિમા હોતિ પણ્ડિતજાતિકો, અથસ્સ તસ્મિંયેવ ઠાને સિક્ખાપદાનિ ઉદ્દિસિતબ્બાનિ. કથં? યથા ભગવતા ઉદ્દિટ્ઠાનિ. વુત્તઞ્હેતં –
‘‘અનુજાનામિ
અન્ધકટ્ઠકથાયં પન ‘‘અહં, ભન્તે, ઇત્થન્નામો યાવજીવં પાણાતિપાતા વેરમણિસિક્ખાપદં સમાદિયામી’’તિ એવં સરણદાનં વિય સિક્ખાપદદાનમ્પિ વુત્તં, તં નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાસુ અત્થિ, તસ્મા યથાપાળિયાવ ઉદ્દિસિતબ્બાનિ. પબ્બજ્જા હિ સરણગમનેહેવ સિદ્ધા, સિક્ખાપદાનિ પન કેવલં સિક્ખાપદપૂરણત્થં જાનિતબ્બાનિ, તસ્મા પાળિયા આગતનયેનેવ ઉગ્ગહેતું અસક્કોન્તસ્સ યાય કાયચિ ભાસાય અત્થવસેનપિ આચિક્ખિતું વટ્ટતિ. યાવ પન અત્તના સિક્ખિતબ્બસિક્ખાપદાનિ ન જાનાતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણટ્ઠાનનિસજ્જાદીસુ પાનભોજનાદિવિધિમ્હિ ચ ન કુસલો હોતિ, તાવ ભોજનસાલં વા સલાકભાજનટ્ઠાનં વા અઞ્ઞં વા તથારૂપટ્ઠાનં ન પેસેતબ્બો, સન્તિકાવચરોયેવ કાતબ્બો, બાલદારકો વિય પટિપજ્જિતબ્બો, સબ્બમસ્સ કપ્પિયાકપ્પિયં આચિક્ખિતબ્બં, નિવાસનપારુપનાદીસુ અભિસમાચારિકેસુ વિનેતબ્બો. તેનપિ –
‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દસહઙ્ગેહિ સમન્નાગતં સામણેરં નાસેતું. પાણાતિપાતી હોતિ, અદિન્નાદાયી હોતિ, અબ્રહ્મચારી હોતિ, મુસાવાદી હોતિ, મજ્જપાયી હોતિ, બુદ્ધસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, ધમ્મસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, સઙ્ઘસ્સ અવણ્ણં ભાસતિ, મિચ્છાદિટ્ઠિકો હોતિ, ભિક્ખુનીદૂસકો હોતી’’તિ (મહાવ॰ ૧૦૮) –
એવં વુત્તાનિ દસ નાસનઙ્ગાનિ આરકા પરિવજ્જેત્વા આભિસમાચારિકં પરિપૂરેન્તેન દસવિધે સીલે સાધુકં સિક્ખિતબ્બં.
૧૪૯. યો
અવણ્ણભાસને પન ‘‘અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો’’તિઆદીનં પટિપક્ખવસેન બુદ્ધસ્સ વા ‘‘સ્વાક્ખાતો’’તિઆદીનં પટિપક્ખવસેન ધમ્મસ્સ વા ‘‘સુપ્પટિપન્નો’’તિઆદીનં પટિપક્ખવસેન સઙ્ઘસ્સ વા અવણ્ણં ભાસન્તો રતનત્તયં નિન્દન્તો ગરહન્તો આચરિયુપજ્ઝાયાદીહિ ‘‘મા એવં અવચા’’તિ અવણ્ણભાસને આદીનવં દસ્સેત્વા નિવારેતબ્બો. ‘‘સચે યાવતતિયં વુચ્ચમાનો કુરુન્દિયં વુત્તં. મહાઅટ્ઠકથાયં પન ‘‘સચે એવં વુચ્ચમાનો તં લદ્ધિં નિસ્સજ્જતિ, દણ્ડકમ્મં કારેત્વા અચ્ચયં દેસાપેતબ્બો. સચે ન નિસ્સજ્જતિ, તથેવ આદાય પગ્ગય્હ તિટ્ઠતિ, લિઙ્ગનાસનાય નાસેતબ્બો’’તિ વુત્તં, તં યુત્તં. અયમેવ હિ નાસના ઇધાધિપ્પેતાતિ. મિચ્છાદિટ્ઠિકેપિ એસેવ નયો. સસ્સતુચ્છેદાનઞ્હિ અઞ્ઞતરદિટ્ઠિકો સચે આચરિયાદીહિ ઓવદિયમાનો નિસ્સજ્જતિ, દણ્ડકમ્મં કારેત્વા અચ્ચયં દેસાપેતબ્બો, અપટિનિસ્સજ્જન્તોવ નાસેતબ્બો. ભિક્ખુનીદૂસકો ચેત્થ કામં અબ્રહ્મચારિગ્ગહણેન ગહિતોવ, અબ્રહ્મચારિં પન આયતિં સંવરે ઠાતુકામં સરણાનિ દત્વા ઉપસમ્પાદેતું વટ્ટતિ. ભિક્ખુનીદૂસકો આયતિં સંવરે ઠાતુકામોપિ પબ્બજ્જમ્પિ ન લભતિ, પગેવ ઉપસમ્પદન્તિ એતમત્થં દસ્સેતું ‘‘ભિક્ખુનીદૂસકો’’તિ ઇદં વિસું દસમં અઙ્ગં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.
૧૫૦. ‘‘અનુજાનામિ
ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છાપિ દણ્ડકમ્મં ન કારેતબ્બં ‘‘ન, ભિક્ખવે, ઉપજ્ઝાયં અનાપુચ્છા આવરણં કાતબ્બં, યો કરેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૧૦૮) વચનતો. એત્થ પન ‘‘તુમ્હાકં સામણેરસ્સ અયં નામ અપરાધો, દણ્ડકમ્મમસ્સ કરોથા’’તિ તિક્ખત્તું વુત્તે સચે સો ઉપજ્ઝાયો દણ્ડકમ્મં ન કરોતિ, સયં કાતું વટ્ટતિ. સચેપિ આદિતો ઉપજ્ઝાયો વદતિ ‘‘મય્હં સામણેરાનં દોસે સતિ તુમ્હે દણ્ડકમ્મં કરોથા’’તિ, કાતું વટ્ટતિયેવ. યથા ચ સામણેરાનં, એવં સદ્ધિવિહારિકન્તેવાસિકાનમ્પિ દણ્ડકમ્મં કાતું વટ્ટતિ, અઞ્ઞેસં પન પરિસા ન અપલાળેતબ્બા, અપલાળેન્તો દુક્કટં આપજ્જતિ ‘‘ન, ભિક્ખવે, અઞ્ઞસ્સ પરિસા અપલાળેતબ્બા, યો અપલાળેય્ય, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિ (મહાવ॰ ૧૦૮) વચનતો
ઇતિ પાળિમુત્તકવિનયવિનિચ્છયસઙ્ગહે
પબ્બજ્જાવિનિચ્છયકથા સમત્તા.