૧. કમ્મક્ખન્ધકો
તજ્જનીયકમ્મકથાવણ્ણના
૧. ચૂળવગ્ગસ્સ ‘‘બલવાબલવ’’ન્તિ ઇદં એકપદં. ‘‘બલવબલવ’’ન્તિ વત્તબ્બે આકારં કત્વા ‘‘બલવાબલવ’’ન્તિ વુત્તં. તઞ્ચ ‘‘દુક્ખદુક્ખ’’ન્તિઆદીસુ વિય અતિસયત્થે વત્તતીતિ આહ ‘‘સુટ્ઠુ બલવં પટિવદથા’’તિ, અતિ વિય બલવં કત્વા પટિવચનં દેથાતિ અત્થો.
૨. પાળિયં આપત્તિ આરોપેતબ્બાતિ એત્થ કિઞ્ચાપિ ‘‘મા ખો તુમ્હે આયસ્મન્તો એસો અજેસી’’તિઆદિકે ભણ્ડનાદિજનકે વચને પઞ્ઞત્તા કાચિ આપત્તિ નામ નત્થિ મુસાપેસુઞ્ઞાદીસુ એતસ્સ અપ્પવિટ્ઠત્તા, તથાપિ ભિક્ખૂહિ વિસું, સઙ્ઘમજ્ઝે ચ ‘‘મા, આવુસો, ભિક્ખૂ
યસ્સ પન ઇદં વચનં વિનાવ કાયવાચાહિ આપન્ના લહુકાપત્તિ અત્થિ, તસ્સપિ આરોપેતબ્બાવ. યં પન કમ્મવાચાય ‘‘અત્તના ભણ્ડનકારકા’’તિ અત્તના-સદ્દગ્ગહણં, ‘‘યેપિ ચઞ્ઞે ભિક્ખૂ ભણ્ડનકારકા…પે॰… તે ઉપસઙ્કમિત્વા’’તિઆદિવચનઞ્ચ, તં વત્થુવસેન ગહિતં. યો પન સયમેવ ભણ્ડનકારકો હોતિ, અઞ્ઞે પન ભણ્ડનકારકે ઉપસઙ્કમિત્વા ‘‘મા ખો તુમ્હે’’તિઆદિવચનં ન વદતિ, તસ્સાપેતં કમ્મં કાતબ્બમેવ. કરોન્તેહિ ચ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, અયં ઇત્થન્નામો
તજ્જનીયકમ્મકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
અધમ્મકમ્મદ્વાદસકકથાદિવણ્ણના
૪. અપ્પટિઞ્ઞાય કતન્તિ વત્થું વા આપત્તિં વા અસમ્પટિચ્છાપેત્વા કતં. યો પન સબ્બેસં પસ્સન્તાનં એવ વત્થુવીતિક્કમં કત્વા પચ્છા કમ્મકરણભયેન ‘‘ન કરોમી’’તિ મુસા વદતિ, તસ્સ ભિક્ખૂનં સમ્મુખે વીતિક્કમકરણમેવ પટિઞ્ઞા. તથતો જાનનત્થમેવ પટિઞ્ઞાય કરણં અનુઞ્ઞાતં. યત્થ પન સન્દેહો હોતિ, તત્થ સમ્પટિચ્છાપેત્વાવ કત્તબ્બન્તિ ગહેતબ્બં.
‘‘પારાજિકાપત્તિયા વા’’તિ ઇદં લિઙ્ગનાસનનિમિત્તતાય પારાજિકસ્સ કમ્મેન અતિકિચ્છનીયતો વુત્તં. ‘‘સઙ્ઘાદિસેસાપત્તિયા વા’’તિ ઇદં પન પરિવાસાદિનિસ્સારણકમ્મસ્સ આવેણિકસ્સ
યથા ચ દિટ્ઠિં ગહેત્વા વોહરન્તસ્સ ‘‘ઇતો દિટ્ઠિતો ઓરમાહી’’તિ અવત્વા કતકમ્મં કેવલાય દિટ્ઠિવિપત્તિયા કતત્તા અનાપત્તિયા કતં નામ અધમ્મકમ્મં હોતિ, એવં સીલવિપત્તિં આપજ્જિત્વા લજ્જિધમ્મે અદેસનાગામિનિયા કતં નામ અધમ્મકમ્મં હોતિ. તેનેવ નિયસ્સકમ્મેપિ ‘‘અપિસ્સુ ભિક્ખૂ પકતા પરિવાસં દેન્તા’’તિઆદિના સંવરે અટ્ઠાનમેવ કમ્મનિમિત્તભાવેન વુત્તં. અદન્તં દમનત્થમેવ હિ તજ્જનીયાદિકમ્માનિ અનુઞ્ઞાતાનીતિ. કેચિ પન ‘‘અદેસનાગામિનિયાતિ ઇદં પારાજિકાપત્તિંયેવ સન્ધાય વુત્તં, ન સઙ્ઘાદિસેસ’’ન્તિ (સારત્થ॰ ટી॰ ચૂળવગ્ગ ૩.૪) વદન્તિ, તં સુક્કપક્ખે ‘‘દેસનાગામિનિયા આપત્તિયા કતં હોતી’’તિ ઇમિના વચનેન વિરુજ્ઝતિ. સઙ્ઘાદિસેસસ્સાપિ ચ પરિયાયતો દેસનાગામિનિવોહારે ગય્હમાને ‘‘આપત્તિયા કતં હોતી’’તિ વુત્તવારતો ઇમસ્સ વારસ્સ વિસેસો ન સિયા, અટ્ઠકથાયમ્પેત્થ વિસેસભાવો ન દસ્સિતો. તસ્મા વુત્તનયેનેવેત્થ અધિપ્પાયો ગહેતબ્બો.
૬. સબ્બાનિપીતિ તજ્જનીયનિયસ્સપબ્બાજનીયકમ્માનિ તીણિપિ. અઞ્ઞકમ્મસ્સ વત્થુનાતિ તજ્જનીયતો અઞ્ઞસ્સ કમ્મસ્સ વત્થુના અઞ્ઞકમ્મકરણં નામ કોચિ દોસોપિ ન હોતીતિ અધિપ્પાયો. કારણમાહ ‘‘કસ્મા’’તિઆદિના.
૮. પન્નલોમાતિ પતિતમાનલોમા.
અધમ્મકમ્મદ્વાદસકકથાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
નિયસ્સકમ્મકથાદિવણ્ણના
૧૧. નિયસ્સકમ્મે પાળિયં અપિસ્સૂતિ અપિચાતિ ઇમસ્મિં અત્થે નિપાતસમુદાયો. નિસ્સાય તે વત્થબ્બન્તિ એત્થ કેચિ કલ્યાણમિત્તાયત્તવુત્તિતં સન્ધાય વુત્તન્તિ વદન્તિ, અઞ્ઞે પન નિસ્સયગ્ગહણમેવાતિ, ઉભયેનપિસ્સ સેરિવિહારો ન વટ્ટતીતિ દીપિતન્તિ દટ્ઠબ્બં.
૨૧. પબ્બાજનીયકમ્મે ‘‘પબ્બાજનીયકમ્મં પટિપ્પસ્સમ્ભેતૂ’’તિ ઇદં પક્કમનાદિં અકત્વા સમ્માવત્તન્તાનં વસેન વુત્તં.
૩૩. પટિસારણીયકમ્મે નેવ ભિક્ખુવચનં, ન ગિહિવચનન્તિ એત્થ પરિયાયતોપિ ભિક્ખૂ પરખુંસનં ન વદન્તિ, ગહટ્ઠા પન સરૂપેનેવ અક્કોસિતું સમત્થાપિ ઉપકારીસુ અકારણં એવરૂપં ન વદન્તિ, ત્વં ગિહિગુણતોપિ પરિહીનોતિ અધિપ્પાયો.
૩૯. ‘‘અઙ્ગસમન્નાગમો પુરિમેહિ અસદિસો’’તિ ઇમિના તજ્જનીયાદીનં વુત્તકારણમત્તેન ઇદં કાતું ન વટ્ટતીતિ દીપેતિ. ઇધ વુત્તેન પન ગિહીનં અલાભાય પરિસક્કનાદિના અઙ્ગેન તાનિપિ કાતું વટ્ટતીતિ ગહેતબ્બં. એત્થ ચ ‘‘સદ્ધં પસન્નં દાયકં કારકં સઙ્ઘુપટ્ઠાકં હીનેન ખુંસેતી’’તિ વુત્તત્તા તાદિસેસુ ગિહીસુ ખુંસનાદીહિ ગિહિપટિસંયુત્તેહિ એવ અઙ્ગેહિ કમ્મારહતા, ન આરામિકચેટકાદીસુ ખુંસનાદીહિ. તત્થાપિ દાયકાદીસુ ખમાપિતેસુ કમ્મારહતા નત્થિ, આપત્તિ ચ યત્થ કત્થચિ દેસેતું વટ્ટતિ. યો ચે તિક્ખત્તું ખમાપિયમાનોપિ ન ખમતિ, અકતકમ્મેનપિ દસ્સનૂપચારે આપત્તિ દેસેતબ્બા. સો ચે કાલકતો હોતિ, દેસન્તરં વા ગતો, ગતદિસા ન ઞાયતિ, અન્તરામગ્ગે વા જીવિતન્તરાયો હોતિ, કતકમ્મેનપિ અકતકમ્મેનપિ સઙ્ઘમજ્ઝે યથાભૂતં વિઞ્ઞાપેત્વા ખમાપેત્વા આપત્તિ દેસેતબ્બાતિ વદન્તિ. ધમ્મિકપટિસ્સવસ્સ અસચ્ચાપને પન તેસં સન્તિકં ગન્ત્વા ‘‘મયા અસમવેક્ખિત્વા પટિસ્સવં કત્વા સો ન સચ્ચાપિતો, તં મે ખમથા’’તિઆદિના ખમાપને વચનક્કમો ઞાપેતબ્બો.
૪૧. પાળિયં મઙ્કુભૂતો નાસક્ખિ ચિત્તં ગહપતિં ખમાપેતુન્તિ તિંસયોજનમગ્ગં પુન ગન્ત્વાપિ માનથદ્ધતાય યથાભૂતં દોસં આવિકત્વા અખમાપનેન ‘‘નાહં ખમામી’’તિ તેન પટિક્ખિત્તો મઙ્કુભૂતો ખમાપેતું ન સક્ખિ, સો પુનદેવ સાવત્થિં પચ્ચાગન્ત્વાપિ માનનિગ્ગહત્થાયેવ પુનપિ સત્થારા પેસિતો પુરિમનયેનેવ ખમાપેતું અસક્કોન્તો પુનાગચ્છિ. અથસ્સ ભગવા ‘‘અસન્તં ભાવનમિચ્છેય્યા’’તિઆદિનાવ (ધ॰ પ॰ ૭૩) ધમ્મં દેસેત્વા માનનિમ્મથનં કત્વા અનુદૂતદાનં અનુઞ્ઞાસીતિ દટ્ઠબ્બં.
૪૨. ‘‘નો ચે ખમતિ…પે॰… આપત્તિં દેસાપેતબ્બો’’તિ વુત્તત્તા પગેવ ગહટ્ઠો ખમતિ ચે, દસ્સનૂપચારે આપત્તિદેસનાકિચ્ચં નત્થીતિ ગહેતબ્બં.
૪૬. ઉક્ખેપનીયકમ્મેસુ આપત્તિં આરોપેત્વાતિ વિસું સઙ્ઘમજ્ઝેવ પાપિકાય દિટ્ઠિયા અપ્પટિનિસ્સજ્જનપચ્ચયા દુક્કટં, સમનુભાસનપરિયોસાને પાચિત્તિયં વા આપત્તિં આરોપેત્વા. એત્થાપિ કમ્મવાચાય ‘‘તથાહં ભગવતા’’તિઆદિ વત્થુવસેન વુત્તં. યેન યેન પકારેન દિટ્ઠિગતિકા વોહરિંસુ, તેન તેન પકારેન યોજેત્વા કમ્મવાચા કાતબ્બા. ગહણાકારં પન વિનાપિ ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, ઇત્થન્નામસ્સ ભિક્ખુનો પાપિકં દિટ્ઠિગતં ઉપ્પન્નં, સો તં દિટ્ઠિં અપ્પટિનિસ્સજ્જતિ, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લ’’ન્તિ એવં સામઞ્ઞતોપિ કમ્મવાચં કાતું વટ્ટતિ.
૬૫. ‘‘યં દિટ્ઠિં નિસ્સાય ભણ્ડનાદીનિ કરોતી’’તિ ઇમિના દિટ્ઠિં નિસ્સાય ઉપ્પન્નાનિ એવ ભણ્ડનાદીનિ ઇધ અધિપ્પેતાનિ, ન કેવલાનીતિ દસ્સેતિ. યો પન ‘‘ભણ્ડનાદીનં કરણે દોસો નત્થી’’તિ દિટ્ઠિકો હુત્વા ભણ્ડનાદિં કરોતિ, સાપિસ્સ દિટ્ઠિ એવ હોતિ, તસ્સપિ અપ્પટિનિસ્સગ્ગે કમ્મં કાતું વટ્ટતિ.
નિયસ્સકમ્મકથાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
કમ્મક્ખન્ધકવણ્ણનાનયો નિટ્ઠિતો.