૭. સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકો
છસક્યપબ્બજ્જાકથાદિવણ્ણના
૩૩૦. સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકે અનુપિયં નામાતિ અનુપિયા નામ. હેટ્ઠા પાસાદાતિ પાસાદતો હેટ્ઠા હેટ્ઠિમતલં, ‘‘હેટ્ઠાપાસાદ’’ન્તિપિ પાઠો. અભિનેતબ્બન્તિ વપિતખેત્તેસુ પવેસેતબ્બં. નિન્નેતબ્બન્તિ તતો નીહરિતબ્બં. નિદ્ધાપેતબ્બન્તિ સસ્સદૂસકતિણાદીનિ ઉદ્ધરિતબ્બં. ઉજું કારાપેતબ્બન્તિ પુઞ્જં કારાપેતબ્બં, અયમેવ વા પાઠો.
૩૩૨. પરદત્તોતિ પરેહિ દિન્નપચ્ચયેહિ પવત્તમાનો. મિગભૂતેન ચેતસાતિ કત્થચિ અલગ્ગતાય મિગસ્સ વિય જાતેન ચિત્તેન.
૩૩૩. મનોમયં કાયન્તિ ઝાનમનેન નિબ્બત્તં બ્રહ્મકાયં, ‘‘કિં નુ ખો અહં પસાદેય્યં, યસ્મિં મે પસન્ને બહુલાભસક્કારો ઉપ્પજ્જેય્યા’’તિ પઠમં ઉપ્પન્નપરિવિતક્કસ્સ મન્દપરિયુટ્ઠાનતાય દેવદત્તસ્સ તસ્મિં ખણે ઝાનપરિહાનિ નાહોસિ, પચ્છા એવ અહોસીતિ દટ્ઠબ્બં. તેનાહ ‘‘સહ ચિત્તુપ્પાદા’’તિઆદિ. દ્વે વા તીણિ વા માગધકાનિ ગામખેત્તાનીતિ એત્થ મગધરટ્ઠે ખુદ્દકં ગામખેત્તં ગાવુતમત્તં, મજ્ઝિમં પન દિયડ્ઢગાવુતમત્તં, મહન્તં અનેકયોજનમ્પિ હોતિ. તેસુ મજ્ઝિમેન ગામખેત્તેન દ્વે વા ખુદ્દકેન તીણિ વા ગામખેત્તાનિ, તસ્સ સરીરં તિગાવુતપ્પમાણો અત્તભાવોતિ વુત્તં હોતિ.
૩૩૪. સત્થારોતિ ગણસત્થારો. નાસ્સસ્સાતિ ન એતસ્સ ભવેય્ય. તન્તિ સત્થારં. તેનાતિ અમનાપેન. સમ્મન્નતીતિ ચીવરાદિના અમ્હાકં સમ્માનં કરોતિ, પરેહિ વા અયં સત્થા સમ્માનીયતીતિ અત્થો.
૩૩૫. નાસાય પિત્તં ભિન્દેય્યુન્તિ અચ્છપિત્તં વા મચ્છપિત્તં વા નાસાપુટે પક્ખિપેય્યું. અસ્સતરીતિ વળવાય કુચ્છિસ્મિં ગદ્રભસ્સ જાતા. તસ્સા હિ ગહિતગબ્ભાય વિજાયિતુમસક્કોન્તિયા ઉદરં ફાલેત્વા પોતકં નીહરન્તિ. તેનાહ ‘‘અત્તવધાય ગબ્ભં ગણ્હાતી’’તિ.
૩૩૯. પોત્થનિકન્તિ છુરિકં, ‘‘ખર’’ન્તિપિ વુચ્ચતિ.
૩૪૨. મા કુઞ્જર નાગમાસદોતિ હે કુઞ્જર બુદ્ધનાગં વધકચિત્તેન મા ઉપગચ્છ. દુક્ખન્તિ દુક્ખકારણત્તા દુક્ખં. ઇતોતિ ઇતો જાતિતો. યતોતિ યસ્મા, યન્તસ્સ વા, ગચ્છન્તસ્સાતિ અત્થો. મા ચ મદોતિ મદો તયા ન કાતબ્બોતિ અત્થો.
૩૪૩. તિકભોજનન્તિ તીહિ ભુઞ્જિતબ્બં ભોજનં, તતો અધિકેહિ એકતો પટિગ્ગહેત્વા ભુઞ્જિતું ન વટ્ટનકં ગણભોજનપટિપક્ખં ભોજનન્તિ અત્થો. કોકાલિકોતિઆદીનિ દેવદત્તપરિસાય ગણપામોક્ખાનં નામાનિ. કપ્પન્તિ મહાનિરયે આયુકપ્પં, તં અન્તરકપ્પન્તિ કેચિ. કેચિ પન ‘‘અસઙ્ખ્યેય્યકપ્પ’’ન્તિ.
છસક્યપબ્બજ્જાકથાદિવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
સઙ્ઘભેદકકથાવણ્ણના
૩૪૫. પરસ્સ ચિત્તં ઞત્વા કથનં આદેસનાપાટિહારિયં. કેવલં ધમ્મદેસના અનુસાસનીપાટિહારિયં. તદુભયમ્પિ ધમ્મી કથા નામ. તાય થેરો ઓવદિ. ઇદ્ધિવિધં ઇદ્ધિપાટિહારિયં નામ. તેન સહિતા અનુસાસની એવ ધમ્મી કથા. તાય થેરો ઓવદિ.
‘‘થુલ્લચ્ચયં દેસાપેહી’’તિ ઇદં ભેદપુરેક્ખારસ્સ ઉપોસથાદિકરણે થુલ્લચ્ચયસ્સ ઉપોસથક્ખન્ધકાદીસુ પઠમમેવ પઞ્ઞત્તત્તા વુત્તં, ઇતરથા એતેસં આદિકમ્મિકત્તા અનાપત્તિયેવ સિયા.
૩૪૬. સરસીતિ સરો. મહિં વિક્રુબ્બતોતિ મહિં દન્તેહિ વિલિખન્તસ્સ. ઇદઞ્ચ હત્થીનં સભાવદસ્સનં. નદીસૂતિ સરેસુ. ભિસં ઘસમાનસ્સાતિ યોજના. જગ્ગતોતિ યૂથં પાલેન્તસ્સ.
૩૪૭. દૂતેય્યં ગન્તુન્તિ દૂતકમ્મં પત્તું, દૂતકમ્મં કાતુન્તિ અત્થો. સહિતાસહિતસ્સાતિ યુત્તાયુત્તસ્સ, યં વત્તું, કાતુઞ્ચ યુત્તં, તત્થ કુસલો. અથ વા અધિપ્પેતાનાધિપ્પેતસ્સ વચનસ્સ કુસલો, બ્યઞ્જનમત્તે ન તિટ્ઠતિ, અધિપ્પેતત્થમેવ આરોચેતીતિ અત્થો.
૩૫૦. ગાથાસુ જાતૂતિ એકંસેન. મા ઉદપજ્જથ મા હોતૂતિ અત્થો. પાપિચ્છાનં યથાગતીતિ પાપિચ્છાનં પુગ્ગલાનં યાદિસી ગતિ અભિસમ્પરાયો. તં અત્થજાતં. ઇમિનાપિ કારણેન જાનાથાતિ દેવદત્તસ્સ ‘‘પણ્ડિતો’’તિઆદિના ઉપરિ વક્ખમાનાકારં દસ્સેતિ.
પમાદં અનુચિણ્ણોતિ પમાદં આપન્નો. આસીસાયન્તિ અવસ્સંભાવીઅત્થસિદ્ધિયં. સા હિ ઇધ આસીસાતિ અધિપ્પેતા, ન પત્થના. ઈદિસે અનાગતત્થે અતીતવચનં સદ્દવિદૂ ઇચ્છન્તિ.
દુબ્ભેતિ દુબ્ભેય્ય. વિસકુમ્ભેનાતિ એકેન વિસપુણ્ણકુમ્ભેન. સોતિ સો પુગ્ગલો. ન પદૂસેય્ય વિસમિસ્સં કાતું ન સક્કોતીતિ અત્થો. ભયાનકોતિ વિપુલગમ્ભીરભાવેન ભયાનકો. તેનાપિ દૂસેતું ન સક્કુણેય્યતં દસ્સેતિ. વાદેનાતિ દોસકથનેન. ઉપહિંસતીતિ બાધતિ.
સઙ્ઘભેદકકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
ઉપાલિપઞ્હાકથાવણ્ણના
૩૫૧. ન પન એત્તાવતા સઙ્ઘો ભિન્નો હોતીતિ સલાકગ્ગાહાપનમત્તેન સઙ્ઘભેદાનિબ્બત્તિતો વુત્તં. ઉપોસથાદિસઙ્ઘકમ્મે કતે એવ હિ સઙ્ઘો ભિન્નો હોતિ. તત્થ ચ ઉપોસથપવારણાસુ ઞત્તિનિટ્ઠાનેન, સેસકમ્મેસુ અપલોકનાદિકમ્મપરિયોસાનેન સઙ્ઘભેદો સમત્થોતિ દટ્ઠબ્બો.
‘‘અભબ્બતા ન વુત્તા’’તિ ઇદં ‘‘ભિક્ખવે, દેવદત્તેન પઠમં આનન્તરિયકમ્મં ઉપચિત’’ન્તિઆદિના આનન્તરિયત્તં વદતા ભગવતા તસ્સ અભબ્બતાસઙ્ખાતા પારાજિકતા ન પઞ્ઞત્તા. એતેન આપત્તિ વિય અભબ્બતાપિ પઞ્ઞત્તિઅનન્તરમેવ હોતિ, ન તતો પુરેતિ દસ્સેતિ. ઇધ પન આદિકમ્મિકસ્સપિ અનાપત્તિયા અવુત્તત્તા દેવદત્તાદયોપિ ન મુત્તાતિ દટ્ઠબ્બં.
તયો સતિપટ્ઠાનાતિઆદીસુ તયો એવ સતિપટ્ઠાના, ન તતો પરન્તિ એકસ્સ સતિપટ્ઠાનસ્સ અધમ્મો, ન પન તિણ્ણં સતિપટ્ઠાનત્તવિધાનં છ ઇન્દ્રિયાનીતિ અનિન્દ્રિયસ્સપિ એકસ્સ ઇન્દ્રિયત્તવિધાનમેવ અધમ્મો. એવં સેસેસુપિ. ન કેવલઞ્ચ એતેવ, ‘‘ચત્તારો ખન્ધા, તેરસાયતનાની’’તિઆદિના યત્થ કત્થચિ વિપરીતતો પકાસનં સબ્બં અધમ્મો. યાથાવતો પકાસનઞ્ચ સબ્બં ધમ્મોતિ દટ્ઠબ્બં. પકાસનન્તિ ચેત્થ તથા તથા કાયવચીપયોગસમુટ્ઠાપિકા અરૂપક્ખન્ધાવ અધિપ્પેતા, એવમેત્થ દસકુસલકમ્મપથાદીસુ અનવજ્જટ્ઠેન સરૂપતો ધમ્મેસુ, અકુસલકમ્મપથાદીસુ સાવજ્જટ્ઠેન સરૂપતો અધમ્મેસુ ચ તદઞ્ઞેસુ ચ અબ્યાકતેસુ યસ્સ કસ્સચિ કોટ્ઠાસસ્સ ભગવતા પઞ્ઞત્તક્કમેનેવ પકાસનં ‘‘ધમ્મો’’તિ ચ વિપરીતતો પકાસનં ‘‘અધમ્મો’’તિ ચ દસ્સિતન્તિ દટ્ઠબ્બં. કામઞ્ચેત્થ વિનયાદયોપિ યથાભૂતતો, અયથાભૂતતો ચ પકાસનવસેન ધમ્માધમ્મેસુ એવ પવિસન્તિ, વિનયાદિનામેન પન વિસેસેત્વા વિસું ગહિતત્તા તદવસેસમેવ ધમ્માધમ્મકોટ્ઠાસે પવિસતીતિ દટ્ઠબ્બં.
ઇમં અધમ્મં ધમ્મોતિ કરિસ્સામાતિઆદિ ધમ્મઞ્ચ અધમ્મઞ્ચ યાથાવતો ઞત્વાવ પાપિચ્છં નિસ્સાય વિપરીતતો પકાસેન્તસ્સેવ સઙ્ઘભેદો હોતિ, ન પન તથાસઞ્ઞાય પકાસેન્તસ્સાતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. એસ નયો ‘‘અવિનયં વિનયોતિ દીપેન્તી’’તિઆદીસુપિ. તત્થ નિય્યાનિકન્તિ ઉક્કટ્ઠન્તિ અત્થો. ‘‘તથેવા’’તિ ઇમિના ‘‘એવં અમ્હાકં આચરિયકુલ’’ન્તિઆદિના વુત્તમત્થં આકડ્ઢતિ.
સંવરો પહાનં પટિસઙ્ખાતિ સંવરવિનયો, પહાનવિનયો, પટિસઙ્ખાવિનયો ચ વુત્તો. તેનાહ ‘‘અયં વિનયો’’તિ. ‘‘પઞ્ઞત્તં અપઞ્ઞત્ત’’ન્તિ દુકં ‘‘ભાસિતં અભાસિત’’ન્તિ દુકેન અત્થતો સમાનમેવ, તથા દુટ્ઠુલ્લદુકં ગરુકદુકેન. તેનેવ તેસં ‘‘ચત્તારો સતિપટ્ઠાના…પે॰… ઇદં અપઞ્ઞત્તં નામા’’તિઆદિના સદિસનિદ્દેસો કતો. સાવસેસાપત્તિન્તિ અવસેસસીલેહિ સહિતાપત્તિં. નત્થિ એતિસ્સં આપન્નાયં સીલાવસેસાતિ અનવસેસાપત્તિ.
૩૫૪. પાળિયં સમગ્ગાનઞ્ચ અનુગ્ગહોતિ યથા સમગ્ગાનં સામગ્ગી ન ભિજ્જતિ, એવં અનુગ્ગહણં અનુબલપ્પદાનં.
૩૫૫. સિયા નુ ખોતિ સમ્ભવેય્ય નુ ખો. તસ્મિં અધમ્મદિટ્ઠીતિ અત્તનો ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિ એતસ્મિં દીપને અયુત્તદિટ્ઠિ. ભેદે અધમ્મદિટ્ઠીતિ ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિ દીપેત્વા અનુસ્સાવનસલાકગ્ગાહાપનાદિના અત્તાનં મુઞ્ચિત્વા ચતુવગ્ગાદિકં સઙ્ઘં એકસીમાયમેવ ઠિતતો વિનિધાય દિટ્ઠિન્તિ યા તસ્મિં ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિ દીપને અત્તનો અધમ્મદિટ્ઠિ ઉપ્પજ્જતિ, તં વિનિધાય પટિચ્છાદેત્વા ‘‘ધમ્મો એવાય’’ન્તિ વિપરીતતો પકાસેત્વાતિ અત્થો. એવં સબ્બત્થ અત્થો વેદિતબ્બો.
ભેદે ધમ્મદિટ્ઠીતિ યથાવુત્તનયેન સઙ્ઘભેદને દોસો નત્થીતિ લદ્ધિકો. અયં પન ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિ દીપને અધમ્મદિટ્ઠિકો હુત્વાપિ તં દિટ્ઠિં વિનિધાય કરણેન સઙ્ઘભેદકો અતેકિચ્છો જાતો. એવં ભેદે વેમતિકોતિ ઇમસ્સ પન ભેદે વેમતિકદિટ્ઠિયા વિનિધાનમ્પિ અત્થિ. સેસં સમમેવ. તસ્મિં ધમ્મદિટ્ઠિભેદે અધમ્મદિટ્ઠીતિ અયં પન ભેદે અધમ્મદિટ્ઠિં વિનિધાય કતત્તા સઙ્ઘભેદકો અતેકિચ્છો જાતો. સુક્કપક્ખે પન સબ્બત્થ ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિઆદિદીપને વા ભેદે વા ધમ્મદિટ્ઠિતાય દિટ્ઠિં અવિનિધાયેવ કતત્તા સઙ્ઘભેદકોપિ સતેકિચ્છો જાતો. તસ્મા ‘‘અધમ્મં ધમ્મો’’તિઆદિદીપને વા સઙ્ઘભેદે વા ઉભોસુપિ વા અધમ્મદિટ્ઠિ વા વેમતિકો વા હુત્વા તં દિટ્ઠિં, વિમતિઞ્ચ વિનિધાય ‘‘ધમ્મો’’તિ પકાસેત્વા વુત્તનયેન સઙ્ઘભેદં કરોન્તસ્સેવ આનન્તરિયં હોતીતિ વેદિતબ્બં.
ઉપાલિપઞ્હાકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
સઙ્ઘભેદકક્ખન્ધકવણ્ણનાનયો નિટ્ઠિતો.