નમો તસ્સ ભગવતો અરહતો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ
કઙ્ખાવિતરણીપુરાણ-ટીકા
ગન્થારમ્ભકથા
બુદ્ધં
ભદન્તબુદ્ધઘોસેન, માતિકાટ્ઠકથા સુભા;
તસ્સા હિ લીનપદં વિ-કાસનકોયમારમ્ભો.
ગન્થારમ્ભકથાવણ્ણના
વિપ્પસન્નેનાતિ ‘‘ચેતસા’’તિ વુત્તત્તા તીસુ વન્દનાસુ ચેતોવન્દના અધિપ્પેતા. તન્નિન્નતાદિવસેન કાયાદીહિ પણામકરણં વન્દના, ગુણવસેન મનસાપિ તથાવ કરણં માનં, પચ્ચયપ્પટિપત્તિયાદીહિ પૂજાકરણં પૂજા, પચ્ચયાદીનં અભિસઙ્ખરણં સક્કચ્ચ કરણં સક્કારો, તેસં. ભાજનન્તિ આધારો, અધિકરણં વા.
થેરા મહાકસ્સપાદયો, તેસં વંસોતિ થેરવંસો, આગમાધિગમસમ્પદાય તસ્સ વંસસ્સ પદીપભૂતાતિ થેરવંસપ્પદીપા, તેસં થેરવંસપ્પદીપાનં. અસંહીરત્તા થિરાનં. વિનયક્કમેતિ વિનયપિટકે, આરમ્ભાનુરૂપવચનમેતં. સુત્તાભિધમ્મેસુપિ તે થિરા એવ. ‘‘બુદ્ધં ધમ્મઞ્ચ સઙ્ઘઞ્ચ પુબ્બાચરિયસીહાનઞ્ચા’’તિ અવત્વા કસ્મા વિસું વુત્તન્તિ ચે? પયોજનવિસેસદસ્સનત્થં. વત્થુત્તયસ્સ હિ પણામકરણસ્સ અન્તરાયનિવારણં પયોજનં ચ-સદ્દેન પુબ્બાચરિયસીહાનઞ્ચ નમો કત્વાતિ યોજના. અથ વા ‘‘વન્દિત્વા’’તિ ચેતોવન્દનં દસ્સેત્વા તતો ‘‘નમો કત્વા’’તિ વાચાવન્દના, ‘‘કતઞ્જલી’’તિ કાયવન્દનાપિ દસ્સિતાતિ યોજેતબ્બં.
ઇદાનિ અભિધાનપ્પયોજનં દસ્સેતું ‘‘પામોક્ખ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ પામોક્ખન્તિ પધાનં. સીલઞ્હિ સબ્બેસં કુસલધમ્માનં પધાનં આદિભાવતો. યથા ચ સત્તાનં ખજ્જભોજ્જલેય્યપેય્યવસેન ચતુબ્બિધોપિ આહારો મુખેન પવિસિત્વા અઙ્ગમઙ્ગાનિ ફરતિ, એવં યોગિનોપિ ચાતુભૂમકં કુસલં સીલમુખેન પવિસિત્વા અત્થસિદ્ધિં સમ્પાદેતિ. તેન વુત્તં ‘‘મુખ’’ન્તિઆદિ. અથ વા મુખન્તિ ઉપાયો, તેન મોક્ખપ્પવેસાય નિબ્બાનસચ્છિકિરિયાય મુખં ઉપાયોતિ અત્થો. મહેસિના યં પાતિમોક્ખં પકાસિતન્તિ સમ્બન્ધો. મહન્તે સીલાદિક્ખન્ધે એસિ ગવેસીતિ મહેસિ.
સૂરતેન નિવાતેનાતિ ‘‘તત્થ કતમં સોરચ્ચં? યો કાયિકો અવીતિક્કમો’’તિઆદિના (ધ॰ સ॰ ૧૩૪૯) સૂરતેન, નીચવુત્તિના માનુદ્ધચ્ચવસેન અત્તાનં અનુક્ખિપનભાવેન નિવાતેન. વિનયાચારયુત્તેન ચારિત્તવારિત્તેહિ યુત્તેન. ‘‘સોણત્થેરેન યાચિતો’’તિ અવત્વા ‘‘સૂરતેના’’તિઆદિ
નામેનાતિ અત્તનો ગુણનામેન. સદ્દલક્ખણસુભતો, વિનિચ્છયસુભતો, વિઞ્ઞેય્યસુભતો ચ સુભં.
ગન્થારમ્ભકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
નિદાનવણ્ણના
‘‘આવિકતા હિસ્સ ફાસુ હોતિ, તત્થાયસ્મન્તે પુચ્છામિ…પે॰… તુણ્હી, એવમેતં ધારયામી’’તિ વત્વા ‘‘ઉદ્દિટ્ઠં ખો આયસ્મન્તો નિદાન’’ન્તિઆદિના નયેન વુત્તં. એત્થેવ યાવતતિયાનુસાવનકથાવસાને અથ
સવનાણત્તિવચનન્તિ એત્થ સઙ્ઘનવકતરેન વત્તું અયુત્તન્તિ ચે? યુત્તમેવ. ‘‘પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન એવં વત્તબ્બ’’ન્તિ ભગવતા વુત્તત્તા ભગવતોવ આણત્તિ, ન ઉદ્દેસકસ્સ. ઇધ નવકતરવસેન વુત્તં. થેરોપિ પન ઉદ્દિસિતું લભતીતિ દસ્સનત્થં ‘‘થેરાધિકં પાતિમોક્ખ’’ન્તિ વુત્તં. ઇમિના સુત્તેન નવકતરો ન લભતીતિ ચે? તં દસ્સેતું ‘‘યો તત્થ ભિક્ખૂ’’તિઆદિ વુત્તં.
યથા ચતુવગ્ગેન ઠપેત્વા ઉપસમ્પદાપવારણાઅબ્ભાનાનિ સબ્બં સઙ્ઘકમ્મં કાતું વટ્ટતિ, એવં ‘‘અતિરેકવીસતિવગ્ગેન ઇમં નામ કમ્મં કાતબ્બ’’ન્તિ અવત્વા અતિરેકવચનત્તા અઞ્ઞં અત્થં સૂચેતિ, કિં તન્તિ ‘‘ચતુવગ્ગાદિના’’તિઆદિ. તઞ્હિ તેહિ એવ સિદ્ધં. કથં? ચતુવગ્ગેન ઉપસમ્પદાપવારણા…પે॰… વીસતિવગ્ગેન વજિરબુદ્ધિત્થેરેન લિખિતં. ઇતો પટ્ઠાય ‘‘લિખિત’’ન્તિ વુત્તે વજિરબુદ્ધિત્થેરેનાતિ ગહેતબ્બં.
સચે અનુપોસથેપિ વટ્ટેય્ય, ‘‘ઉપોસથં કરેય્યા’’તિ ન વદેય્ય, યસ્મા અનુપોસથે કાતું ન વટ્ટતિ, તસ્મા ‘‘અજ્જુપોસથો’’તિ વત્વા પુન ‘‘ઉપોસથં કરેય્યા’’તિ વુત્તં. ‘‘પચ્છિમકત્તિકપુણ્ણમા એવા’’તિ અવધારણં તતો પરં પવારણાદિવસસ્સ નત્થિતાય કતં. ઉદ્ધં પકતિઉપોસથે વુત્તેન પકતિચારિત્તેન સદ્ધિં ઇદમ્પિ.
‘‘નિમિત્તેન નિમિત્તં સમ્બન્ધિત્વા’’તિ ન વત્તબ્બં ‘‘તિવિધસમ્પત્તિયુત્તા’’તિ વુત્તત્તાતિ ચે? વત્તબ્બમેવ. કસ્મા? તિવિધસમ્પત્તિ નામ નિમિત્તસમ્પત્તિ, પરિસાસમ્પત્તિ, કમ્મવાચાસમ્પત્તીતિઆદિં વત્વા ‘‘નિમિત્તસમ્પત્તિ નામ પબ્બતનિમિત્તં, પાસાણનિમિત્ત’’ન્તિઆદિ
વીસતિવગ્ગકરણીયત્તા સઙ્ઘકમ્મસ્સ કમ્મારહેન સદ્ધિં એકવીસતિ ભિક્ખૂ નિસીદિતું ન સક્કોન્તી’’તિ વુત્તં, સુખનિસજ્જાવસેન નિસીદિતુન્તિ અધિપ્પાયો. ‘‘પરિમણ્ડલાકારેન નિસીદિતુ’’ન્તિ અટ્ઠકથાયં વુત્તં. તિયોજનં અતિક્કમિત્વાતિ મજ્ઝે ઠત્વા દિયડ્ઢં કત્વા તિયોજનં. કોણતો કિત્તેત્વાતિ નિમિત્તાનિ સમ્પન્નાનિપિ અઞ્ઞમઞ્ઞનામવિપરિયાયેન, અનિમિત્તાનં નામેહિ ચ કિત્તેત્વાતિ અત્થો.
રાસિકતં પંસુપિ રુક્ખેસુ જાતેસુ સુદ્ધપંસુપબ્બતો હોતિ. ગુળપિણ્ડપરિમાણો થૂલતાય, ન તુલગણનાય. ભૂમિયં પતિટ્ઠિતો’’તિ ઇમિના કુટસરાવાદીસુ રોપિતં પટિક્ખિપતિ, તતો અપનેત્વા પન તઙ્ખણમ્પિ ભૂમિયં રોપિતો વટ્ટતિ. નવમૂલસાખાનિગ્ગમનં પન અકારણં. ખન્ધં છિન્દિત્વા રોપિતે પન એતં યુજ્જતિ. સૂચિદણ્ડકપ્પમાણો કનિટ્ઠઙ્ગુલિપરિમાણમત્તો. ‘‘અટ્ઠઙ્ગુલુબ્બેધો’’તિ ઇમિના ઉબ્બેધો પરિચ્છિન્નો હોતિ, ‘‘ગોવિસાણમત્તો’’તિ ઇમિના પરિણાહો. ‘‘એવં સન્તેપિ ગોવિસાણપરિણાહે પરિચ્છેદો નત્થિ, તસ્મા ખુદ્દકોપિ મહન્તોપિ વટ્ટતિ એવાતિ વદન્તિ.
જાતસ્સરે પરિપુણ્ણમેવ ઉદકં નિમિત્તૂપગં દિસ્વા અપરિપુણ્ણં અન્તરા ઠિતિભૂતં ‘‘જાતસ્સરે સમ્મતા’’તિ વુત્તં વિપત્તિં ન આપજ્જતીતિ ‘‘નદિયા સમ્મતા, સમુદ્દે સમ્મતા, જાતસ્સરે સમ્મતા’’તિ એત્થાપિ લોણી ન ગહિતા. બદ્ધસીમં વા નદિસમુદ્દજાતસ્સરે વા અનોક્કમિત્વાતિ એત્થાપિ ‘‘નદિયા વા, ભિક્ખવે, સમુદ્દે વા જાતસ્સરે વા’’તિ (મહાવ॰ ૧૪૭) એત્થાપિ ન ગહિતા. તસ્મા લોણી ન અબદ્ધસીમાતિ ચે? અબદ્ધસીમાવ. ‘‘યોપિ નદિં વા સમુદ્દં વા ભિન્દિત્વા નિક્ખન્તઉદકેન કતો સોબ્ભો એતં લક્ખણં પાપુણાતિ, અયમ્પિ
અગમનપથેસૂતિ એત્થ એકદિવસેન ગન્ત્વા પચ્ચાગન્તું અસક્કુણેય્યટ્ઠાનેતિ વદન્તિ, બદ્ધસીમાભાવં પટિક્ખિપિત્વાતિ અત્થો.
‘‘સમન્તા ઉદકુક્ખેપા’’તિ વુત્તત્તા સબ્બદિસાસુ ગહેતબ્બમેવાતિ ચે? યતો લબ્ભતિ, તતો ગહેતબ્બો ‘‘યસ્મિં પદેસે પકતિવીચિયો ઓત્થરિત્વા અન્વડ્ઢમાસો, અડ્ઢમાસસ્સ વા અનુ. યો પન કેનચિ અન્તમસો તિરચ્છાનેનપિ ખણિત્વા અકતોતિ અધિપ્પાયો.
‘‘અઞ્ઞં તત્તકંયેવ પરિચ્છેદં અનતિક્કમિત્વા ઠિતોપિ કમ્મં કોપેતી’’તિ વુત્તત્તા અતિક્કમિત્વા ઠિતો ન કોપેતીતિ દીપિતમેવ હોતીતિ ઉપતિસ્સત્થેરો, તં પન ‘‘દ્વિન્નં ઉદકુક્ખેપાનં અન્તરે અઞ્ઞો એકો ઉદકુક્ખેપો ઉપચારત્થાય ઠપેતબ્બો’’તિ વચનેન વિરુજ્ઝતિ. સમન્તપાસાદિકાયઞ્હિ ‘‘અઞ્ઞં તત્તકંયેવા’’તિ પદં નત્થિ. તસ્મા તસ્સાધિપ્પાયો પરિયેસિતબ્બો. અન્તોઉદકુક્ખેપસીમાય ઉપચારત્થાય ઠપિતં ઉદકુક્ખેપપરિચ્છેદં અનતિક્કમિત્વાતિ અત્થો ગહેતબ્બો. થેરેન અઞ્ઞથા પપઞ્ચિત્વા લિખિતં.
‘‘સભાગવત્થુના લહુકાપત્તિ’’ન્તિ વુત્તત્તા સભાગસઙ્ઘાદિસેસં આરોચેતું વટ્ટતીતિ ચે? ન વટ્ટતિ દેસનાગામિનિં સન્ધાય ઇધ વુત્તત્તા. તસ્મા એવ સમુચ્ચયક્ખન્ધકે ‘‘સભાગસઙ્ઘાદિસેસં આપન્નસ્સ પન સન્તિકે આવિકાતું ન વટ્ટતિ. સચે આવિકરોતિ, આપત્તિ આવિકતા હોતિ, દુક્કટા પન ન મુચ્ચતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૦૨) વુત્તં. યથા સઙ્ઘેન ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો…પે॰… પટિકરિસ્સતી’’તિ વત્વા ઉપોસથં કાતું લભતિ, એવં તીહિ દ્વીહિપિ અઞ્ઞં સુદ્ધં પસ્સિત્વા ‘‘પટિકરિસ્સામા’’તિ વત્વા ઉપોસથં કાતું વટ્ટતિ. એકેનાપિ ‘‘પરિસુદ્ધં લભિત્વા પટિકરિસ્સામી’’તિ આભોગં કત્વા ઉપોસથં કાતું વટ્ટતીતિ. અટ્ઠકથાયમ્પિ ‘‘સામન્તો ભિક્ખુ એવમસ્સ વચનીયોતિ એત્થ સભાગો એવ વત્તબ્બો. વિસભાગસ્સ હિ વુચ્ચમાને ભણ્ડનકલહસઙ્ઘભેદાદીનિપિ હોન્તિ, તસ્મા તસ્સ અવત્વા ઇતો વુટ્ઠહિત્વા ‘‘યદા અઞ્ઞં સુદ્ધં ભિક્ખું અનાપત્તિકં પસ્સિસ્સતિ, તદા તસ્સ સન્તિકે’’તિ વુત્તત્તા લહુકસ્સેવ અનુઞ્ઞાતત્તા સમુચ્ચયક્ખન્ધકે વુત્તત્તા સભાગસઙ્ઘાદિસેસં પન ઞત્તિયા આરોચેત્વા ઉપોસથં કાતું ન વટ્ટતિ.
દેવબ્રહ્મા ‘‘યસ્સ ઉપસમ્પદા પટિક્ખિત્તા’’તિ વુત્તં.
‘‘ચાતુમાસિનિયં પન પવારિતાનં સન્તિકે અનુપગતેન વા છિન્નવસ્સેન વા વુટ્ઠવસ્સેન વા’’તિ અવત્વા ‘‘અનુપગતેન વા છિન્નવસ્સેન વા’’તિ એત્તકમેવ વુત્તં. વુટ્ઠવસ્સો પન તસ્મિં કાલે અનુપગતત્તા ‘‘અનુપગતો’’તિ સઙ્ખ્યં ગતોતિ. સબ્બાય વુટ્ઠિતાય સબ્બે વુટ્ઠહિત્વા ગતે સન્નિપાતેતું ન સક્કા, એકચ્ચે સન્નિપાતેત્વા પારિસુદ્ધિં આરોચેતું વટ્ટતીતિ વદન્તિ. કસ્મા? ઞત્તિં ઠપેત્વા કત્તબ્બસઙ્ઘકમ્માભાવા વગ્ગં ન હોતીતિ. પવારણાયપિ એસેવ નયો. અયઞ્હેત્થ વિસેસો – સચે પુરિમિકાય ઉપગતેહિ પચ્છિમિકાય ઉપગતા થોકતરા ચેવ હોન્તિ સમસમા ચ, સઙ્ઘપવારણાય ચ ગણં પૂરેન્તિ, સઙ્ઘપવારણાવસેન ઞત્તિ ઠપેતબ્બાતિ. ‘‘એકોવ ભિક્ખુ હોતિ…પે॰… અઞ્ઞેસં અનાગતભાવં ઞત્વા’’તિ વુત્તત્તા અધિટ્ઠાનુપોસથં સીમં પવિસિત્વા કાતું ન સક્કાતિ વદન્તિ.
‘‘કિં સઙ્ઘસ્સ પુબ્બકિચ્ચ’’ન્તિ ઇદં ન ઞત્તિં ઠપેત્વા વત્તબ્બં. તઞ્હિ ઞત્તિતો પુરેતરમેવ કરીયતિ. તસ્મા ‘‘સુણાતુ મે, ભન્તે, સઙ્ઘો, કિં સઙ્ઘસ્સ પુબ્બકિચ્ચં, યદિ સઙ્ઘસ્સ પત્તકલ્લ’’ન્તિ વત્તબ્બં સિયાતિ. તથાપિ ન વત્તબ્બં. ન હિ તં ઞત્તિયા અન્તો કરીયતીતિ. એવં સન્તે નેતં વત્તબ્બન્તિ આપજ્જતિ પયોજનાભાવાતિ ચે? ન, યથાગતટ્ઠાને એવ વત્તબ્બતો, પરપદાપેક્ખતાયાતિ વુત્તં હોતિ. ઇદં પુબ્બકિચ્ચં અકત્વા ઉપોસથકમ્મં કરોન્તો સઙ્ઘો, પુગ્ગલો વા ઠપનક્ખેત્તાતિક્કમે આપજ્જતિ. તસ્મિઞ્હિ ખેત્તે અતિક્કન્તે સમ્મજ્જનાદિકરણે આપત્તિમોક્ખો ન હોતિ ઉપોસથકમ્મતો પુબ્બે કત્તબ્બકમ્માકરણપચ્ચયત્તા તસ્સા આપત્તિયા. ન સા કમ્મપરિયોસાનાપેક્ખા એત્થાગતસમ્પજાનમુસાવાદાપત્તિ વિય, તસ્મા પાતિમોક્ખુદ્દેસકો ભિક્ખુ ‘‘પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથા’’તિ વત્તુકામો પઠમમેવ પારિસુદ્ધાપારિસુદ્ધિપચ્ચયં પુબ્બકિચ્ચં સરાપેતિ. તઞ્હિ કતં પારિસુદ્ધિપચ્ચયો હોતિ, અકતં અપારિસુદ્ધિપચ્ચયો. તેનેવ ઉભયાપેક્ખાધિપ્પાયેન કતં, ન કતન્તિ અવત્વા ‘‘કિં સઙ્ઘસ્સ પુબ્બકિચ્ચ’’મિચ્ચેવાહ. તત્થ અકતપક્ખે તાવ પારિસુદ્ધિઆરોચનક્કમનિદસ્સનત્થં પરતો
‘‘સબ્બન્તિમેન પરિચ્છેદેન ચતૂહિ ભિક્ખૂહિ સન્નિપતિત્વા’’તિ ચ, ‘‘ઉપોસથકરણત્થં સન્નિપતિતે સઙ્ઘે બહિ…પે॰… અદેન્તેન છન્દો દાતબ્બો’’તિ ચ વદન્તિ. અસન્નિપતિતેપિ પન વટ્ટતિ. ઇદઞ્હિ છન્દદાનસમયદસ્સનત્થં વુત્તં. ઉપોસથકરણત્થં સન્નિપતિતે સઙ્ઘે બહિ ઉપોસથં કત્વા આગતસ્સ કત્તબ્બાકારદસ્સનત્થઞ્ચ વુત્તં. પધાનઘરવાસિનો પધાનઘરં પવિસિતુકામા અત્તનો સભાગભિક્ખૂનં છન્દં દત્વા સચે સઙ્ઘો સન્નિપતતિ, ‘‘મય્હં છન્દો આરોચેતબ્બો’’તિ વત્વા પધાનઘરં પવિસન્તિ. અયં સીહળદીપે પયોગો. આરોચેન્તેન પન સન્નિપતિતે આરોચેતબ્બં. પઞ્ચસુ ભિક્ખૂસુ એકસ્મિં વિહારે વસન્તેસુ એકસ્સ છન્દપારિસુદ્ધિં આહરિત્વા ચતુન્નં પાતિમોક્ખં ઉદ્દિસિતું અનુઞ્ઞાતત્તા સન્નિપતિતે છન્દો ગહેતબ્બો આરોચેતબ્બોતિ વચનં નિરત્થકં વિય. ‘‘થેય્યસંવાસકો પટિજાનાતીતિ (મહાવ॰ ૧૬૫) વચનતો સામણેરેન આહટાપિ વટ્ટતિ. કમ્મં ન કોપેતી’’તિ ચ, ‘‘સચે પુબ્બે છન્દં દત્વા બહિસીમાગતો પુન પવિસતિ, પચ્છા છન્દગ્ગહણકિચ્ચં નત્થિ, તસ્સ પયોગો સીમાસમ્મુતિવસેન વેદિતબ્બો’’તિ ચ ‘‘છન્દદાને તિક્ખત્તું વચને ઇદં પયોજનં – પઠમં સમગ્ગભાવં, દુતિયં પચ્છા વિધાતબ્બભાવં, તતિયં છન્દહારકસ્સ દુક્કટમોચનં દીપેતી’’તિ (વજિર॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૧૬૪) ચ લિખિતં. બિળાલસઙ્ખલિકાબદ્ધાવ હોતિ અન્તોગેહે એવ સમ્પયોજનત્તા, યથા સા ન કત્થચિ ગચ્છતિ, તથા સાપિ ન કત્થચિ ગચ્છતીતિ અધિપ્પાયો. ઇતરથા વિસેસનં નિરત્થકં હોતીતિ આચરિયેન ગહિતં.
‘‘ન હિ તં અકત્વા ઉપોસથં કાતું વટ્ટતી’’તિ પુબ્બે દસ્સિતત્તા ‘‘ઇદમ્પિ હિ ઉભય’’ન્તિ કસ્મા વુત્તન્તિ ચે? સેસાનિ થેરેન આણત્તેન કાતબ્બાનિ દસ્સિતાનિ, ઇમે પન દ્વે થેરેન વા પાતિમોક્ખુદ્દેસકેન વા ઞત્તિટ્ઠપનકેન વા યેન વા તેન વા કાતબ્બાનીતિ ચ, સમ્મજ્જનાદીનિ તત્થ તત્થ તાદિસાનિ પયોજનાનિ નિપ્ફાદેન્તિ, ઇમે પન દ્વે તત્થ તત્થ ન કિઞ્ચિ કમ્મં સાધેન્તિ, તસ્મા ‘‘કિં ઇમિના’’તિ અવત્વા કાતબ્બમેવાતિ દસ્સેતુઞ્ચ ‘‘ઇદમ્પિ હિ ઉભય’’ન્તિઆદિ વુત્તં. ‘‘આયસ્મન્તાનં પાદે વન્દતી’’તિ
સઙ્ઘસ્સ ઉદ્દિટ્ઠં હોતીતિ સઙ્ઘેન ઉદ્દિટ્ઠં હોતીતિ અત્થો. સમગ્ગસ્સ હિ સઙ્ઘસ્સાતિ એત્થ સમગ્ગભાવસ્સ કાયસામગ્ગિકારણત્તા નત્થિ દોસોતિ ચે? તં ન, ઉદ્દેસેપિ સવનેપિ સમગ્ગભાવસ્સ
સઞ્ચિચ્ચ આપત્તિં આપજ્જતીતિ એત્થ અનાદરિયવસેન આપજ્જન્તો એવ અલજ્જી હોતિ, ન ઇતરોતિ. આપત્તિં પરિગૂહતીતિ એત્થ લજ્જાય પરિગૂહન્તો અલજ્જી ન હોતિ, ‘કિં ઇમિના’તિ અનાદરિયવસેન પરિગૂહન્તો હોતી’’તિ ચ લિખિતં.
‘‘સત્તન્નં આપત્તિક્ખન્ધાન’’ન્તિ ન વત્તબ્બં, ‘‘છન્ન’’ન્તિ વત્તબ્બન્તિ ચે? સત્તન્નમેવાતિ વત્તબ્બં. પારાજિકાપત્તિં આપન્નો હિ સચે અત્તનો સાપત્તિકભાવં પકાસેતિ, સઙ્ઘસ્સ ચ ઉપોસથો સમ્પજ્જતિ, તસ્સ ચ ગિહિભાવેન વા સામણેરભાવેન વા સુદ્ધિ હોતીતિ.
એકચ્ચે આચરિયા નામ ધમ્મભારિકો કિર આચરિયો. કસ્મા એવં વુત્તન્તિ ચે? યાવતતિયાનુસાવના નામ તિક્ખત્તું વચનં. તથા પાઠે અનાગતત્તા કેવલં ‘‘યાવતતિયં અનુસાવિત’’ન્તિ પદમેવ દિસ્વા ‘‘યસ્સ સિયા આપત્તિ, સો આવિકરેય્યા’’તિ ઇદં ‘‘સચે આપત્તિં આપન્ના, આવિકરોથા’’તિ ઇમમત્થં દીપેતિ. ‘‘અસન્તિયા આપત્તિયા તુણ્હી ભવિતબ્બ’’ન્તિ ઇદમ્પિ તમેવત્થં દીપેતિ. ‘‘તુણ્હીભાવેન ખો પનાયસ્મન્તે પરિસુદ્ધાતિ વેદિસ્સામી’’તિ ઇદમ્પિ તમેવાતિ એવમત્થં ગહેત્વા વુત્તં કિર.
અપરેતિ અત્થદસ્સિત્થેરો કિર. એતં સન્ધાયાતિ એત્થ ‘‘સકિમ્પિ અનુસાવિત’’ન્તિ પદસ્સ વચનેન તિક્ખત્તું અનુસાવના કાતબ્બાતિ એત્તકમેવ દીપિતં વિય દિસ્સતિ.
ઇમમત્થં સન્ધાય વુત્તન્તિ કથં વિઞ્ઞાયતીતિ ચે? ‘‘અયમેત્થ આચરિયપરમ્પરાભતો વિનિચ્છયો’’તિ વુત્તં.
‘‘સરમાનેના’’તિ સઙ્ઘમજ્ઝે વાતિઆદિ લક્ખણવચનં કિર. સઙ્ઘુપોસથકરણત્થં સઙ્ઘમજ્ઝે ચે નિસિન્નો, તસ્મિં સઙ્ઘમજ્ઝે આવિકાતબ્બા. ગણુપોસથકરણત્થઞ્ચે ગણમજ્ઝે નિસિન્નો, તસ્મિં ગણમજ્ઝે. એકસ્સેવ સન્તિકે ચે પારિસુદ્ધિઉપોસથં કત્તુકામો, તસ્મિં એકપુગ્ગલે આવિકાતબ્બાતિ, એતેન ન કેવલં સઙ્ઘમજ્ઝે એવાયં મુસાવાદો સમ્ભવતિ, અથ ખો એત્થ વુત્તલક્ખણેન અસતિપિ ‘‘પારિસુદ્ધિં આયસ્મન્તો આરોચેથા’’તિઆદિવિધાને ગણુપોસથેપિ સાપત્તિકો હુત્વા ઉપોસથં સચેપિ વેમતિકો હોતિ…પે॰… પટિકરિસ્સામીતિ એવં કતે યાવ વેમતિકો હોતિ, તાવ સભાગાપત્તિં પટિગ્ગહેતું લભતિ, અઞ્ઞેસઞ્ચ કમ્માનં પરિસુદ્ધો નામ હોતિ. પુન નિબ્બેમતિકો હુત્વા દેસેતબ્બં વા ન વાતિ નેવ પાળિયં, ન અટ્ઠકથાયં અત્થિ, દેસિતે પન દોસો નત્થિ. તથા ઇતો વુટ્ઠહિત્વા તં આપત્તિં પટિકરિસ્સામીતિ એત્થ ચ સકલસઙ્ઘે સભાગાપત્તિં આપન્ને, વેમતિકે ચાતિ લિખિતં (વજિર॰ ટી॰ મહાવગ્ગ ૧૬૯-૧૭૦).
નિદાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.