અનિયતકણ્ડં
૧. પઠમઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના
‘‘માતુગામેના’’તિ ‘‘માતુગામસઙ્ખાતાય એકાય ઇત્થિયા’’તિ વુત્તં. રહોતિ અપ્પકાસં. અપ્પકાસતા ચ યો અનાપત્તિં કરોતિ, તસ્સ અપચ્ચક્ખભાવતોતિ આહ ‘‘ચક્ખુસ્સ રહો’’તિ. નનુ ‘‘રહો નામ ચક્ખુસ્સ રહો, સોતસ્સ રહો. ચક્ખુસ્સ રહો નામ ન સક્કા હોતિ અક્ખિં વા નિખણિયમાને, ભમુકં વા ઉક્ખિપિયમાને, સીસં વા ઉક્ખિપિયમાને પસ્સિતું. સોતસ્સ રહો નામ ન સક્કા હોતિ પકતિકથા સોતુ’’ન્તિ પદભાજનપાળિયં સોતસ્સ રહોતિ આગતં, અથ કસ્મા તં અવત્વા ‘‘ચક્ખુસ્સ રહો’’તિ એત્તકમેવ વુત્તન્તિ આહ ‘‘કિઞ્ચાપી’’તિઆદિ. ઇમિના પાળિયં ‘‘સોતસ્સ રહો’’તિ ઇદં અત્થુદ્ધારવસેન વુત્તન્તિ દસ્સેતિ. અથ કથમેતં વિઞ્ઞાયતિ ‘‘ચક્ખુસ્સેવ રહો ઇધ અધિપ્પેતો’’તિ? ‘‘પટિચ્છન્ને આસને’’તિ વચનતો ‘‘સક્કા હોતિ મેથુનં ધમ્મં પટિસેવિતુ’’ન્તિ (પારા॰ ૪૪૫) ચ વુત્તત્તા. તેનેવાહ ‘‘સચેપી’’તિઆદિ. ‘‘પિહિતકવાટસ્સા’’તિ (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૪૪૪-૪૪૫) ઇમિના પટિચ્છન્નભાવતો ચક્ખુસ્સ રહોસબ્ભાવં દસ્સેતિ. અપિહિતકવાટસ્સ (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૪૪-૪૪૫) પન દ્વારે નિસિન્નો અનાપત્તિં કરોતિ, ન કેવલં અપિહિતકવાટસ્સ ગબ્ભસ્સ દ્વારે નિસિન્નોવ અનાપત્તિં કરોતિ, અન્તોદ્વાદસહત્થે ઓકાસે નિસિન્નોપીતિ વેદિતબ્બો. તેનાહ ‘‘યત્થ પન સક્કા દટ્ઠુ’’ન્તિઆદિ. યસ્મા નિસીદિત્વા નિદ્દાયન્તો કપિમિદ્ધપરેતો કઞ્ચિ કાલં ચક્ખૂનિ ઉમ્મીલેતિ, કઞ્ચિ કાલં નિમીલેતિ, ન ચ મહાનિદ્દં ઓક્કમતિ, તસ્મા ‘‘નિદ્દાયન્તોપિ અનાપત્તિં કરોતી’’તિ વુત્તં. નિપજ્જિત્વા નિદ્દાયન્તો પન તાદિસો ન હોતીતિ આહ ‘‘નિપજ્જિત્વા નિદ્દાયન્તોપિ ન કરોતી’’તિ, અનાપત્તિં ન કરોતીતિ અત્થો. મેથુનસ્સ માતુગામો દુતિયો ન હોતિ. ઇત્થિયો હિ અઞ્ઞમઞ્ઞિસ્સા વજ્જં પટિચ્છાદેન્તિ. તેનેવ વેસાલિયં (પારા॰ ૭૬-૭૭) મહાવને દ્વારં વિવરિત્વા નિપન્ને ભિક્ખુમ્હિ સમ્બહુલા ઇત્થિયો યાવદત્થં ‘‘ઇત્થીનં પન સતમ્પિ ન કરોતી’’તિ. તં કમ્મન્તિ અજ્ઝાચારકમ્મં. યસ્મા નિસીદિત્વાવ નિપજ્જતિ, તસ્મા ‘‘એત્થ ચા’’તિઆદિમાહ. તિણ્ણં ધમ્માનં અઞ્ઞતરેન કારેતબ્બોતિ નિસજ્જં પટિજાનમાનસ્સ તિણ્ણં ધમ્માનં અઞ્ઞતરસમાયોગો હોતિયેવાતિ વુત્તં. પારાજિકેન, પન સઙ્ઘાદિસેસેન ચ પાચિત્તિયેન ચ તેનાકારેન નિસજ્જં પટિજાનમાનોવ કારેતબ્બો. ન અપ્પટિજાનમાનોતિ નિસજ્જં અપ્પટિજાનમાનો તિણ્ણં ધમ્માનં અઞ્ઞતરેન ન કારેતબ્બોતિ. અલજ્જીપિ હિ પટિજાનમાનોવ આપત્તિયા કારેતબ્બો. યાવ ન પટિજાનાતિ, તાવ ‘‘નેવ સુદ્ધો’’તિ વા ‘‘ન અસુદ્ધો’’તિ વા વત્તબ્બો, વત્તાનુસન્ધિના પન કારેતબ્બોતિ. વુત્તઞ્હેતં –
‘‘પટિઞ્ઞા લજ્જીસુ કતા, અલજ્જીસુ એવં ન વિજ્જતિ;
બહુમ્પિ અલજ્જી ભાસેય્ય, વત્તાનુસન્ધિતેન કારયે’’તિ. (પરિ॰ ૩૫૯);
ન કેવલં તિણ્ણં ધમ્માનં અઞ્ઞતરેન ચોદનાયમેવ એવં પટિઞ્ઞાય કારેતબ્બો, અથ ખો નિસજ્જાદિના આકારેન સદ્ધિં ચોદનાયપીતિ દસ્સેતું ‘‘યેન વા સા સદ્ધેય્યવચસા ઉપાસિકા વદેય્ય, તેન સો ભિક્ખુ કારેતબ્બો’’તિ વુત્તં. તેનેવાહ ‘‘નિસજ્જાદીસુ આકારેસૂ’’તિઆદિ. એત્થ ચ ‘‘પટિજાનમાનો’’તિ અવુત્તેપિ અધિકારત્તા ‘‘પટિજાનમાનોવ તેન સો ભિક્ખુ કારેતબ્બો’’તિ વુત્તં. તથારૂપાય (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૪૪૪-૪૪૫) ઉપાસિકાય વચને અઞ્ઞથત્તાભાવતો દિટ્ઠં નામ તથાપિ હોતિ, અઞ્ઞથાપિ હોતીતિ દસ્સને અઞ્ઞથત્તસમ્ભવં દસ્સેતિ. અનેકંસિકતાય ન નિયતોતિ અનિયતો. તેનાહ ‘‘તિણ્ણં આપત્તીન’’ન્તિઆદિ.
રહોનિસજ્જસ્સાદેન માતુગામસ્સ સન્તિકં ગન્તુકામો અક્ખિં અઞ્જેતિ, દુક્કટં. નિવાસનં નિવાસેતિ, કાયબન્ધનં બન્ધતિ, ચીવરં પારુપતિ, સબ્બત્થ પયોગે પયોગે દુક્કટં. ગચ્છતિ, પદવારે પદવારે દુક્કટં. ગન્ત્વાન નિસીદતિ, દુક્કટમેવ. તેનાહ ‘‘મેથુનધમ્મસન્નિસ્સિતકિલેસસઙ્ખાતેના’’તિઆદિ. એત્થ ચ રહોનિસજ્જસ્સાદસ્સ અસતિપિ મેથુનરાગભાવે તપ્પટિબદ્ધકિલેસત્તા વુત્તં ‘‘મેથુનધમ્મસન્નિસ્સિતકિલેસસઙ્ખાતેના’’તિ. તેનેવ સન્નિસ્સિતગ્ગહણં કતં. રહસ્સાદેનાતિ ‘‘ઇત્થન્નામાય સદ્ધિં રહો નિસીદિત્વા હસિતલપિતાદિકં કરેય્ય’’ન્તિ ઉપ્પન્નઅસ્સાદહેતુ નિસજ્જાય પાચિત્તિયં અસતિ ઉપચારગતે નિપજ્જિત્વા અનિદ્દાયન્તે અનન્ધે વિઞ્ઞુપુરિસેતિ અધિપ્પાયો. સચે સા ઇત્થી કેનચિ કરણીયેન ઉટ્ઠાયુટ્ઠાય પુનપ્પુનં વુત્તપ્પકારે પુરિસેતિ અનન્ધે વિઞ્ઞુપુરિસે. ઉપચારગતે સતીતિ દ્વાદસહત્થબ્ભન્તરગતે સતિ. સચે સુદ્ધચિત્તેન ગન્ત્વા નિસિન્નસ્સ સન્તિકં આગન્ત્વા નિસિન્નાય ઇત્થિયા રહસ્સાદો ઉપ્પજ્જતિ, એવમ્પિ અનાપત્તિ.
પઠમઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૨. દુતિયઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના
નહેવ ખો પન પટિચ્છન્નન્તિ એત્થ પન યમ્પિ બહિ પરિક્ખિત્તં અન્તો વિવટં પરિવેણઙ્ગણાદિ, તમ્પિ અન્તોગધન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘એવરૂપઞ્હિ ઠાનં અપ્પટિચ્છન્નેયેવ ગહિત’’ન્તિ મહાપચ્ચરિયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૨.૪૫૩) વુત્તં. સઙ્ઘાદિસેસેન વાતિ કાયસંસગ્ગદુટ્ઠુલ્લોભાસનસઙ્ખાતેન સઙ્ઘાદિસેસેન વા. તેનેવ હિ પદભાજને ‘‘સા ચે એવં વદેય્ય ‘અય્યો, મયા દિટ્ઠો નિસિન્નો માતુગામેન સદ્ધિં કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જન્તો’’’તિઆદિ (પારા॰ ૪૫૫) વુત્તં. ઇદં સિક્ખાપદં દુટ્ઠુલ્લવાચાવસેન આગતં. દુટ્ઠુલ્લવાચઞ્ચ સુત્વા તં માતુગામોપિ ન પટિચ્છાદેતિ. તથા હિ દુટ્ઠુલ્લવાચાસિક્ખાપદે (પારા॰ ૨૮૩ આદયો) યા પન તા ઇત્થિયો હિરિમના, તા નિક્ખમિત્વા ભિક્ખૂ ઉજ્ઝાપેસું, તસ્મા ઇધ ઇત્થીપિ અનાપત્તિં કરોતીતિ આહ ‘‘ઇત્થીપી’’તિ. અથ વા ઇધ અપ્પટિચ્છન્નત્તા ઇત્થીપિ અનાપત્તિં કરોતિ, પઠમે પન પટિચ્છન્નત્તા ઇત્થિસતમ્પિ અનાપત્તિં ન કરોતીતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અનન્ધો અબધિરોતિ એત્થ કાયસંસગ્ગવસેન અનન્ધો વુત્તો, દુટ્ઠુલ્લવાચાવસેન અબધિરો.
સમુટ્ઠાનાદીસુ ‘‘સમુટ્ઠાનાદીનિ પનેત્થ અદિન્નાદાનસદિસાનેવા’’તિ. એત્થ ચ કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જન્તો દુટ્ઠુલ્લમ્પિ ભણતિ, દુટ્ઠુલ્લં ભણન્તો ‘‘કાયવાચાચિત્તતો ચ સમુટ્ઠાતી’’તિ વુત્તં, દુટ્ઠુલ્લમેવ વા સન્ધાય વુત્તન્તિ ગહેતબ્બં.
દુતિયઅનિયતસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
‘‘અનિયતુદ્દેસો ચાયં દિટ્ઠાદિસમૂલકચોદનાય વત્થું પટિજાનમાનોવ આપત્તિયા કારેતબ્બો, ન ઇતરોતિ આપત્તિરોપનારોપનલક્ખણદસ્સનત્થં વુત્તો’’તિ વદન્તિ.
ઇતિ કઙ્ખાવિતરણિયા પાતિમોક્ખવણ્ણનાય
વિનયત્થમઞ્જૂસાયં લીનત્થપ્પકાસનિયં
અનિયતવણ્ણના નિટ્ઠિતા.