પારાજિકકણ્ડં
નાથો પકાસયીતિ દેસયિ, પઞ્ઞાપયીતિ અત્થો.
સાધારણપારાજિકં
૧. મેથુનધમ્મસિક્ખાપદવણ્ણના
અભિલાપમત્તન્તિ વચનમત્તં, ન અત્થોતિ અધિપ્પાયો. લિઙ્ગભેદમત્તન્તિ પુરિસલિઙ્ગં ઇત્થિલિઙ્ગન્તિ વિસેસમત્તં. વિસેસોતિ નાનાત્તં. છન્દેન ચેવાતિ પેમેન ચેવ, સિનેહેન ચેવાતિ અત્થો રુચિયા ચાતિ ઇચ્છાય ચ. પધંસિતાયાતિ દૂસિતાય. પરિપુણ્ણા ઉપસમ્પદા યસ્સા સા પરિપુણ્ણૂપસમ્પદા, ઉભતોસઙ્ઘેન ઉપસમ્પન્નાતિ અત્થો.
મેથુનધમ્મસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
અસાધારણપારાજિકં
૫. ઉબ્ભજાણુમણ્ડલસિક્ખાપદવણ્ણના
ઉબ્ભકપ્પરન્તિ દુતિયમહાસન્ધિતો ઉદ્ધં. ઇતો ચિતો ચ સઞ્ચરણન્તિ હત્થસ્સ વા કાયસ્સ વા તિરિયં ઇતો ચિતો ચ સઞ્ચરણં.
એકતોઅવસ્સુતેતિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૬૬૨) ભિક્ખુનિયા અવસ્સવે, ભિક્ખુનિયા કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતભાવે સતીતિ અત્થો. ભિક્ખુનિયા વસેનેવ ચ એકતોઅવસ્સુતભાવો ગહેતબ્બો. વુત્તઞ્હેતં સમન્તપાસાદિકાયં (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૬૬૨) –
‘‘એકતોઅવસ્સુતેતિ
પુરિસસ્સ કાયન્તિ પુરિસસ્સ યં કઞ્ચિ કાયં. ઉભતોઅવસ્સુતેપીતિ ભિક્ખુનિયા ચેવ પુરિસસ્સ ચ કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતભાવે સતિપિ. કાયેનાતિ યથાપરિચ્છિન્નેન અત્તનો કાયેન. કાયપ્પટિબદ્ધન્તિ પુરિસસ્સ કાયપ્પટિબદ્ધં. અવસેસકાયેન વાતિ યથાપરિચ્છિન્નકાયતો અવસેસેન કાયેન, ઉબ્ભક્ખકઅધોજાણુમણ્ડલઅધોકપ્પરસઙ્ખાતેન કાયેનાતિ વુત્તં હોતિ. તસ્સ કાયન્તિ અવસ્સુતસ્સ તસ્સ પુરિસસ્સ યં કઞ્ચિ કાયં. યથા ચેત્થ સયં આમસન્તિયા થુલ્લચ્ચયં, એવં તસ્સ આમસનં સાદિયન્તિયાપીતિ દટ્ઠબ્બં. પુરિસસ્સ કાયસંસગ્ગરાગો નત્થીતિ પુરિસસ્સ મેથુનરાગો, ગેહસિતપેમં, સુદ્ધચિત્તં વા. અવસેસેતિ પારાજિકખેત્તતો અવસેસે. કાયપ્પટિબદ્ધેન કાયપ્પટિબદ્ધાદિભેદેતિ ‘‘કાયપ્પટિબદ્ધેન કાયપ્પટિબદ્ધં આમસતિ, આપત્તિ દુક્કટસ્સા’’તિઆદિકે ‘‘અસઞ્ચિચ્ચા’’તિઆદીસુ વિરજ્ઝિત્વા વા આમસન્તિયા, અઞ્ઞવિહિતાય વા, ‘‘અયં પુરિસો’’તિ વા ‘‘ઇત્થી’’તિ વા અજાનન્તિયા વા, તેન ફુટ્ઠાયપિ તં ફસ્સં અસ્સાદયન્તિયા વા આમસનેપિ સતિ અનાપત્તિ.
ઉબ્ભજાણુમણ્ડલસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૬. વજ્જપ્પટિચ્છાદિકાસિક્ખાપદવણ્ણના
પારાજિકં ધમ્મં અજ્ઝાપન્નન્તિ ભિક્ખૂહિ સાધારણાનં ચતુન્નં, અસાધારણાનં ચતુન્નઞ્ચાતિ અટ્ઠન્નમઞ્ઞતરં અજ્ઝાપન્નં. ઇદઞ્ચ પારાજિકં (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૬૬૬) પચ્છા પઞ્ઞત્તં, સઙ્ગીતિકારકાચરિયેહિ પન પુરિમેન સદ્ધિં યુગળં કત્વા ઇમસ્મિં ઓકાસે ઠપિતન્તિ વેદિતબ્બં. ‘‘અટ્ઠન્નં પારાજિકાનં અઞ્ઞતર’’ન્તિ (પાચિ॰ ૬૬૬) વચનતો પન વજ્જપ્પટિચ્છાદિકં યા પટિચ્છાદેતિ, સાપિ વજ્જપ્પટિચ્છાદિકા એવાતિ દટ્ઠબ્બં. કિઞ્ચાપિ વજ્જપ્પટિચ્છાદનં પેમવસેન હોતિ, તથાપિ ‘‘તત્ર હિ પાચિત્તિયં…પે॰… સેસં તાદિસમેવા’’તિ વુત્તં.
વજ્જપ્પટિચ્છાદિકાસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૭. ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકાસિક્ખાપદવણ્ણના
સત્થુસાસનેનાતિ ઞત્તિસમ્પદાય ચેવ અનુસ્સાવનસમ્પદાય ચ. ઇધ પન ચોદનાસારણાપુબ્બકમેવ ઞત્તિઅનુસ્સાવનં સત્થુસાસનન્તિ આહ ‘‘ઇધાપી’’તિઆદિ. કરણન્તિ ઞત્તિટ્ઠપનઞ્ચેવ અનુસ્સાવનાવચનઞ્ચ. અનાદરન્તિ પુગ્ગલે ચેવ ધમ્મે ચ આદરવિરહિતં. તેનાહ ‘‘યેના’’તિઆદિ. તત્થ પરિયાપન્નગણે વાતિ તસ્મિં સઙ્ઘે પરિયાપન્ને સમ્બહુલપુગ્ગલસઙ્ખાતે ગણે વા. ‘‘સમ્માવત્તનાય અવત્તમાનન્તિ અત્થો’’તિ ઇમિના અધિપ્પાયત્થો વુત્તો. એકકમ્માદિકેતિ એકકમ્મએકુદ્દેસસમસિક્ખાતાય. સહ અયનભાવેનાતિ સહ વત્તનભાવેન. સમાનો સંવાસો એતેસન્તિ સમાનસંવાસકા.
ઇદાનિ યેન સંવાસેન તે ‘‘સમાનસંવાસકા’’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૬૬૯) વુત્તા, સો સંવાસો અકતસહાયો નામાતિ ઇમમત્થં દસ્સેતું ‘‘યસ્સ પના’’તિઆદિ વુત્તં. એવં પદવણ્ણનં કત્વા ઇદાનિ અત્થમત્તં દસ્સેતું ‘‘સમાનસંવાસકભાવં અનુપગતન્તિ અત્થો’’તિ વુત્તં. કિં તં અનુવત્તનન્તિ કસ્સચિ આસઙ્કા સિયાતિ તં સરૂપતો દસ્સેન્તો ‘‘યંદિટ્ઠિકો સો હોતી’’તિઆદિમાહ. તત્થ સોતિ યો ઉક્ખિત્તકો, સો.
ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકાસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
૮. અટ્ઠવત્થુકાસિક્ખાપદવણ્ણના
લોકસ્સાદમિત્તસન્થવવસેનાતિ (સારત્થ॰ ટી॰ પાચિત્તિય ૩.૬૭૫) લોકસ્સાદસઙ્ખાતસ્સ મિત્તસન્થવસ્સ વસેન. કિં તન્તિ આહ ‘‘કાયસંસગ્ગરાગેના’’તિ. કાયસંસગ્ગરાગેનેવ ‘‘અયમેવ હી’’તિઆદિ. કિં પનેત્થ કારણન્તિ આહ ‘‘સમન્તપાસાદિકાયં પનસ્સ વિચારણા કતા’’તિ. તત્થાયં વિચારણા – એત્થ ચ અસદ્ધમ્મોતિ કાયસંસગ્ગોવ વેદિતબ્બો, ન મેથુનધમ્મો. ન હિ મેથુનસ્સ સામન્તા થુલ્લચ્ચયં હોતિ. ‘‘વિઞ્ઞૂ પટિબલો કાયસંસગ્ગં સમાપજ્જિતુ’’ન્તિ (પાચિ॰ ૬૭૬) વચનમ્પિ ચેત્થ સાધકન્તિ. યં યેન કતં, તં તસ્સેવ હોતીતિ. પુરિસપુગ્ગલસ્સાતિ સામિવચનન્તિ દસ્સેતું ‘‘યં પુરિસપુગ્ગલેના’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ હત્થોતિ અત્તનો હત્થો. ન કેવલઞ્ચેત્થ હત્થગ્ગહણન્તિ ‘‘હત્થો નામ કપ્પરં ઉપાદાય યાવ અગ્ગનખા’’તિ (પાચિ॰ ૬૭૬) વુત્તસ્સ હત્થસ્સેવ ગહણં, અથ ખો તસ્સ ચ અઞ્ઞસ્સપિ અપારાજિકખેત્તસ્સ ગહણં એકજ્ઝં કત્વા ‘‘હત્થગ્ગહણ’’ન્તિ વુત્તં. તથા સઙ્ઘાટિકણ્ણગ્ગહણન્તિ ન કેવલં સઙ્ઘાટિકણ્ણસ્સેવ ગહણં, અથ ખો તસ્સ ચ અઞ્ઞસ્સપિ યસ્સ કસ્સચિ ચીવરપ્પદેસસ્સ ગહણં વુત્તન્તિ દસ્સેતું ‘‘એત્થ ચ યસ્સ કસ્સચી’’તિઆદિ વુત્તં. ઇત્થન્નામં ઠાનન્તિ એવંનામકં ઠાનં. ‘‘પટિપાટિયા વા ઉપ્પટિપાટિયા વા પૂરેત્વા’’તિ ઇદં નિદસ્સનમત્તં. તસ્મા પટિપાટિયા વા ઉપ્પટિપાટિયા વા એકન્તરિકાય વા યેન તેન નયેન પૂરેત્વાતિ અત્થો.
તા આપત્તિયોતિ તા આપન્ના આપત્તિયો. યથા ચેકેકસ્મિં વત્થુસ્મિં એવં વિસું વિસું સત્તસુ વત્થૂસુ સતક્ખત્તુમ્પિ વીતિક્કન્તેસુ તા આપત્તિયો દેસેત્વા મુચ્ચતિ. ગણનૂપિકાતિ દેસિતગણનં ધુરનિક્ખેપં કત્વાતિ ‘‘અઞ્ઞં વત્થું આપજ્જિસ્સામી’’તિ ઉસ્સાહં ઠપેત્વા.
અટ્ઠવત્થુકાસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
ઇતિ કઙ્ખાવિતરણિયા પાતિમોક્ખવણ્ણનાય
વિનયત્થમઞ્જૂસાયં લીનત્થપ્પકાસનિયં
ભિક્ખુનિપાતિમોક્ખે પારાજિકવણ્ણના નિટ્ઠિતા.