સેનાસનક્ખન્ધકકથાવણ્ણના
૨૮૨૭. આસન્દિકોતિ ચતુરસ્સપીઠં. અતિક્કન્તપમાણોતિ હેટ્ઠા અટનિયા વડ્ઢકિહત્થતો ઉચ્ચતરપ્પમાણપાદકો. એકપસ્સતો દીઘો પન ઉચ્ચપાદકો ન વટ્ટતિ. યથાહ
તથાતિ ઇમિના ‘‘અતિક્કન્તપમાણો’’તિ ઇદં પચ્ચામસતિ. પઞ્ચઙ્ગપીઠન્તિ ચત્તારો પાદા, અપસ્સેનન્તિ ઇમેહિ પઞ્ચઙ્ગેહિ યુત્તપીઠં. સત્તઙ્ગન્તિ તીસુ દિસાસુ અપસ્સયે યોજેત્વા કતં. તઞ્હિ ચતૂહિ પાદેહિ, તીહિ અપસ્સેહિ ચ યુત્તત્તા ‘‘સત્તઙ્ગપીઠ’’ન્તિ વુત્તં. એસ નયો મઞ્ચેપિ. યથાહ – ‘‘સત્તઙ્ગો નામ તીસુ દિસાસુ અપસ્સયં કત્વા કતમઞ્ચો, અયમ્પિ પમાણાતિક્કન્તો વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૯૭).
૨૮૨૮. તૂલોનદ્ધાતિ ઉપરિ તૂલં પક્ખિપિત્વા બદ્ધા. ઘરેયેવાતિ ગિહીનં ગેહેયેવ નિસીદિતું વટ્ટતીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘નિસીદિતુ’’ન્તિ ઇમિનાવ સયનં પટિક્ખિત્તં. સીસપાદૂપધાનન્તિ સીસૂપધાનઞ્ચેવ પાદૂપધાનઞ્ચ. ચ-સદ્દો પિ-સદ્દત્થે સો ‘‘અગિલાનસ્સા’’તિ એત્થ આનેત્વા સમ્બન્ધિતબ્બો, તેન અગિલાનસ્સાપિ તાવ વટ્ટતિ, પગેવ ગિલાનસ્સાતિ દીપેતિ.
૨૮૨૯. ન કેવલં ગિલાનસ્સ સીસપાદૂપધાનમેવ વટ્ટતિ, અથ ખો ઇદમ્પીતિ દસ્સેતુમાહ ‘‘સન્થરિત્વા’’તિઆદિ. ઉપધાનાનિ સન્થરિત્વાતિ બહૂ ઉપધાનાનિ અત્થરિત્વા. તત્થ ચાતિ તસ્મિં ઉપધાનસન્થરે. પચ્ચત્થરણકં દત્વાતિ ઉપરિ પચ્ચત્થરણકં અત્થરિત્વા.
૨૮૩૦. તિરિયન્તિ મુટ્ઠિરતનન્તિ પાકતિકમુટ્ઠિકરતનં. તં પન વડ્ઢકીનં વિદત્થિમત્તં. મિતન્તિ પાકટિતં પમાણયુત્તં હોતીતિ યોજના. કત્થચિ પોત્થકેસુ ‘‘મત’’ન્તિ દીઘતોતિ બિમ્બોહનસ્સ દીઘતો. દિયડ્ઢન્તિ દિયડ્ઢહત્થં વા દ્વિહત્થં વા હોતીતિ કુરુન્દિયં વુત્તન્તિ સમ્બન્ધો. ઇદમેવ હિ ‘‘સીસપ્પમાણબિમ્બોહન’’ન્તિ અધિપ્પેતં. યથાહ –
‘‘સીસપ્પમાણં નામ યસ્સ વિત્થારતો તીસુ કણ્ણેસુ દ્વિન્નં કણ્ણાનં અન્તરં મિનિયમાનં વિદત્થિ ચેવ ચતુરઙ્ગુલઞ્ચ હોતિ, મજ્ઝટ્ઠાનં મુટ્ઠિરતનં હોતિ. દીઘતો પન દિયડ્ઢરતનં વા દ્વિરતનં વાતિ કુરુન્દિયં વુત્તં. અયં સીસપ્પમાણસ્સ ઉક્કટ્ઠપરિચ્છેદો, ઇતો ઉદ્ધં ન વટ્ટતિ, હેટ્ઠા પન વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૨૯૭).
૨૮૩૧. ચોળન્તિ પિલોતિકા. પણ્ણન્તિ રુક્ખલતાનં પણ્ણં. ઉણ્ણાતિ એળકાદીનં લોમં. તિણન્તિ દબ્બતિણાદિ યં કિઞ્ચિ તિણં. વાકન્તિ કદલિઅક્કમકચિવાકાદિકં. એતેહિ પઞ્ચહિ પૂરિતા ભિસિયો તૂલાનં ગણનાવસા હેતુગબ્ભાનં એતેસં પઞ્ચન્નં ગબ્ભાનં ગણનાવસેન પઞ્ચ ભાસિતાતિ યોજના.
૨૮૩૨. બિમ્બોહનગબ્ભં દસ્સેતુમાહ ‘‘ભિસી’’તિઆદિ. પઞ્ચેવાતિ યથાવુત્તચોળાદિપઞ્ચેવ. તથા તૂલાનિ તીણિપીતિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, તીણિ તૂલાનિ રુક્ખતૂલં લતાતૂલં પોટકિતૂલ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૨૯૭) અનુઞ્ઞાતાનિ તીણિપિ તૂલાનિ. એત્થ ચ રુક્ખતૂલં નામ સિમ્બલિરુક્ખાદીનં યેસં કેસઞ્ચિ રુક્ખાનં તૂલં. લતાતૂલં નામ ખીરવલ્લિઆદીનં યાસં કાસઞ્ચિ વલ્લીનં તૂલં. પોટકિતૂલં નામ પોટકિતિણાદીનં યેસં કેસઞ્ચિ તિણજાતિકાનં અન્તમસો ઉચ્છુનળાદીનમ્પિ તૂલં. લોમાનિ મિગપક્ખીનન્તિ સીહાદિચતુપ્પદાનં, મોરાદિપક્ખીનં લોમાનિ. ઇમેતિ ભિસિગબ્ભાદયો ઇમે દસ બિમ્બોહનસ્સ ગબ્ભાતિ સમ્બન્ધો.
૨૮૩૩. એવં ‘‘મનુસ્સલોમ’’ન્તિઆદિ. લોમેસુ મનુસ્સલોમઞ્ચ પુપ્ફેસુ બકુલપિયઙ્ગુપુપ્ફાદિકં સબ્બં પુપ્ફઞ્ચ પણ્ણેસુ સુદ્ધં કેવલં તમાલપત્તઞ્ચ ન વટ્ટતીતિ યોજના. ‘‘સુદ્ધ’’ન્તિ ઇમિના તમાલપત્તં સેસગબ્ભેહિ મિસ્સં વટ્ટતીતિ બ્યતિરેકતો દીપેતિ.
૨૮૩૪. મસૂરકેતિ ચમ્મછવિભિસિબિમ્બોહને.
૨૮૩૫. ‘‘સુદ્ધ’’ન્તિ ઇમિના બ્યતિરેકતો દસ્સિતમેવત્થં સરૂપતો વિભાવેતુમાહ ‘‘મિસ્સ’’ન્તિઆદિ.
૨૮૩૬. તિરચ્છાનગતસ્સ વાતિ અન્તમસો ગણ્ડુપ્પાદસ્સાપિ. કારેન્તસ્સાતિ ચિત્તકમ્મકટ્ઠકમ્માદિવસેન કારાપેન્તસ્સ વા કરોન્તસ્સ વા.
૨૮૩૭. જાતકન્તિ અપણ્ણકજાતકાદિજાતકઞ્ચ. વત્થુન્તિ વિમાનવત્થુઆદિકં પસાદજનકં વા પેતવત્થુઆદિકં સંવેગજનકં વા વત્થું. વા-સદ્દેન અટ્ઠકથાગતં ઇધ દસ્સિતપકરણં સઙ્ગણ્હાતિ. પરેહિ વાતિ એત્થ વા-સદ્દો અવધારણે, તેન પરેહિ કારાપેતુમેવ વટ્ટતિ, ન સયં કાતુન્તિ દીપેતિ. સયં કાતુમ્પીતિ એત્થ અપિ-સદ્દો પગેવ કારાપેતુન્તિ દીપેતિ.
૨૮૩૮. યો પન ભિક્ખુ દ્વીહિ વસ્સેહિ વા એકેન વા વસ્સેન યસ્સ ભિક્ખુનો વુડ્ઢતરો વા હોતિ દહરતરો વા, સો તેન ભિક્ખુના સમાનાસનિકો નામ હોતીતિ યોજના.
૨૮૩૯. ‘‘સત્તવસ્સેન પઞ્ચવસ્સો’’તિ ઇદં દ્વીહિ વસ્સેહિ વુડ્ઢનવકાનં સમાનાસનિકત્તે ઉદાહરણં. ‘‘છ વસ્સેન પઞ્ચવસ્સો’’તિ ઇદં એકવસ્સેન વુડ્ઢનવકાનં સમાનાસનિકત્તે ઉદાહરણં.
૨૮૪૦. યં તિણ્ણં નિસીદિતું પહોતિ, તં હેટ્ઠા દીઘાસનં નામાતિ યોજના. ‘‘સમાનાસનિકા મઞ્ચે નિસીદિત્વા મઞ્ચં ભિન્દિંસુ, પીઠે નિસીદિત્વા પીઠં ભિન્દિંસૂ’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૨૦) આરોપિતે વત્થુમ્હિ ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, દુવગ્ગસ્સ મઞ્ચં દુવગ્ગસ્સ પીઠ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૩૨૦) અનુઞ્ઞાતત્તા ‘‘દ્વે’’તિ સમાનાસનિકે દ્વે સન્ધાય વુત્તં.
૨૮૪૧. ઉભતોબ્યઞ્જનં સબ્બેહિપિ ગહટ્ઠેહિ, પબ્બજિતેહિ વા પુરિસેહિ સહ દીઘાસને નિસીદિતું અનુઞ્ઞાતન્તિ યોજના. પોત્થકેસુ પન કત્થચિ ‘‘સબ્બેસ’’ન્તિ સામિવચનન્તો પાઠો દિસ્સતિ, તતો ‘‘સબ્બેહિપી’’તિ કરણવચનન્તોવ પાઠો યુત્તતરો. કરણવચનપ્પસઙ્ગે વા સામિવચનનિદ્દેસોતિ વેદિતબ્બં. યથાહ ‘‘યં તિણ્ણં પહોતિ, તં સંહારિમં વા હોતુ અસંહારિમં વા, તથારૂપે અપિ ફલકખણ્ડે અનુપસમ્પન્નેનાપિ સદ્ધિં નિસીદિતું વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૦).
૨૮૪૨. પુરિમિકોતિ ઞત્તિદુતિયાય કમ્મવાચાય સમ્મતેન ‘‘ન છન્દાગતિં ગચ્છેય્ય…પે॰… ગહિતાગહિતઞ્ચ જાનેય્યા’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૭) વુત્તેહિ પઞ્ચહિ અઙ્ગેહિ સમન્નાગતેન ભિક્ખુના પુરિમવસ્સૂપનાયિકદિવસે ‘‘અનુજાનામિ, ભિક્ખવે, પઠમં ભિક્ખૂ ગણેતું, પઠમં ભિક્ખૂ ગણેત્વા સેય્યા ગણેતું, સેય્યા ગણેત્વા સેય્યગ્ગેન ગાહેતુ’’ન્તિઆદિના (ચૂળવ॰ ૩૧૮) નયેન અનુઞ્ઞાતનિયામેનેવ સેનાસનગ્ગાહાપનં પુરિમિકો નામ સેનાસનગ્ગાહો. એવમેવ પચ્છિમિકાય પચ્છિમિકો નામ. એવમેવ મહાપવારણાદિવસસ્સ અનન્તરદિવસે ‘‘ભન્તે, અન્તરામુત્તકં સેનાસનં ગણ્હથા’’તિ વત્વા વુડ્ઢપટિપાટિયા સેનાસનગ્ગાહાપનં અન્તરામુત્તકો નામ. પકાસિતો ‘‘અપરજ્જુગતાય આસાળ્હિયાપુરિમિકો ગાહાપેતબ્બો, માસગતાય આસાળ્હિયા પચ્છિમિકો ગાહેતબ્બો, અપરજ્જુગતાય પવારણાય આયતિં વસ્સાવાસત્થાય અન્તરામુત્તકો ગાહેતબ્બો’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૧૮) વુત્તો.
૨૮૪૩. વુત્તમેવત્થં નિયમેત્વા દસ્સેતુમાહ ‘‘પુબ્બારુણા’’તિઆદિ. ઇધ પાટિપદા નામ દ્વે વસ્સૂપનાયિકદિવસા ચેવ મહાપવારણાય અનન્તરદિવસો ચ. ઇમેસં તિણ્ણં પાટિપદદિવસાનં અરુણો પુબ્બારુણો નામ. તે દિવસે અતિક્કમ્મ દુતિયતિથિપટિબદ્ધો અરુણો પુનારુણો નામ. ઇદન્તિ ઉભયારુણાનન્તરં. સેનાસનગાહકસ્સાતિ એત્થ સકત્થે ક-પચ્ચયો, સેનાસનગ્ગાહસ્સાતિ અત્થો. યથાહ – ‘‘ઇદઞ્હિ સેનાસનગ્ગાહસ્સ ખેત્ત’’ન્તિ. વસ્સૂપગતે વસ્સૂપગમે કાતબ્બે સતિ, સાધેતબ્બપયોજને ભુમ્મં. વસ્સૂપગતેતિ વા નિમિત્તત્થે ભુમ્મં. પુરિમિકાય, હિ પચ્છિમિકાય ચ વસ્સૂપગમનસ્સ તં તદહુ સેનાસનગ્ગાહો નિમિત્તં, અન્તરામુત્તકો પન આગમિનો વસ્સૂપગમનસ્સાતિ એવં તિવિધોપિ સેનાસનગ્ગાહો વસ્સૂપગમનસ્સ નિમિત્તં હોતિ.
૨૮૪૪. પાટિપદદિવસસ્સ યાચતિ, સો ભિક્ખુ સેનાસનપઞ્ઞાપકેન
૨૮૪૫. વસ્સાવાસસ્સ ઇદં વસ્સાવાસિકં, વસ્સંવુત્થાનં દાતબ્બચીવરં, ગાથાબન્ધવસેન ‘‘વસ્સવાસિક’’ન્તિ રસ્સત્તં. સઙ્ઘિકં અપલોકેત્વા ગહિતં વસ્સાવાસિકં ચીવરં સચે તત્રજં તત્રુપ્પાદં હોતિ, અન્તોવસ્સે વિબ્ભન્તોપિ લભતેતિ યોજના. ‘‘તત્રજં સચે’’તિ ઇમિના ચસ્સ દાયકાનં વસ્સાવાસિકપચ્ચયવસેન ગાહિતં પન ન લભતીતિ દીપેતિ. યથાહ – ‘‘પચ્ચયવસેન ગાહિતં પન ન લભતીતિ વદન્તી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૧૮).
૨૮૪૬-૮. સચે વુત્થવસ્સો યો ભિક્ખુ આવાસિકહત્થતો કિઞ્ચિ તિચીવરાદિકં કપ્પિયભણ્ડં અત્તનો ગહેત્વા ‘‘અસુકસ્મિં કુલે મય્હં ગહિતં વસ્સાવાસિકચીવરં ગણ્હ’’ ઇતિ એવં વત્વા તસ્સ આવાસિકસ્સ દત્વા દિસં ગચ્છતિ પક્કમતિ, સો તત્થ ગતટ્ઠાને સચે ઉપ્પબ્બજતિ ગિહી હોતિ, તસ્સ દિસંગતસ્સ સમ્પત્તં તં વસ્સાવાસિકં તેન તથા દિન્નમ્પિ આવાસિકો ભિક્ખુ ગહેતું ન લભતિ, તસ્સ પાપિતં વસ્સાવાસિકચીવરં સઙ્ઘિકંયેવ સિયાતિ યોજના. યથાહ – ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, વસ્સંવુત્થો ભિક્ખુ વિબ્ભમતિ, સઙ્ઘસ્સેવેત’’ન્તિ.
૨૮૪૯. તસ્મિં કુલે દાયકે મનુસ્સે સમ્મુખા ચે પટિચ્છાપેતિ, તસ્સ દિસંગમિસ્સ સમ્પત્તં વસ્સાવાસિકચીવરં આવાસિકો લભતીતિ યોજના.
૨૮૫૦. તત્થ આરામો નામ પુપ્ફારામો વા ફલારામો વા. વિહારો નામ યં કિઞ્ચિ પાસાદાદિસેનાસનં. વત્થૂનિ દુવિધસ્સપીતિ આરામવત્થુ, વિહારવત્થૂતિ દુવિધસ્સ વત્થૂનિ આરામવત્થુ નામ તેસંયેવ આરામાનં અત્થાય પરિચ્છિન્દિત્વા ઠપિતોકાસો, તેસુ વા આરામેસુ વિનટ્ઠેસુ તેસં પોરાણકભૂમિભાગો. વિહારવત્થુ નામ તસ્સ પતિટ્ઠાનોકાસો. ભિસિ નામ ઉણ્ણભિસિઆદીનં પઞ્ચન્નં અઞ્ઞતરા. બિમ્બોહનં નામ વુત્તપ્પકારાનં બિમ્બોહનાનં અઞ્ઞતરં. મઞ્ચં નામ મસારકો બુન્દિકાબદ્ધો, કુળીરપાદકો, આહચ્ચપાદકોતિ ઇમેસં પુબ્બે વુત્તાનં ચતુન્નં મઞ્ચાનં અઞ્ઞતરં. પીઠં નામ મસારકાદીનંયેવ ચતુન્નં પીઠાનં અઞ્ઞતરં.
૨૮૫૧. લોહકુમ્ભી કટાહો પાકટોવ. ‘‘ભાણક’’ન્તિ અલઞ્જરો વુચ્ચતિ. અલઞ્જરોતિ ચ બહુઉદકગણ્હનિકા મહાચાટિ, જલં ગણ્હિતું અલન્તિ અલઞ્જરો. ‘‘વટ્ટચાટિ વિય હુત્વા થોકં દીઘમુખો મજ્ઝે પરિચ્છેદં દસ્સેત્વા કતો’’તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં. વારકોતિ ઘટો. કુ વુચ્ચતિ પથવી, તસ્સા દાલનતો વિદારણતો ‘‘કુદાલો’’તિ અયોમયઉપકરણવિસેસો વુચ્ચતિ.
૨૮૫૨. વલ્લિવેળુઆદીસુ વેળૂતિ મહાવેણુ. તિણન્તિ ગેહચ્છાદનં તિણં. પણ્ણં તાલપણ્ણાદિકં. મુઞ્જન્તિ મુઞ્જતિણં. પબ્બજન્તિ પબ્બજતિણં, મત્તિકા પકતિમત્તિકા વા ગેરુકાદિપઞ્ચવણ્ણા વા મત્તિકા. આહ ચ અટ્ઠકથાચરિયો.
૨૮૫૩. દ્વેતિ પઠમદુતિયગરુભણ્ડાનિ. દ્વીહિ સઙ્ગહિતાનિ ‘‘આરોમો, આરામવત્થુ, ઇદં પઠમં. વિહારો, વિહારવત્થુ, ઇદં દુતિય’’ન્તિ (ચૂળવ॰ ૩૨૧-૩૨૨) વુત્તત્તા. ચતુસઙ્ગહન્તિ ચતૂહિ ભિસિઆદીહિ નવકોટ્ઠાસન્તિ લોહકુમ્ભિઆદયો નવ કોટ્ઠાસા અસ્સાતિ વિગ્ગહો. અટ્ઠધા વલ્લિઆદીહિ અટ્ઠહિ પકારેહિ.
૨૮૫૪. ઇતીતિ નિદસ્સનત્થે. એવં વુત્તનયેન પઞ્ચહિ રાસીહિ નિદ્દિટ્ઠાનં ગરુભણ્ડગણનાનં પિણ્ડવસેન પઞ્ચવીસતિવિધં ગરુભણ્ડં પઞ્ચનિમ્મલલોચનો નાથો પકાસયીતિ યોજના. પઞ્ચ નિમ્મલાનિ લોચનાનિ યસ્સાતિ વિગ્ગહો, મંસદિબ્બધમ્મબુદ્ધસમન્તચક્ખુવસેન પઞ્ચવિધવિપ્પસન્નલોચનોતિ અત્થો.
૨૮૫૫. વિસ્સજ્જેન્તોતિ ઇસ્સરવતાય પરસ્સ વિસ્સજ્જેન્તો. વિભાજેન્તોતિ વસ્સગ્ગેન પાપેત્વા વિભાજેન્તો. ઇદઞ્હિ સબ્બમ્પિ ગરુભણ્ડં સેનાસનક્ખન્ધકે (ચૂળવ॰ ૩૨૧) ‘‘અવિસ્સજ્જિયં. કિટાગિરિવત્થુમ્હિ (ચૂળવ॰ ૩૨૨) અવેભઙ્ગિય’’ન્તિ ચ વુત્તં. ઉભયત્થ આગતવોહારભેદદસ્સનમુખેન તત્થ વિપ્પટિપજ્જન્તસ્સ આપત્તિં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભિક્ખુ થુલ્લચ્ચયં ફુસે’’તિ. પરિવારે પન –
અવિસ્સજ્જિયં
વિસ્સજ્જેન્તસ્સ પરિભુઞ્જન્તસ્સ અનાપત્તિ;
પઞ્હા મેસા કુસલેહિ ચિન્તિતાતિ. (પરિ॰ ૪૭૯) –
આગતં. તસ્મા મૂલચ્છેજ્જવસેન અવિસ્સજ્જિયં, અવેભઙ્ગિયઞ્ચ, પરિવત્તનવસેન પન વિસ્સજ્જેન્તસ્સ, પરિભુઞ્જન્તસ્સ ચ અનાપત્તીતિ એવમેત્થ અધિપ્પાયો.
૨૮૫૬. ભિક્ખુના પુગ્ગલેન વા સઙ્ઘેન વા ગણેન વા ગરુભણ્ડં તુ વિસ્સજ્જિતં અવિસ્સટ્ઠમેવ હોતિ, વિભત્તઞ્ચ અવિભાજિતમેવ હોતીતિ યોજના.
૨૮૫૭. એત્થ અગરુભણ્ડકં કિઞ્ચિ ન ચ અત્થીતિ યોજના. ચતુત્થે પન ગરુભણ્ડે અટ્ઠકથાય ‘‘લોહકુમ્ભી, લોહભાણકં, લોહકટાહન્તિ ઇમાનિ તીણિ મહન્તાનિ વા હોન્તુ ખુદ્દકાનિ વા, અન્તમસો પસતમત્તઉદકગણ્હનકાનિપિ ગરુભણ્ડાનિયેવા’’તિ વુત્તનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘લોહકુમ્ભી’’તિઆદિ.
૨૮૫૮. ઇદં તિવિધન્તિ સમ્બન્ધો. પાદગણ્હનકોતિ એત્થ પાદો નામ મગધનાળિયા પઞ્ચનાળિમત્તગણ્હનકો ભાજનવિસેસો. ભાજનાનં પમાણં કરોન્તા સીહળદીપે યેભુય્યેન તેનેવ પાદેન મિનન્તિ. તસ્મા અટ્ઠકથાયં ‘‘સીહળદીપે પાદગણ્હનકો ભાજેતબ્બો’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) વુત્તં. લોહવારકોતિ કાળલોહતમ્બલોહવટ્ટલોહકંસલોહાનં યેન કેનચિ કતો. ભાજિયોતિ ભાજેતબ્બો.
૨૮૫૯. તતો ઉદ્ધન્તિ તતો પાદગણ્હનકવારકતો ઉદ્ધં અધિકં ગણ્હનકો. એવં પાળિઆગતાનં વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા અટ્ઠકથાગતાનં (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) દસ્સેતુમાહ ‘‘ભિઙ્ગારાદીની’’તિઆદિ. ભિઙ્ગારો નામ ઉક્ખિત્તહત્થિસોણ્ડાકારેન કતજલનિગ્ગમકણ્ણિકો ઉચ્ચગીવો મહામુખઉદકભાજનવિસેસો. આદિ-સદ્દેન અટ્ઠકથાગતાનિ ‘‘પટિગ્ગહઉળુઙ્કદબ્બિકટચ્છુપાતિતટ્ટકસરકસમુગ્ગઅઙ્ગારકપલ્લધૂમકટચ્છુઆદીનિ ખુદ્દકાનિ વા મહન્તાનિ વા’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) વુત્તાનિ સઙ્ગણ્હાતિ. સબ્બાનીતિ ખુદ્દકાનિ વા મહન્તાનિ વા.
૨૮૬૦. તમ્બથાલકા ચ-સદ્દેન અટ્ઠકથાયં વુત્તં ‘‘ઠપેત્વા પન ભાજનવિકતિં ધૂમનેત્તન્તિ ધૂમનાળિકા. આદિ-સદ્દેન ‘‘ફાલદીપરુક્ખદીપકપલ્લકઓલમ્બકદીપકઇત્થિપુરિસતિરચ્છાનગતરૂપકાનિ પન અઞ્ઞાનિ વા ભિત્તિચ્છદનકવાટાદીસુ ઉપનેતબ્બાનિ અન્તમસો લોહખિલકં ઉપાદાય સબ્બાનિ લોહભણ્ડાનિ ગરુભણ્ડાનિયેવ હોન્તી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) વુત્તં સઙ્ગણ્હાતિ.
૨૮૬૧. અત્તના પટિલદ્ધન્તિ એત્થ પિ-સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો, અત્તના પટિલદ્ધમ્પીતિ અત્થો. ભિક્ખુના અત્તના પટિલદ્ધમ્પિ તં લોહભણ્ડં કિઞ્ચિપિ પુગ્ગલિકપરિભોગેન ન ભુઞ્જિતબ્બન્તિ યોજના.
૨૮૬૨. કંસવટ્ટલોહાનં વિકારભૂતાનિ તમ્બમયભાજનાનિપિ પુગ્ગલિકપરિભોગેન સબ્બસો પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટન્તીતિ યોજના.
૨૮૬૩. એસેવ નયોતિ ‘‘ન પુગ્ગલિકભોગેના’’તિઆદિના દસ્સિતનયો. સઙ્ઘિકેસુ વા ગિહીનં સન્તકેસુ વા યથાવુત્તભણ્ડેસુ પરિભોગપચ્ચયા દોસો ન અત્થીતિ યોજના. ‘‘કંસલોહાદિભાજનં સઙ્ઘસ્સ દિન્નમ્પિ પારિહારિયં ન વટ્ટતિ, ગિહિવિકતનીહારેનેવ પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) મહાપચ્ચરિયં વુત્તં. એત્થ ચ પારિહારિયં ન વટ્ટતિ અત્તનો સન્તકં વિય ગહેત્વા પરિભુઞ્જિતું ન વટ્ટતીતિ. ‘‘ગિહિવિકતનીહારેનેવ પરિભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના સચે આરામિકાદયો પટિસામેત્વા પટિદેન્તિ, પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ.
૨૮૬૪. ખીરપાસાણન્તિ મુદુકા પાણજાતિ. વુત્તઞ્હિ માતિકાટ્ઠકથાગણ્ઠિપદે ‘‘ખીરપાસાણો નામ મુદુકો પાસાણો’’તિ. ગરુકન્તિ ગરુભણ્ડં. તટ્ટકાદિકન્તિ આદિ-સદ્દેન સરકાદીનં ઘટકોતિ ખીરપાસાણમયોયેવ વારકો. ‘‘પાદગણ્હનતો ઉદ્ધ’’ન્તિ ઇમિના પાદગણ્હનકો અગરુભણ્ડન્તિ દીપેતિ.
૨૮૬૫. ‘‘સુવણ્ણરજતહારકૂટજાતિફલિકભાજનાનિ ગિહિવિકતાનિપિ ન વટ્ટન્તિ, પગેવ સઙ્ઘિકપરિભોગેન વા પુગ્ગલિકપરિભોગેન વા’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) અટ્ઠકથાયં વુત્તનયં દસ્સેતુમાહ ‘‘સિઙ્ગી’’તિઆદિ. સિઙ્ગીતિ સુવણ્ણં. સજ્ઝુ રજતં. હારકૂટં નામ સુવણ્ણવણ્ણં લોહજાતં. ફલિકેન ઉબ્ભવં જાતં, ફલિકમયં ભાજનન્તિ અત્થો. ગિહીનં સન્તકાનિપીતિ અપિ-સદ્દેન ગિહિવિકતપરિભોગેનાપિ તાવ ન વટ્ટન્તિ, પગેવ સઙ્ઘિકપરિભોગેન વા પુગ્ગલિકપરિભોગેન વાતિ દીપેતિ. સેનાસનપરિભોગે પન આમાસમ્પિ અનામાસમ્પિ સબ્બં વટ્ટતિ.
૨૮૬૬. ખુદ્દાતિ યાય વાસિયા ઠપેત્વા દન્તકટ્ઠચ્છેદનં વા ઉચ્છુતચ્છનં વા અઞ્ઞં મહાકમ્મં કાતું ન સક્કા, એવરૂપા ખુદ્દકા વાસિ ભાજનીયા. મહત્તરીતિ યથાવુત્તપ્પમાણાય વાસિયા મહન્તતરા યેન કેનચિ આકારેન કતવાસિ ગરુભણ્ડં. વેજ્જાનં સિરાવેધનકમ્પિ ચ ફરસુ તથા ગરુભણ્ડન્તિ યોજના.
૨૮૬૭. કુઠારીતિ કુદાલો અન્તમસો ચતુરઙ્ગુલમત્તોપિ. સિખરન્તિ ધનુરજ્જુતો નામેત્વા દારુઆદીનં વિજ્ઝનકકણ્ટકો. તેનેવાતિ નિખાદનેનેવ.
૨૮૬૮. નિખાદનસ્સ ભેદવન્તતાય તં વિભજિત્વા દસ્સેતુમાહ ‘‘ચતુરસ્સમુખં દોણિમુખ’’ન્તિ. દોણિમુખન્તિ દોણિ વિય ઉભયપસ્સેન નામિતમુખં. વઙ્કન્તિ અગ્ગતો નામેત્વા કતનિખાદનં. પિ-સદ્દેન ઉજુકં સઙ્ગણ્હાતિ. તત્થ ચાતિ તસ્મિં નિખાદને. સદણ્ડં ખુદ્દકઞ્ચ નિખાદનં સબ્બં ગરુભણ્ડન્તિ યોજના. ‘‘સદણ્ડં ખુદ્દક’’ન્તિ ઇમિના વિસેસનદ્વયેન અદણ્ડં ફલમત્તં સિપાટિકાય ઠપેત્વા પરિહરણયોગ્ગં સમ્મજ્જનિદણ્ડવેધનકં નિખાદનં અગરુભણ્ડં, તતો મહન્તં નિખાદનં અદણ્ડમ્પિ ગરુભણ્ડન્તિ દીપેતિ. યેહિ મનુસ્સેહિ વિહારે વાસિઆદીનિ દિન્નાનિ ચ હોન્તિ, તે ચે ઘરે દડ્ઢે વા ચોરેહિ વા વિલુત્તે ‘‘દેથ નો, ભન્તે, ઉપકરણે
૨૮૬૯. ‘‘કમ્મારતટ્ટકારચુન્દકારનળકારમણિકારપત્તબન્ધકાનં અધિકરણિમુટ્ઠિકસણ્ડાસતુલાદીનિ સબ્બાનિ લોહમયઉપકરણાનિ સઙ્ઘે દિન્નકાલતો પટ્ઠાય ગરુભણ્ડાનિ. તિપુકોટ્ટકસુવણ્ણકારચમ્મકારઉપકરણેસુપિ એસેવ નયો. અયં પન વિસેસો – તિપુકોટ્ટકઉપકરણેસુપિ તિપુચ્છેદનસત્થકં, સુવણ્ણકારઉપકરણેસુ સુવણ્ણચ્છેદનસત્થકં, ચમ્મકારઉપકરણેસુ કતપરિકમ્મચમ્મછિન્દનકં ખુદ્દકસત્થન્તિ ઇમાનિ ભાજનીયભણ્ડાની’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) અટ્ઠકથાગતં વિનિચ્છયેકદેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘મુટ્ઠિક’’ન્તિઆદિ તુલાદિકન્તિ એત્થ આદિ-સદ્દેન કત્તરિઆદિઉપકરણં સઙ્ગણ્હાતિ.
૨૮૭૦. ‘‘નહાપિતતુન્નકારાનં ઉપકરણેસુપિ ઠપેત્વા મહાકત્તરિં, મહાસણ્ડાસં, મહાપિપ્ફલકઞ્ચ સબ્બં ભાજનીયં. મહાકત્તરિઆદીનિ ગરુભણ્ડાની’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) અટ્ઠકથાગતં વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘ન્હાપિતકસ્સા’’તિઆદિ. ન્હાપિતકસ્સ ઉપકરણેસુ સણ્ડાસો, મહત્તરી કત્તરી ચ તુન્નકારાનઞ્ચ ઉપકરણેસુ મહત્તરી કત્તરી ચ મહાપિપ્ફલકઞ્ચ ગરુભણ્ડકન્તિ યોજના.
૨૮૭૧. એત્તાવતા ચતુત્થગરુભણ્ડે વિનિચ્છયં દસ્સેત્વા ઇદાનિ પઞ્ચમગરુભણ્ડે વિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘વલ્લી’’તિઆદિ. વેત્તલતાદિકા વલ્લિ દુલ્લભટ્ઠાને સઙ્ઘસ્સ દિન્ના વા તત્થ સઙ્ઘસ્સ ભૂમિયં જાતા, રક્ખિતા ગોપિતા વા અડ્ઢબાહુપ્પમાણા ગરુભણ્ડં હોતીતિ યોજના. ‘‘અડ્ઢબાહૂતિ કપ્પરતો પટ્ઠાય યાવ અંસકૂટ’’ન્તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં. ‘‘અડ્ઢબાહુ નામ વિદત્થિચતુરઙ્ગુલ’’ન્તિપિ વદન્તિ. સચે સા વલ્લિ સઙ્ઘકમ્મે, ચેતિયકમ્મે ચ કતે અતિરેકા હોતિ, પુગ્ગલિકકમ્મેપિ ઉપનેતું વટ્ટતિ. અરક્ખિતા પન ગરુભણ્ડમેવ ન હોતિ.
૨૮૭૨. અટ્ઠકથાયં ‘‘સુત્તમકચિવાકનાળિકેરહીરચમ્મમયા રજ્જુકા વા યોત્તાનિ વા વાકે ચ નાળિકેરહીરે ચ વટ્ટેત્વા કતા એકવટ્ટા વા દ્વિવટ્ટા વા સઙ્ઘસ્સ દિન્નકાલતો પટ્ઠાય ગરુભણ્ડં. સુત્તં પન અવટ્ટેત્વા દિન્નં, મકચિવાકનાળિકેરહીરા ચ ભાજનીયા’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) આગતવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘સુત્તવાકાદિનિબ્બત્તા’’તિઆદિ. વાકાદીતિ આદિ-સદ્દેન મકચિવાકનાળિકેરહીરચમ્માનં ગહણં. નાતિદીઘા રજ્જુકા. અતિદીઘં યોત્તકં.
૨૮૭૩. નાળિકેરસ્સ વાકે વા વટ્ટેત્વા કતા એકવટ્ટાપિ ગરુભણ્ડકન્તિ યોજના. યેહિ પનેતાનિ રજ્જુકયોત્તાદીનિ દિન્નાનિ હોન્તિ, તે અત્તનો કરણીયેન હરન્તા ન વારેતબ્બા.
૨૮૭૪. વડ્ઢકિઅઙ્ગુલેન અટ્ઠઙ્ગુલાયતો સૂચિદણ્ડમત્તો પરિણાહતો સીહળદીપે લેખકાનં લેખનિસૂચિદણ્ડમત્તો સઙ્ઘસ્સ દિન્નો વા તત્થજાતકો વા રક્ખિતો ગોપિતો વેળુ ગરુભણ્ડં સિયાતિ યોજના. ‘‘યં મજ્ઝિમપુરિસસ્સ કનિટ્ઠઙ્ગુલિયા અગ્ગપ્પમાણં, ઇદં સીહળદીપે લેખકાનં લેખનિસૂચિયા પમાણ’’ન્તિ વદન્તિ. સો ચ સઙ્ઘકમ્મે ચ ચેતિયકમ્મે ચ કતે અતિરેકો પુગ્ગલિકકમ્મે દાતું વટ્ટતિ.
૨૮૭૫. દણ્ડો ચ સલાકા ચ દણ્ડસલાકા, છત્તસ્સ દણ્ડસલાકાતિ વિગ્ગહો. છત્તદણ્ડો નામ છત્તપિણ્ડિ. છત્તસલાકાતિ છત્તપઞ્જરસલાકા. દણ્ડોતિ ઉપાહનદણ્ડકો. ‘‘દણ્ડો’’તિ સામઞ્ઞેન વુત્તેપિ અટ્ઠકથાગતેસુ સરૂપેન ઇધાવુત્તો ઉપાહનદણ્ડોયેવ સામઞ્ઞવચનેન પારિસેસતો ગહેતબ્બોતિ. દડ્ઢગેહમનુસ્સા ગણ્હિત્વા ગચ્છન્તા ન વારેતબ્બા.
૨૮૭૬. મુઞ્જાદીસુ ગેહચ્છદનારહેસુ તિણેસુ યં કિઞ્ચિ મુટ્ઠિમત્તં તિણં વા ગેહચ્છદનારહં તાલપણ્ણાદિ એકમ્પિ સઙ્ઘસ્સ દિન્નં વા તત્થ સઙ્ઘિકભૂમિયં જાતં વા ગરુભણ્ડં સિયાતિ યોજેતબ્બા. તત્થ મુટ્ઠિમત્તં નામ કરળમત્તં. ઇદઞ્ચ કરળં કત્વા છાદેન્તાનં છદનકરળવસેન ગહેતબ્બં. તાલપણ્ણાદીતિ આદિ-સદ્દેન નાળિકેરપણ્ણાદિગેહચ્છદનપણ્ણાનં ગહણં. તમ્પિ મુઞ્જાદિ સઙ્ઘકમ્મે ચ ચેતિયકમ્મે ચ કતે અતિરેકં પુગ્ગલિકકમ્મે દાતું વટ્ટતિ. દડ્ઢગેહમનુસ્સા ગહેત્વા ગચ્છન્તિ, ન વારેતબ્બાતિ.
૨૮૭૭-૮. અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણોતિ રિત્તપોત્થકોતિ લેખાહિ સુઞ્ઞપોત્થકો, ન લિખિતપોત્થકોતિ વુત્તં હોતિ. ‘‘અટ્ઠઙ્ગુલપ્પમાણો’’તિ
‘‘મત્તિકા પકતિમત્તિકા વા હોતુ પઞ્ચવણ્ણા વા સુધા વા સજ્જુરસકઙ્ગુટ્ઠસિલેસાદીસુ વા યં કિઞ્ચિ દુલ્લભટ્ઠાને આનેત્વા વા દિન્નં તત્થજાતકં વા રક્ખિતગોપિતં તાલફલપક્કમત્તં ગરુભણ્ડં હોતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) અટ્ઠકથાગતવિનિચ્છયં દસ્સેતુમાહ ‘‘મત્તિકા’’તિઆદિ. પાકતિકા વા સેતગેરુકાદિપઞ્ચવણ્ણા વાપિ મત્તિકાતિ યોજના. સિલેસો નામ કબિટ્ઠાદિસિલેસો. આદિ-સદ્દેન સજ્જુરસકઙ્ગુટ્ઠાદીનં ગહણં. તાલપક્કપમાણન્તિ એકટ્ઠિતાલફલપમાણાપિ. તમ્પિ મત્તિકાદિ સઙ્ઘકમ્મે, ચેતિયકમ્મે ચ નિટ્ઠિતે અતિરેકં પુગ્ગલિકકમ્મે દાતું વટ્ટતિ.
૨૮૭૯-૮૦. ‘‘વેળુઆદિક’’ન્તિ પદચ્છેદો. રક્ખિતં ગોપિતં વાપિ ગણ્હતા સમકં વા અતિરેકં વા થાવરં અન્તમસો તંઅગ્ઘનકં વાલિકમેવ વા દત્વા ગહેતબ્બન્તિ યોજના.
અટ્ઠકથાયં પન ‘‘રક્ખિતગોપિતં વેળું ગણ્હન્તેન સમકં વા અતિરેકં વા થાવરં અન્તમસો તંઅગ્ઘનકવાલિકાયપિ ફાતિકમ્મં કત્વા ગહેતબ્બો. ફાતિકમ્મં અકત્વા ગણ્હન્તેન તત્થેવ વળઞ્જેતબ્બો, ગમનકાલે સઙ્ઘિકે આવાસે ઠપેત્વા ગન્તબ્બં. અસતિયા ગહેત્વા ગતેન
૨૮૮૧. અઞ્જનન્તિ સિલામયો. એવં હરિતાલમનોસિલાપિ.
૨૮૮૨. દારુભણ્ડે અયં વિનિચ્છયો – પરિણાહતો યથાવુત્ત સૂચિદણ્ડપ્પમાણકો અટ્ઠઙ્ગુલદીઘો યો કોચિ દારુભણ્ડકો દારુદુલ્લભટ્ઠાને સઙ્ઘસ્સ દિન્નો વા તત્થજાતકો વા રક્ખિતગોપિતો ગરુભણ્ડં હોતીતિ યોજના.
૨૮૮૩. એવં કુરુન્દટ્ઠકથાય આગતવિનિચ્છયં દસ્સેત્વા મહાઅટ્ઠકથાય (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) આગતં દસ્સેતુમાહ ‘‘મહાઅટ્ઠકથાય’’ન્તિઆદિ. તત્થ આસન્દિકસત્તઙ્ગા વુત્તલક્ખણાવ. ‘‘ભદ્દપીઠ’’ન્તિ વેત્તમયં પીઠં વુચ્ચતિ. પીઠિકાતિ પિલોતિકાબદ્ધપીઠમેવ.
૨૮૮૪. એળકપાદપીઠં નામ દારુપટ્ટિકાય ઉપરિ પાદે ઠપેત્વા ભોજનપલ્લઙ્કં વિય કતપીઠં વુચ્ચતિ. ‘‘આમલકવટ્ટકપીઠ’’ન્તિ એતસ્સ ‘‘આમણ્ડકવટ્ટક’’ન્તિ પરિયાયો, તસ્મા ઉભયેનાપિ આમલકાકારેન યોજિતં બહુપાદકપીઠં વુચ્ચતિ. કેસુચિ પોત્થકેસુ ‘‘તથામણ્ડકપીઠક’’ન્તિ પાઠો. ગાથાબન્ધવસેન મણ્ડક-સદ્દપયોગો. કોચ્છં ભૂતગામવગ્ગે ચતુત્થસિક્ખાપદે વુત્તસરૂપં. પલાલપીઠન્તિ નિપજ્જનત્થાય કતા પલાલભિસિ, ઇમિના કદલિપત્તાદિમયપીઠમ્પિ ઉપલક્ખણતો દસ્સિતં. યથાહ – ‘‘પલાલપીઠેન ચેત્થ કદલિપત્તાદિપીઠાનિપિ સઙ્ગહિતાની’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧). ધોવને ફલકન્તિ ચીવરધોવનફલકં, ધોવનાદિસદ્દાનં વિયેત્થ વિભત્તિઅલોપો. ઇમેસુ તાવ યં કિઞ્ચિ ખુદ્દકં વા હોતુ મહન્તં વા, સઙ્ઘસ્સ દિન્નં ગરુભણ્ડં હોતિ. બ્યગ્ઘચમ્મઓનદ્ધમ્પિ વાળરૂપપરિક્ખિત્તં રતનપરિસિબ્બિતં કોચ્છં ગરુભણ્ડમેવ.
૨૮૮૫. ભણ્ડિકાતિ દણ્ડકટ્ઠચ્છેદનભણ્ડિકા. મુગ્ગરોતિ દણ્ડમુગ્ગરો. દણ્ડમુગ્ગરો નામ યેન રજિતચીવરં પોથેન્તિ. વત્થઘટ્ટનમુગ્ગરોતિ ચીવરઘટ્ટનમુગ્ગરો, યેન અનુવાતાદિં ઘટ્ટેન્તિ. અમ્બણન્તિ ફલકેહિ પોક્ખરણિસદિસં કતપાનીયભાજનં. મઞ્જૂસા નામ દોણિપેળા. નાવા પોતો. રજનદોણિકા નામ યત્થ ચીવરં રજન્તિ, પક્કરજનં વા આકિરન્તિ.
૨૮૮૬. ઉળુઙ્કોતિ નાળિકેરફલકટાહાદિમયો ઉળુઙ્કો. ઉભયં પિધાનસમકો સમુગ્ગો. ‘‘ખુદ્દકો પરિવિધનો કરણ્ડ’’ન્તિ વદન્તિ. કરણ્ડો ચ પાદગણ્હનકતો અતિરેકપ્પમાણો ઇધ અધિપ્પેતો. કટચ્છૂતિ દબ્બિ. આદિ-સદ્દેન પાનીયસરાવપાનીયસઙ્ખાદીનં ગહણં.
૨૮૮૭. ગેહસમ્ભારન્તિ ગેહોપકરણં. થમ્ભતુલાસોપાનફલકાદિ દારુમયં, પાસાણમયમ્પિ ઇમિનાવ ગહિતં. કપ્પિયચમ્મન્તિ ‘‘એળકાજમિગાન’’ન્તિઆદિના (વિ॰ વિ॰ ૨૬૫૦) હેટ્ઠા દસ્સિતં કપ્પિયચમ્મં. તબ્બિપરિયાયં અકપ્પિયં. અભાજિયં ગરુભણ્ડત્તા. ભૂમત્થરણં કત્વા પરિભુઞ્જિતું વટ્ટતિ.
૨૮૮૮. અટ્ઠકથાયં ‘‘એળચમ્મં ગરું વુત્ત’’ન્તિ. કુરુન્દિયં પન ‘‘સબ્બં મઞ્ચપ્પમાણં ચમ્મં ગરુભણ્ડ’’ન્તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) ‘‘પચ્ચત્થરણગતિકમેવા’’તિ ઇમિના મઞ્ચપીઠેપિ અત્થરિતું વટ્ટતીતિ દીપેતિ. ‘‘પાવારાદિપચ્ચત્થરણમ્પિ ગરુભણ્ડ’’ન્તિ એકે, ‘‘નો’’તિ અપરે, વીમંસિત્વા ગહેતબ્બં. મઞ્ચપ્પમાણન્તિ ચ પમાણયુત્તં મઞ્ચં. પમાણયુત્તમઞ્ચો નામ યસ્સ દીઘસો નવ વિદત્થિયો તિરિયઞ્ચ તદુપડ્ઢં. ઉદ્ધં મુખમસ્સાતિ ઉદુક્ખલં. આદિ-સદ્દેન મુસલં, સુપ્પં, નિસદં, નિસદપોતો, પાસાણદોણિ, પાસાણકટાહઞ્ચ સઙ્ગહિતં. પેસકારાદીતિ આદિ-સદ્દેન ચમ્મકારાદીનં ગહણં. તુરિવેમાદિ પેસકારભણ્ડઞ્ચ ભસ્તાદિ ચમ્મકારભણ્ડઞ્ચ કસિભણ્ડઞ્ચ યુગનઙ્ગલાદિ સઙ્ઘિકં સઙ્ઘસન્તકં ગરુભણ્ડન્તિ યોજના.
૨૮૮૯. ‘‘તથેવા’’તિ ઇમિના ‘‘સઙ્ઘિક’’ન્તિ ઇદં પચ્ચામસતિ. આધારકોતિ પત્તાધારો. તાલવણ્ટન્તિ તાલવણ્ટેહિ કતં. વેળુદન્તવિલીવેહિ વા મોરપિઞ્છેહિ વા ચમ્મવિકતીહિ વા કતમ્પિ તંસદિસં ‘‘તાલવણ્ટ’’ન્તેવ વુચ્ચતિ. વટ્ટવિધૂપનાનં તાલવણ્ટેયેવ અન્તોગધત્તા ‘‘બીજની’’તિ ચતુરસ્સવિધૂપનઞ્ચ કેતકપારોહકુન્તાલપણ્ણાદિમયદન્તમયવિસાણમયદણ્ડકમકસબીજની ચ વુચ્ચતિ. પચ્છિ પાકટાયેવ. પચ્છિતો ખુદ્દકો તાલપણ્ણાદિમયો ભાજનવિસેસો ચઙ્કોટકં. સબ્બા સમ્મજ્જનીતિ નાળિકેરહીરાદીહિ બદ્ધા યટ્ઠિસમ્મજ્જની, મુટ્ઠિસમ્મજ્જનીતિ દુવિધા પરિવેણઙ્ગણાદિસમ્મજ્જની ચ તથેવ દુવિધા ખજ્જૂરિનાળિકેરપણ્ણાદીહિ બદ્ધા ગેહસમ્મજ્જની ચાતિ સબ્બાપિ સમ્મજ્જની ગરુભણ્ડં હોતિ.
૨૮૯૦. ચક્કયુત્તકયાનન્તિ હત્થવટ્ટકસકટાદિયુત્તયાનઞ્ચ.
૨૮૯૧. છત્તન્તિ પણ્ણકિલઞ્જસેતચ્છત્તવસેન તિવિધં છત્તં. મુટ્ઠિપણ્ણન્તિ તાલપણ્ણં સન્ધાય વુત્તં. વિસાણભાજનઞ્ચ તુમ્બભાજનઞ્ચાતિ અરણી અરણિસહિતં. આદિ-સદ્દેન આમલકતુમ્બં અનુઞ્ઞાતવાસિયા દણ્ડઞ્ચ સઙ્ગણ્હાતિ. લહુ અગરુભણ્ડં, ભાજનીયન્તિ અત્થો. પાદગણ્હનકતો અતિરિત્તપ્પમાણં ગરુભણ્ડં.
૨૮૯૨. વિસાણન્તિ
૨૮૯૩. નિટ્ઠિતો તચ્છિતો વાપીતિ તચ્છિતનિટ્ઠિતોપિ. વિધોતિ કાયબન્ધને અનુઞ્ઞાતવિધો. હિઙ્ગુકરણ્ડકોતિ હિઙ્ગુમયો વા તદાધારો વા કરણ્ડકો. અઞ્જનીતિ અઞ્જનનાળિકા ચ અઞ્જનકરણ્ડકો ચ. સલાકાયોતિ અઞ્જનિસલાકા. ઉદપુઞ્છનીતિ હત્થિદન્તવિસાણાદિમયા ઉદકપુઞ્છની. ઇદં સબ્બં ભાજનીયમેવ.
૨૮૯૪. પરિભોગારહન્તિ મનુસ્સાનં ઉપભોગપરિભોગયોગ્ગં. કુલાલભણ્ડન્તિ ઘટપિઠરાદિકુમ્ભકારભણ્ડમ્પિ. પત્તઙ્ગારકટાહન્તિ પત્તકટાહં, અઙ્ગારકટાહઞ્ચ. ધૂમદાનં નાળિકા. કપલ્લિકાતિ દીપકપલ્લિકા.
૨૮૯૫. થુપિકાતિ પાસાદાદિથુપિકા. દીપરુક્ખોતિ પદીપાધારો. ચયનચ્છદનિટ્ઠકાતિ પાકારચેતિયાદીનં ચયનિટ્ઠકા સબ્બમ્પીતિ યથાવુત્તં સબ્બમ્પિ અનવસેસં પરિક્ખારં.
૨૮૯૬. કઞ્ચનકોતિ સરકો. ઘટકોતિ પાદગણ્હનકતો અનતિરિત્તપ્પમાણો ઘટકો. ‘‘યથા ચ મત્તિકાભણ્ડે, એવં લોહભણ્ડેપિ કુણ્ડિકા ભાજનીયકોટ્ઠાસમેવ ભજતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) અટ્ઠકથાનયં સઙ્ગહેતુમાહ ‘‘લોહભણ્ડેપિ કુણ્ડિકાપિ ચ ભાજિયા’’તિ.
૨૮૯૭. ગરુ નામ પચ્છિમં ગરુભણ્ડત્તયં. થાવરં નામ પુરિમદ્વયં. સઙ્ઘસ્સાતિ સઙ્ઘેન. પરિવત્તેત્વાતિ પુગ્ગલિકાદીહિ તાદિસેહિ તેહિ પરિવત્તેત્વા. તત્રાયં પરિવત્તનનયો (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૧) – સઙ્ઘસ્સ નાળિકેરારામો દૂરે હોતિ, કપ્પિયકારકા તં બહુતરં ખાદન્તિ, તતો સકટવેતનં દત્વા અપ્પમેવ આહરન્તિ, અઞ્ઞેસં પન તસ્સ આરામસ્સ અવિદૂરગામવાસીનં મનુસ્સાનં વિહારસ્સ સમીપે આરામો હોતિ, તે સઙ્ઘં ઉપસઙ્કમિત્વા સકેન આરામેન
સચે પન મનુસ્સાનં બહુતરા રુક્ખા હોન્તિ, ‘‘નનુ તુમ્હાકં બહુતરા રુક્ખા’’તિ વત્તબ્બં. સચે ‘‘અતિરેકં અમ્હાકં પુઞ્ઞં હોતુ, સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ વદન્તિ, જાનાપેત્વા સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. ભિક્ખૂનં રુક્ખા ફલધારિનો, મનુસ્સાનં રુક્ખા ન તાવ ફલં ગણ્હન્તિ. કિઞ્ચાપિ ન ગણ્હન્તિ, ન
કથં વિહારેન વિહારો પરિવત્તેતબ્બો? સઙ્ઘસ્સ અન્તોગામે ગેહં હોતિ, મનુસ્સાનં વિહારમજ્ઝે પાસાદો, ઉભોપિ અગ્ઘેન સમકા, સચે મનુસ્સા તેન પાસાદેન તં ગેહં યાચન્તિ, સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. ભિક્ખૂનં ચે મહગ્ઘતરં ગેહં હોતિ, ‘‘મહગ્ઘતરં અમ્હાકં ગેહ’’ન્તિ વુત્તે ચ ‘‘કિઞ્ચાપિ મહગ્ઘતરં, પબ્બજિતાનં પન અસારુપ્પં, ન સક્કા તત્થ પબ્બજિતેહિ વસિતું, ઇદં પન સારુપ્પં, ગણ્હથા’’તિ વદન્તિ, એવમ્પિ સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. સચે પન મનુસ્સાનં મહગ્ઘં હોતિ, ‘‘નનુ તુમ્હાકં ગેહં મહગ્ઘ’’ન્તિ વત્તબ્બં. ‘‘હોતુ, ભન્તે, અમ્હાકં પુઞ્ઞં ભવિસ્સતિ, ગણ્હથા’’તિ વુત્તે પન સમ્પટિચ્છિતું વટ્ટતિ. એવં વિહારેન વિહારો પરિવત્તેતબ્બો. એતેનેવ નયેન વિહારવત્થુપિ આરામોપિ આરામવત્થુપિ વિહારેન પરિવત્તેતબ્બં. વિહારવત્થુના ચ મહગ્ઘેન વા અપ્પગ્ઘેન વા વિહારવિહારવત્થુઆરામઆરામવત્થૂનિ. એવં તાવ થાવરેન થાવરપરિવત્તનં વેદિતબ્બં.
ગરુભણ્ડેન ગરુભણ્ડપરિવત્તને પન મઞ્ચપીઠં મહન્તં વા હોતુ ખુદ્દકં વા, અન્તમસો ચતુરઙ્ગુલપાદકં
બહિસીમાય ‘‘સઙ્ઘસ્સ દેમા’’તિ દિન્નમઞ્ચો સઙ્ઘત્થેરસ્સ વસનટ્ઠાને દાતબ્બો. તત્થ ચે બહૂ મઞ્ચા હોન્તિ, મઞ્ચેન કમ્મં નત્થિ, યસ્સ વસનટ્ઠાને કમ્મં અત્થિ, તત્થ ‘‘સઙ્ઘિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જથા’’તિ દાતબ્બો. મહગ્ઘેન સતગ્ઘનકેન, સહસ્સગ્ઘનકેન વા મઞ્ચેન અઞ્ઞં મઞ્ચસતં લભતિ, પરિવત્તેત્વા ગહેતબ્બં. ન કેવલં મઞ્ચેન મઞ્ચોયેવ, આરામઆરામવત્થુવિહારવિહારવત્થુપીઠભિસિબિમ્બોહનાનિપિ પરિવત્તેતું વટ્ટન્તિ. એસ નયો પીઠભિસિબિમ્બોહનેસુપિ એતેસુ હિ કપ્પિયાકપ્પિયં વુત્તનયમેવ. તત્થ અકપ્પિયં ન પરિભુઞ્જિતબ્બં, કપ્પિયં સઙ્ઘિકપરિભોગેન પરિભુઞ્જિતબ્બં. અકપ્પિયં વા મહગ્ઘં કપ્પિયં વા પરિવત્તેત્વા વુત્તવત્થૂનિ ગહેતબ્બાનિ, અગરુભણ્ડુપગં પન ભિસિબિમ્બોહનં નામ નત્થીતિ.
૨૮૯૮. ભિક્ખુ અધોતેન પાદેન, અલ્લપાદેન વા સેનાસનં નક્કમેતિ સમ્બન્ધો. સયન્તિ એત્થ, આસન્તિ ચાતિ સયનાસનં, પરિકમ્મકતભૂમત્થરણાદિ. અલ્લપાદેન વાતિ યેન અક્કન્તટ્ઠાને ઉદકં પઞ્ઞાયતિ, એવરૂપેન તિન્તપાદેન. યથાહ – ‘‘અલ્લેહિ પાદેહીતિ યેહિ અક્કન્તટ્ઠાને ઉદકં પઞ્ઞાયતિ, એવરૂપેહિ પાદેહિ પરિભણ્ડકતભૂમિ વા સેનાસનં વા ન અક્કમિતબ્બં. સચે પન ઉદકસિનેહમત્તમેવ પઞ્ઞાયતિ, ન ઉદકં, વટ્ટતી’’તિ (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૪). સઉપાહનોતિ એત્થ ‘‘ધોતપાદક’’ન્તિ વત્તબ્બં. પાદે પટિમુક્કાહિ ઉપાહનાહિ સઉપાહનો ભિક્ખુ ધોતપાદકં ધોતપાદેહિ અક્કમિતબ્બટ્ઠાનં તથેવ ન અક્કમેતિ યોજના.
૨૮૯૯. પરિકમ્મકતાયાતિ નિટ્ઠુભન્તસ્સાતિ ખેળં પાતેન્તસ્સ. પરિકમ્મકતં ભિત્તિન્તિ સેતભિત્તિં વા ચિત્તકમ્મકતં વા ભિત્તિં. ન કેવલઞ્ચ ભિત્તિમેવ, દ્વારમ્પિ વાતપાનમ્પિ અપસ્સેનફલકમ્પિ પાસાણત્થમ્ભમ્પિ રુક્ખત્થમ્ભમ્પિ ચીવરેન વા કેનચિ વા અપ્પટિચ્છાદેત્વા અપસ્સયિતું ન લભતિયેવ. ‘‘દ્વારવાતપાનાદયો પન અપરિકમ્મકતાપિ અપટિચ્છાદેત્વા ન અપસ્સયિતબ્બા’’તિ ગણ્ઠિપદે વુત્તં.
૨૯૦૧. નિદ્દાયતો
૨૯૦૨. લોમેસુ મઞ્ચં ફુસન્તેસુ. હત્થપાદાનં તલેન અક્કમિતું વટ્ટતીતિ યોજના. મઞ્ચપીઠં નીહરન્તસ્સ કાયે પટિહઞ્ઞતિ, અનાપત્તિ.
‘‘દાયકેહિ ‘કાયેન ફુસિત્વા યથાસુખં પરિભુઞ્જથા’તિ દિન્નસેનાસનં, મઞ્ચપીઠાદિઞ્ચ દાયકેન વુત્તનિયામેન પરિભુઞ્જન્તસ્સ દોસો નત્થી’’તિ માતિકટ્ઠકથાય સીહળગણ્ઠિપદે વુત્તત્તા તથા પરિભુઞ્જન્તસ્સ અનાપત્તિ. ‘‘ઇમં મઞ્ચપીઠાદિં સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વુત્તે ગરુભણ્ડં હોતિ, ન ભાજેતબ્બં સઙ્ઘસ્સ પરામટ્ઠત્તા. ‘‘ઇમં મઞ્ચપીઠાદિં ભદન્તાનં વસ્સગ્ગેન ગણ્હિતું દમ્મી’’તિ વુત્તે સતિપિ ગરુભણ્ડભાવે કપ્પિયવત્થું ભાજેત્વા ગણ્હિતું વટ્ટતિ, અકપ્પિયભણ્ડમેવ ભાજેત્વા ગહેતું ન લબ્ભતિ. ‘‘ઇમં મઞ્ચપીઠં વસ્સગ્ગેન ગહેતું સઙ્ઘસ્સ દમ્મી’’તિ વુત્તે વસ્સગ્ગેન ભાજેત્વા ગહેતબ્બં વસ્સગ્ગેન ભાજનં પઠમં વત્વા પચ્છા સઙ્ઘસ્સ પરામટ્ઠત્તા. ‘‘સઙ્ઘસ્સ ઇમં મઞ્ચપીઠં વસ્સગ્ગેન ગણ્હિતું દમ્મી’’તિ વુત્તે પન ગરુભણ્ડં હોતિ પઠમં સઙ્ઘસ્સ પરામટ્ઠત્તાતિ ગણ્ઠિપદેયેવ વુત્તો.
૨૯૦૩-૪. ઉદ્દેસભત્તવિનિચ્છયેકદેસં દસ્સેતુમાહ ‘‘સહસ્સગ્ઘનકો’’તિઆદિ. સહસ્સગ્ઘનકો સચીવરો પિણ્ડપાતો અવસ્સિકં ભિક્ખું પત્તો, તસ્મિં વિહારે ચ ‘‘એવરૂપો પિણ્ડપાતો અવસ્સિકં ભિક્ખું પત્તો’’તિ લિખિત્વા ઠપિતોપિ ચ હોતિ, તતો સટ્ઠિવસ્સાનમચ્ચયે તાદિસો સહસ્સગ્ઘનકો સચીવરો કોચિ પિણ્ડપાતો સચે ઉપ્પન્નો હોતિ, તં પિણ્ડપાતં બુધો વિનિચ્છયકુસલો ભિક્ખુ અવસ્સિકટ્ઠિતિકાય અદત્વા સટ્ઠિવસ્સિકટ્ઠિતિકાય દદેય્યાતિ યોજના.
૨૯૦૫. ઉદ્દેસભત્તં ભુઞ્જિત્વાતિ ઉપસમ્પન્નકાલે અત્તનો વસ્સગ્ગેન પત્તં ઉદ્દેસભત્તં પરિભુઞ્જિત્વા. જાતો ચે સામણેરકોતિ સિક્ખાપચ્ચક્ખાનાદિવસેન સચે સામણેરો જાતો. તન્તિ ઉપસમ્પન્નકાલે ગહિતં તદેવ ઉદ્દેસભત્તં. સામણેરસ્સ પાળિયાતિ સામણેરપટિપાટિયા અત્તનો પત્તં પચ્છા ગહેતું લભતિ.
૨૯૦૬. યો
૨૯૦૭. ઉદ્દેસભત્તાનન્તરં સલાકભત્તં દસ્સેતુમાહ ‘‘સચે પના’’તિઆદિ. સચે સલાકા લદ્ધા, તંદિને ભત્તં ન લદ્ધં, પુનદિને તસ્સ ભત્તં ગહેતબ્બં, ન સંસયો ‘‘ગહેતબ્બં
૨૯૦૮. ઉત્તરિ ઉત્તરં અતિરેકં ભઙ્ગં બ્યઞ્જનં એતસ્સાતિ ઉત્તરિભઙ્ગં, તસ્સ, અતિરેકબ્યઞ્જનસ્સાતિ અત્થો. એકચરસ્સાતિ એકચારિકસ્સ. સલાકાયેવ સલાકિકા.
૨૯૦૯. ઉત્તરિભઙ્ગમેવ ઉત્તરિભઙ્ગકં.
૨૯૧૦. યેન યેન હીતિ ગાહિતસલાકેન યેન યેન ભિક્ખુના. યં યન્તિ ભત્તબ્યઞ્જનેસુ યં યં ભત્તં વા યં યં બ્યઞ્જનં વા.
૨૯૧૧. સઙ્ઘુદ્દેસાદિકન્તિ સઙ્ઘભત્તઉદ્દેસભત્તાદિકં. આદિ-સદ્દેન નિમન્તનં, સલાકં, પક્ખિકં, ઉપોસથિકં, પાટિપદિકન્તિ પઞ્ચ ભત્તાનિ ગહિતાનિ.
તત્થ સબ્બસઙ્ઘસ્સ દિન્નં સઙ્ઘભત્તં નામ. ‘‘સઙ્ઘતો એત્તકે ભિક્ખૂ ઉદ્દિસિત્વા દેથા’’તિઆદિના વત્વા દિન્નં ઉદ્દેસભત્તં. ‘‘સઙ્ઘતો એત્તકાનં ભિક્ખૂનં ભત્તં ગણ્હથા’’તિઆદિના વત્વા દિન્નં નિમન્તનં નામ. અત્તનો અત્તનો નામેન સલાકગાહકાનં ભિક્ખૂનં દિન્નં સલાકભત્તં નામ. ચાતુદ્દસિયં દિન્નં પક્ખિકં. ઉપોસથે દિન્નં ઉપોસથિકં. પાટિપદે દિન્નં પાટિપદિકં. તંતંનામેન દિન્નમેવ તથા તથા વોહરીયતિ. એતેસં પન વિત્થારકથા ‘‘અભિલક્ખિતેસૂ’’તિઆદિના (ચૂળવ॰ અટ્ઠ॰ ૩૨૫ પક્ખિકભત્તાદિકથા) અટ્ઠકથાયં વુત્તનયેન વેદિતબ્બા. આગન્તુકાદીતિ એત્થ આદિ-સદ્દેન ગમિકભત્તં, ગિલાનભત્તં, ગિલાનુપટ્ઠાકભત્તન્તિ આગન્તુકભત્તં. એસેવ નયો સેસેસુ.
૨૯૧૨. વિહારન્તિ વારભત્તન્તિ દુબ્ભિક્ખસમયે ‘‘વારેન ભિક્ખૂ જગ્ગિસ્સામા’’તિ ધુરગેહતો પટ્ઠાય દિન્નં. નિચ્ચન્તિ નિચ્ચભત્તં ઉત્તરપદલોપેન, તઞ્ચ તથા વત્વાવ દિન્નં. કુટિભત્તં નામ સઙ્ઘસ્સ આવાસં કત્વા ‘‘અમ્હાકં સેનાસનવાસિનો અમ્હાકં ભત્તં ગણ્હન્તૂ’’તિ દિન્નં. પન્નરસવિધં સબ્બમેવ ભત્તં ઇધ ઇમસ્મિં સેનાસનક્ખન્ધકે ઉદ્દિટ્ઠં કથિતં. એતેસં વિત્થારવિનિચ્છયો અત્થિકેહિ સમન્તપાસાદિકાય ગહેતબ્બો.
૨૯૧૩. પચ્ચયભાજને મિચ્છાપટિપત્તિયા મહાદીનવત્તા અપ્પમત્તેનેવ પટિપજ્જિતબ્બન્તિ પચ્ચયભાજનકં અનુસાસન્તો આહ ‘‘પાળિ’’ન્તિઆદિ.
સેનાસનક્ખન્ધકકથાવણ્ણના.