੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
੧੮੯. ਇਦਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰੀਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ਪਨ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ –
વਿਭਾਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਚਨ-ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ।
ਅਤ੍ਥਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ ਚੇવ, ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ ਤਥਾ॥
ਕਮਤੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ, ਯਂ ਞਾਣਂ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਤੋ।
ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਪਭੇਦੋ, ਉਪਮਾਤੋ ਚਤੁਕ੍ਕਤੋ॥
ਸੁਞ੍ਞਤੇਕવਿਧਾਦੀਹਿ, ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤੋ।
વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, વਿਞ੍ਞੁਨਾ ਸਾਸਨਕ੍ਕਮੇ॥
ਤਤ੍ਥ ‘વਿਭਾਗਤੋ’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾ વਿਭਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ, ਯੇ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਅਭਿਸਮੇਨ੍ਤੇਹਿ ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਹ, ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ, ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ, ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ, વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ – ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ। ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠੋ, ਨਿਦਾਨਟ੍ਠੋ, ਸਂਯੋਗਟ੍ਠੋ, ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੋ…ਪੇ॰… ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ, વਿવੇਕਟ੍ਠੋ, ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ, ਅਮਤਟ੍ਠੋ…ਪੇ॰… ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ, ਹੇਤ੍વਟ੍ਠੋ, ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ, ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ – ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੮)। ਤਥਾ
‘ਨਿਬ੍ਬਚਨਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ’ਤਿ ‘ਦੁ’ਇਤਿ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਕੁਚ੍ਛਿਤੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ; ਕੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਹਿ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦੁਪੁਤ੍ਤੋਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘ਖਂ’ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਤੁਚ੍ਛੇ; ਤੁਚ੍ਛਞ੍ਹਿ ਆਕਾਸਂ ਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਪਠਮਸਚ੍ਚਂ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਅਨੇਕਉਪਦ੍ਦવਾਧਿਟ੍ਠਾਨਤੋ, ਤੁਚ੍ਛਂ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવવਿਰਹਿਤਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਤੁਚ੍ਛਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘ਸਂ’ਇਤਿ ਚ ਅਯਂ ‘ਉ’ਇਤਿ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਦਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧੭੨; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੪੧) ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ‘ਅਯ’ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਕਾਰਣਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਇਦਞ੍ਚਾਪਿ ਦੁਤਿਯਸਚ੍ਚਂ ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯਸਮਾਯੋਗੇ ਸਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ। ਇਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਂਯੋਗੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
ਤਤਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ‘ਨਿ’ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਾવਂ ‘ਰੋਧ’ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਚਾਰਕਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਾવੋ ਏਤ੍ਥ ਸਂਸਾਰਚਾਰਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਰੋਧਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਗਤਿਸੁਞ੍ਞਤ੍ਤਾ, ਸਮਧਿਗਤੇ વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਾਰਚਾਰਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਰੋਧਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਹੋਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਤਦਭਿਮੁਖੀਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਪਟਿਪਦਾ ਚ ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਾਨਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਅਰਿਯਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਚਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੭)। ਕਤਮਾਨਿ…ਪੇ॰… ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਅਰਿਯਾ ਇਮਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਪਿਚ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿਪਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸਦੇવਕੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਿਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਏਤੇਸਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤੋਪਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ
ਕਥਂ ‘ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ’? ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਬਾਧਨਲਕ੍ਖਣਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਸਨ੍ਤਾਪਨਰਸਂ, ਪવਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਪਭવਲਕ੍ਖਣਂ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਕਰਣਰਸਂ, ਪਲਿਬੋਧਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਨ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਅਚ੍ਚੁਤਿਰਸਂ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ
‘ਅਤ੍ਥਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ ਚੇવਾ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਤਾવ ਕੋ ਸਚ੍ਚਟ੍ਠੋਤਿ ਚੇ? ਯੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਮਾਯਾવ વਿਪਰੀਤਕੋ, ਮਰੀਚੀવ વਿਸਂવਾਦਕੋ, ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾવ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਸਭਾવੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ; ਅਥ ਖੋ ਬਾਧਨਪਭવਸਨ੍ਤਿਨਿਯ੍ਯਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਚ੍ਛਾવਿਪਰੀਤਭੂਤਭਾવੇਨ ਅਰਿਯਞਾਣਸ੍ਸ ਗੋਚਰੋ ਹੋਤਿਯੇવ; ਏਸ ਅਗ੍ਗਿਲਕ੍ਖਣਂ વਿਯ, ਲੋਕਪਕਤਿ વਿਯ ਚ ਤਚ੍ਛਾવਿਪਰੀਤਭੂਤਭਾવੋ ਸਚ੍ਚਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਮੇਤਂ ਅવਿਤਥਮੇਤਂ ਅਨਞ੍ਞਥਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੦) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਅਪਿਚ –
ਨਾਬਾਧਕਂ ਯਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਬਾਧਕਂ।
ਬਾਧਕਤ੍ਤਨਿਯਾਮੇਨ, ਤਤੋ ਸਚ੍ਚਮਿਦਂ ਮਤਂ॥
ਤਂ વਿਨਾ ਨਾਞ੍ਞਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਹੋਤਿ ਨ ਚ ਤਂ ਤਤੋ।
ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਨਿਯਾਮੇਨ, ਇਤਿ ਸਚ੍ਚਂ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ॥
ਨਾਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਸਨ੍ਤਿ, ਸਨ੍ਤਂ ਨ ਚ ਨ ਤਂ ਯਤੋ।
ਸਨ੍ਤਭਾવਨਿਯਾਮੇਨ, ਤਤੋ ਸਚ੍ਚਮਿਦਂ ਮਤਂ॥
ਮਗ੍ਗਾ
ਤਚ੍ਛਨਿਯ੍ਯਾਨਭਾવਤ੍ਤਾ, ਇਤਿ ਸੋ ਸਚ੍ਚਸਮ੍ਮਤੋ॥
ਇਤਿ ਤਚ੍ਛਾવਿਪਲ੍ਲਾਸ-ਭੂਤਭਾવਂ ਚਤੂਸੁਪਿ।
ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸ੍વવਿਸੇਸੇਨ, ਸਚ੍ਚਟ੍ਠਂ ਆਹੁ ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ॥
ਏવਂ
ਕਥਂ ‘ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ’? ਇਧਾਯਂ ‘ਸਚ੍ਚ’ਸਦ੍ਦੋ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਭਣੇ, ਨ ਕੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੨੪) વਾਚਾਸਚ੍ਚੇ। ‘‘ਸਚ੍ਚੇ ਠਿਤਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੨.੨੧.੪੩੩) વਿਰਤਿਸਚ੍ਚੇ। ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਨੁ ਸਚ੍ਚਾਨਿ
‘ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਨੂਨਾਨਿ ਅਨਧਿਕਾਨੀਤਿ ਚੇ? ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਸਮ੍ਭવਤੋ, ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਚ ਅਨਪਨੇਯ੍ਯਭਾવਤੋ; ਨ ਹਿ ਏਤੇਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਅਧਿਕਂ વਾ ਏਤੇਸਂ વਾ ਏਕਮ੍ਪਿ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਭੋਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ‘ਨੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਯਂ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਦੇਸਿਤਂ। ਅਹਮੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਚਾਹ – ‘‘ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ ‘ਨੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਠਮਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਯਂ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਦੇਸਿਤਂ। ਅਹਮੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਠਮਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਠਮਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੬)।
ਅਪਿਚ ਪવਤ੍ਤਿਮਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਸਹੇਤੁਕਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿ, ਨਿવਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਸਉਪਾਯਂ। ਇਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਤਦੁਭਯਹੇਤੂਨਂ
‘ਕਮਤੋ’ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋવ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਪਠਮਂ
‘ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯਂ ਞਾਣਂ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਤੋ’ਤਿ ਸਚ੍ਚਞਾਣਕਿਚ੍ਚਤੋਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁવਿਧਞ੍ਹਿ ਸਚ੍ਚਞਾਣਂ – ਅਨੁਬੋਧਞਾਣਞ੍ਚ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਬੋਧਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਰੋਧੇ ਮਗ੍ਗੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਨਿਰੋਧਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਮ੍ਪਿ ਸੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੧੦੦) ਸਬ੍ਬਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਪਨੇਤਂ ਲੋਕਿਯਂ, ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਞਾਣਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਭਿਭવਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਸਮੁਦਯਞਾਣਂ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਂ, ਨਿਰੋਧਞਾਣਂ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਅਕਿਰਿਯਦਿਟ੍ਠਿਂ; ਦੁਕ੍ਖਞਾਣਂ વਾ ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવਰਹਿਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਫਲੇ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਸਮੁਦਯਞਾਣਂ ਇਸ੍ਸਰਪ੍ਪਧਾਨਕਾਲਸਭਾવਾਦੀਹਿ ਲੋਕੋ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਕਾਰਣੇ ਕਾਰਣਾਭਿਮਾਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਨਿਰੋਧਞਾਣਂ ਅਰੂਪਲੋਕਲੋਕਥੂਪਿਕਾਦੀਸੁ ਅਪવਗ੍ਗਗ੍ਗਾਹਭੂਤਂ ਨਿਰੋਧੇ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਪ੍ਪਭੇਦੇ
ਲੋਕੇ
ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਤਿ ਤਾવ ਨਰੋ, ਨ વਿਜਾਨਾਤਿ ਯਾવ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ॥
ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਤੋ’ਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
‘ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਪਭੇਦਾ’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਞ੍ਚੇવ ਅਨਾਸવਧਮ੍ਮੇ ਚ, ਸੇਸਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ; ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇ ਛਤ੍ਤਿਂਸ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਿ; ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਂ; ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਮੁਖੇਨ વੀਮਂਸਿਦ੍ਧਿਪਾਦਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਞ੍ਞਾਬਲਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਪਦੇਸੇਨ ਤਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਪਦੇਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਚੀਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਪਦੇਸੇਨ ਤੀਣਿ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਮੁਖੇਨ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾ
‘ਉਪਮਾਤੋ’ਤਿ ਭਾਰੋ વਿਯ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਭਾਰਾਦਾਨਮਿવ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨਮਿવ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨੂਪਾਯੋ વਿਯ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ; ਰੋਗੋ વਿਯ ਚ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਰੋਗਨਿਦਾਨਮਿવ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਰੋਗવੂਪਸਮੋ વਿਯ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਭੇਸਜ੍ਜਮਿવ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ; ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਮਿવ વਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਿ વਿਯ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਸੁਭਿਕ੍ਖਮਿવ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ
‘ਚਤੁਕ੍ਕਤੋ’ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਚੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚੇવ
‘ਸੁਞ੍ਞਤੇਕવਿਧਾਦੀਹੀ’ਤਿ
ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਹਿ ਨ ਕੋਚਿ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ, ਕਾਰਕੋ ਨ ਕਿਰਿਯਾવ વਿਜ੍ਜਤਿ।
ਅਤ੍ਥਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ ਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪੁਮਾ, ਮਗ੍ਗਮਤ੍ਥਿ ਗਮਕੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ॥
ਅਥ વਾ –
ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਂ, ਪੁਰਿਮਦ੍વਯਮਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਮਮਤਪਦਂ।
ਧੁવਸੁਖਅਤ੍ਤવਿਰਹਿਤੋ, ਮਗ੍ਗੋ ਇਤਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਤੇਸੁ॥
ਨਿਰੋਧਸੁਞ੍ਞਾਨਿ
ਤਯਮਿਧ ਨਿਰੋਧਸੁਞ੍ਞਂ, ਤਯੇਨ ਤੇਨਾਪਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ ਸੁਞ੍ਞਾ।
ਸੁਞ੍ਞੋ ਫਲੇਨ ਹੇਤੁ, ਫਲਮ੍ਪਿ ਤਂ ਹੇਤੁਨਾ ਸੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ॥
ਏવਂ
‘ਏਕવਿਧਾਦੀਹੀ’ਤਿ ਸਬ੍ਬਮੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਏਕવਿਧਂ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ, ਦੁવਿਧਂ ਨਾਮਰੂਪਤੋ, ਤਿવਿਧਂ ਕਾਮਰੂਪਾਰੂਪੂਪਪਤਿਭવਭੇਦਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਚਤੁਆਹਾਰਭੇਦਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਭੇਦਤੋ। ਸਮੁਦਯੋਪਿ ਏਕવਿਧੋ ਪવਤ੍ਤਕਭਾવਤੋ, ਦੁવਿਧੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤੋ, ਤਿવਿਧੋ ਕਾਮਭવવਿਭવਤਣ੍ਹਾਭੇਦਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਚਤੁਮਗ੍ਗਪ੍ਪਹੇਯ੍ਯਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਰੂਪਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾਦਿਭੇਦਤੋ, ਛਬ੍ਬਿਧੋ ਛਤਣ੍ਹਾਕਾਯਭੇਦਤੋ। ਨਿਰੋਧੋਪਿ ਏਕવਿਧੋ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁਭਾવਤੋ, ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਦੁવਿਧੋ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਤੋ, ਤਿવਿਧੋ ਭવਤ੍ਤਯવੂਪਸਮਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਚਤੁਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਨੀਯਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਪਞ੍ਚਾਭਿਨਨ੍ਦਨવੂਪਸਮਤੋ, ਛਬ੍ਬਿਧੋ ਛਤਣ੍ਹਾਕਾਯਕ੍ਖਯਭੇਦਤੋ। ਮਗ੍ਗੋਪਿ ਏਕવਿਧੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤੋ, ਦੁવਿਧੋ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਭੇਦਤੋ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਭੇਦਤੋ વਾ
‘‘ਨ ਖੋ, ਆવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਅਰਿਯੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਤੀਹਿ ਚ ਖੋ, ਆવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਯਾ ਚਾવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ; ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ; ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇ
ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ ਤਯੋ ਸੀਲਮੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਸਜਾਤਿਤੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਤਿ ਭੁਮ੍ਮੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਕਰਣવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਾਦੀਸੁ ਪਨ ਤੀਸੁ ਸਮਾਧਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, વੀਰਿਯੇ ਪਨ ਪਗ੍ਗਹਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੇ ਸਤਿਯਾ ਚ ਅਪਿਲਾਪਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਿਯਾ ਲਦ੍ਧੂਪਕਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਉਪਮਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੇਸੁ ਤੀਸੁ ਸਹਾਯੇਸੁ ਏਕੋ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਂ ਚਮ੍ਪਕਰੁਕ੍ਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਪਿ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ। ਅਥਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯੋ
ਏਕਤੋ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਾ ਤਯੋ ਸਹਾਯਾ વਿਯ ਹਿ ਏਕਤੋ ਜਾਤਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਾਦਯੋ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ, ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਚਮ੍ਪਕਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਹਤ੍ਥਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਪਿ ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ, ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਦਤ੍વਾ ਓਨਤਸਹਾਯੋ વਿਯ વਾਯਾਮੋ, ਅਂਸਕੂਟਂ ਦਤ੍વਾ ਠਿਤਸਹਾਯੋ
ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਸੁਪਿ ਪਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, વਿਤਕ੍ਕੇ ਪਨ ਆਕੋਟੇਤ੍વਾ ਆਕੋਟੇਤ੍વਾ ਦੇਨ੍ਤੇ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਕਥਂ? ਯਥਾ ਹਿ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ ਕਹਾਪਣਂ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਸੁ
ਅਪਿਚ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕવਿਧਾਨਿ ਅવਿਤਥਤ੍ਤਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ વਾ, ਦੁવਿਧਾਨਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤੋ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਤੋ ਚ, ਤਿવਿਧਾਨਿ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ ਨੇવਪਹਾਤਬ੍ਬਨਾਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ
‘ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤੋ’ਤਿ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਚ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਭਾਗਾਨਿ ਅવਿਤਥਤੋ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤੋ ਦੁਕ੍ਕਰਪਟਿવੇਧਤੋ ਚ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਕਤਮਂ ਨੁ ਖੋ ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਂ વਾ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਤਰਂ વਾ – ਯੋ ਦੂਰਤੋવ ਸੁਖੁਮੇਨ ਤਾਲਚ੍ਛਿਗ੍ਗਲ਼ੇਨ ਅਸਨਂ ਅਤਿਪਾਤੇਯ੍ਯ ਪੋਙ੍ਖਾਨੁਪੋਙ੍ਖਂ ਅવਿਰਾਧਿਤਂ, ਯੋ વਾ ਸਤ੍ਤਧਾ
વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਸਲਕ੍ਖਣવવਤ੍ਥਾਨਤੋ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਚ ਦ੍વੇ ਸਭਾਗਾਨਿ ਦੁਰવਗਾਹਤ੍ਥੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਲੋਕਿਯਤ੍ਤਾ ਸਾਸવਤ੍ਤਾ ਚ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਫਲਹੇਤੁਭੇਦਤੋ
ਇਤਿ ਏવਂ ਪਕਾਰੇਹਿ, ਨਯੇਹਿ ਚ વਿਚਕ੍ਖਣੋ।
વਿਜਞ੍ਞਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ, ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤਨ੍ਤਿ॥
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੧. ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
ਜਾਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੦. ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਜਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੋ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਜਾਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ; ਜਰਾ, ਮਰਣਂ, ਸੋਕੋ
ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਥਨਤ੍ਥਾਯ ਅਯਂ ਮਾਤਿਕਾ – ਇਦਞ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਮ ਅਨੇਕਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ, વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਾ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ ਸਭਾવਤੋ ਚ ਨਾਮਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ‘ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਸੁਖવੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਾਮੇਨ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤੋ ‘વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾ ਚੇવ ਅવਸੇਸਾ ਚ ਤੇਭੂਮਕਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯਪੀਲ਼ਿਤਤ੍ਤਾ ‘ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਤਥਾ ਪੀਲ਼ਨਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਣ੍ਣਸੂਲਦਨ੍ਤਸੂਲਰਾਗਜਪਰਿਲ਼ਾਹਦੋਸਜਪਰਿਲ਼ਾਹਾਦਿ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕੋ ਆਬਾਧੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ‘ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ, ਅਪਾਕਟਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਆਬਾਧੋ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾવ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਚ ਪਾਕਟਭਾવਤੋ ‘ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ, ਪਾਕਟਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ ਸੇਸਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ ਆਗਤਂ ਜਾਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ‘ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ ‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ।
ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਦਦ੍વਯੇ ਠਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ ਨਾਮੇਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋਪਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋਪਿ। ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨਪਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨਪਿ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ
੧੯੧. ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਾ ਦੇવਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਿ, ਯਾ ਸੋਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜਾਤੀਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਕਥਿਯਮਾਨੇ ਨੇવ ਸਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਪਰਤ੍ਥਦੀਪਨਂ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਨ ਕੋਚਿ ਸਤ੍ਤੋ ਅਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪਰਤ੍ਥਦੀਪਨਂ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹੀਤਿ ਅਯਂ ਜਾਤਿਗਤਿવਸੇਨ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਕਾਯੇ, ਸਤ੍ਤਘਟਾਯਂ ਸਤ੍ਤਸਮੂਹੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਜਾਤੀਤਿ ਅਯਂ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਨੇਕਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ, ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੫੭) ਏਤ੍ਥ ਭવੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਅਤ੍ਥਿ વਿਸਾਖੇ ਸਞ੍ਜਾਤੀਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਓਕ੍ਕਮਨવਸੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ। ਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਜਾਤਿ, ਸਾ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਸਞ੍ਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤਿ, ਸਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਓਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਅਣ੍ਡਜਜਲਾਬੁਜવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਹਿ ਅਣ੍ਡਕੋਸਞ੍ਚ વਤ੍ਥਿਕੋਸਞ੍ਚ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸਾ ਸਂਸੇਦਜਓਪਪਾਤਿਕવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਹਿ ਪਾਕਟਾ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਤਾવ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ।
ਇਦਾਨਿ ਖਨ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ ਏਕਸ੍ਸ, ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਆਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਯਤਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਪਾਤੁਭਾવੋਯੇવ; ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਾਨੇવ ਹਿ ਤਾਨਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤੀਤਿ ਅਯਂ ਜਾਤਿ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪਠਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਾ, ਨੀਯ੍ਯਾਤਨਰਸਾ, ਅਤੀਤਭવਤੋ ਇਧ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਫਲવਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖવਿਚਿਤ੍ਤਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ વਾ।
ਇਦਾਨਿ ‘ਜਾਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਅਯਞ੍ਹਿ ਜਾਤਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ‘ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ।
ਯਂ ਪਨ ਸੋ ਮਾਤੁ ਸਹਸਾ ਉਪਕ੍ਖਲਨਗਮਨਨਿਸੀਦਨਉਟ੍ਠਾਨਪਰਿવਤ੍ਤਨਾਦੀਸੁ ਸੁਰਾਧੁਤ੍ਤਹਤ੍ਥਗਤੋ ਏਲ਼ਕੋ વਿਯ ਅਹਿਗੁਣ੍ਠਿਕਹਤ੍ਥਗਤੋ ਸਪ੍ਪਪੋਤਕੋ વਿਯ ਚ ਆਕਡ੍ਢਨਪਰਿਕਡ੍ਢਨਓਧੁਨਨਨਿਦ੍ਧੁਨਨਾਦਿਨਾ ਉਪਕ੍ਕਮੇਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨੁਭવਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਮਾਤੁ ਸੀਤੁਦਕਪਾਨਕਾਲੇ ਸੀਤਨਰਕੂਪਪਨ੍ਨੋ ‘ਗਬ੍ਭਪਰਿਹਰਣਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ।
ਯਂ ‘ਗਬ੍ਭવਿਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ વਿਜਾਯਮਾਨਾਯ ਮਾਤੁਯਾ ਕਮ੍ਮਜੇਹਿ વਾਤੇਹਿ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਰਕਪਪਾਤਂ વਿਯ ਅਤਿਭਯਾਨਕਂ ਯੋਨਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਾਤਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ‘વਿਜਾਯਨਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਪਨ ਜਾਤਸ੍ਸ ਤਰੁਣવਣਸਦਿਸਸ੍ਸ ਸੁਕੁਮਾਰਸਰੀਰਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਨ੍ਹਾਪਨਧੋવਨਚੋਲ਼ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਾਦਿਕਾਲੇ ਸੂਚਿਮੁਖਖੁਰਧਾਰવਿਜ੍ਝਨਫਾਲਨਸਦਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ਇਦਂ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ‘ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਨਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਤਤੋ ਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਧਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਚੇਲਕવਤਾਦਿવਸੇਨ ਆਤਾਪਨਪਰਿਤਾਪਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਕੋਧવਸੇਨ ਅਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਉਬ੍ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹੋਤਿ – ਇਦਂ ‘ਅਤ੍ਤੂਪਕ੍ਕਮਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ।
ਯਂ ਪਨ ਪਰਤੋ વਧਬਨ੍ਧਨਾਦੀਨਿ ਅਨੁਭવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ਇਦਂ ‘ਪਰੂਪਕ੍ਕਮਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਯਂ ਜਾਤਿ વਤ੍ਥੁਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
ਜਾਯੇਥ ਨੋ ਚੇ ਨਰਕੇਸੁ ਸਤ੍ਤੋ,
ਤਤ੍ਥਗ੍ਗਿਦਾਹਾਦਿਕਮਪ੍ਪਸਯ੍ਹਂ।
ਲਭੇਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨੁ ਕੁਹਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਂ,
ਇਚ੍ਚਾਹ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਮੁਨੀਧ ਜਾਤਿ॥
ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਿਰਚ੍ਛੇਸੁ ਕਸਾਪਤੋਦ-
ਦਣ੍ਡਾਭਿਘਾਤਾਦਿਭવਂ ਅਨੇਕਂ।
ਯਂ
વਿਨਾ ਤਹਿਂ ਜਾਤਿ ਤਤੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ॥
ਪੇਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਨ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾ-
વਾਤਾਤਪਾਦਿਪ੍ਪਭવਂ વਿਚਿਤ੍ਤਂ।
ਯਸ੍ਮਾ ਅਜਾਤਸ੍ਸ ਨ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ,
ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਮੁਨਿ ਜਾਤਿਮਾਹ॥
ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰੇ
ਲੋਕਨ੍ਤਰੇ ਯਂ ਅਸੁਰੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਂ।
ਨ ਤਂ ਭવੇ ਤਤ੍ਥ ਨ ਚਸ੍ਸ ਜਾਤਿ,
ਯਤੋ ਅਯਂ ਜਾਤਿ ਤਤੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ॥
ਯਞ੍ਚਾਪਿ
ਸਤ੍ਤੋ વਸਂ ਚਿਰਮਤੋ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਨਞ੍ਚ।
ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਤਿਘੋਰਮਿਦਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ,
ਜਾਤਿਂ વਿਨਾ ਇਤਿਪਿ ਜਾਤਿਰਯਞ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾ॥
ਕਿਂ ਭਾਸਿਤੇਨ ਬਹੁਨਾ ਨਨੁ ਯਂ ਕੁਹਿਞ੍ਚਿ,
ਅਤ੍ਥੀਧ ਕਿਞ੍ਚਿਦਪਿ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਕਦਾਚਿ।
ਨੇવਤ੍ਥਿ ਜਾਤਿવਿਰਹੇ ਯਦਤੋ ਮਹੇਸੀ,
ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਇਮਮਾਹ ਜਾਤਿਨ੍ਤਿ॥
ਜਰਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੨. ਜਰਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਜਰਾਤਿ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਜੀਰਣਤਾਤਿ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਜਰਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਸਭਾવਤੋ ਦੀਪਿਤਾ, ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਇਦਂ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਜੀਰਣਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰਤੋ ਪਾਲਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕੇਸਲੋਮਾਨਂ ਪਲਿਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। વਲਿਤ੍ਤਚਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਂਸਂ ਮਿਲਾਪੇਤ੍વਾ ਤਚੇ વਲਿਤ੍ਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ ਦੀਪਿਤਾ। ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਇਮੇ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਆਦਯੋ ਤਯੋ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਤੇਹਿ ਇਮੇਸਂ વਿਕਾਰਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਾਕਟੀਭੂਤਾਤਿ ਪਾਕਟਜਰਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਥੇવ ਹਿ ਉਦਕਸ੍ਸ વਾ વਾਤਸ੍ਸ વਾ ਅਗ੍ਗਿਨੋ વਾ ਤਿਣਰੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਸਂਸਗ੍ਗਪਲਿਭਗ੍ਗਤਾਯ વਾ ਝਾਮਤਾਯ વਾ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਸੋ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਤਾਨੇવ ਉਦਕਾਦੀਨਿ, ਏવਮੇવ ਜਰਾਯ ਦਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ, ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾਪਿ ਗਯ੍ਹਤਿ। ਨ ਚ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦੀਨੇવ ਜਰਾ; ਨ ਹਿ ਜਰਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਹੋਤਿ।
ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਪਦੇਹਿ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇਯੇવ ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾਯ ਆਯੁਕ੍ਖਯਚਕ੍ਖਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਕਤਿਯਾ ਦੀਪਿਤਾ। ਤੇਨਸ੍ਸਿਮੇ ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਜਰਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯੁ ਹਾਯਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾ ‘‘ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨੀ’’ਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਦਹਰਕਾਲੇ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਨਿ ਸੁਖੁਮਮ੍ਪਿ
ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਏવਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਜਰਾ ਪਾਕਟਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਖਣ੍ਡਾਦਿਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਜਰਾ ‘ਪਾਕਟਜਰਾ’ ਨਾਮ। ਅਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਨ ਜਰਾ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ‘ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਜਰਾ’ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਯ੍વਾਯਂ ਖਣ੍ਡਾਦਿਭਾવੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਦਨ੍ਤਾਦੀਨਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ વਣ੍ਣੋਯੇવ। ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਸ੍વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਦਨ੍ਤਾ ਜਰਾਯ ਪਹਟਾ’’ਤਿ ਜਰਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਉਦਕਟ੍ਠਾਨੇ ਬਦ੍ਧਾਨਿ ਗੋਸਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਜਾਨਨਂ વਿਯ। ਪੁਨ ਅવੀਚਿ ਸવੀਚੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਯਂ ਜਰਾ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਣਿਕਨਕਰਜਤਪવਾਲ਼ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਾਦੀਨਂ ਮਨ੍ਦਦਸਕਾਦੀਸੁ ਪਾਣੀਨਂ વਿਯ ਚ ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦੀਸੁ ਅਪਾਣੀਨਂ વਿਯ ਚ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾ ‘ਅવੀਚਿਜਰਾ’ ਨਾਮ, ਨਿਰਨ੍ਤਰਜਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾ ‘ਸવੀਚਿਜਰਾ’ ਨਾਮ।
ਤਤ੍ਥ ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਜਰਾਤਿ ਅਯਂ
‘ਜਰਾਯ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਤਰਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ? ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚੇવ ਦੋਮਨਸ੍ਸਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ। ਜਿਣ੍ਣਸ੍ਸ ਹਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਜਰਸਕਟਂ વਿਯ ਦੁਬ੍ਬਲੋ ਹੋਤਿ, ਠਾਤੁਂ વਾ ਗਨ੍ਤੁਂ વਾ ਨਿਸੀਦਿਤੁਂ વਾ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇ ਯਥਾਪੁਰੇ ਅਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੇ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿਚ –
ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਸਿਥਿਲਭਾવਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વਿਕਾਰਤੋ।
ਯੋਬ੍ਬਨਸ੍ਸ વਿਨਾਸੇਨ, ਬਲਸ੍ਸ ਉਪਘਾਤਤੋ॥
વਿਪ੍ਪવਾਸਾ ਸਤਾਦੀਨਂ, ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ।
ਅਪਸਾਦਨੀਯਤੋ ਚੇવ, ਭੀਯ੍ਯੋ ਬਾਲਤ੍ਤਪਤ੍ਤਿਯਾ॥
ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਯਂ ਮਚ੍ਚੋ, ਕਾਯਿਕਂ ਮਾਨਸਂ ਤਥਾ।
ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਜਰਾਹੇਤੁ, ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾ ਦੁਖਾਤਿ॥
ਮਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੩. ਮਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚવਨਕવਸੇਨ ਚੁਤਿ; ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਯ ਚੁਤਿਯਾ ਸਾਮਞ੍ਞવਚਨਮੇਤਂ। ਚવਨਤਾਤਿ ਭਾવવਚਨੇਨ ਲਕ੍ਖਣਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਭੇਦੋਤਿ ਚੁਤਿਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭਙ੍ਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਦੀਪਨਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਨ੍ਤਿ ਘਟਸ੍ਸ વਿਯ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ ਚੁਤਿਖਨ੍ਧਾਨਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਠਾਨਾਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਮਚ੍ਚੁ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਚੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਰਣਂ। ਕਾਲੋ ਨਾਮ ਅਨ੍ਤਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਮਰਣਂ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ।
ਇਦਾਨਿ ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਦੀਪੇਤੁਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਯੇવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਮਰਤਿ। ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਪਨ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਸਤ੍ਤੋ ਮਰਤਿ ਭਿਨ੍ਨੇਸੁ ਮਤੋਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰવਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ, ਏਕવੋਕਾਰવਸੇਨ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ; ਚਤੁવੋਕਾਰવਸੇਨ વਾ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ, ਸੇਸਦ੍વਯવਸੇਨ
ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਸ੍ਸੇવ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਸ੍ਸ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘ਸਸ੍ਸਂ ਮਤਂ, ਰੁਕ੍ਖੋ ਮਤੋ’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਮੇવ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਏવਰੂਪਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਸਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਖਯવਯਭਾવਮੇવ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ।
ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਖਣਿਕਮਰਣਂ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਂ, ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਮਰਣਨ੍ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ‘ਖਣਿਕਮਰਣਂ’ ਨਾਮ ਪવਤ੍ਤੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭੇਦੋ। ‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਮਤੋ, ਫੁਸ੍ਸੋ ਮਤੋ’ਤਿ ਇਦਂ ‘ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਂ’ ਨਾਮ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ ‘ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਮਰਣਂ’ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਜਾਤਿਕ੍ਖਯਮਰਣਂ, ਉਪਕ੍ਕਮਮਰਣਂ, ਸਰਸਮਰਣਂ, ਆਯੁਕ੍ਖਯਮਰਣਂ, ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯਮਰਣਨ੍ਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਂ। ਤਯਿਦਂ ਚੁਤਿਲਕ੍ਖਣਂ, વਿਯੋਗਰਸਂ, વਿਪ੍ਪવਾਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ।
‘ਮਰਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਰਣਨ੍ਤਿਕਾਪਿ ਹਿ ਸਾਰੀਰਿਕਾ વੇਦਨਾ, ਪਟਿવਾਤੇ ਗਹਿਤਾ ਆਦਿਤ੍ਤਤਿਣੁਕ੍ਕਾ
ਪਾਪਸ੍ਸ ਪਾਪਕਮ੍ਮਾਦਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਨੁਪਸ੍ਸਤੋ।
ਭਦ੍ਦਸ੍ਸਾਪਸਹਨ੍ਤਸ੍ਸ, વਿਯੋਗਂ ਪਿਯવਤ੍ਥੁਕਂ॥
ਮੀਯਮਾਨਸ੍ਸ
ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚਾਪਿ ਯਂ ਸਨ੍ਧਿ-ਬਨ੍ਧਨਚ੍ਛੇਦਨਾਦਿਕਂ॥
વਿਤੁਜ੍ਜਮਾਨਮਮ੍ਮਾਨਂ, ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਰੀਰਜਂ।
ਅਸਯ੍ਹਮਪ੍ਪਟਿਕਾਰਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇਤਸ੍ਸਿਦਂ ਯਤੋ।
ਮਰਣਂ વਤ੍ਥੁ ਤੇਨੇਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ॥
ਅਪਿਚ
ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਞ੍ਞਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਤਤ੍ਥ ਗਤਕਾਲੋ વਿਯ ਸੁਹਜ੍ਜਞਾਤਿਮਣ੍ਡਲਤੋ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨਂ ਨਾਮ ਜਾਤਿਯਾ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਕਰਣਂ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਪਰਾਧੀਨਮਞ੍ਚਪਰਾਯਣਭਾવਕਰਣਂ ਜਰਾਯ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਤਿਣ੍ਹੇਨ ਅਸਿਨਾ ਸੀਸਚ੍ਛੇਦਨਂ વਿਯ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਪਾਪਨਂ ਮਰਣਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ ਸਾਦੀਨવਮਹਾਕਨ੍ਤਾਰਪ੍ਪવੇਸੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਨਪਾਨਰਹਿਤਸ੍ਸ
ਸੋਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੪. ਸੋਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਬ੍ਯਸਤੀਤਿ ਬ੍ਯਸਨਂ; ਹਿਤਸੁਖਂ ਖਿਪਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਤੀਨਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਂ; ਚੋਰਰੋਗਭਯਾਦੀਹਿ ਞਾਤਿਕ੍ਖਯੋ ਞਾਤਿવਿਨਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸਾਤਿ ਭੋਗਬ੍ਯਸਨਂ; ਰਾਜਚੋਰਾਦਿવਸੇਨ ਭੋਗਕ੍ਖਯੋ ਭੋਗવਿਨਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੋਗੋਯੇવ ਬ੍ਯਸਨਂ ਰੋਗਬ੍ਯਸਨਂ; ਰੋਗੋ ਹਿ ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਬ੍ਯਸਤਿ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਸਨਂ। ਸੀਲਸ੍ਸ ਬ੍ਯਸਨਂ ਸੀਲਬ੍ਯਸਨਂ; ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ વਿਨਾਸਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਬ੍ਯਸਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਿ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਿ ਤਿਲਕ੍ਖਣਬ੍ਭਾਹਤਾਨਿ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਚ ਤੀਣਿ ਨੇવ ਕੁਸਲਾਨਿ ਨ ਅਕੁਸਲਾਨਿ। ਸੀਲਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨਦ੍વਯਂ ਅਕੁਸਲਂ।
ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨਾਤਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਨੁਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਪਰਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ। ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਸੋਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਨਾ। ਸੋਕੋਤਿ ਸੋਚਨਕવਸੇਨ ਸੋਕੋ; ਇਦਂ ਤੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਉਪਜ੍ਜਨਕਸੋਕਸ੍ਸ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਸੋਚਨਾਤਿ ਸੋਚਨਾਕਰੋ। ਸੋਚਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸੋਚਿਤਭਾવੋ। ਅਨ੍ਤੋਸੋਕੋਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਸੋਕੋ। ਦੁਤਿਯਪਦਂ ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਸੁਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪਰਿਸੁਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਸੋਕੋ ਅਨ੍ਤੋਪਰਿਸੋਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਜ੍ਝਾਯਨਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਝਾਯਨਾਕਾਰੋ। ਸੋਕੋ ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਝਾਪੇਤਿ ਪਰਿਦਹਤਿ, ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੇ ਝਾਮਂ, ਨ ਮੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਟਿਭਾਤੀ’’ਤਿ વਦਾਪੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਮਨੋ ਦੁਮ੍ਮਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਅਨੁਪવਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਸੋਕੋવ ਸਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਸੋਕਸਲ੍ਲਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੋਕੋਤਿ ਅਯਂ ਸੋਕੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾવ
‘ਸੋਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਂ ਸਭਾવਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਚੇવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਤਰਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ? ਕਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚੇવ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਚ ਦੋਮਨਸ੍ਸਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਸੋਕવੇਗੇਨ ਹਿ ਹਦਯੇ ਮਹਾਗਣ੍ਡੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਪਰਿਪਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਮੁਖਤੋ વਾ ਕਾਲ਼ਲੋਹਿਤਂ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ, ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਮੇ ਞਾਤਯੋ ਖਯਂ ਗਤਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਮੇ ਭੋਗਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਬਲવਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨਪੇਸ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਿਚ –
ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਦਯਂ ਸੋਕੋ, ਸਲ੍ਲਂ વਿਯ વਿਤੁਜ੍ਜਤਿ।
ਅਗ੍ਗਿਤਤ੍ਤੋવ ਨਾਰਾਚੋ, ਭੁਸਞ੍ਚ ਡਹਤੇ ਪੁਨ॥
ਸਮਾવਹਤਿ ਚ ਬ੍ਯਾਧਿ-ਜਰਾਮਰਣਭੇਦਨਂ।
ਦੁਕ੍ਖਮ੍ਪਿ વਿવਿਧਂ ਯਸ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥
ਪਰਿਦੇવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੫. ਪਰਿਦੇવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਦੇવੋ। ਤਂ ਤਂ વਣ੍ਣਂ ਪਰਿਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦੇવਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਰਿਦੇવੋ। ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਪੁਰਿਮਦ੍વਯਸ੍ਸੇવ ਆਕਾਰਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। વਾਚਾਤਿ વਚਨਂ। ਪਲਾਪੋਤਿ ਤੁਚ੍ਛਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕવਚਨਂ। ਉਪਡ੍ਢਭਣਿਤਅਞ੍ਞਭਣਿਤਾਦਿવਸੇਨ વਿਰੂਪੋ ਪਲਾਪੋ વਿਪ੍ਪਲਾਪੋ। ਲਾਲਪ੍ਪੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਲਪਨਂ। ਲਾਲਪ੍ਪਨਾਕਾਰੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਾ। ਲਾਲਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਲਾਲਪ੍ਪਿਤਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਰਿਦੇવੋਤਿ ਅਯਂ ਪਰਿਦੇવੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਗੁਣਦੋਸਪਰਿਕਿਤ੍ਤਨਰਸੋ, ਸਮ੍ਭਮਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।
‘ਪਰਿਦੇવਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖੋ, ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਂ ਮੁਟ੍ਠੀਹਿ
ਯਂ ਸੋਕਸਲ੍ਲવਿਹਤੋ ਪਰਿਦੇવਮਾਨੋ,
ਕਣ੍ਠੋਟ੍ਠਤਾਲੁਤਲਸੋਸਜਮਪ੍ਪਸਯ੍ਹਂ।
ਭਿਯ੍ਯੋਧਿਮਤ੍ਤਮਧਿਗਚ੍ਛਤਿਯੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ,
ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਤੇਨ ਭਗવਾ ਪਰਿਦੇવਮਾਹਾਤਿ॥
ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੬-੭. ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਣ੍ਣਿਤਤ੍ਤਾ ਪਾਕਟਾ ਏવ। ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿ ਪਨ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਨੇવ।
‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਸਯਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਾਨਞ੍ਚ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਤ੍ਥਪਾਦਾਨਞ੍ਹਿ ਕਣ੍ਣਨਾਸਿਕਾਨਞ੍ਚ ਛੇਦਨਦੁਕ੍ਖੇਨ ਦੁਕ੍ਖਿਤਸ੍ਸ
ਪੀਲ਼ੇਤਿ ਕਾਯਿਕਮਿਦਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਮਾਨਸਂ ਭਿਯ੍ਯੋ।
ਜਨਯਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ, ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਤੋ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ॥
ਚੇਤੋਦੁਕ੍ਖਸਮਪ੍ਪਿਤਾ ਪਨ ਕੇਸੇ ਪਕਿਰਿਯ ਉਰਾਨਿ ਪਤਿਪਿਸੇਨ੍ਤਿ, ਆવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ, વਿવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ, ਛਿਨ੍ਨਪਪਾਤਂ ਪਪਤਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਥਂ ਆਹਰਨ੍ਤਿ, વਿਸਂ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਰਜ੍ਜੁਯਾ ਉਬ੍ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਿਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ
ਪੀਲ਼ੇਤਿ ਯਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਪੀਲ਼ਨਂ ਸਮਾવਹਤਿ।
ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਮ੍ਪਿ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਤਤੋ ਅਹੂਤਿ॥
ਉਪਾਯਾਸਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੮. ਉਪਾਯਾਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਯਾਸੋ; ਸਂਸੀਦਨવਿਸੀਦਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਕਿਲਮਥਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਬਲવਂ ਆਯਾਸੋ ਉਪਾਯਾਸੋ। ਆਯਾਸਿਤਭਾવੋ ਆਯਾਸਿਤਤ੍ਤਂ। ਉਪਾਯਾਸਿਤਭਾવੋ ਉਪਾਯਾਸਿਤਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਪਾਯਾਸੋਤਿ ਅਯਂ ਉਪਾਯਾਸੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਪਨੇਸ ਬ੍ਯਾਸਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣੋ, ਨਿਤ੍ਥੁਨਨਰਸੋ, વਿਸਾਦਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।
‘ਉਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖੋ, ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੁਪਿਤੇਨ ਹਿ ਰਞ੍ਞਾ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਹਤਪੁਤ੍ਤਭਾਤਿਕਾਨਂ ਆਣਤ੍ਤવਧਾਨਂ ਭਯੇਨ ਅਟવਿਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਲੀਨਾਨਂ ਮਹਾવਿਸਾਦਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸੇਯ੍ਯਾਯ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਨੋ ਞਾਤਕਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਭੋਗਾ ਨਟ੍ਠਾ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਾਨਂ ਬਲવਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਅਪਿਚ –
ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ
ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪਾਯਾਸੋ, ਜਨੇਤਿ ਦੁਕ੍ਖੋ ਤਤੋ વੁਤ੍ਤੋ॥
ਏਤ੍ਥ ਚ ਮਨ੍ਦਗ੍ਗਿਨਾ ਅਨ੍ਤੋਭਾਜਨੇਯੇવ ਤੇਲਾਦੀਨਂ ਪਾਕੋ વਿਯ ਸੋਕੋ। ਤਿਕ੍ਖਗ੍ਗਿਨਾ ਪਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ਭਾਜਨਤੋ ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਮਨਂ વਿਯ ਪਰਿਦੇવੋ। ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾવਸੇਸਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਭਾਜਨੇਯੇવ ਯਾવ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਪਾਕੋ વਿਯ ਉਪਾਯਾਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੧੯੯. ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯੇ ਅਸ੍ਸ। ਅਨਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਪਰਿਯੇਸਿਤਾ। ਪਰਿਯੇਸਿਤਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਅਪਰਿਯੇਸਿਤਾ વਾ, ਨਾਮਮੇવੇਤਂ ਅਮਨਾਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ। ਮਨਸ੍ਮਿਂ ਨ ਕਮਨ੍ਤਿ, ਨ ਪવਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਕਨ੍ਤਾ। ਮਨਸ੍ਮਿਂ ਨ ਅਪ੍ਪਿਯਨ੍ਤਿ, ਨ વਾ ਮਨਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਮਨਾਪਾ। ਰੂਪਾਤਿਆਦਿ ਤੇਸਂ ਸਭਾવਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਨਤ੍ਥਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ। ਅਹਿਤਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਹਿਤਕਾਮਾ। ਅਫਾਸੁਕਂ ਦੁਕ੍ਖવਿਹਾਰਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਫਾਸੁਕਕਾਮਾ। ਚਤੂਹਿ ਆਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾ।
ਅਪਿਚ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ વੁਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਤੇਸਂਯੇવ ਹਾਨਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ। ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવ ਉਪਾਯਭੂਤਸ੍ਸ ਹਿਤਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਸਦ੍ਧਾਹਾਨਿਆਦੀਨਂ ਉਪਾਯਭੂਤਸ੍ਸ ਅਹਿਤਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਹਿਤਕਾਮਾ। ਫਾਸੁਕવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਅਫਾਸੁਕવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਫਾਸੁਕਕਾਮਾ। ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਨਿਬ੍ਭਯਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਭਯਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
ਸਙ੍ਗਤੀਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਂਯੋਗੋ। ਸਮਾਗਮੋਤਿ ਆਗਤੇਹਿ ਸਂਯੋਗੋ। ਸਮੋਧਾਨਨ੍ਤਿ ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਸਹਭਾવੋ। ਮਿਸ੍ਸੀਭਾવੋਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਸਹਕਰਣਂ। ਅਯਂ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਪਨ ਯਂ ਲਬ੍ਭਤਿ ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਅਨਿਟ੍ਠਸਮੋਧਾਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਚਿਤ੍ਤવਿਘਾਤਕਰਣਰਸੋ, ਅਨਤ੍ਥਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।
ਸੋ
ਦਿਸ੍વਾવ ਅਪ੍ਪਿਯੇ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਠਮਂ ਹੋਤਿ ਚੇਤਸਿ।
ਤਦੁਪਕ੍ਕਮਸਮ੍ਭੂਤ-ਮਥ ਕਾਯੇ ਯਤੋ ਇਧ॥
ਤਤੋ
ਦੁਕ੍ਖੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਅਪ੍ਪਿਯੇਹਿ ਸਮਾਗਮੋਤਿ॥
ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੨੦੦. ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਾਤਾ વਾਤਿਆਦਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਕਾਮੇ ਸਰੂਪੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਮਮਾਯਤੀਤਿ ਮਾਤਾ। ਪਿਯਾਯਤੀਤਿ ਪਿਤਾ। ਭਜਤੀਤਿ ਭਾਤਾ। ਤਥਾ ਭਗਿਨੀ। ਮੇਤ੍ਤਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਮਿਤ੍ਤਾ, ਮਿਨਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਮਿਤ੍ਤਾ; ਸਬ੍ਬਗੁਯ੍ਹੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਸਹਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਅਮਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਮਚ੍ਚਾ। ਅਯਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੋਤਿ ਏવਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਞਾਯਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਞਾਤੀ। ਲੋਹਿਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਤਿ ਸਾਲੋਹਿਤਾ। ਏવਮੇਤਾਨਿ ਪਦਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਪਿਯੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਇਟ੍ਠવਤ੍ਥੁવਿਯੋਗਲਕ੍ਖਣੋ, ਸੋਕੁਪ੍ਪਾਦਨਰਸੋ, ਬ੍ਯਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।
ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੇવਲਂ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਟ੍ਠਾਨਿ ਹਿ વਤ੍ਥੂਨਿ વਿਯੁਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਸੋਸਨਮਿਲਾਪਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਕਾਯਿਕਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ‘ਯਮ੍ਪਿ ਨੋ ਅਹੋਸਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਨੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਅਨੁਸੋਚਾਪਨਤੋ ਮਾਨਸਮ੍ਪਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
ਞਾਤਿਧਨਾਦਿવਿਯੋਗਾ, ਸੋਕਸਰਸਮਪ੍ਪਿਤਾ વਿਤੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।
ਬਾਲਾ ਯਤੋ ਤਤੋ ਯਂ, ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਮਤੋ ਪਿਯવਿਯੋਗੋਤਿ॥
ਇਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੨੦੧. ਇਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਸਭਾવਾਨਂ ਜਾਤਿਪਕਤਿਕਾਨਂ। ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਹੋ વਤਾਤਿ ਪਤ੍ਥਨਾ। ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਂ ਏਤਂ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਜਾਤਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਹੀਨਸਮੁਦਯੇਸੁ ਸਾਧੂਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਅਜਾਤਿਧਮ੍ਮਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇਸੁ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਜਾਤਿਯਾ ਅਨਾਗਮਨਂ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਤਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ વਿਨਾ ਅਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਭਾવਨਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਨ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਇਦਮ੍ਪੀਤਿ ਏਤਮ੍ਪਿ; ਉਪਰਿ ਸੇਸਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਯੇਨਪਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਂ વਤ੍ਥੁਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਲਭਤਿ, ਤਂ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਇਚ੍ਛਨਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਜਰਾਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ
ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਰਾਜਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਛਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਗਣੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਪਬ੍ਬਤવਿਸਮਂ વਾ વਨਗਹਨਂ વਾ ਪવਿਸਤਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਬਲਕਾਯਂ ਪੇਸੇਤਿ। ਸੋ ਰਾਜਪੁਰਿਸੇਹਿ ਨਿਹਤਪਰਿવਾਰੋ ਸਯਮ੍ਪਿ ਲਦ੍ਧਪ੍ਪਹਾਰੋ ਪਲਾਯਮਾਨੋ ਰੁਕ੍ਖਨ੍ਤਰਂ વਾ ਪਾਸਾਣਨ੍ਤਰਂ વਾ ਪવਿਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਮਹਾਮੇਘੋ ਉਟ੍ਠਹਤਿ, ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰਾ ਕਾਲ਼વਦ੍ਦਲਿਕਾ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਕਾਲ਼ਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਾਦਯੋ ਪਾਣਾ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਬਲવਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘ਮਂ ਏਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਏਤ੍ਤਕਾ ਞਾਤੀ ਚ ਭੋਗਾ ਚ વਿਨਟ੍ਠਾ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬਲવਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਅਯਂ ਇਚ੍ਛਾ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿਚ –
ਤਂ ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਲਾਭਤੋ।
ਯਂ વਿਘਾਤਮਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਇਧ ਜਾਯਤਿ॥
ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੂਨਂ, ਪਤ੍ਥਨਾ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ।
ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਜਿਨੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਇਚ੍ਛਿਤਾਲਾਭਮਬ੍ਰવੀਤਿ॥
ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
੨੦੨. ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਦੇਸਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਹਿ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸਤਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ; ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਕਤਮੇਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪੂਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿਆਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ વਣ੍ਣਿਤੋਯੇવ।
‘ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ –
ਜਾਤਿਪ੍ਪਭੁਤਿਕਂ
ਅવੁਤ੍ਤਂ ਯਞ੍ਚ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ, વਿਨਾ ਏਤੇ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ॥
ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨ-ਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਇਮੇ।
ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤ-ਦੇਸਕੇਨ ਮਹੇਸਿਨਾ॥
ਤਥਾ ਹਿ ਇਨ੍ਧਨਮਿવ ਪਾવਕੋ, ਲਕ੍ਖਮਿવ ਪਹਰਣਾਨਿ, ਗੋਰੂਪਮਿવ ਡਂਸਮਕਸਾਦਯੋ, ਖੇਤ੍ਤਮਿવ ਲਾવਕਾ, ਗਾਮਂ વਿਯ ਗਾਮਘਾਤਕਾ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਮੇવ ਜਾਤਿਆਦਯੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਬਾਧਯਮਾਨਾ, ਤਿਣਲਤਾਦੀਨਿ વਿਯ ਭੂਮਿਯਂ, ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦੀਨਿ વਿਯ ਰੁਕ੍ਖੇਸੁ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਆਦਿਦੁਕ੍ਖਂ ਜਾਤਿ, ਮਜ੍ਝੇਦੁਕ੍ਖਂ ਜਰਾ, ਪਰਿਯੋਸਾਨਦੁਕ੍ਖਂ ਮਰਣਂ। ਮਾਰਣਨ੍ਤਿਕਦੁਕ੍ਖਾਭਿਘਾਤੇਨ ਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋਕੋ, ਤਦਸਹਨਤੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਦੇવੋ। ਤਤੋ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਸਙ੍ਖਾਤਅਨਿਟ੍ਠਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਮਾਯੋਗਤੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਆਬਾਧਨਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਤੇਨ ਬਾਧਿਯਮਾਨਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਘੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚੇਤੋਬਾਧਨਦੁਕ੍ਖਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਸੋਕਾਦਿવੁਡ੍ਢਿਯਾ ਜਨਿਤવਿਸਾਦਾਨਂ ਅਨੁਤ੍ਥੁਨਨਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪਾਯਾਸੋ। ਮਨੋਰਥવਿਘਾਤਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਿਘਾਤਦੁਕ੍ਖਂ ਇਚ੍ਛਿਤਾਲਾਭੋਤਿ ਏવਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਯਮਾਨਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾવ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਯਦੇਤਂ ਏਕਮੇਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਅਨੇਕੇਹਿ ਕਪ੍ਪੇਹਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਸੇਸਤੋ વਤ੍ਤੁਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਏਕਜਲਬਿਨ੍ਦੁਮ੍ਹਿ ਸਕਲਸਮੁਦ੍ਦਜਲਰਸਂ વਿਯ ਯੇਸੁ ਕੇਸੁਚਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚਾਤਿ।
ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੨. ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
੨੦੩. ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਯਾ ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾ। ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਕਰਣਂ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ, ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਤ੍ਤਮੇવ ਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀਤਿ ਯਤ੍ਰ ਯਤ੍ਰ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ, ਰੂਪਾਦੀਸੁ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ; ਰੂਪਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ ਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ; ਤਸ੍ਸ ਸਾ ਕਤਮਾਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਤਿ ਕਾਮੇ ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ; ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਰਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ ਭવਤਣ੍ਹਾ; ਭવਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰੂਪਭવਰਾਗਸ੍ਸ ਚ ਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਚੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વਿਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ વਿਭવਤਣ੍ਹਾ; ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਸ੍ਸ ਰਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।
ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਤਣ੍ਹਾਯ વਤ੍ਥੁਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਜਾਯਤਿ। ਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਹਤਿ। ਯਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਨ੍ਤਿ ਯਂ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਪਿਯਸਭਾવਞ੍ਚੇવ ਮਧੁਰਸਭਾવਞ੍ਚ। ਚਕ੍ਖੁਂ ਲੋਕੇਤਿਆਦੀਸੁ ਲੋਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਮਮਤ੍ਤੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਕ੍ਖੁਂ ਆਦਾਸਾਦੀਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਪਞ੍ਚਪਸਾਦਂ ਸੁવਣ੍ਣવਿਮਾਨੇ ਉਗ੍ਘਾਟਿਤਮਣਿਸੀਹਪਞ੍ਜਰਂ વਿਯ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਸੋਤਂ ਰਜਤਪਨਾਲ਼ਿਕਂ વਿਯ ਪਾਮਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਕਂ વਿਯ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਯਦਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਦਾ ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪੀਤਿ।
ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੩. ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
੨੦੪. ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘ਯੋ ਤਸ੍ਸੇવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਯਸ੍ਮਾ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੇਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਯਥਾਹ –
‘‘ਯਥਾਪਿ ਮੂਲੇ ਅਨੁਪਦ੍ਦવੇ ਦਲ਼੍ਹੇ,
ਛਿਨ੍ਨੋਪਿ ਰੁਕ੍ਖੋ ਪੁਨਰੇવ ਰੂਹਤਿ।
ਏવਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਨੁਸਯੇ ਅਨੂਹਤੇ,
ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੩੮)।
ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਏવਮਾਹ। ਸੀਹਸਮਾਨવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਹਿ ਤਥਾਗਤਾ। ਤੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਾ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਫਲੇ। ਸੁવਾਨવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਪਨ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ। ਤੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗੇਨ ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવਾਤਿਆਦਿਮਾਹ।
ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸਾਯੇવਾਤਿ ਯਾ ਸਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਿવੇਸવਸੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ। ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋਤਿਆਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨવੇવਚਨਾਨੇવ
ਇਦਾਨਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਛਿਨ੍ਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤਾਯਪਿ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਯੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਪੁਰਿਸੋ ਖੇਤ੍ਤੇ ਜਾਤਂ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁવਲ੍ਲਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਗ੍ਗਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮੂਲਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ, ਸਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਮਿਲਾਯਿਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਤਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੇਤ੍ਤੇ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਪਹੀਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ। ਏવਮੇવ ਖੇਤ੍ਤੇ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁ વਿਯ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਤਣ੍ਹਾ। ਸਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਮੂਲਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਂ ਗਤਾ ਪਨ ਤੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਖੇਤ੍ਤੇ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁ વਿਯ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਅਟવਿਤੋ ਚੋਰੇ ਆਨੇਤ੍વਾ ਨਗਰਸ੍ਸ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰੇ ਘਾਤੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਤੋ ਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ ਮਤਾਤਿ વਾ ਮਾਰਿਤਾਤਿ વਾ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ; ਏવਮੇવ ਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ વਿਯ ਯਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਤਣ੍ਹਾ, ਸਾ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰੇ ਚੋਰਾ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ। ਏવਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਪਨ ਤੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਅਟવਿਯਂ
ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੪. ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
੨੦੫. ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਯਮੇવਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਤ੍ਥਂ ਨਿਯਮਨਂ। ਅਰਿਯੋਤਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਤ੍ਤਾ ਚ ਅਰਿਯੋ। ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕਾ વਿਯ ਸੇਨਾ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ વਿਯ ਤੂਰਿਯਂ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਮਗ੍ਗੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਸੋ ਕਤਮੋਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਇਦਾਨਿ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਮਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ, ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮ੍ਮੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ વੋਦਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
ਤੇਸੁ ਚ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਤੀਣਿ ਤੀਣਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤਾવ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਮੋਹવਿਧਮਨવਸੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਤਥੇવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਿ ਚ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇ
ਅਪਿਚੇਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਤਿ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ
ਇਤਿ ਇਮੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਭਗવਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਬਹੂਪਕਾਰਤ੍ਤਾ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਦੇਸਿਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ ਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬, ੨੦, ੨੯, ੩੪) ਚ
ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾ ਬਹੂਪਕਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਕਹਾਪਣਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘ਅਯਂ ਕੂਟੋ, ਅਯਂ ਛੇਕੋ’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਯੋਗਾવਚਰੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਾવਚਰਾਦਯੋ’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਪੁਰਿਸੇਨ ਕੋਟਿਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਂ ਮਹਾਰੁਕ੍ਖਂ ਤਚ੍ਛਕੋ વਾਸਿਯਾ ਤਚ੍ਛੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮੇ ਉਪਨੇਤਿ, ਏવਂ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਾવਚਰਾ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮੇ ਉਪਨੇਤਿ। ਤੇਨ
ਸ੍વਾਯਂ ਯਥਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯਪਿ ਉਪਕਾਰਕੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾਚਂ ਭਿਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੩)। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ વੁਤ੍ਤਾ।
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਪਠਮਂ વਾਚਾਯ ਸਂવਿਦਹਿਤ੍વਾ ਲੋਕੇ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਾਚਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਿਕਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤੋ।
ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ
ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧਾਜੀવੇਨ ‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਮੇ ਆਜੀવੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਰਿਤੋਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ વਿਹਰਿਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਇਦਂ વੀਰਿਯਮਾਰਭਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ વੁਤ੍ਤੋ।
ਤਤੋ
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਏવਂ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਸਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍વੇਸਿਤ੍વਾ ਪਹੋਤਿ ਏਕਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਦੇਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વਟ੍ਟਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ વਿવਟ੍ਟਂ। ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਟ੍ਟੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤਿ, વਿવਟ੍ਟੇ ਨਤ੍ਥਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਹਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਚ ‘‘ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਚ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ; ਇਤਰੇਸੁ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ‘‘ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪਂ, ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸવਨੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੋ ਏવਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕੇਨ ਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਏਕਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ; ਦੁਕ੍ਖਂ
ਏવਮਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਉਗ੍ਗਹਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਸવਨਧਾਰਣਸਮ੍ਮਸਨਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤਿ, ਦ੍વੀਸੁ ਸવਨਪਟਿવੇਧੋਯੇવ; ਅਪਰਭਾਗੇ ਤੀਸੁ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤਿ, ਨਿਰੋਧੇ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿવੇਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਸવਨਧਾਰਣਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ ਕਾਮਾવਚਰਂ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਪਨ ਪਤ੍ਤਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਇਧ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਮਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨਾਮਿ
ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਦੁਦ੍ਦਸਾਨਿ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਾਕਟਂ; ਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕਪ੍ਪਹਾਰਾਦੀਸੁ ‘ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਖ’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਮ੍ਪਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਮੁਦਯਮ੍ਪਿ
ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਮਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। વਿਹਿਂਸਾਯ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਤਤ੍ਥ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ
ਤਤ੍ਥ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਸਮ੍ਮਸਤਿ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ। ਅਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸਾਪਿ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਮ੍ਮਸਤਿ; વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਮ੍ਮਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਂ
ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਕਰੁਣਾਯ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ
ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਮੁਸਾવਾਦਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨਞ੍ਞੇਨ ਪਿਸੁਣવਾਚਾਦੀਹਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋਪੇਤਾ વੇਰਮਣਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਯ ਅਕੁਸਲਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਨਾਮ।
ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪੇਤਾ વੇਰਮਣਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਿવਿਧਾਯ ਅਕੁਸਲਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਕੁਸਲવੇਰਮਣੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਨਾਮ।
ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ। ਅਰਿਯਸਾવਕੋਤਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾવਕੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਪਾਪਕਂ ਆਜੀવਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੇਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪਸਤ੍ਥੇਨ ਕੁਸਲਆਜੀવੇਨ। ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਜੀવਿਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯਦ੍વਾਰવੀਤਿਕ੍ਕਮਾ વਿਰਮਤਿ; ਅਞ੍ਞੇਨ વਚੀਦ੍વਾਰવੀਤਿਕ੍ਕਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਨਾਮ।
ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋਪਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ ਅਨੁਪਦવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨਞ੍ਞੇਨ વੇਦਨਾਦੀਨਿ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਏਕਾਯੇવ ਹਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨਟ੍ਠੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ।
ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨਾਨਾਮਗ੍ਗવਸੇਨ। ਏਕਸ੍ਸ ਹਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗਾਦਯੋਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਾ, ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ। ਏਕਸ੍ਸ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਾਦਯੋਪਿ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ। ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਝਾਨવਸੇਨ ਸਦਿਸਾ વਾ ਅਸਦਿਸਾ વਾ ਏਕਚ੍ਚਸਦਿਸਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
ਅਯਂ ਪਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮੇਨ ਹੋਤਿ। ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮੇਨ ਤਾવ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਲਾਭਿਨੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗੋ
ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਨੋ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਯਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਯੋ ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਂਝਾਨਿਕਾવ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਯਾ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਏਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਲੋਕਿਯੋ, ਅਪਰਭਾਗੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏવਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਸੇਨ ਭਗવਾ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਦੇਸੇਸਿ।
ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗੇ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਛਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੇ ਪਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਾਯ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਤਥਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਤਿવਿਧਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਂ ਚੇਤਸੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦਾਭਿਨਿਰੋਪਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਤਥਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਮੁਗ੍ਘਾਤਿਕਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਯ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਤਥਾ વਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਮੁਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਤਿવਿਧਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ વੋਦਾਨਭੂਤਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਕੁਹਨਾਦਿਸਮੁਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવવਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਸਂਖਾਤਾਯ ਸੀਲਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ ਤਦਨੁਰੂਪੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋવ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮੁਚ੍ਛੇਦਕੋ
ਸੋ ਖੋ ਪਨੇਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਨਂ વਿਜ੍ਜਾਯ, ਸੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚਰਣੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ વਿਜ੍ਜਾ ਚੇવ ਚਰਣਞ੍ਚ। ਤਥਾ ਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨੇਨ, ਇਤਰੇਸਂ ਸਮਥਯਾਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮਥੋ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ। ਤੇਸਂ વਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ, ਅવਸੇਸਾਨਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਅਧਿਸੀਲਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਹਿ ਚ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਞ੍ਚੇવ ਸਿਕ੍ਖਾਤ੍ਤਯਞ੍ਚ ਹੋਤਿ; ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਗਮਨਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਚ
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ।
੨. ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
੨੦੬-੨੧੪. ਇਦਾਨਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋ ਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮੁਦਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ
ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ
ਯਸ੍ਮਾ
ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕવਾਰਸ੍ਸ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਯ ਅવਸੇਸਾਨਞ੍ਚ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਪਠਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਤਾવ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇ ਝਾਨਾਭਿਨਿવੇਸੇ ਸੁਦ੍ਧਿਕਪਟਿਪਦਾ, ਸੁਦ੍ਧਿਕਸੁਞ੍ਞਤਾ, ਸੁਞ੍ਞਤਪਟਿਪਦਾ, ਸੁਦ੍ਧਿਕਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਪਟਿਪਦਾਤਿ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ વਾਰੇਸੁ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਨਯਾਨਂ વਸੇਨ ਦਸ ਨਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ વੀਸਤਿਯਾ ਅਭਿਨਿવੇਸੇਸੁ ਦ੍વੇ ਨਯਸਤਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਚਤੂਹਿ ਅਧਿਪਤੀਹਿ ਚਤੁਗ੍ਗੁਣਿਤਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਨਯਸਹਸ੍ਸਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇ, ਏવਂ ਸੇਸਮਗ੍ਗੇਸੁਪੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਯਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਪਠਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ, ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪੀਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕવਾਰੇ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ વੀਸਤਿ ਨਯਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕવਾਰੇ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਾਹਿਕવਾਰੇ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਸਟ੍ਠਿ ਨਯਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾ વਿਭਤ੍ਤਾਨਿ। ਪਾਲ਼ਿ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਆਗਤਾ। ਏવਮਿਦਂ ਤਿવਿਧਮਹਾવਾਰਂ ਪਞ੍ਚਦਸਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਸਟ੍ਠਿਨਯਸਹਸ੍ਸਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯਂ ਨਾਮ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਅਭਿਧਮ੍ਮਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ।
੩. ਪਞ੍ਹਾਪੁਚ੍ਛਕવਣ੍ਣਨਾ
੨੧੫. ਪਞ੍ਹਾਪੁਚ੍ਛਕੇ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨੇવ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਆਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਿਕੇਸੁ ਪਨ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਤਿ, ਮਹਗ੍ਗਤਧਮ੍ਮੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਗਤਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਂ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ
ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਏਤਾਨਿ ਹਿ ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦੇ ਧਮ੍ਮੇ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਅਤੀਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਦਿਭੇਦੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ ਹੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਕਾਲੇ ਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਹਾਪੁਚ੍ਛਕੇ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਲੋਕਿਯਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਦ੍વੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਿ। ਯਥਾ
ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀਯਾ વਿਭਙ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾਯ
ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।