॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ
ਖਨ੍ਧવਗ੍ਗੋ
੧. ਖਨ੍ਧਸਂਯੁਤ੍ਤਂ
੧. ਨਕੁਲਪਿਤੁવਗ੍ਗੋ
੧. ਨਕੁਲਪਿਤੁਸੁਤ੍ਤਂ
੧. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਭਗ੍ਗੇਸੁ વਿਹਰਤਿ ਸੁਸੁਮਾਰਗਿਰੇ ਸੁਂਸੁਮਾਰਗਿਰੇ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਭੇਸਕਲ਼ਾવਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖੋ ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਗਹਪਤਿ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਗਹਪਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਅਹਮਸ੍ਮਿ , ਭਨ੍ਤੇ, ਜਿਣ੍ਣੋ વੁਡ੍ਢੋ ਮਹਲ੍ਲਕੋ ਅਦ੍ਧਗਤੋ વਯੋਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਅਭਿਕ੍ਖਣਾਤਙ੍ਕੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਦਸ੍ਸਾવੀ ਖੋ ਪਨਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ ਮਨੋਭਾવਨੀਯਾਨਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ। ਓવਦਤੁ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ; ਅਨੁਸਾਸਤੁ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ; ਯਂ ਮਮਸ੍ਸ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਏવਮੇਤਂ, ਗਹਪਤਿ, ਏવਮੇਤਂ, ਗਹਪਤਿ! ਆਤੁਰੋ ਹਾਯਂ, ਗਹਪਤਿ, ਕਾਯੋ ਅਣ੍ਡਭੂਤੋ ਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੋ। ਯੋ ਹਿ, ਗਹਪਤਿ, ਇਮਂ ਕਾਯਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਪਟਿਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਬਾਲ੍ਯਾ? ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਤੇ, ਗਹਪਤਿ, ਏવਂ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ – ‘ਆਤੁਰਕਾਯਸ੍ਸ ਮੇ ਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨਾਤੁਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤੇ, ਗਹਪਤਿ, ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਗਹਪਤਿ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਨਕੁਲਪਿਤਰਂ ਗਹਪਤਿਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਨਿ ਖੋ ਤੇ, ਗਹਪਤਿ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ; ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਮੁਖવਣ੍ਣੋ ਪਰਿਯੋਦਾਤੋ। ਅਲਤ੍ਥ ਨੋ ਅਜ੍ਜ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਧਮ੍ਮਿਂ ਕਥਂ ਸવਨਾਯਾ’’ਤਿ?
‘‘ਕਥਞ੍ਹਿ ਨੋ ਸਿਯਾ, ਭਨ੍ਤੇ! ਇਦਾਨਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਅਮਤੇਨ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਗਹਪਤਿ, ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਅਮਤੇਨ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚਂ – ‘ਅਹਮਸ੍ਮਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਿਣ੍ਣੋ વੁਡ੍ਢੋ ਮਹਲ੍ਲਕੋ ਅਦ੍ਧਗਤੋ વਯੋਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਅਭਿਕ੍ਖਣਾਤਙ੍ਕੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਦਸ੍ਸਾવੀ ਖੋ ਪਨਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ ਮਨੋਭਾવਨੀਯਾਨਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ। ਓવਦਤੁ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ; ਅਨੁਸਾਸਤੁ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ; ਯਂ ਮਮਸ੍ਸ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ , ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘ਏવਮੇਤਂ, ਗਹਪਤਿ, ਏવਮੇਤਂ, ਗਹਪਤਿ! ਆਤੁਰੋ ਹਾਯਂ, ਗਹਪਤਿ, ਕਾਯੋ ਅਣ੍ਡਭੂਤੋ ਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੋ। ਯੋ ਹਿ, ਗਹਪਤਿ, ਇਮਂ ਕਾਯਂ ਪਰਿਹਰਨ੍ਤੋ ਮੁਹੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਪਟਿਜਾਨੇਯ੍ਯ, ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਬਾਲ੍ਯਾ? ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਤੇ ਗਹਪਤਿ, ਏવਂ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ – ਆਤੁਰਕਾਯਸ੍ਸ ਮੇ ਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਨਾਤੁਰਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤੇ, ਗਹਪਤਿ, ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਅਮਤੇਨ ਅਭਿਸਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।
‘‘ਨ ਹਿ ਪਨ ਤਂ, ਗਹਪਤਿ, ਪਟਿਭਾਸਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ (ਸੀ॰) ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਿਤੁਂ – ‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਆਤੁਰਚਿਤ੍ਤੋ ਚ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਪਨ ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਹਿ ਖੋ ਹੋਤਿ ਨੋ ਚ ਆਤੁਰਚਿਤ੍ਤੋ’’’ਤਿ ? ‘‘ਦੂਰਤੋਪਿ ਖੋ ਮਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਮ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਏਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਮਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਸਾਧੁ વਤਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂਯੇવ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਭਾਤੁ ਏਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ।
‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਗਹਪਤਿ, ਸੁਣਾਹਿ, ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਹਿ; ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਗਹਪਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸਿ। ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ, ਆਤੁਰਚਿਤ੍ਤੋ ਚ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ ਰੂਪਂ, ਮਮ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਰੂਪਂ, ਮਮ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વੇਦਨਂ, વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ વੇਦਨਾ, ਮਮ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ વੇਦਨਾ, ਮਮ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਸਾ વੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘ਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਞ੍ਞਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਸਞ੍ਞਂ, ਸਞ੍ਞਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ ਸਞ੍ਞਾ, ਮਮ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਸਞ੍ਞਾ, ਮਮ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਸਾ ਸਞ੍ਞਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਮਮ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਮਮ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਮ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਮ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਆਤੁਰਚਿਤ੍ਤੋ ਚ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਹਿ ਖੋ ਹੋਤਿ ਨੋ ਚ ਆਤੁਰਚਿਤ੍ਤੋ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ ਰੂਪਂ, ਮਮ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਰੂਪਂ, ਮਮ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘ਨ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વੇਦਨਂ, ਨ વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ । ‘ਅਹਂ વੇਦਨਾ, ਮਮ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ વੇਦਨਾ, ਮਮ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਅਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਸਾ વੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘ਨ ਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਸਞ੍ਞਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਸਞ੍ਞਂ, ਨ ਸਞ੍ਞਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ ਸਞ੍ਞਾ, ਮਮ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਸਞ੍ਞਾ, ਮਮ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਅਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਸਾ ਸਞ੍ਞਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
``ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਸਙ੍ਖਾਰવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਮਮ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਮਮ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਅਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ‘ਅਹਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਮ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ‘ਅਹਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਮ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਯੁਟ੍ਠਟ੍ਠਾਯਿਨੋ, ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ । ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਆਤੁਰਕਾਯੋ ਹੋਤਿ ਨੋ ਚ ਆਤੁਰਚਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।
ਇਦਮવੋਚ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਗਹਪਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੀਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਦੇવਦਹਸੁਤ੍ਤਂ
੨. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਕ੍ਕੇਸੁ ਸਕ੍ਯੇਸੁ (ਕ॰) વਿਹਰਤਿ ਦੇવਦਹਂ ਨਾਮ ਸਕ੍ਯਾਨਂ ਨਿਗਮੋ। ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਪਚ੍ਛਾਭੂਮਗਮਿਕਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਇਚ੍ਛਾਮ ਮਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਚ੍ਛਾਭੂਮਂ ਜਨਪਦਂ ਗਨ੍ਤੁਂ, ਪਚ੍ਛਾਭੂਮੇ ਜਨਪਦੇ ਨਿવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਅਪਲੋਕਿਤੋ ਪਨ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਖੋ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਪਲੋਕਿਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਪਲੋਕੇਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ। ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ, ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨੁਗ੍ਗਾਹਕੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ।
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਭਗવਤੋ ਅવਿਦੂਰੇ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਏਲ਼ਗਲਾਗੁਮ੍ਬੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿਂਸੁ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ ਸਾਰਾਣੀਯਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਇਚ੍ਛਾਮ ਮਯਂ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਪਚ੍ਛਾਭੂਮਂ ਜਨਪਦਂ ਗਨ੍ਤੁਂ, ਪਚ੍ਛਾਭੂਮੇ ਜਨਪਦੇ ਨਿવਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਤੁਂ। ਅਪਲੋਕਿਤੋ ਨੋ ਸਤ੍ਥਾ’’ਤਿ।
‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਹਾવੁਸੋ, ਨਾਨਾવੇਰਜ੍ਜਗਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਰੋ – ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਗਹਪਤਿਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਾવੁਸੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਕਾ – ‘ਕਿਂવਾਦੀ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਕਿਂવਾਦਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਸਤ੍ਥਾ ਕਿਮਕ੍ਖਾਯੀਤਿ, ਕਚ੍ਚਿ વੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਸ੍ਸੁਤਾ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਾ ਸੁਮਨਸਿਕਤਾ ਸੂਪਧਾਰਿਤਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਞਾਯ, ਯਥਾ ਬ੍ਯਾਕਰਮਾਨਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤવਾਦਿਨੋ ਚੇવ ਭਗવਤੋ ਅਸ੍ਸਥ, ਨ ਚ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਥ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਾਨੁਧਮ੍ਮਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਥ, ਨ ਚ ਕੋਚਿ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੋ વਾਦਾਨੁવਾਦੋ વਾਦਾਨੁਪਾਤੋ (ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਾਠਨ੍ਤਰਂ) ਗਾਰਯ੍ਹਂ ਠਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’’ਤਿ?
‘‘ਦੂਰਤੋਪਿ ਖੋ ਮਯਂ, ਆવੁਸੋ, ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਮ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਏਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਮਞ੍ਞਾਤੁਂ। ਸਾਧੁ વਤਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂਯੇવ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਪਟਿਭਾਤੁ ਏਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਾવੁਸੋ, ਸੁਣਾਥ, ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ; ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਹਾવੁਸੋ, ਨਾਨਾવੇਰਜ੍ਜਗਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਰੋ – ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ …ਪੇ॰… ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਾવੁਸੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਕਾ – ‘ਕਿਂવਾਦੀ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ਕਿਮਕ੍ਖਾਯੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠਾ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਥ – ‘ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਖੋ ਨੋ, ਆવੁਸੋ, ਸਤ੍ਥਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਤੇਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਯੇવ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਰੋ – ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ…ਪੇ॰… ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਾવੁਸੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਕਾ – ‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠਾ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਥ – ‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਤੇਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਯੇવ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਰੋ – ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ…ਪੇ॰… ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਾવੁਸੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਕਾ – ‘ਕਿਂ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰੂਪੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠਾ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਥ – ‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਆવੁਸੋ , ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ ਅવੀਤਰਾਗਸ੍ਸ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਅવਿਗਤਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। ਇਦਂ ਖੋ ਨੋ, ਆવੁਸੋ, ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰੂਪੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਤੇਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਯੇવ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਰੋ – ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਗਹਪਤਿਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ ਸਮਣਪਣ੍ਡਿਤਾਪਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਾવੁਸੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ વੀਮਂਸਕਾ – ‘ਕਿਂ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਆਨਿਸਂਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰੂਪੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠਾ ਤੁਮ੍ਹੇ , ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਥ – ‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ વਿਗਤਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ વਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ વਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ વਿਗਤਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ વਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ વਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વਿਞ੍ਞਾਣੇ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ વਿਗਤਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ વਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ વਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। ਇਦਂ ਖੋ ਨੋ, ਆવੁਸੋ, ਆਨਿਸਂਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰੂਪੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯਕ੍ਖਾਯੀ ਸਤ੍ਥਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਅਕੁਸਲੇ ਚਾવੁਸੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇ ਚੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਖੋ વਿਹਾਰੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਅવਿਘਾਤੋ ਅਨੁਪਾਯਾਸੋ ਅਪਰਿਲ਼ਾਹੋ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ, ਨਯਿਦਂ ਭਗવਾ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વਣ੍ਣੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇ ਚੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਦੁਕ੍ਖੋ વਿਹਾਰੋ ਸવਿਘਾਤੋ ਸਉਪਾਯਾਸੋ ਸਪਰਿਲ਼ਾਹੋ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વਣ੍ਣੇਤਿ।
‘‘ਕੁਸਲੇ ਚਾવੁਸੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇ ਚੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਦੁਕ੍ਖੋ વਿਹਾਰੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਸવਿਘਾਤੋ ਸਉਪਾਯਾਸੋ ਸਪਰਿਲ਼ਾਹੋ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ, ਨਯਿਦਂ ਭਗવਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਦਂ વਣ੍ਣੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੋ ਦਿਟ੍ਠੇ ਚੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਖੋ વਿਹਾਰੋ ਅવਿਘਾਤੋ ਅਨੁਪਾਯਾਸੋ ਅਪਰਿਲ਼ਾਹੋ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਦਂ વਣ੍ਣੇਤੀ’’ਤਿ।
ਇਦਮવੋਚਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਨ੍ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿਸੁਤ੍ਤਂ
੩. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ ਅવਨ੍ਤੀਸੁ વਿਹਰਤਿ ਕੁਰਰਘਰੇ ਕੁਲਘਰੇ (ਕ॰) ਪਪਾਤੇ ਪਬ੍ਬਤੇ। ਅਥ ਖੋ ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿ ਹਾਲਿਦ੍ਦਕਾਨਿ (ਸੀ॰), ਹਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿ (ਸ੍ਯਾ॰) ਗਹਪਤਿ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿ ਗਹਪਤਿ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘વੁਤ੍ਤਮਿਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਅਟ੍ਠਕવਗ੍ਗਿਯੇ ਮਾਗਣ੍ਡਿਯਪਞ੍ਹੇ –
‘‘ਓਕਂ ਪਹਾਯ ਅਨਿਕੇਤਸਾਰੀ,
ਗਾਮੇ ਅਕੁਬ੍ਬਂ ਅਕ੍ਰੁਬ੍ਬਂ (ਕ॰) ਮੁਨਿ ਸਨ੍ਥવਾਨਿ ਸਨ੍ਧવਾਨਿ (ਕ॰)।
ਕਾਮੇਹਿ ਰਿਤ੍ਤੋ ਅਪੁਰਕ੍ਖਰਾਨੋ ਅਪੁਰੇਕ੍ਖਰਾਨੋ (ਸੀ॰ ਸੁਤ੍ਤਨਿਪਾਤੇਪਿ) ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੇ ੫-੧੩੫ ਸੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਂ,
ਕਥਂ ਨ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਜਨੇਨ ਕਯਿਰਾ’’ਤਿ॥
‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਕਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ?
‘‘ਰੂਪਧਾਤੁ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਓਕੋ। ਰੂਪਧਾਤੁਰਾਗવਿਨਿਬਨ੍ਧਞ੍ਚ … વਿਨਿਬਦ੍ਧਞ੍ਜ (ਪੀ॰ ਸੀ॰ ਅਟ੍ਠ॰) ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਓਕਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਾਧਾਤੁ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਓਕੋ। વੇਦਨਾਧਾਤੁਰਾਗવਿਨਿਬਨ੍ਧਞ੍ਚ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਓਕਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਓਕੋ। ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਰਾਗવਿਨਿਬਨ੍ਧਞ੍ਚ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਓਕਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਓਕੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਰਾਗવਿਨਿਬਨ੍ਧਞ੍ਚ ਪਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਓਕਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਓਕਸਾਰੀ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਅਨੋਕਸਾਰੀ ਹੋਤਿ? ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਨਨ੍ਦਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾ ਉਪਾਯੁਪਾਦਾਨਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ ਤੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਅਨਭਾવਕਤਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਅਨਭਾવਂਗਤਾ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ‘ਅਨੋਕਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਾਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ… ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ ਤੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ‘ਅਨੋਕਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਅਨੋਕਸਾਰੀ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਨਿਕੇਤਸਾਰੀ ਹੋਤਿ? ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਨਿਕੇਤવਿਸਾਰવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ‘ਨਿਕੇਤਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤ…ਪੇ॰… ਗਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਰਸਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਧਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਨਿਕੇਤવਿਸਾਰવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ‘ਨਿਕੇਤਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਨਿਕੇਤਸਾਰੀ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਅਨਿਕੇਤਸਾਰੀ ਹੋਤਿ? ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਨਿਕੇਤવਿਸਾਰવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ‘ਅਨਿਕੇਤਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਦ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਗਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਰਸਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤ… ਧਮ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਨਿਕੇਤવਿਸਾਰવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ‘ਅਨਿਕੇਤਸਾਰੀ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਅਨਿਕੇਤਸਾਰੀ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਗਾਮੇ ਸਨ੍ਥવਜਾਤੋ ਸਨ੍ਧવਜਾਤੋ (ਕ॰) ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਗਿਹੀਹਿ ਗਿਹਿ (ਕ॰) ਸਂਸਟ੍ਠੋ વਿਹਰਤਿ ਸਹਨਨ੍ਦੀ ਸਹਸੋਕੀ, ਸੁਖਿਤੇਸੁ ਸੁਖਿਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ ਤੇਸੁ ਯੋਗਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਗਾਮੇ ਸਨ੍ਥવਜਾਤੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਗਾਮੇ ਨ ਸਨ੍ਥવਜਾਤੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਿਹੀਹਿ ਗਿਹਿ (ਕ॰) ਅਸਂਸਟ੍ਠੋ વਿਹਰਤਿ ਨ ਸਹਨਨ੍ਦੀ ਨ ਸਹਸੋਕੀ ਨ ਸੁਖਿਤੇਸੁ ਸੁਖਿਤੋ ਨ ਦੁਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਤੇਸੁ ਯੋਗਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਗਾਮੇ ਨ ਸਨ੍ਥવਜਾਤੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਕਾਮੇਹਿ ਅਰਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਕਾਮੇਸੁ ਅવਿਗਤਰਾਗੋ ਹੋਤਿ ਅવਿਗਤਛਨ੍ਦੋ ਅવਿਗਤਪੇਮੋ ਅવਿਗਤਪਿਪਾਸੋ ਅવਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹੋ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਕਾਮੇਹਿ ਅਰਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਕਾਮੇਹਿ ਰਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਕਾਮੇਸੁ વਿਗਤਰਾਗੋ ਹੋਤਿ વਿਗਤਛਨ੍ਦੋ વਿਗਤਪੇਮੋ વਿਗਤਪਿਪਾਸੋ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹੋ વਿਗਤਤਣ੍ਹੋ । ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਕਾਮੇਹਿ ਰਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਪੁਰਕ੍ਖਰਾਨੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘ਏવਂਰੂਪੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂવੇਦਨੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਪੁਰਕ੍ਖਰਾਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਗਹਪਤਿ, ਅਪੁਰਕ੍ਖਰਾਨੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਨ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘ਏવਂਰੂਪੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂવੇਦਨੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਅਪੁਰਕ੍ਖਰਾਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ , ਗਹਪਤਿ, ਕਥਂ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਜਨੇਨ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਏવਰੂਪਿਂ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ – ‘ਨ ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਆਜਾਨਾਸਿ; ਅਹਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਆਜਾਨਾਮਿ। ਕਿਂ ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਆਜਾਨਿਸ੍ਸਸਿ? ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਤ੍વਮਸਿ; ਅਹਮਸ੍ਮਿ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਪੁਰੇ વਚਨੀਯਂ ਪਚ੍ਛਾ ਅવਚ; ਪਚ੍ਛਾ વਚਨੀਯਂ ਪੁਰੇ ਅવਚ। ਸਹਿਤਂ ਮੇ, ਅਸਹਿਤਂ ਤੇ। ਅਧਿਚਿਣ੍ਣਂ ਤੇ વਿਪਰਾવਤ੍ਤਂ। ਆਰੋਪਿਤੋ ਤੇ વਾਦੋ; ਚਰ વਾਦਪ੍ਪਮੋਕ੍ਖਾਯ। ਨਿਗ੍ਗਹਿਤੋਸਿ; ਨਿਬ੍ਬੇਠੇਹਿ વਾ ਸਚੇ ਪਹੋਸੀ’ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਕਥਂ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਜਨੇਨ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ , ਗਹਪਤਿ, ਕਥਂ ਨ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਜਨੇਨ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਗਹਪਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨ ਏવਰੂਪਿਂ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ – ‘ਨ ਤ੍વਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਆਜਾਨਾਸਿ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬੇਠੇਹਿ વਾ ਸਚੇ ਪਹੋਸੀ’ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਕਥਂ ਨ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਜਨੇਨ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ।
‘‘ਇਤਿ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਯਂ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਅਟ੍ਠਕવਗ੍ਗਿਯੇ ਮਾਗਣ੍ਡਿਯਪਞ੍ਹੇ –
‘‘ਓਕਂ ਪਹਾਯ ਅਨਿਕੇਤਸਾਰੀ,
ਗਾਮੇ ਅਕੁਬ੍ਬਂ ਮੁਨਿਸਨ੍ਥવਾਨਿ।
ਕਾਮੇਹਿ ਰਿਤ੍ਤੋ ਅਪੁਰਕ੍ਖਰਾਨੋ,
ਕਥਂ ਨ વਿਗ੍ਗਯ੍ਹ ਜਨੇਨ ਕਯਿਰਾ’’ਤਿ॥
‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਦੁਤਿਯਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿਸੁਤ੍ਤਂ
੪. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ ਅવਨ੍ਤੀਸੁ વਿਹਰਤਿ ਕੁਰਰਘਰੇ ਪਪਾਤੇ ਪਬ੍ਬਤੇ। ਅਥ ਖੋ ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿ ਗਹਪਤਿ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿ ਗਹਪਤਿ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘વੁਤ੍ਤਮਿਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਕ੍ਕਪਞ੍ਹੇ – ‘ਯੇ ਤੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯવਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਨਿਟ੍ਠਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਯੋਗਕ੍ਖੇਮਿਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਸੇਟ੍ਠਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਕਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ?
‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ, ਤੇਸਂ ਖਯਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਚਾਗਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘વੇਦਨਾਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ… ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ, ਤੇਸਂ ਖਯਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਚਾਗਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਇਤਿ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਯਂ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਸਕ੍ਕਪਞ੍ਹੇ – ‘ਯੇ ਤੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਯવਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤੇ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਨਿਟ੍ਠਾ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਯੋਗਕ੍ਖੇਮਿਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਸੇਟ੍ਠਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਸਮਾਧਿਸੁਤ੍ਤਂ
੫. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਜੇਤવਨੇ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੇ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਮਾਧਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવੇਥ; ਸਮਾਹਿਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ? ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, વੇਦਨਾਯ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ , ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ’’।
‘‘ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਕੋ વੇਦਨਾਯ ਸਮੁਦਯੋ, ਕੋ ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਦਯੋ, ਕੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ, ਕੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ? ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੋ ਅਭਿવਦਤੋ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਨ੍ਦੀ। ਯਾ ਰੂਪੇ ਨਨ੍ਦੀ ਤਦੁਪਾਦਾਨਂ। ਤਸ੍ਸੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ; ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ; ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘વੇਦਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੋ ਅਭਿવਦਤੋ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਨ੍ਦੀ। ਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਨ੍ਦੀ ਤਦੁਪਾਦਾਨਂ। ਤਸ੍ਸੁਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ; ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ; ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ; ਅਯਂ વੇਦਨਾਯ ਸਮੁਦਯੋ; ਅਯਂ ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਦਯੋ; ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯੋ; ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ।
‘‘ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਕੋ વੇਦਨਾਯ… ਕੋ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਕੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… ਕੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ?
ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਭਿવਦਤਿ ਨਾਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਭਿવਦਤਿ ਨਾਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ? ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਭਿવਦਤਿ ਨਾਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਤੋ ਅਨਭਿવਦਤੋ ਅਨਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਯਾ ਰੂਪੇ ਨਨ੍ਦੀ ਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦੀਨਿਰੋਧਾ ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧੋ; ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧਾ ਭવਨਿਰੋਧੋ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ।
‘‘વੇਦਨਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਭਿવਦਤਿ ਨਾਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਂ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਤੋ ਅਨਭਿવਦਤੋ ਅਨਜ੍ਝੋਸਾ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਯਾ વੇਦਨਾਯ ਨਨ੍ਦੀ ਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦੀਨਿਰੋਧਾ ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧੋ; ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧਾ ਭવਨਿਰੋਧੋ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਸਞ੍ਞਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਭਿવਦਤਿ ਨਾਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਤੋ ਅਨਭਿવਦਤੋ ਅਨਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਨ੍ਦੀ ਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦੀਨਿਰੋਧਾ ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧੋ; ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧਾ ਭવਨਿਰੋਧੋ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ।
‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਨਾਭਿવਦਤਿ ਨਾਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਤੋ ਅਨਭਿવਦਤੋ ਅਨਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੋ ਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਨ੍ਦੀ ਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦੀਨਿਰੋਧਾ ਉਪਾਦਾਨਨਿਰੋਧੋ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਅਯਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਅਯਂ વੇਦਨਾਯ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਅਯਂ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਣਸੁਤ੍ਤਂ
੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਣੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋਗਮਾਪਜ੍ਜਥ। ਪਟਿਸਲ੍ਲੀਣੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ? ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, વੇਦਨਾਯ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ’’…ਪੇ॰… (ਯਥਾ ਪਠਮਸੁਤ੍ਤੇ ਤਥਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।) ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤਂ
੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਅਨੁਪਾਦਾਅਪਰਿਤਸ੍ਸਨਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ, ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ; ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ , ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ, ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਉਤ੍ਤਾਸવਾ ਚ ਹੋਤਿ વਿਘਾਤવਾ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਚ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ।
‘‘વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વੇਦਨਂ, વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਸਾ વੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਉਤ੍ਤਾਸવਾ ਚ ਹੋਤਿ વਿਘਾਤવਾ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਚ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਉਤ੍ਤਾਸવਾ ਚ ਹੋਤਿ વਿਘਾਤવਾ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਚ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ।
‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਉਤ੍ਤਾਸવਾ ਚ ਹੋਤਿ વਿਘਾਤવਾ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਚ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਾਦਾਅਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਅਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਨ ਚੇવੁਤ੍ਤਾਸવਾ ਨ ਚੇવ ਉਤ੍ਤਾਸવਾ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਹੋਤਿ ਨ ਚ વਿਘਾਤવਾ ਨ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ, ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਚ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਨ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વੇਦਨਂ, ਨ વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਸਾ વੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ । ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ । ਚੇਤਸੋ ਅਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਨ ਚੇવੁਤ੍ਤਾਸવਾ ਹੋਤਿ ਨ ਚ વਿਘਾਤવਾ ਨ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ, ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਚ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਨ ਸਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਸਙ੍ਖਾਰવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਪਰਿਣਮਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਅਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਨ ਚੇવੁਤ੍ਤਾਸવਾ ਹੋਤਿ ਨ ਚ વਿਘਾਤવਾ ਨ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ, ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਚ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਜਾ ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਅਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਨ ਚੇવੁਤ੍ਤਾਸવਾ ਹੋਤਿ ਨ ਚ વਿਘਾਤવਾ ਨ ਚ ਅਪੇਕ੍ਖવਾ, ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਚ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਾਦਾ ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਦੁਤਿਯਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤਂ
੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਅਨੁਪਾਦਾਅਪਰਿਤਸ੍ਸਨਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ…ਪੇ॰… ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વੇਦਨਂ ਏਤਂ ਮਮ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ ਏਤਂ ਮਮ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਏਤਂ ਮਮ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਾਦਾਅਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤਿ? ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વੇਦਨਂ ਨੇਤਂ ਮਮ… ਸਞ੍ਞਂ ਨੇਤਂ ਮਮ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨੇਤਂ ਮਮ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ ਅਞ੍ਞਥਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ । ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਪਾਦਾਅਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਕਾਲਤ੍ਤਯਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਾ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਕਾਲਤ੍ਤਯਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
੧੧. ਕਾਲਤ੍ਤਯਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਂ; ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਏਕਾਦਸਮਂ।
ਨਕੁਲਪਿਤੁવਗ੍ਗੋ ਪਠਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਦੇવਦਹਾ, ਦ੍વੇਪਿ ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿ ਚ।
ਸਮਾਧਿਪਟਿਸਲ੍ਲਾਣਾ, ਉਪਾਦਾਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਦੁવੇ।
ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, વਗ੍ਗੋ ਤੇਨ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ॥
੨. ਅਨਿਚ੍ਚવਗ੍ਗੋ
੧. ਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ, વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ, વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ, વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ , વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਯਦਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਯਂਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਯਦਨਤ੍ਤਾਸੁਤ੍ਤਂ
੧੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ। ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ , ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ । ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਸਹੇਤੁਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੧੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ, ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਕੁਤੋ ਨਿਚ੍ਚਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ, ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ વੇਦਨਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਸਮ੍ਭੂਤਾ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ ਕੁਤੋ ਨਿਚ੍ਚਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਸਮ੍ਭੂਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕੁਤੋ ਨਿਚ੍ਚਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ! વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਅਨਿਚ੍ਚੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਤੋ ਨਿਚ੍ਚਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਸਹੇਤੁਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖੋ। ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਕੁਤੋ ਸੁਖਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! વੇਦਨਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖੋ। ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਤੋ ਸੁਖਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਸਹੇਤੁਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੨੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਅਨਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਕੁਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਯੋਪਿ ਹੇਤੁ ਯੋਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਸੋਪਿ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਅਨਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ! ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੨੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ … ਆਰਾਮੇ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮੇਸਾਨਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਰੋਧਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ‘ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਙ੍ਖਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਂ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਰੋਧਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ‘ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਖਯਧਮ੍ਮਾ વਯਧਮ੍ਮਾ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਨਿਰੋਧੋ ‘ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਖਯਧਮ੍ਮਾ વਯਧਮ੍ਮਾ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਾ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਸਂ ਨਿਰੋਧੋ ‘ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਙ੍ਖਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਂ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ‘ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਿਰੋਧੋ ‘ਨਿਰੋਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਅਨਿਚ੍ਚવਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਯਦਨਿਚ੍ਚਾਪਰੇ ਤਯੋ।
ਹੇਤੁਨਾਪਿ ਤਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਚ ਤੇ ਦਸਾਤਿ॥
੩. ਭਾਰવਗ੍ਗੋ
੧. ਭਾਰਸੁਤ੍ਤਂ
੨੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ … ਤਤ੍ਰ ਖੋ … ‘‘ਭਾਰਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਭਾਰਹਾਰਞ੍ਚ ਭਾਰਾਦਾਨਞ੍ਚ ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰੋ? ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ; ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰੋ’’।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰਹਾਰੋ ? ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਯ੍વਾਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਏવਂਨਾਮੋ ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋ; ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰਹਾਰੋ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰਾਦਾਨਂ? ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਕ॰) ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਸਹਗਤਾ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ (ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ) ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ, ਭવਤਣ੍ਹਾ, વਿਭવਤਣ੍ਹਾ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰਾਦਾਨਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨਂ? ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ ਚਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਮੁਤ੍ਤਿ ਅਨਾਲਯੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨ’’ਨ੍ਤਿ।
ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਇਦਂ વਤ੍વਾਨ વਤ੍વਾ (ਸੀ॰) ਏવਮੀਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸੁਗਤੋ ਅਥਾਪਰਂ ਏਤਦવੋਚ ਸਤ੍ਥਾ –
‘‘ਭਾਰਾ ਹવੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਭਾਰਹਾਰੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ।
ਭਾਰਾਦਾਨਂ ਦੁਖਂ ਲੋਕੇ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨਂ ਸੁਖਂ॥
‘‘ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਰੁਂ ਭਾਰਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਭਾਰਂ ਅਨਾਦਿਯ।
ਸਮੂਲਂ ਤਣ੍ਹਮਬ੍ਬੁਯ੍ਹ ਤਣ੍ਹਮਬ੍ਭੁਯ੍ਹ (ਪੀ॰ ਕ॰), ਨਿਚ੍ਛਾਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’’ਤਿ॥ ਪਠਮਂ।
੨. ਪਰਿਞ੍ਞਸੁਤ੍ਤਂ
੨੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਰਿਞ੍ਞਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, વੇਦਨਾ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਞ੍ਞਾ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ । ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ ਦੋਸਕ੍ਖਯੋ ਮੋਹਕ੍ਖਯੋ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞਾ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਅਭਿਜਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੨੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਭਿਜਾਨਂ ਅਪਰਿਜਾਨਂ ਅવਿਰਾਜਯਂ ਅਪ੍ਪਜਹਂ ਅਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ; વੇਦਨਂ ਅਨਭਿਜਾਨਂ ਅਪਰਿਜਾਨਂ ਅવਿਰਾਜਯਂ ਅਪ੍ਪਜਹਂ ਅਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ; ਸਞ੍ਞਂ ਅਨਭਿਜਾਨਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਨਭਿਜਾਨਂ ਅਪਰਿਜਾਨਂ ਅવਿਰਾਜਯਂ ਅਪ੍ਪਜਹਂ ਅਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ; વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਭਿਜਾਨਂ ਅਪਰਿਜਾਨਂ ਅવਿਰਾਜਯਂ ਅਪ੍ਪਜਹਂ ਅਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਰੂਪਞ੍ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਭਿਜਾਨਂ ਪਰਿਜਾਨਂ વਿਰਾਜਯਂ ਪਜਹਂ ਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ; વੇਦਨਂ ਅਭਿਜਾਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਜਾਨਂ ਪਰਿਜਾਨਂ વਿਰਾਜਯਂ ਪਜਹਂ ਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਛਨ੍ਦਰਾਗਸੁਤ੍ਤਂ
੨੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਪਹੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਂ ਅਨਭਾવਂਕਤਂ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਂ। ਯੋ વੇਦਨਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਸਾ વੇਦਨਾ ਪਹੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਯੋ ਸਞ੍ਞਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਸਾ ਸਞ੍ਞਾ ਪਹੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਹੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਹੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਂ ਅਨਭਾવਂਕਤਂ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਅਸ੍ਸਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੨੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇવ ਪੁਬ੍ਬੇ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਬੋਧਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਸਤੋ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ? ਕੋ વੇਦਨਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ? ਕੋ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ? ਕੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ? ਕੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣ’ਨ੍ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਯਂ ਖੋ ਰੂਪਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਇਦਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਯਂ વੇਦਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ , ਅਯਂ વੇਦਨਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਯਾ (ਕ॰)। ਯਂ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਅਯਂ વੇਦਨਾਯ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ વੇਦਨਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਇਦਂ વੇਦਨਾਯ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਯਂ ਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ ਯੇ (ਸੀ॰ ਕ॰) ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਇਦਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਇਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ’’’।
‘‘ਯਾવਕੀવਞ੍ਚਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਏવਂ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਾਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, ਨੇવ ਤਾવਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਸਮਾਰਕੇ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੇ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪਜਾਯ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਪਚ੍ਚਞ੍ਞਾਸਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ (ਸੀ॰)। ਯਤੋ ਚ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਏવਂ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ; ਅਥਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਸਮਾਰਕੇ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੇ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪਜਾਯ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਪਚ੍ਚਞ੍ਞਾਸਿਂ। ਞਾਣਞ੍ਚ ਪਨ ਮੇ ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਦਪਾਦਿ – ‘ਅਕੁਪ੍ਪਾ ਮੇ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰); ਅਯਮਨ੍ਤਿਮਾ ਜਾਤਿ; ਨਤ੍ਥਿ ਦਾਨਿ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ’’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਦੁਤਿਯਅਸ੍ਸਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੨੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪਸ੍ਸਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸਾਦਪਰਿਯੇਸਨਂ ਅਚਰਿਂ। ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਤਦਜ੍ਝਗਮਂ। ਯਾવਤਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਸੋ ਸੁਦਿਟ੍ਠੋ। ਰੂਪਸ੍ਸਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਦੀਨવਪਰਿਯੇਸਨਂ ਅਚਰਿਂ। ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਤਦਜ੍ਝਗਮਂ। ਯਾવਤਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਸੋ ਸੁਦਿਟ੍ਠੋ। ਰੂਪਸ੍ਸਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਰਿਯੇਸਨਂ ਅਚਰਿਂ। ਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਤਦਜ੍ਝਗਮਂ। ਯਾવਤਾ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਤਂ ਸੁਦਿਟ੍ਠਂ। વੇਦਨਾਯਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ… ਸਞ੍ਞਾਯਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਾਹਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸਾਦਪਰਿਯੇਸਨਂ ਅਚਰਿਂ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਤਦਜ੍ਝਗਮਂ। ਯਾવਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਸੋ ਸੁਦਿਟ੍ਠੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਦੀਨવਪਰਿਯੇਸਨਂ ਅਚਰਿਂ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਤਦਜ੍ਝਗਮਂ। ਯਾવਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਸੋ ਸੁਦਿਟ੍ਠੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਰਿਯੇਸਨਂ ਅਚਰਿਂ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਤਦਜ੍ਝਗਮਂ। ਯਾવਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਤਂ ਸੁਦਿਟ੍ਠਂ। ਯਾવਕੀવਞ੍ਚਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਾਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ…ਪੇ॰… ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ। ਞਾਣਞ੍ਚ ਪਨ ਮੇ ਦਸ੍ਸਨਂ ਉਦਪਾਦਿ – ‘ਅਕੁਪ੍ਪਾ ਮੇ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰); ਅਯਮਨ੍ਤਿਮਾ ਜਾਤਿ; ਨਤ੍ਥਿ ਦਾਨਿ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ’’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਤਤਿਯਅਸ੍ਸਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੨੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਾ ਨਿਸ੍ਸਰੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਾ ਨਿਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾਯ… ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ , ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਰੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਨੋ ਚੇਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਾ ਨਿਸ੍ਸਰੇਯ੍ਯੁਂ । ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਾ ਨਿਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯਾવਕੀવਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਾਬ੍ਭਞ੍ਞਂਸੁ ਨਾਬ੍ਭਞ੍ਞਿਂਸੁ (ਸੀ॰); ਨੇવ ਤਾવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਸਦੇવਕਾ ਲੋਕਾ ਸਮਾਰਕਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪਜਾਯ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਨਿਸ੍ਸਟਾ વਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ વਿਮਰਿਯਾਦੀਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਿਂਸੁ। ਯਤੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਂਸੁ; ਅਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਸਦੇવਕਾ ਲੋਕਾ ਸਮਾਰਕਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪਜਾਯ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਨਿਸ੍ਸਟਾ વਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ વਿਮਰਿਯਾਦੀਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ’’। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਸੁਤ੍ਤਂ
੨੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮਿ। ਯੋ વੇਦਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਯੋ ਸਞ੍ਞਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮਿ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮਿ। ਯੋ વੇਦਨਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਯੋ ਸਞ੍ਞਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ… ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਉਪ੍ਪਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੩੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਠਿਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਪਾਤੁਭਾવੋ , ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇਸੋ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਰੋਗਾਨਂ ਠਿਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ। ਯੋ વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਯੋ ਸਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ…ਪੇ॰… ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਠਿਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਪਾਤੁਭਾવੋ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇਸੋ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਰੋਗਾਨਂ ਠਿਤਿ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ। ਯੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇਸੋ ਨਿਰੋਧੋ ਰੋਗਾਨਂ વੂਪਸਮੋ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ। ਯੋ વੇਦਨਾਯ …ਪੇ॰… ਯੋ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇਸੋ ਨਿਰੋਧੋ ਰੋਗਾਨਂ વੂਪਸਮੋ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਅਘਮੂਲਸੁਤ੍ਤਂ
੩੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਅਘਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਅਘਮੂਲਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਅਘਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਘਂ, વੇਦਨਾ ਅਘਂ, ਸਞ੍ਞਾ ਅਘਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਘਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਘਂ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਘਂ। ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਘਮੂਲਂ? ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਸਹਗਤਾ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ (ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ) ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ; ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ, ਭવਤਣ੍ਹਾ, વਿਭવਤਣ੍ਹਾ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਘਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿ। ਦਸਮਂ।
੧੧. ਪਭਙ੍ਗੁਸੁਤ੍ਤਂ
੩੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਭਙ੍ਗੁਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਅਪ੍ਪਭਙ੍ਗੁਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਭਙ੍ਗੁ, ਕਿਂ ਅਪ੍ਪਭਙ੍ਗੁ? ਰੂਪਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਭਙ੍ਗੁ। ਯੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਭਙ੍ਗੁ। વੇਦਨਾ ਪਭਙ੍ਗੁ। ਯੋ ਤਸ੍ਸਾ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਭਙ੍ਗੁ। ਸਞ੍ਞਾ ਪਭਙ੍ਗੁ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਭਙ੍ਗੁ। ਯੋ ਤੇਸਂ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਭਙ੍ਗੁ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਭਙ੍ਗੁ। ਯੋ ਤਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਭਙ੍ਗੂ’’ਤਿ। ਏਕਾਦਸਮਂ।
ਭਾਰવਗ੍ਗੋ ਤਤਿਯੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਭਾਰਂ ਪਰਿਞ੍ਞਂ ਅਭਿਜਾਨਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਚਤੁਤ੍ਥਕਂ।
ਅਸ੍ਸਾਦਾ ਚ ਤਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਮਟ੍ਠਮਂ।
ਉਪ੍ਪਾਦਂ ਅਘਮੂਲਞ੍ਚ, ਏਕਾਦਸਮੋ ਪਭਙ੍ਗੂਤਿ॥
੪. ਨਤੁਮ੍ਹਾਕਂવਗ੍ਗੋ
੧. ਨਤੁਮ੍ਹਾਕਂਸੁਤ੍ਤਂ
੩੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਸਾ વੋ ਪਹੀਨਾ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਞ੍ਞਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤੇ ਪਜਹਥ। ਤੇ વੋ ਪਹੀਨਾ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’’।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਜੇਤવਨੇ ਤਿਣਕਟ੍ਠਸਾਖਾਪਲਾਸਂ ਤਂ ਜਨੋ ਹਰੇਯ੍ਯ વਾ ਡਹੇਯ੍ਯ વਾ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ વਾ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਅਪਿ ਨੁ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਏવਮਸ੍ਸ – ‘ਅਮ੍ਹੇ ਜਨੋ ਹਰਤਿ વਾ ਡਹਤਿ વਾ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ વਾ ਕਰੋਤੀ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ’’? ‘‘ਨ ਹਿ ਨੋ ਏਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਤ੍ਤਾ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਸਾ વੋ ਪਹੀਨਾ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸਞ੍ਞਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਦੁਤਿਯਨਤੁਮ੍ਹਾਕਂਸੁਤ੍ਤਂ
੩੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ… ਸਞ੍ਞਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਤਂ વੋ ਪਹੀਨਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਅਞ੍ਞਤਰਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੩੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ; ਯਮਹਂ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨੁਸੇਤਿ, ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ; ਯਂ ਨਾਨੁਸੇਤਿ, ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ, ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
ਅਥ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ – ਯਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਿ ਤਦਨੁਤ੍ਤਰਂ – ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਾਸਿ। ‘‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿ। ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਦੁਤਿਯਅਞ੍ਞਤਰਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੩੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇਨ ਭਗવਾ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ , ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ ਯਮਹਂ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨੁਸੇਤਿ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਯਂ ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਨਾਨੁਮੀਯਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨੁਸੇਤਿ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਅਨੁਸੇਤਿ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਨਾਨੁਮੀਯਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਨਾਨੁਮੀਯਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨੁਸੇਤਿ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨੁਸੇਤਿ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਰੂਪਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਨਾਨੁਮੀਯਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ… ਸਞ੍ਞਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਚੇ ਨਾਨੁਸੇਤਿ ਨ ਤਂ ਅਨੁਮੀਯਤਿ; ਯਂ ਨਾਨੁਮੀਯਤਿ ਨ ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੩੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਸਚੇ ਤਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਕਤਮੇਸਂ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਠਿਤਾਨਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰ ਕ॰) ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਕਿਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਸਚੇ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਕਤਮੇਸਂ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਂ – ‘ਰੂਪਸ੍ਸ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’ਤਿ। ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਆਨਨ੍ਦ! ਰੂਪਸ੍ਸ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ। ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਦੁਤਿਯਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੩੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਸਚੇ ਤਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਕਤਮੇਸਂ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ? ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ? ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਕਿਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਸਚੇ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਕਤਮੇਸਂ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ? ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ , વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ ? ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਂ – ‘ਯਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਪਰਿਣਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਯਾ વੇਦਨਾ ਅਤੀਤਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ વਿਪਰਿਣਤਾ; ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਾਯ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਤੀਤਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ વਿਪਰਿਣਤਾ; ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਪਰਿਣਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ’’’।
‘‘ਯਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਰੂਪਂ ਅਜਾਤਂ ਅਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ વੇਦਨਾ ਅਜਾਤਾ ਅਪਾਤੁਭੂਤਾ; ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਾਯ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਜਾਤਾ ਅਪਾਤੁਭੂਤਾ; ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਜਾਤਂ ਅਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ , ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਯਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਰੂਪਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਾ વੇਦਨਾ ਜਾਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਜਾਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ; ਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀ’ਤਿ। ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ , ਸਾਧੁ, ਆਨਨ੍ਦ! ਯਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਪਰਿਣਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਯਾ વੇਦਨਾ … ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਪਰਿਣਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ।
‘‘ਯਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਰੂਪਂ ਅਜਾਤਂ ਅਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਜਾਤਂ ਅਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ , વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਯਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਰੂਪਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਾ વੇਦਨਾ ਜਾਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ… ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, વਯੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ। ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਅਨੁਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੩੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ ਯਂ ਰੂਪੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲਂ (ਪੀ॰ ਕ॰) વਿਹਰੇਯ੍ਯ, વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ, ਸਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਯੋ ਰੂਪੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਂ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨਾ , ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ , ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਦੁਤਿਯਅਨੁਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੪੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ ਯਂ ਰੂਪੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਤਤਿਯਅਨੁਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੪੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ ਯਂ ਰੂਪੇ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਚਤੁਤ੍ਥਅਨੁਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੪੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ ਯਂ ਰੂਪੇ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਯੋ ਰੂਪੇ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਨ੍ਤੋ…ਪੇ॰… ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਂ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਨਤੁਮ੍ਹਾਕਂવਗ੍ਗੋ ਚਤੁਤ੍ਥੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਨਤੁਮ੍ਹਾਕੇਨ ਦ੍વੇ વੁਤ੍ਤਾ, ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਅਪਰੇ ਦੁવੇ।
ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਚ ਦ੍વੇ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਨੁਧਮ੍ਮੇਹਿ ਦ੍વੇ ਦੁਕਾਤਿ॥
੫. ਅਤ੍ਤਦੀਪવਗ੍ਗੋ
੧. ਅਤ੍ਤਦੀਪਸੁਤ੍ਤਂ
੪੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਅਤ੍ਤਦੀਪਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਹਰਥ ਅਤ੍ਤਸਰਣਾ ਅਨਞ੍ਞਸਰਣਾ, ਧਮ੍ਮਦੀਪਾ ਧਮ੍ਮਸਰਣਾ ਅਨਞ੍ਞਸਰਣਾ। ਅਤ੍ਤਦੀਪਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਹਰਤਂ ਅਤ੍ਤਸਰਣਾਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸਰਣਾਨਂ, ਧਮ੍ਮਦੀਪਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸਰਣਾਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸਰਣਾਨਂ ਯੋਨਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਿਂਜਾਤਿਕਾ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ, ਕਿਂਪਹੋਤਿਕਾ’’ਤਿ?
‘‘ਕਿਂਜਾਤਿਕਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ, ਕਿਂਪਹੋਤਿਕਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਚ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਰੂਪવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વੇਦਨਂ, વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਸਾ વੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਮਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਚ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ વੇਦਨਾવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ। ਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਪਰਿਣਮਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਚ ਹੋਤਿ । ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ।
‘‘ਰੂਪਸ੍ਸ ਤ੍વੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ વਿਪਰਿਣਾਮਂ વਿਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧਂ વਿਪਰਿਣਾਮ વਿਰਾਗ ਨਿਰੋਧਂ (ਸੀ॰), ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੇવ ਰੂਪਂ ਏਤਰਹਿ ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯੇ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਤੇ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ, ਸੁਖવਿਹਾਰੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਤਦਙ੍ਗਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਾਯ ਤ੍વੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ વਿਪਰਿਣਾਮਂ વਿਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੇવ વੇਦਨਾ ਏਤਰਹਿ ਚ ਸਬ੍ਬਾ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾਤਿ, ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯੇ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਤੇ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ, ਸੁਖવਿਹਾਰੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਤਦਙ੍ਗਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਤ੍વੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ વਿਪਰਿਣਾਮਂ વਿਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੇવ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਏਤਰਹਿ ਚ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾਤਿ, ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯੇ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਤੇ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ, ਸੁਖવਿਹਾਰੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਤਦਙ੍ਗਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਤ੍વੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ વਿਪਰਿਣਾਮਂ વਿਰਾਗਂ ਨਿਰੋਧਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਚੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਏਤਰਹਿ ਚ ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ, ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯੇ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਤੇ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਪਹਾਨਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਸੁਖਂ વਿਹਰਤਿ, ਸੁਖવਿਹਾਰੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਤਦਙ੍ਗਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਪਟਿਪਦਾਸੁਤ੍ਤਂ
੪੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਟਿਪਦਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’ਤਿ। ਇਤਿ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ ‘ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਗਾਮਿਨੀ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ’ਤਿ। ਅਯਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ’’।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ, ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਨ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’ਤਿ। ਇਤਿ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ ‘ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ’ਤਿ। ਅਯਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੪੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ। ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਰਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ, વੇਦਨਾਧਾਤੁਯਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਯਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਯਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਰਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਂ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਿਤਂ (ਕ॰ ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰)। ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਦੁਤਿਯਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੪੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ’’।
‘‘ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅਸਤਿ, ਅਪਰਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਪਰਨ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠੀਨਂ ਅਸਤਿ, ਥਾਮਸੋ ਥਾਮਸਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਪਰਾਮਾਸੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਥਾਮਸੇ ਥਾਮਸਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰), ਥਾਮਸੋ (ਕ॰) ਪਰਾਮਾਸੇ ਅਸਤਿ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ… વੇਦਨਾਯ … ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਂ। ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸੁਤ੍ਤਂ
੪੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਮਾਨਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਤੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਏਤੇਸਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ’’।
‘‘ਇਤਿ ਅਯਞ੍ਚੇવ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਚਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਂ ਅਧਿਗਤਂ (ਬਹੂਸੁ) ਹੋਤਿ। ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਗਤੇ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅવਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਹੋਤਿ – ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਘਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਜਿવ੍ਹਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਕਾਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ। ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਨੋ, ਅਤ੍ਥਿ ਧਮ੍ਮਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਧਾਤੁ। ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਨ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਰੂਪੀ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਅਰੂਪੀ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਅਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ; ‘ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ’’।
‘‘ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੇવ ਖੋ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਖੋ ਪਨ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰), ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਤ੍ਥੇવ ਤਥੇવ (ਕਤ੍ਥਚਿ) ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ। ਅਥੇਤ੍ਥ ਸੁਤવਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਹੀਯਤਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ; ‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ; ‘ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿ… ‘ਨ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿ… ਰੂਪੀ… ਅਰੂਪੀ … ਸਞ੍ਞੀ… ਅਸਞ੍ਞੀ… ‘ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿਪਿਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਖਨ੍ਧਸੁਤ੍ਤਂ
੪੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖਨ੍ਧੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ , ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ વਾ ਸੁਖੁਮਾ વਾ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’।
‘‘ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਸਾਸવਂ ਉਪਾਦਾਨਿਯਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਸਾਸવਾ ਉਪਾਦਾਨਿਯਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਸਾਸવਾ ਉਪਾਦਾਨਿਯਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ…ਪੇ॰… ਸਾਸવਾ ਉਪਾਦਾਨਿਯਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਸਾਸવਂ ਉਪਾਦਾਨਿਯਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਸੋਣਸੁਤ੍ਤਂ
੪੯. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ વੇਲ਼ੁવਨੇ ਕਲਨ੍ਦਕਨਿવਾਪੇ। ਅਥ ਖੋ ਸੋਣੋ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ …ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਸੋਣਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਸੋਣ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚੇਨ ਰੂਪੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ ‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਾ? ਅਨਿਚ੍ਚਾਯ વੇਦਨਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾਯ ‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਾ? ਅਨਿਚ੍ਚਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਅਨਿਚ੍ਚੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਹਿ ‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਾ? ਅਨਿਚ੍ਚੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ ‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਾ?
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਸੋਣ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚੇਨ ਰੂਪੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ ‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ; ‘ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ; ‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਾ? ਅਨਿਚ੍ਚਾਯ વੇਦਨਾਯ… ਅਨਿਚ੍ਚਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਅਨਿਚ੍ਚੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ… ਅਨਿਚ੍ਚੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੇਨ ‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ‘ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਕਿਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਯਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਾ?
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਸੋਣ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ ਨਿਚ੍ਚਾ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਭਨ੍ਤੇ’’… ‘‘ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ , ਸੋਣ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
‘‘ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਸੋਣ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਦੁਤਿਯਸੋਣਸੁਤ੍ਤਂ
੫੦. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ વੇਲ਼ੁવਨੇ ਕਲਨ੍ਦਕਨਿવਾਪੇ। ਅਥ ਖੋ ਸੋਣੋ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਸੋਣਂ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਸੋਣ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਰੂਪਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ; વੇਦਨਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વੇਦਨਾਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ; ਸਞ੍ਞਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ; વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਨ ਮੇ ਤੇ, ਸੋਣ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਣੇਸੁ વਾ ਸਮਣਸਮ੍ਮਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਸੁ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਮ੍ਮਤਾ, ਨ ਚ ਪਨ ਤੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਤ੍ਥਂ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਤ੍ਥਂ વਾ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਸੋਣ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਰੂਪਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ , ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ; વੇਦਨਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਚ ਖੋ ਮੇ, ਸੋਣ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਣੇਸੁ ਚੇવ ਸਮਣਸਮ੍ਮਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਸੁ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਮ੍ਮਤਾ, ਤੇ ਚ ਪਨਾਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਤ੍ਥਞ੍ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਤ੍ਥਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਸੁਤ੍ਤਂ
੫੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਞ੍ਞੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਞ੍ਞੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વੇਦਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚੇਯੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਞ੍ਞਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਅਨਿਚ੍ਚੇਯੇવ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਞ੍ਞੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਸ੍ਸਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਦੁਤਿਯਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਸੁਤ੍ਤਂ
੫੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ, ਰੂਪਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥ। ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਰੂਪਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ, વੇਦਨਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥ। વੇਦਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, વੇਦਨਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਞ੍ਞਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥ। ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਿਚ੍ਚਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿਚ੍ਚਤਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯਾ ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੋ। ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਕ੍ਖਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਅਤ੍ਤਦੀਪવਗ੍ਗੋ ਪਞ੍ਚਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਤ੍ਤਦੀਪਾ ਪਟਿਪਦਾ, ਦ੍વੇ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾ।
ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਖਨ੍ਧਾ, ਦ੍વੇ ਸੋਣਾ ਦ੍વੇ ਨਨ੍ਦਿਕ੍ਖਯੇਨ ਚਾਤਿ॥
ਮੂਲਪਣ੍ਣਾਸਕੋ ਸਮਤ੍ਤੋ।
ਤਸ੍ਸ ਮੂਲਪਣ੍ਣਾਸਕਸ੍ਸ વਗ੍ਗੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਨਕੁਲਪਿਤਾ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਚ, ਭਾਰੋ ਨਤੁਮ੍ਹਾਕੇਨ ਚ।
ਅਤ੍ਤਦੀਪੇਨ ਪਞ੍ਞਾਸੋ, ਪਠਮੋ ਤੇਨ ਪવੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥
੬. ਉਪਯવਗ੍ਗੋ
੧. ਉਪਯਸੁਤ੍ਤਂ
੫੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਉਪਯੋ ਉਪਾਯੋ (ਬਹੂਸੁ), ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਮੁਤ੍ਤੋ, ਅਨੁਪਯੋ વਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਰੂਪੁਪਯਂ ਰੂਪੂਪਾਯਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰), ਰੂਪੁਪਾਯਂ (ਪੀ॰ ਕ॰) વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਰੂਪਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। વੇਦਨੁਪਯਂ વਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞੁਪਯਂ વਾ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ’’।
‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વੇਦਨਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਗਤਿਂ વਾ ਗਤਿਂ વਾ ਚੁਤਿਂ વਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ વਾ વੁਦ੍ਧਿਂ વਾ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વਾ વੇਪੁਲ੍ਲਂ વਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ।
‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾ વੋਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ… ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਯਾ ਚੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ… ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਯਾ ਚੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾ વੋਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ। ਤਦਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਰੂਲ਼੍ਹਂ ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਚ੍ਚવਿਮੁਤ੍ਤਂ । વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਂ। ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਬੀਜਸੁਤ੍ਤਂ
੫੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ? ਮੂਲਬੀਜਂ, ਖਨ੍ਧਬੀਜਂ, ਅਗ੍ਗਬੀਜਂ, ਫਲੁਬੀਜਂ, ਬੀਜਬੀਜਞ੍ਞੇવ ਪਞ੍ਚਮਂ। ਇਮਾਨਿ ਚਸ੍ਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਪਞ੍ਚ ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ ਅਖਣ੍ਡਾਨਿ ਅਪੂਤਿਕਾਨਿ ਅવਾਤਾਤਪਹਤਾਨਿ ਸਾਰਾਦਾਨਿ ਸਾਰਾਦਾਯੀਨਿ (ਕਤ੍ਥਚਿ) ਸੁਖਸਯਿਤਾਨਿ, ਪਥવੀ ਪਠવੀ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਚ ਨਾਸ੍ਸ, ਆਪੋ ਚ ਨਾਸ੍ਸ; ਅਪਿ ਨੁਮਾਨਿ ਅਪਿ ਨੁ ਇਮਾਨਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਇਮਾਨਿ ਚਸ੍ਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ ਅਖਣ੍ਡਾਨਿ…ਪੇ॰… ਸੁਖਸਯਿਤਾਨਿ, ਪਥવੀ ਚ ਅਸ੍ਸ, ਆਪੋ ਚ ਅਸ੍ਸ; ਅਪਿ ਨੁਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਥવੀਧਾਤੁ, ਏવਂ ਚਤਸ੍ਸੋ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਪੋਧਾਤੁ, ਏવਂ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਬੀਜਜਾਤਾਨਿ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਾਹਾਰਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ’’।
‘‘ਰੂਪੁਪਯਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ , ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਰੂਪਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। વੇਦਨੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।
‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વੇਦਨਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਗਤਿਂ વਾ ਗਤਿਂ વਾ ਚੁਤਿਂ વਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ વਾ વੁਦ੍ਧਿਂ વਾ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વਾ વੇਪੁਲ੍ਲਂ વਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ।
‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਚੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾ વੋਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾਧਾਤੁਯਾ ਚੇ… ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਯਾ ਚੇ… ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਯਾ ਚੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾ વੋਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ। ਤਦਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਰੂਲ਼੍ਹਂ ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਚ੍ਚવਿਮੁਤ੍ਤਂ। વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਂ। ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਉਦਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੫੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ – ‘‘‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ – ਏવਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨੀ’’ਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ – ਏવਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ…ਪੇ॰… ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ।
‘‘ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ વੇਦਨਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਞ੍ਞਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪਂ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ… ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਦੁਕ੍ਖੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਅਨਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਂ વੇਦਨਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਂ ਸਞ੍ਞਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਸਙ੍ਖਤਂ વੇਦਨਂ… ਸਙ੍ਖਤਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਰੂਪਂ વਿਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾ વਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਾ વਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ વੇਦਨਂ… ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਅਨਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਰੂਪਂ વਿਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸੋ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਭવਾ, વੇਦਨਾਯ વਿਭવਾ, ਸਞ੍ਞਾ વਿਭવਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਭવਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਭવਾ, ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ – ਏવਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨੀ’’ਤਿ।
‘‘ਕਥਂ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਤਸਿਤਾਯੇ ਠਾਨੇ ਤਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਾਸੋ ਹੇਸੋ ਹੇਸਾ (ਕ॰) ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤਸਿਤਾਯੇ ਠਾਨੇ ਨ ਤਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹੇਸੋ ਨ ਹੇਸਾ (ਕ॰), ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਾਸੋ ਸੁਤવਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਰੂਪੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਰੂਪਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। વੇਦਨੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖੁ… ਸਞ੍ਞੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖੁ… ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।
‘‘ਯੋ ਸੋ (ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ) ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹਮਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વੇਦਨਾਯ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਗਤਿਂ વਾ ਗਤਿਂ વਾ ਚੁਤਿਂ વਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ વਾ વੁਦ੍ਧਿਂ વਾ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વਾ વੇਪੁਲ੍ਲਂ વਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ।
‘‘ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾ વੋਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ… ਸਞ੍ਞਾਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ… ਸਙ੍ਖਾਰਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ… વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯਾ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਰਾਗੋ ਪਹੀਨੋ ਹੋਤਿ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾ વੋਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨ ਹੋਤਿ। ਤਦਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਰੂਲ਼੍ਹਂ ਅਨਭਿਸਙ੍ਖਾਰਞ੍ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਂ। વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤਂ। ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਂ। ਸਨ੍ਤੁਸਿਤਤ੍ਤਾ ਨ ਪਰਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਪਰਿਤਸ੍ਸਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਉਪਾਦਾਨਪਰਿਪવਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੫੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ , ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾવਕੀવਞ੍ਚਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਚਤੁਪਰਿવਟ੍ਟਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਾਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, ਨੇવ ਤਾવਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਸਮਾਰਕੇ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕੇ ਸਸ੍ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪਜਾਯ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਪਚ੍ਚਞ੍ਞਾਸਿਂ। ਯਤੋ ਚ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਚਤੁਪਰਿવਟ੍ਟਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ , ਅਥਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਪਚ੍ਚਞ੍ਞਾਸਿਂ’’।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ ਚਤੁਪਰਿવਟ੍ਟਂ? ਰੂਪਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ; વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਰੂਪਂ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ। ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ ਰੂਪਸਮੁਦਯੋ; ਆਹਾਰਨਿਰੋਧਾ ਰੂਪਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਰੂਪਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਰੂਪਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤੇ ਕੇવਲਿਨੋ। ਯੇ ਕੇવਲਿਨੋ વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾਕਾਯਾ – ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ, ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ, ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ, ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ, ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ, ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ। ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ વੇਦਨਾਸਮੁਦਯੋ; ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વੇਦਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વੇਦਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… ਏવਂ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾਕਾਯਾ – ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ, ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ, ਰਸਸਞ੍ਞਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾ, ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾ। ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ ਸਞ੍ਞਾਸਮੁਦਯੋ; ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ ਸਞ੍ਞਾਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਞਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤਨਾਕਾਯਾ – ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਰਸਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਚੇਤਨਾ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯੋ; ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਕੇવਲਿਨੋ। ਯੇ ਕੇવਲਿਨੋ વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ – ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਨਾਮਰੂਪਸਮੁਦਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯੋ; ਨਾਮਰੂਪਨਿਰੋਧਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਕੇવਲਿਨੋ। ਯੇ ਕੇવਲਿਨੋ વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯਾ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੫੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਤਿવਿਧੂਪਪਰਿਕ੍ਖੀ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਕੇવਲੀ વੁਸਿਤવਾ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਰੂਪਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વੇਦਨਂ ਪਜਾਨਾਤਿ … ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾ, ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ਰੂਪਂ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ। ਆਹਾਰਸਮੁਦਯਾ ਰੂਪਸਮੁਦਯੋ; ਆਹਾਰਨਿਰੋਧਾ ਰੂਪਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯਂ ਰੂਪਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ – ਅਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ – ਅਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ – ਇਦਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਰੂਪਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ; ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਰੂਪਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ; ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਕੇવਲਿਨੋ। ਯੇ ਕੇવਲਿਨੋ વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾਕਾਯਾ – ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ। ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ વੇਦਨਾਸਮੁਦਯੋ; ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯਂ વੇਦਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ – ਅਯਂ વੇਦਨਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਾ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ – ਅਯਂ વੇਦਨਾਯ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ વੇਦਨਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ – ਇਦਂ વੇਦਨਾਯ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ।
‘‘ਯੇ ਹਿ, ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વੇਦਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ; ਏવਂ વੇਦਨਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਯ ਆਦੀਨવਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વੇਦਨਾਯ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વੇਦਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾਕਾਯਾ – ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ, ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ, ਰਸਸਞ੍ਞਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾ, ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾ। ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ ਸਞ੍ਞਾਸਮੁਦਯੋ; ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ ਸਞ੍ਞਾਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਞ੍ਞਾਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚੇਤਨਾਕਾਯਾ – ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਰਸਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਚੇਤਨਾ, ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਚੇਤਨਾ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯੋ; ਫਸ੍ਸਨਿਰੋਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ । ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ – ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ – ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ – ਇਦਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ? ਛਯਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ – ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਨਾਮਰੂਪਸਮੁਦਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯੋ; ਨਾਮਰੂਪਨਿਰੋਧਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ।
‘‘ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ – ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ – ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ – ਇਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ; ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ। ਯੇ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਗਾਧਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯੇ ਚ ਖੋ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ; ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਕੇવਲਿਨੋ। ਯੇ ਕੇવਲਿਨੋ વਟ੍ਟਂ ਤੇਸਂ ਨਤ੍ਥਿ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਤਿવਿਧੂਪਪਰਿਕ੍ਖੀ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਾਤੁਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ, ਆਯਤਨਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ । ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਤਿવਿਧੂਪਪਰਿਕ੍ਖੀ ਹੋਤਿ। ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਕੁਸਲੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਤਿવਿਧੂਪਪਰਿਕ੍ਖੀ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਕੇવਲੀ વੁਸਿਤવਾ ‘ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸੁਤ੍ਤਂ
੫੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਤਥਾਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਤਥਾਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਤਥਾਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਤਤ੍ਰ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋ વਿਸੇਸੋ, ਕੋ ਅਧਿਪ੍ਪਯਾਸੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ (ਸੀ॰), ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰ ਕ॰), ਕਿਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ’’ਤਿ? ‘‘ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਭਗવਂਨੇਤ੍ਤਿਕਾ ਭਗવਂਪਟਿਸਰਣਾ। ਸਾਧੁ વਤ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਨ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਪਟਿਭਾਤੁ ਏਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਤੋ ਸੁਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਾਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸੁਣਾਥ, ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ; ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਤਥਾਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ, ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ ਸਞ੍ਜਾਨੇਤਾ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰), ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾ ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ, ਮਗ੍ਗવਿਦੂ, ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ; ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਾવਕਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਛਾਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਅਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਸੇਸੋ, ਅਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਯਾਸੋ, ਇਦਂ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤਂ
੫੯. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ। ਰੂਪਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ ਰੂਪਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ ਰੂਪੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ ਰੂਪੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਰੂਪਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ। વੇਦਨਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ વੇਦਨਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ વੇਦਨਾਯ – ‘ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੇਦਨਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ , ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ વੇਦਨਾਯ – ‘ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વੇਦਨਾ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸਂਸੁ, ਨਯਿਦਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯੁਂ, ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਮਾ ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ – ‘ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹੋਨ੍ਤੁ, ਏવਂ ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਮਾ ਅਹੇਸੁ’’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ, ਨਯਿਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਲਬ੍ਭੇਥ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਬਾਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਚ ਲਬ੍ਭਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇ – ‘ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤੁ, ਏવਂ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਾ ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ , ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਾ વੇਦਨਾ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
‘‘ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ…ਪੇ॰… ਯੇ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ।
ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਨ੍ਤਿ (ਕ॰)।
ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਨ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਸ੍ਮਿਂ ਭਞ੍ਞਮਾਨੇ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਮੁਚ੍ਚਿਂਸੂਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਮਹਾਲਿਸੁਤ੍ਤਂ
੬੦. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਮਹਾવਨੇ ਕੂਟਾਗਾਰਸਾਲਾਯਂ। ਅਥ ਖੋ ਮਹਾਲਿ ਲਿਚ੍ਛવਿ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ …ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਮਹਾਲਿ ਲਿਚ੍ਛવਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਪੂਰਣੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਸ੍ਸਪੋ ਏવਮਾਹ – ‘ਨਤ੍ਥਿ ਹੇਤੁ ਨਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ; ਅਹੇਤੂ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਹੇਤੁ ਨਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ; ਅਹੇਤੂ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’ਤਿ। ਇਧ, ਭਗવਾ ਕਿਮਾਹਾ’’ਤਿ?
‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ ਅਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ; ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ, ਅਤ੍ਥਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ; ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਹੇਤੁ ਕਤਮੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ; ਕਥਂ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਰੂਪਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸੁਖੇਨ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਰੂਪਂ ਸੁਖਂ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਾਰਾਗਾ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਂਯੋਗਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ, ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ; ਏવਂ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
‘‘વੇਦਨਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਸੁਖੇਨ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾਯ ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, વੇਦਨਾ ਸੁਖਾ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਾ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ વੇਦਨਾਯ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਾਰਾਗਾ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਂਯੋਗਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ, ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸਞ੍ਞਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਾ ਅਭવਿਸ੍ਸਂਸੁ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਾ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਸੁਖੇਨ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਸੁਖਾ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਾ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਾਰਾਗਾ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਂਯੋਗਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ, ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।
‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸੁਖੇਨ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ , ਮਹਾਲਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸੁਖਂ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਸਾਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਾਰਾਗਾ ਸਂਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਸਂਯੋਗਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸਾਯ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਹੇਤੁ ਕਤਮੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ; ਕਥਂ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਰੂਪਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸੁਖੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ; ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ, ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਏવਂ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ’’।
‘‘વੇਦਨਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਾ ਅਭવਿਸ੍ਸਂਸੁ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਹਿਦਂ, ਮਹਾਲਿ, ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖੇਨ, ਨਯਿਦਂ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਨવਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸੁਖੇਨ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ; ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਹੇਤੁ, ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ । ਏવਮ੍ਪਿ ਸਹੇਤੂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਆਦਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੬੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਦਿਤ੍ਤਂ, વੇਦਨਾ ਆਦਿਤ੍ਤਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਆਦਿਤ੍ਤਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਆਦਿਤ੍ਤਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਆਦਿਤ੍ਤਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ… ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਥਸੁਤ੍ਤਂ
੬੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਤਯੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਥਾ ਅਧਿવਚਨਪਥਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥਾ ਅਸਙ੍ਕਿਣ੍ਣਾ ਅਸਙ੍ਕਿਣ੍ਣਪੁਬ੍ਬਾ, ਨ ਸਙ੍ਕੀਯਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਙ੍ਕੀਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪਟਿਕੁਟ੍ਠਾ ਸਮਣੇਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੂਹਿ। ਕਤਮੇ ਤਯੋ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਪਰਿਣਤਂ ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਾ વੇਦਨਾ ਅਤੀਤਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ વਿਪਰਿਣਤਾ ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਤੀਤਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ વਿਪਰਿਣਤਾ ‘ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਿਪਰਿਣਤਂ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਜਾਤਂ ਅਪਾਤੁਭੂਤਂ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਾ વੇਦਨਾ ਅਜਾਤਾ ਅਪਾਤੁਭੂਤਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਜਾਤਾ ਅਪਾਤੁਭੂਤਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੇਸੁ’’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਜਾਤਂ ਅਪਾਤੁਭੂਤਂ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੋਸੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਾ વੇਦਨਾ ਜਾਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਜਾਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤੇਸਂ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੇਸੁ’ਨ੍ਤਿ, ਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਜਾਤਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਮਞ੍ਞਾ, ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ; ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਅਹੋਸੀ’ਤਿ, ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ‘ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਯੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਥਾ ਅਧਿવਚਨਪਥਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥਾ ਅਸਙ੍ਕਿਣ੍ਣਾ ਅਸਙ੍ਕਿਣ੍ਣਪੁਬ੍ਬਾ, ਨ ਸਙ੍ਕੀਯਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਙ੍ਕੀਯਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਅਪ੍ਪਟਿਕੁਟ੍ਠਾ ਸਮਣੇਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਹਿ વਿਞ੍ਞੂਹਿ । ਯੇਪਿ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਹੇਸੁਂ ਉਕ੍ਕਲਾ વਸ੍ਸਭਞ੍ਞਾ ਓਕ੍ਕਲਾ વਯਭਿਞ੍ਞਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੩) ਅਹੇਤੁਕવਾਦਾ ਅਕਿਰਿਯવਾਦਾ ਨਤ੍ਥਿਕવਾਦਾ, ਤੇਪਿਮੇ ਤਯੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਥੇ ਅਧਿવਚਨਪਥੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥੇ ਨ ਗਰਹਿਤਬ੍ਬਂ ਨਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੋਸਿਤਬ੍ਬਂ ਅਮਞ੍ਞਿਂਸੁ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਨਿਨ੍ਦਾਘਟ੍ਟਨਬ੍ਯਾਰੋਸਉਪਾਰਮ੍ਭਭਯਾ’’ਤਿ ਨਿਨ੍ਦਾਬ੍ਯਾਰੋਸਉਪਾਰਮ੍ਭਭਯਾਤਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੩।
ਉਪਯવਗ੍ਗੋ ਛਟ੍ਠੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਉਪਯੋ ਬੀਜਂ ਉਦਾਨਂ, ਉਪਾਦਾਨਪਰਿવਤ੍ਤਂ।
ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਪਞ੍ਚਮਹਾਲਿ ਆਦਿਤ੍ਤਾ॥
વਗ੍ਗੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਥੇਨ ਚਾਤਿ॥
੭. ਅਰਹਨ੍ਤવਗ੍ਗੋ
੧. ਉਪਾਦਿਯਮਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੬੩. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਜੇਤવਨੇ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੇ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ ਯਮਹਂ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨੁਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਭਗવਾ, ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨੁਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। વੇਦਨਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨੁਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ … વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨੁਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨੁਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ ; ਅਨੁਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਅਥ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ – ਯਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਿ ਤਦਨੁਤ੍ਤਰਂ – ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ‘‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿ। ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਮਞ੍ਞਮਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੬੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ…ਪੇ॰… ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਭਗવਾ, ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ , ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਅਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੬੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ…ਪੇ॰… ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਅਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਭਗવਾ, ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ … વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਬਦ੍ਧੋ ਮਾਰਸ੍ਸ; ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਪਾਪਿਮਤੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੬੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ…ਪੇ॰… ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੬੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ…ਪੇ॰… ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੬੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ…ਪੇ॰… ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ । વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਸੁਤ੍ਤਂ
੬੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ…ਪੇ॰… વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ , ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ … ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਨਿਯਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਸੁਤ੍ਤਂ
੭੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ, ਯਮਹਂ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ…ਪੇ॰… વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ‘‘ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਭਗવਾ; ਅਞ੍ਞਾਤਂ, ਸੁਗਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ ਪਨ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਂ; ਤਤ੍ਰ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ ਭਿਕ੍ਖੁ! ਸਾਧੁ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਆਜਾਨਾਸਿ। ਰੂਪਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਂ; ਤਤ੍ਰ ਤੇ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਯਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਏવਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਰਾਧਸੁਤ੍ਤਂ
੭੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਰਾਧੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ, ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਰਾਧ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਰਾਧ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨਾਯਸ੍ਮਾ ਰਾਧੋ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਸੁਰਾਧਸੁਤ੍ਤਂ
੭੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸੁਰਾਧੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਪਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ, વਿਧਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਸੁਰਾਧ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਸੁਰਾਧ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਪਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ વਿਧਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਚ ਪਨਾਯਸ੍ਮਾ ਸੁਰਾਧੋ ਅਰਹਤਂ ਅਹੋਸੀਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਅਰਹਨ੍ਤવਗ੍ਗੋ ਸਤ੍ਤਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਉਪਾਦਿਯਮਞ੍ਞਮਾਨਾ, ਅਥਾਭਿਨਨ੍ਦਮਾਨੋ ਚ।
ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ ਚ, ਅਨਤ੍ਤਨੀਯਂ ਰਜਨੀਯਸਣ੍ਠਿਤਂ।
ਰਾਧਸੁਰਾਧੇਨ ਤੇ ਦਸਾਤਿ॥
੮. ਖਜ੍ਜਨੀਯવਗ੍ਗੋ
੧. ਅਸ੍ਸਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੭੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਅਸ੍ਸੁਤવਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾ … ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਸਮੁਦਯਸੁਤ੍ਤਂ
੭੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਅਸ੍ਸੁਤવਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਦੁਤਿਯਸਮੁਦਯਸੁਤ੍ਤਂ
੭੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਸੁਤવਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਅਰਹਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੭੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ , ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ’’।
‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ… ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ, ਯਾવਤਾ ਭવਗ੍ਗਂ, ਏਤੇ ਅਗ੍ਗਾ, ਏਤੇ ਸੇਟ੍ਠਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਯਦਿਦਂ ਅਰਹਨ੍ਤੋ’’ਤਿ।
ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਇਦਂ વਤ੍વਾਨ ਸੁਗਤੋ ਅਥਾਪਰਂ ਏਤਦવੋਚ ਸਤ੍ਥਾ –
‘‘ਸੁਖਿਨੋ વਤ ਅਰਹਨ੍ਤੋ, ਤਣ੍ਹਾ ਤੇਸਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ।
ਅਸ੍ਮਿਮਾਨੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ, ਮੋਹਜਾਲਂ ਪਦਾਲਿਤਂ॥
‘‘ਅਨੇਜਂ ਤੇ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਤੇਸਂ ਅਨਾવਿਲਂ।
ਲੋਕੇ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਾ ਤੇ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤਾ ਅਨਾਸવਾ॥
‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਸਤ੍ਤ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਗੋਚਰਾ।
ਪਸਂਸਿਯਾ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ, ਪੁਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਓਰਸਾ॥
‘‘ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤੀਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸੁ ਸਿਕ੍ਖਿਤਾ।
ਅਨੁવਿਚਰਨ੍ਤਿ ਮਹਾવੀਰਾ, ਪਹੀਨਭਯਭੇਰવਾ॥
‘‘ਦਸਹਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਮਹਾਨਾਗਾ ਸਮਾਹਿਤਾ।
ਏਤੇ ਖੋ ਸੇਟ੍ਠਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਤਣ੍ਹਾ ਤੇਸਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ॥
‘‘ਅਸੇਖਞਾਣਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਅਨ੍ਤਿਮੋਯਂ ਅਨ੍ਤਿਮਸ੍ਸ (ਕ॰) ਸਮੁਸ੍ਸਯੋ।
ਯੋ ਸਾਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਪਰਪਚ੍ਚਯਾ॥
‘‘વਿਧਾਸੁ ਨ વਿਕਮ੍ਪਨ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਾ।
ਦਨ੍ਤਭੂਮਿਮਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਲੋਕੇ વਿਜਿਤਾવਿਨੋ॥
‘‘ਉਦ੍ਧਂ ਤਿਰਿਯਂ ਅਪਾਚੀਨਂ, ਨਨ੍ਦੀ ਤੇਸਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ।
ਨਦਨ੍ਤਿ ਤੇ ਸੀਹਨਾਦਂ, ਬੁਦ੍ਧਾ ਲੋਕੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ’’ਤਿ॥ ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਦੁਤਿਯਅਰਹਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੭੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਦਨਤ੍ਤਾ; ਯਦਨਤ੍ਤਾ ਤਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ’’।
‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ… ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ, ਯਾવਤਾ ਭવਗ੍ਗਂ, ਏਤੇ ਅਗ੍ਗਾ, ਏਤੇ ਸੇਟ੍ਠਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਯਦਿਦਂ ਅਰਹਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਸੀਹਸੁਤ੍ਤਂ
੭੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਸੀਹੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਗਰਾਜਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਆਸਯਾ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ; ਆਸਯਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ વਿਜਮ੍ਭਤਿ; વਿਜਮ੍ਭਿਤ੍વਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤਿ; ਸਮਨ੍ਤਾ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਤਿ; ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਿਤ੍વਾ ਗੋਚਰਾਯ ਪਕ੍ਕਮਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾ ਪਾਣਾ ਸੀਹਸ੍ਸ ਮਿਗਰਞ੍ਞੋ ਨਦਤੋ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਨ੍ਤਿ; ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਭਯਂ ਸਂવੇਗਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਬਿਲਂ ਬਿਲਾਸਯਾ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ; ਦਕਂ ਦਕਾਸਯਾ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ; વਨਂ વਨਾਸਯਾ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ; ਆਕਾਸਂ ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਭਜਨ੍ਤਿ। ਯੇਪਿ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰਞ੍ਞੋ ਨਾਗਾ ਗਾਮਨਿਗਮਰਾਜਧਾਨੀਸੁ, ਦਲ਼੍ਹੇਹਿ વਰਤ੍ਤੇਹਿ ਬਦ੍ਧਾ, ਤੇਪਿ ਤਾਨਿ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਸਞ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਭੀਤਾ ਮੁਤ੍ਤਕਰੀਸਂ ਚਜਮਾਨਾ ਮੋਚਨ੍ਤਾ (ਪੀ॰ ਕ॰), ਯੇਨ વਾ ਤੇਨ વਾ ਪਲਾਯਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੀਹੋ ਮਿਗਰਾਜਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਨਂ ਪਾਣਾਨਂ, ਏવਂ ਮਹੇਸਕ੍ਖੋ, ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’।
‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਦਾ ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸੁਗਤੋ ਲੋਕવਿਦੂ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਪੁਰਿਸਦਮ੍ਮਸਾਰਥਿ ਸਤ੍ਥਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ। ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ વੇਦਨਾ… ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’ਤਿ। ਯੇਪਿ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇવਾ ਦੀਘਾਯੁਕਾ વਣ੍ਣવਨ੍ਤੋ ਸੁਖਬਹੁਲਾ ਉਚ੍ਚੇਸੁ વਿਮਾਨੇਸੁ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਤੇਪਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਭਯਂ ਸਂવੇਗਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ – ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾવ ਕਿਰ, ਭੋ, ਮਯਂ ਸਮਾਨਾ ਨਿਚ੍ਚਮ੍ਹਾਤਿ ਅਮਞ੍ਞਿਮ੍ਹ। ਅਦ੍ਧੁવਾવ ਕਿਰ, ਭੋ, ਮਯਂ ਸਮਾਨਾ ਧੁવਮ੍ਹਾਤਿ ਅਮਞ੍ਞਿਮ੍ਹ। ਅਸਸ੍ਸਤਾવ ਕਿਰ, ਭੋ, ਮਯਂ ਸਮਾਨਾ ਸਸ੍ਸਤਮ੍ਹਾਤਿ ਅਮਞ੍ਞਿਮ੍ਹ। ਮਯਮ੍ਪਿ ਕਿਰ, ਭੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਅਦ੍ਧੁવਾ ਅਸਸ੍ਸਤਾ ਸਕ੍ਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ’ਤਿ। ਏવਂ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਏવਂ ਮਹੇਸਕ੍ਖੋ, ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ। ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ…ਪੇ॰… ਏਤਦવੋਚ ਸਤ੍ਥਾ –
‘‘ਯਦਾ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਯਿ।
ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਸਤ੍ਥਾ ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੋ॥
‘‘ਸਕ੍ਕਾਯਞ੍ਚ ਨਿਰੋਧਞ੍ਚ, ਸਕ੍ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਸਮ੍ਭવਂ।
ਅਰਿਯਞ੍ਚਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ, ਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਗਾਮਿਨਂ॥
‘‘ਯੇਪਿ ਦੀਘਾਯੁਕਾ ਦੇવਾ, વਣ੍ਣવਨ੍ਤੋ ਯਸਸ੍ਸਿਨੋ।
ਭੀਤਾ ਸਨ੍ਤਾਸਮਾਪਾਦੁਂ, ਸੀਹਸ੍ਸੇવਿਤਰੇ ਮਿਗਾ॥
ਅવੀਤਿવਤ੍ਤਾ ਸਕ੍ਕਾਯਂ, ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਕਿਰ ਭੋ ਮਯਂ।
ਸੁਤ੍વਾ ਅਰਹਤੋ વਾਕ੍ਯਂ, વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋ’’ਤਿ॥ ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਖਜ੍ਜਨੀਯਸੁਤ੍ਤਂ
੭੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਮਾਨਾ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਤੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ‘ਏવਂਰੂਪੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ – ਇਤਿ વਾ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਰਮਾਨੋ ਰੂਪਂਯੇવ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ। ‘ਏવਂવੇਦਨੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ – ਇਤਿ વਾ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਰਮਾਨੋ વੇਦਨਂਯੇવ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ। ‘ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ… ‘ਏવਂਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ… ‘ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ – ਇਤਿ વਾ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨੁਸ੍ਸਰਮਾਨੋ વਿਞ੍ਞਾਣਮੇવ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ’’।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ વਦੇਥ? ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੇਨ ਰੁਪ੍ਪਤਿ? ਸੀਤੇਨਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਉਣ੍ਹੇਨਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਜਿਘਚ੍ਛਾਯਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਪਿਪਾਸਾਯਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰੀਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨਪਿ … ਸਿਰਿਂਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨਪਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਰੁਪ੍ਪਤਿ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਂ વਦੇਥ? વੇਦਯਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘વੇਦਨਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ વੇਦਯਤਿ? ਸੁਖਮ੍ਪਿ વੇਦਯਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਮ੍ਪਿ વੇਦਯਤਿ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਮ੍ਪਿ વੇਦਯਤਿ। વੇਦਯਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘વੇਦਨਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਂ વਦੇਥ? ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ? ਨੀਲਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਪੀਤਕਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਲੋਹਿਤਕਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ, ਓਦਾਤਮ੍ਪਿ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤਿ। ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ વਦੇਥ? ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ? ਰੂਪਂ ਰੂਪਤ੍ਤਾਯ ਰੂਪਤ੍ਥਾਯ (ਕ॰) ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ, વੇਦਨਂ વੇਦਨਤ੍ਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ, ਸਞ੍ਞਂ ਸਞ੍ਞਤ੍ਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਙ੍ਖਾਰਤ੍ਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਤ੍ਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ। ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਦੇਥ? વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ વਿਜਾਨਾਤਿ? ਅਮ੍ਬਿਲਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਤਿਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਕਟੁਕਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਮਧੁਰਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਖਾਰਿਕਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਖਾਰਿਕਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਲੋਣਿਕਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਲੋਣਿਕਮ੍ਪਿ વਿਜਾਨਾਤਿ। વਿਜਾਨਾਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ‘વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਹਂ ਖੋ ਏਤਰਹਿ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜਿਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਹਞ੍ਚੇવ ਖੋ ਪਨ ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੇਯ੍ਯਂ, ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜੇਯ੍ਯਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਰੂਪੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮੀ’ਤਿ। ਸੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ ; ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘‘ਅਹਂ ਖੋ ਏਤਰਹਿ વੇਦਨਾਯ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ વੇਦਨਾਯ ਖਜ੍ਜਿਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ વੇਦਨਾਯ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਹਞ੍ਚੇવ ਖੋ ਪਨ ਅਨਾਗਤਂ વੇਦਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੇਯ੍ਯਂ; ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ વੇਦਨਾਯ ਖਜ੍ਜੇਯ੍ਯਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ વੇਦਨਾਯ ਖਜ੍ਜਾਮੀ’ਤਿ। ਸੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਅਤੀਤਾਯ વੇਦਨਾਯ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ વੇਦਨਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ વੇਦਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘‘ਅਹਂ ਖੋ ਏਤਰਹਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਖਜ੍ਜਾਮਿ…ਪੇ॰… ਅਹਂ ਖੋ ਏਤਰਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਖਜ੍ਜਿਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਖਜ੍ਜਾਮੀਤਿ। ਅਹਞ੍ਚੇવ ਖੋ ਪਨ ਅਨਾਗਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਭਿਨਨ੍ਦੇਯ੍ਯਂ ; ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਖਜ੍ਜੇਯ੍ਯਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਖਜ੍ਜਾਮੀ’ਤਿ। ਸੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਅਤੀਤੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘‘ਅਹਂ ਖੋ ਏਤਰਹਿ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਖਜ੍ਜਿਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮਿ। ਅਹਞ੍ਚੇવ ਖੋ ਪਨ ਅਨਾਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੇਯ੍ਯਂ; ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਾਹਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਏવਮੇવ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਖਜ੍ਜੇਯ੍ਯਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਖਜ੍ਜਾਮੀ’ਤਿ। ਸੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਅਤੀਤਸ੍ਮਿਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ; ਅਨਾਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਭਿਨਨ੍ਦਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ … ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ’’।
‘‘ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਪਚਿਨਾਤਿ, ਨੋ ਆਚਿਨਾਤਿ; ਪਜਹਤਿ ਨੋ (ਸੀ॰), ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ; વਿਸਿਨੇਤਿ ਨੋ (ਸੀ॰), ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ; વਿਧੂਪੇਤਿ ਨੋ (ਸੀ॰), ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਅਪਚਿਨਾਤਿ, ਨੋ ਆਚਿਨਾਤਿ? ਰੂਪਂ ਅਪਚਿਨਾਤਿ, ਨੋ ਆਚਿਨਾਤਿ; વੇਦਨਂ … ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਪਚਿਨਾਤਿ, ਨੋ ਆਚਿਨਾਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਪਜਹਤਿ, ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ? ਰੂਪਂ ਪਜਹਤਿ, ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ; વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਜਹਤਿ, ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ વਿਸਿਨੇਤਿ, ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ? ਰੂਪਂ વਿਸਿਨੇਤਿ, ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ; વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਸਿਨੇਤਿ, ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ વਿਧੂਪੇਤਿ, ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ? ਰੂਪਂ વਿਧੂਪੇਤਿ, ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ; વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਧੂਪੇਤਿ, ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ… ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨੇવਾਚਿਨਾਤਿ ਨ ਅਪਚਿਨਾਤਿ, ਅਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਨੇવ ਪਜਹਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਨੇવ વਿਸਿਨੇਤਿ ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ, વਿਸਿਨੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਨੇવ વਿਧੂਪੇਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ। વਿਧੂਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਕਿਞ੍ਚ ਨੇવਾਚਿਨਾਤਿ ਨ ਅਪਚਿਨਾਤਿ? ਅਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਰੂਪਂ ਨੇવਾਚਿਨਾਤਿ ਨ ਅਪਚਿਨਾਤਿ; ਅਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨੇવਾਚਿਨਾਤਿ ਨ ਅਪਚਿਨਾਤਿ। ਅਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਕਿਞ੍ਚ ਨੇવ ਪਜਹਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ? ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਰੂਪਂ ਨੇવ ਪਜਹਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ; ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨੇવ ਪਜਹਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਕਿਞ੍ਚ ਨੇવ વਿਸਿਨੇਤਿ ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ? વਿਸਿਨੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਰੂਪਂ ਨੇવ વਿਸਿਨੇਤਿ ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ; વਿਸਿਨੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨੇવ વਿਸਿਨੇਤਿ ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ। વਿਸਿਨੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਕਿਞ੍ਚ ਨੇવ વਿਧੂਪੇਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ? વਿਧੂਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਰੂਪਂ ਨੇવ વਿਧੂਪੇਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ; વਿਧੂਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨੇવ વਿਧੂਪੇਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ। વਿਧੂਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ ਏવਂવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਸਇਨ੍ਦਾ ਦੇવਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾ ਸਪਜਾਪਤਿਕਾ ਆਰਕਾવ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ –
‘‘ਨਮੋ ਤੇ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞ, ਨਮੋ ਤੇ ਪੁਰਿਸੁਤ੍ਤਮ।
ਯਸ੍ਸ ਤੇ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮ, ਯਮ੍ਪਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਝਾਯਸੀ’’ਤਿ॥ ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਪਿਣ੍ਡੋਲ੍ਯਸੁਤ੍ਤਂ
੮੦. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਕ੍ਕੇਸੁ વਿਹਰਤਿ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਨਿਗ੍ਰੋਧਾਰਾਮੇ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਕਿਸ੍ਮਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਪਕਰਣੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਪਣਾਮੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਯੇਨ ਮਹਾવਨਂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ ਦਿવਾવਿਹਾਰਾਯ । ਮਹਾવਨਂ ਅਜ੍ਝੋਗਾਹੇਤ੍વਾ ਬੇਲੁવਲਟ੍ਠਿਕਾਯ ਮੂਲੇ ਦਿવਾવਿਹਾਰਂ ਨਿਸੀਦਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਤੋ ਰਹੋਗਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਲ੍ਲੀਨਸ੍ਸ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ – ‘‘ਮਯਾ ਖੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਪਬਾਲ਼੍ਹੋ। ਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨવਾ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਧੁਨਾਗਤਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ। ਤੇਸਂ ਮਮਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ વਚ੍ਛਸ੍ਸ ਤਰੁਣਸ੍ਸ ਮਾਤਰਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ, ਏવਮੇવ ਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨવਾ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਧੁਨਾਗਤਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਤੇਸਂ ਮਮਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਬੀਜਾਨਂ ਤਰੁਣਾਨਂ ਉਦਕਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ, ਏવਮੇવ ਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ…ਪੇ॰… ਤੇਸਂ ਮਮਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਯਥੇવ ਮਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋ, ਏવਮੇવ ਏਤਰਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਭਗવਤੋ ਚੇਤਸਾ ਚੇਤੋਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਮਞ੍ਞਾਯ – ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਬਲવਾ ਪੁਰਿਸੋ ਸਮਿਞ੍ਜਿਤਂ ਸਮ੍ਮਿਞ੍ਜਿਤਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) વਾ ਬਾਹਂ ਪਸਾਰੇਯ੍ਯ ਪਸਾਰਿਤਂ વਾ ਬਾਹਂ ਸਮਿਞ੍ਜੇਯ੍ਯ ਏવਮੇવ – ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤੋ ਭਗવਤੋ ਪੁਰਤੋ ਪਾਤੁਰਹੋਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਏਕਂਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨਞ੍ਜਲਿਂ ਪਣਾਮੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਏવਮੇਤਂ, ਭਗવਾ; ਏવਮੇਤਂ, ਸੁਗਤ ! ਭਗવਤੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਪਬਾਲ਼੍ਹੋ। ਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨવਾ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਧੁਨਾਗਤਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ। ਤੇਸਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ વਚ੍ਛਸ੍ਸ ਤਰੁਣਸ੍ਸ ਮਾਤਰਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ, ਏવਮੇવ ਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨવਾ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਧੁਨਾਗਤਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਤੇਸਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਬੀਜਾਨਂ ਤਰੁਣਾਨਂ ਉਦਕਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ, ਏવਮੇવ ਸਨ੍ਤੇਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨવਾ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਅਧੁਨਾਗਤਾ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ, ਤੇਸਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ। ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ; ਅਭਿવਦਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ। ਯਥੇવ ਭਗવਤਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤੋ, ਏવਮੇવ ਏਤਰਹਿ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੁ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਧਿવਾਸੇਸਿ ਭਗવਾ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨ। ਅਥ ਖੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਭਗવਤੋ ਅਧਿવਾਸਨਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવਨ੍ਤਰਧਾਯਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਯੇਨ ਨਿਗ੍ਰੋਧਾਰਾਮੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਨਿਸਜ੍ਜ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਥਾਰੂਪਂ ਇਦ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਸਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਸਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰), ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਯਿ (ਪੀ॰), ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤਿ (ਕ॰) ਯਥਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ (ਏਕਦ੍વੀਹਿਕਾਯ ਸਾਰਜ੍ਜਮਾਨਰੂਪਾ ਯੇਨਾਹਂ ਯੇਨ ਭਗવਾ (?) ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੇਯ੍ਯੁਂ। ਤੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ) ( ) ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਨਤ੍ਥਿ ਏਕਦ੍વੀਹਿਕਾਯ ਸਾਰਜ੍ਜਮਾਨਰੂਪਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਅਨ੍ਤਮਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜੀવਿਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਪਿਣ੍ਡੋਲ੍ਯਂ। ਅਭਿਸਾਪੋਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਪਿਣ੍ਡੋਲੋ વਿਚਰਸਿ ਪਤ੍ਤਪਾਣੀਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਏਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਉਪੇਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥવਸਿਕਾ, ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ; ਨੇવ ਰਾਜਾਭਿਨੀਤਾ, ਨ ਚੋਰਾਭਿਨੀਤਾ, ਨ ਇਣਟ੍ਟਾ, ਨ ਭਯਟ੍ਟਾ, ਨ ਆਜੀવਿਕਾਪਕਤਾ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਓਤਿਣ੍ਣਾਮ੍ਹ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿਣ੍ਣਾ ਦੁਕ੍ਖਪਰੇਤਾ ਅਪ੍ਪੇવ ਨਾਮ ਇਮਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥਾਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਚਾਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਚ ਹੋਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਲੁ ਕਾਮੇਸੁ ਤਿਬ੍ਬਸਾਰਾਗੋ ਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਪਦੁਟ੍ਠਮਨਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿ ਅਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਅਸਮਾਹਿਤੋ વਿਬ੍ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪਾਕਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਛવਾਲਾਤਂ ਉਭਤੋਪਦਿਤ੍ਤਂ ਮਜ੍ਝੇ ਗੂਥਗਤਂ, ਨੇવ ਗਾਮੇ ਕਟ੍ਠਤ੍ਥਂ ਫਰਤਿ, ਨਾਰਞ੍ਞੇ ਕਟ੍ਠਤ੍ਥਂ ਫਰਤਿ। ਤਥੂਪਮਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਦਾਮਿ ਗਿਹਿਭੋਗਾ ਚ ਪਰਿਹੀਨੋ, ਸਾਮਞ੍ਞਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ।
‘‘ਤਯੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਕੁਸਲવਿਤਕ੍ਕਾ – ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ, ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ, વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ। ਇਮੇ ਚ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਯੋ ਅਕੁਸਲવਿਤਕ੍ਕਾ ਕ੍વ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ? ਚਤੂਸੁ વਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਹਰਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਾ ਸਮਾਧਿਂ ਭਾવਯਤੋ। ਯਾવਞ੍ਚਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਲਮੇવ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ ਭਾવੇਤੁਂ। ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਾਧਿ ਭਾવਿਤੋ ਬਹੁਲੀਕਤੋ ਮਹਪ੍ਫਲੋ ਹੋਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸੋ।
‘‘ਦ੍વੇਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ – ਭવਦਿਟ੍ਠਿ ਚ વਿਭવਦਿਟ੍ਠਿ ਚ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਯਮਹਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਨ વਜ੍ਜવਾ ਅਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ਏવਂ ਪਜਾਨਾਤਿ – ‘ਨਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਯਮਹਂ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਨ વਜ੍ਜવਾ ਅਸ੍ਸਂ। ਅਹਞ੍ਹਿ ਰੂਪਞ੍ਞੇવ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਉਪਾਦਿਯੇਯ੍ਯਂ વੇਦਨਞ੍ਞੇવ… ਸਞ੍ਞਞ੍ਞੇવ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਯੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਞੇવ ਉਪਾਦਿਯਮਾਨੋ ਉਪਾਦਿਯੇਯ੍ਯਂ। ਤਸ੍ਸ ਮੇ ਅਸ੍ਸ ਅਯਂ (ਕ॰) ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋ; ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ; ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ ਸਮ੍ਭવੇਯ੍ਯੁਂ। ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਅਸ੍ਸਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਪਾਲਿਲੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਘੋਸਿਤਾਰਾਮੇ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਕੋਸਮ੍ਬਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਸਾਮਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਸਂਸਾਮੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਅਨਾਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਅਨਪਲੋਕੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਏਕੋ ਅਦੁਤਿਯੋ ਚਾਰਿਕਂ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਏਸਾવੁਸੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਭਗવਾ ਸਾਮਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਸਂਸਾਮੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਅਨਾਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਅਨਪਲੋਕੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਏਕੋ ਅਦੁਤਿਯੋ ਚਾਰਿਕਂ ਪਕ੍ਕਨ੍ਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਆવੁਸੋ, ਸਮਯੇ ਭਗવਾ ਸਾਮਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਸਂਸਾਮੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਅਨਾਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਅਨਪਲੋਕੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਏਕੋ ਅਦੁਤਿਯੋ ਚਾਰਿਕਂ ਪਕ੍ਕਮਤਿ, ਏਕੋવ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ વਿਹਰਿਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ; ਨ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕੇਨਚਿ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਚਾਰਿਕਂ ਚਰਮਾਨੋ ਯੇਨ ਪਾਲਿਲੇਯ੍ਯਕਂ ਪਾਰਿਲੇਯ੍ਯਕਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਤਦવਸਰਿ। ਤਤ੍ਰ ਸੁਦਂ ਭਗવਾ ਪਾਲਿਲੇਯ੍ਯਕੇ વਿਹਰਤਿ ਭਦ੍ਦਸਾਲਮੂਲੇ। ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿਂਸੁ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਚਿਰਸ੍ਸੁਤਾ ਖੋ ਨੋ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਧਮ੍ਮੀ ਕਥਾ; ਇਚ੍ਛਾਮ ਮਯਂ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਧਮ੍ਮਿਂ ਕਥਂ ਸੋਤੁ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੇਨ ਪਾਲਿਲੇਯ੍ਯਕਂ ਭਦ੍ਦਸਾਲਮੂਲਂ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਸਮਾਦਪੇਸਿ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜੇਸਿ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਸਿ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਚੇਤਸਾ ਚੇਤੋਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਮਞ੍ਞਾਯ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਯਾ ਧਮ੍ਮੋ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤਾ ਸਤ੍ਤਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ; વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤੋ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਏવਂ વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਯਾ ਧਮ੍ਮੋ। ਏવਂ વਿਚਯਸੋ ਦੇਸਿਤੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਯਾ ਧਮ੍ਮੇ ਅਥ ਚ ਪਨਿਧੇਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ – ‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤੀ’’’ਤਿ?
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ ਕਿਂਸਮੁਦਯੋ ਕਿਂਜਾਤਿਕੋ ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਸਾਪਿ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਸੋਪਿ ਫਸ੍ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ । ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ ਕਿਂਸਮੁਦਯੋ ਕਿਂਜਾਤਿਕੋ ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ… ਸਾਪਿ વੇਦਨਾ… ਸੋਪਿ ਫਸ੍ਸੋ… ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਤਨਿ ਰੂਪਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ ਕਿਂਸਮੁਦਯੋ ਕਿਂਜਾਤਿਕੋ ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ… ਸਾਪਿ વੇਦਨਾ… ਸੋਪਿ ਫਸ੍ਸੋ… ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ ਰੂਪਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ ਕਿਂਸਮੁਦਯੋ ਕਿਂਜਾਤਿਕੋ ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ … ਸਾਪਿ વੇਦਨਾ… ਸੋਪਿ ਫਸ੍ਸੋ… ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ…ਪੇ॰… ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ વੇਦਨਾવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਤਨਿ વੇਦਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ વੇਦਨਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਸਞ੍ਞਂ… ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਸਙ੍ਖਾਰવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਤਨਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ…ਪੇ॰… ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ… ਸਾਪਿ વੇਦਨਾ… ਸੋਪਿ ਫਸ੍ਸੋ … ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ…ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વੇਦਨਂ … ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ; ਨਾਪਿ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ। ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ ਨਾਭવਿਸ੍ਸਂ ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ ਕਿਂਸਮੁਦਯੋ ਕਿਂਜਾਤਿਕੋ ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ…ਪੇ॰… ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਨ ਹੇવ ਖੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨਾਪਿ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ; ਨਾਪਿ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ ਨਾਭવਿਸ੍ਸਂ ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਕਙ੍ਖੀ ਹੋਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛੀ ਅਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ। ਯਾ ਖੋ ਪਨ ਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਙ੍ਖਿਤਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਿਤਾ ਅਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤਤਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੋ। ਸੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਕਿਂਨਿਦਾਨੋ ਕਿਂਸਮੁਦਯੋ ਕਿਂਜਾਤਿਕੋ ਕਿਂਪਭવੋ? ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਯਿਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ; ਤਤੋਜੋ ਸੋ ਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਤਣ੍ਹਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਸਾਪਿ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਸੋਪਿ ਫਸ੍ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਸਙ੍ਖਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਸਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਪੁਣ੍ਣਮਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਰਾਮੇ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੇ ਮਹਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਭਗવਾ ਤਦਹੁਪੋਸਥੇ ਪਨ੍ਨਰਸੇ ਪੁਣ੍ਣਾਯ ਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਅਜ੍ਝੋਕਾਸੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਏਕਂਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਙ੍ਗਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨਞ੍ਜਲਿਂ ਪਣਾਮੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਕਞ੍ਚਿਦੇવ (?) ਦੇਸਂ, ਸਚੇ ਮੇ ਭਗવਾ ਓਕਾਸਂ ਕਰੋਤਿ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਾਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਕੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛ ਯਦਾਕਙ੍ਖਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਸਕੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਇਮੇ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ।
‘‘ਇਮੇ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ; ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਇਮੇ ਖੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਕਿਂਮੂਲਕਾ’’ਤਿ? ‘‘ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਛਨ੍ਦਮੂਲਕਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ਤਞ੍ਞੇવ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਉਪਾਦਾਨਂ ਤੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਪਞ੍ਚਹਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ? ‘‘ਨ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਞ੍ਞੇવ ਉਪਾਦਾਨਂ ਤੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਨਾਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਪਞ੍ਚਹਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਅਪਿ ਚ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਸਿਯਾ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗવੇਮਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚ – ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘ਏવਂਰੂਪੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂવੇਦਨੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਏવਂਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ , ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਿਯਾ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗવੇਮਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ … ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਖਨ੍ਧਾਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਹੇਤੁ ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ; ਕੋ ਹੇਤੁ ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ; ਕੋ ਹੇਤੁ ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ; ਕੋ ਹੇਤੁ ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ; ਕੋ ਹੇਤੁ ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਹਾਭੂਤਾ ਹੇਤੁ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਭੂਤਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ। ਫਸ੍ਸੋ ਹੇਤੁ ਫਸ੍ਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ। ਫਸ੍ਸੋ ਹੇਤੁ ਫਸ੍ਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ। ਫਸ੍ਸੋ ਹੇਤੁ , ਫਸ੍ਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯ। ਨਾਮਰੂਪਂ ਹੇਤੁ, ਨਾਮਰੂਪਂ ਪਚ੍ਚਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਪਨਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਕਥਂ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ , ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ; ਕੋ વੇਦਨਾਯ… ਕੋ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਕੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… ਕੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਕੋ ਆਦੀਨવੋ, ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ – ਅਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ – ਅਯਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ – ਇਦਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਯਂ વੇਦਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚ… ਯਂ ਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਚ੍ਚ… ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਟਿਚ੍ਚ… ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਸੁਖਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ – ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ – ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਂ – ਇਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿ –
‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ, ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ – ‘‘ਇਤਿ ਕਿਰ ਭੋ ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; ਅਨਤ੍ਤਕਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਥਮਤ੍ਤਾਨਂ ਕਤਮਤ੍ਤਾਨਂ (ਪੀ॰), ਕਮ੍ਮਤ੍ਤਾਨਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਕ॰) ਫੁਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਚੇਤਸਾ ਚੇਤੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਮਞ੍ਞਾਯ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ –
‘‘ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਮੋਘਪੁਰਿਸੋ ਅવਿਦ੍વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਤਣ੍ਹਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯੇਨ ਚੇਤਸਾ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ ਅਤਿਧਾવਿਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯ। ਇਤਿ ਕਿਰ, ਭੋ, ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਅਨਤ੍ਤਕਤਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਥਮਤ੍ਤਾਨਂ ਫੁਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ? ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਾવਿਨੀਤਾ ਖੋ ਮੇ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਦ੍વੇ ਖਨ੍ਧਾ ਤਞ੍ਞੇવ ਸਿਯਂ, ਅਧਿવਚਨਞ੍ਚ ਹੇਤੁਨਾ।
ਸਕ੍ਕਾਯੇਨ ਦੁવੇ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਸ੍ਸਾਦવਿਞ੍ਞਾਣਕੇਨ ਚ।
ਏਤੇ ਦਸવਿਧਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਹੋਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪੁਚ੍ਛਾਯਾ’’ਤਿ॥ ਦਸਮਂ।
ਖਜ੍ਜਨੀਯવਗ੍ਗੋ ਅਟ੍ਠਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਦ੍વੇ ਸਮੁਦਯਾ, ਅਰਹਨ੍ਤੇਹਿ ਅਪਰੇ ਦ੍વੇ।
ਸੀਹੋ ਖਜ੍ਜਨੀ ਪਿਣ੍ਡੋਲ੍ਯਂ, ਪਾਲਿਲੇਯ੍ਯੇਨ ਪੁਣ੍ਣਮਾਤਿ॥
੯. ਥੇਰવਗ੍ਗੋ
੧. ਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਆવੁਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ। ‘‘ਆવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਪੁਣ੍ਣੋ ਨਾਮ, ਆવੁਸੋ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਨ੍ਤਾਣਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਨ੍ਤਾਨਿਪੁਤ੍ਤੋ (ਕ॰ ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰ ਕ॰) ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨવਕਾਨਂ ਸਤਂ ਬਹੂਪਕਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਅਮ੍ਹੇ ਇਮਿਨਾ ਓવਾਦੇਨ ਓવਦਤਿ – ‘ਉਪਾਦਾਯ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ। ਕਿਞ੍ਚ ਉਪਾਦਾਯ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ? ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ’’’।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਇਤ੍ਥੀ વਾ ਪੁਰਿਸੋ વਾ ਦਹਰੋ ਯੁવਾ ਮਣ੍ਡਨਕਜਾਤਿਕੋ ਆਦਾਸੇ વਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਪਰਿਯੋਦਾਤੇ ਅਚ੍ਛੇ વਾ ਉਦਕਪਤ੍ਤੇ ਸਕਂ ਮੁਖਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਉਪਾਦਾਯ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਯ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ‘ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’’ਤਿ? ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਆવੁਸੋ’। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ … ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’ਤਿ? ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਆવੁਸੋ’। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ। ਪੁਣ੍ਣੋ ਨਾਮ ਆવੁਸੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਨ੍ਤਾਣਿਪੁਤ੍ਤੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਨવਕਾਨਂ ਸਤਂ ਬਹੂਪਕਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਅਮ੍ਹੇ ਇਮਿਨਾ ਓવਾਦੇਨ ਓવਦਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਪਨ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਪੁਣ੍ਣਸ੍ਸ ਮਨ੍ਤਾਣਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੋ ਅਭਿਸਮਿਤੋਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਤਿਸ੍ਸਸੁਤ੍ਤਂ
੮੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਿਤੁਚ੍ਛਾਪੁਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਏવਮਾਰੋਚੇਤਿ – ‘‘ਅਪਿ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਮਧੁਰਕਜਾਤੋ વਿਯ ਕਾਯੋ; ਦਿਸਾਪਿ ਮੇ ਨ ਪਕ੍ਖਾਯਨ੍ਤਿ; ਧਮ੍ਮਾਪਿ ਮਂ ਨ ਪਟਿਭਨ੍ਤਿ; ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਞ੍ਚ ਥੀਨਮਿਦ੍ਧਞ੍ਚ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ; ਅਨਭਿਰਤੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਾਮਿ; ਹੋਤਿ ਚ ਮੇ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਿਤੁਚ੍ਛਾਪੁਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਏવਮਾਰੋਚੇਤਿ – ‘ਅਪਿ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਮਧੁਰਕਜਾਤੋ વਿਯ ਕਾਯੋ; ਦਿਸਾਪਿ ਮੇ ਨ ਪਕ੍ਖਾਯਨ੍ਤਿ; ਧਮ੍ਮਾਪਿ ਮਂ ਨ ਪਟਿਭਨ੍ਤਿ; ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਞ੍ਚ ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ; ਅਨਭਿਰਤੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਚਰਾਮਿ; ਹੋਤਿ ਚ ਮੇ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਮਮ વਚਨੇਨ ਤਿਸ੍ਸਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਆਮਨ੍ਤੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਤਿਸ੍ਸਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਤਿਸ੍ਸ, ਆਮਨ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਤਿਸ੍ਸਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ ਤ੍વਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਸਮ੍ਬਹੁਲਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਏવਮਾਰੋਚੇਸਿ – ‘ਅਪਿ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਮਧੁਰਕਜਾਤੋ વਿਯ ਕਾਯੋ…ਪੇ॰… ਹੋਤਿ ਚ ਮੇ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਤਿਸ੍ਸ, ਰੂਪੇ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਤਿਸ੍ਸ! ਏવਞ੍ਹੇਤਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ ਰੂਪੇ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ… વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਤਿਸ੍ਸ! ਏવਞ੍ਹੇਤਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਤਿਸ੍ਸ! ਏવਞ੍ਹੇਤਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅવਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਤਿਸ੍ਸ, ਰੂਪੇ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ વਿਗਤਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ વਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ વਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਤਿਸ੍ਸ! ਏવਞ੍ਹੇਤਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ ਰੂਪੇ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ… વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ વਿਗਤਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਗਤਪੇਮਸ੍ਸ વਿਗਤਪਿਪਾਸਸ੍ਸ વਿਗਤਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ વਿਗਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਤਿਸ੍ਸ! ਏવਞ੍ਹੇਤਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣੇ વਿਗਤਰਾਗਸ੍ਸ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਤਿਸ੍ਸ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ … ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਤਿਸ੍ਸ, ਦ੍વੇ ਪੁਰਿਸਾ – ਏਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋ, ਏਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋ। ਤਮੇਨਂ ਸੋ ਅਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਮੁਂ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲਂ ਪੁਰਿਸਂ ਮਗ੍ਗਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਏਹਿ, ਭੋ ਪੁਰਿਸ, ਅਯਂ ਮਗ੍ਗੋ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਦ੍વੇਧਾਪਥਂ, ਤਤ੍ਥ વਾਮਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਗਣ੍ਹਾਹਿ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਤਿਬ੍ਬਂ વਨਸਣ੍ਡਂ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਨਿਨ੍ਨਂ ਪਲ੍ਲਲਂ । ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਸੋਬ੍ਭਂ ਪਪਾਤਂ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛ। ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਸਮਂ ਭੂਮਿਭਾਗਂ ਰਮਣੀਯ’’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਉਪਮਾ ਖੋ ਮ੍ਯਾਯਂ, ਤਿਸ੍ਸ, ਕਤਾ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਪਨਾਯ। ਅਯਂ ਚੇવੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ‘ਪੁਰਿਸੋ ਅਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ‘ਪੁਰਿਸੋ ਮਗ੍ਗਕੁਸਲੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ। ‘ਦ੍વੇਧਾਪਥੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ । ‘વਾਮੋ ਮਗ੍ਗੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਧਿવਚਨਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ…ਪੇ॰… ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ। ‘ਦਕ੍ਖਿਣੋ ਮਗ੍ਗੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਅਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਧਿવਚਨਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ। ‘ਤਿਬ੍ਬੋ વਨਸਣ੍ਡੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ‘ਮਹਨ੍ਤਂ ਨਿਨ੍ਨਂ ਪਲ੍ਲਲ’ਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਕਾਮਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ‘ਸੋਬ੍ਭੋ ਪਪਾਤੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਕੋਧੂਪਾਯਾਸਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ‘ਸਮੋ ਭੂਮਿਭਾਗੋ ਰਮਣੀਯੋ’ਤਿ ਖੋ, ਤਿਸ੍ਸ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਭਿਰਮ, ਤਿਸ੍ਸ, ਅਭਿਰਮ, ਤਿਸ੍ਸ! ਅਹਮੋવਾਦੇਨ ਅਹਮਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਅਹਮਨੁਸਾਸਨਿਯਾ’’ਤਿ ਅਹਮਾਮਿਸਧਮ੍ਮਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਮਮੋવਾਦੇਨ ਮਮਾਨੁਸਾਸਨਿਯਾਤਿ (ਕ॰)।
ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੀਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਯਮਕਸੁਤ੍ਤਂ
੮੫. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਜੇਤવਨੇ ਅਨਾਥਪਿਣ੍ਡਿਕਸ੍ਸ ਆਰਾਮੇ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਯਮਕਸ੍ਸ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਰੂਪਂ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ।
ਅਸ੍ਸੋਸੁਂ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯਮਕਸ੍ਸ ਕਿਰ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਰੂਪਂ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਯਮਕੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਯਮਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿਂਸੁ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਯਮਕਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ –
‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ ਤੇ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਏવਰੂਪਂ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ – ‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ – ‘ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਮਾ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਏવਂ ਅવਚ, ਮਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਿ। ਨ ਹਿ ਸਾਧੁ ਭਗવਤੋ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਨਂ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਯਮਕੋ ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਤਥੇવ ਤਂ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਥਾਮਸਾ ਪਰਾਮਾਸਾ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ વੋਹਰਤਿ – ‘‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ।
ਯਤੋ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਾਸਕ੍ਖਿਂਸੁ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਯਮਕਂ ਏਤਸ੍ਮਾ ਪਾਪਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾ વਿવੇਚੇਤੁਂ, ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਯਮਕਸ੍ਸ ਨਾਮ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਰੂਪਂ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ – ‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ। ਸਾਧਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਯੇਨ ਯਮਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਧਿવਾਸੇਸਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਯਮਕੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਯਮਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਯਮਕਂ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ ਤੇ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਏવਰੂਪਂ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ – ‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਆવੁਸੋ’’। ‘‘વੇਦਨਾ ਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਆવੁਸੋ’’। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਰੂਪਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’ … ‘‘વੇਦਨਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’… ‘‘ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’। ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’। ‘‘વੇਦਨਾਯ… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’। ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਰੂਪਂ… વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਅਯਂ ਸੋ ਅਰੂਪੀ… ਅવੇਦਨੋ… ਅਸਞ੍ਞੀ… ਅਸਙ੍ਖਾਰੋ… ਅવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’। ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚ ਤੇ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਚ੍ਚਤੋ ਥੇਤਤੋ ਤਥਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਤਥਾਗਤੇ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਿਯਮਾਨੇ ਤਥਾਗਤੇ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨੇ (?), ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤੇ ਤਂ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ – ‘ਤਥਾਹਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸਿਤਂ ਆਜਾਨਾਮਿ, ਯਥਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਹੋਤਿ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’’ਤਿ?
‘‘ਅਹੁ ਖੋ ਮੇ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅવਿਦ੍ਦਸੁਨੋ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ; ਇਦਞ੍ਚ ਪਨਾਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਞ੍ਚੇવ ਪਾਪਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਪਹੀਨਂ, ਧਮ੍ਮੋ ਚ ਮੇ ਅਭਿਸਮਿਤੋ’’ਤਿ।
‘‘ਸਚੇ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਯੋ ਸੋ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ ਸੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਕਿਂ ਹੋਤੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਤ੍વਂ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਕਿਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਸਚੇ ਮਂ, ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ – ‘ਯੋ ਸੋ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ ਸੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਕਿਂ ਹੋਤੀ’ਤਿ? ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਂ – ‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਤਦਤ੍ਥਙ੍ਗਤਂ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਤਦਤ੍ਥਙ੍ਗਤ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋਹਂ , ਆવੁਸੋ, ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ! ਤੇਨ ਹਾવੁਸੋ, ਯਮਕ, ਉਪਮਂ ਤੇ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਏਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਭਿਯ੍ਯੋਸੋਮਤ੍ਤਾਯ ਞਾਣਾਯ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਗਹਪਤਿ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ વਾ ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ; ਸੋ ਚ ਆਰਕ੍ਖਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਤਸ੍ਸ ਕੋਚਿਦੇવ ਪੁਰਿਸੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮੋ ਅਹਿਤਕਾਮੋ ਅਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮੋ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤੁਕਾਮੋ। ਤਸ੍ਸ ਏવਮਸ੍ਸ – ‘ਅਯਂ ਖੋ ਗਹਪਤਿ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ વਾ ਅਡ੍ਢੋ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ; ਸੋ ਚ ਆਰਕ੍ਖਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ; ਨਾਯਂ ਨ ਹਾਯਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਸੁਕਰੋ ਪਸਯ੍ਹ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤੁਂ। ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਅਨੁਪਖਜ੍ਜ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਤਂ ਗਹਪਤਿਂ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਉਪਟ੍ਠਹੇਯ੍ਯਂ ਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’ਤਿ। ਤਮੇਨਂ ਸੋ ਗਹਪਤਿ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ વਾ ਉਪਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਉਪਟ੍ਠਹੇਯ੍ਯ ਪੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਾਯੀ ਪਚ੍ਛਾਨਿਪਾਤੀ ਕਿਂਕਾਰਪਟਿਸ੍ਸਾવੀ ਮਨਾਪਚਾਰੀ ਪਿਯવਾਦੀ। ਤਸ੍ਸ ਸੋ ਗਹਪਤਿ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ વਾ ਮਿਤ੍ਤਤੋਪਿ ਨਂ ਸਦ੍ਦਹੇਯ੍ਯ ਦਹੇਯ੍ਯ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰ ਕ॰); ਸੁਹਜ੍ਜਤੋਪਿ ਨਂ ਸਦ੍ਦਹੇਯ੍ਯ; ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ વਿਸ੍ਸਾਸਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਯਦਾ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਏવਮਸ੍ਸ – ‘ਸਂવਿਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਖੋ ਮ੍ਯਾਯਂ ਗਹਪਤਿ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤੋ વਾ’ਤਿ, ਅਥ ਨਂ ਰਹੋਗਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਿਣ੍ਹੇਨ ਸਤ੍ਥੇਨ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆવੁਸੋ ਯਮਕ, ਯਦਾ ਹਿ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਮੁਂ ਗਹਪਤਿਂ વਾ ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤਂ વਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏવਂ ਆਹ – ‘ਉਪਟ੍ਠਹੇਯ੍ਯਂ ਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’ਤਿ, ਤਦਾਪਿ ਸੋ વਧਕੋવ। વਧਕਞ੍ਚ ਪਨ ਸਨ੍ਤਂ ਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ – ‘વਧਕੋ ਮੇ’ਤਿ। ਯਦਾਪਿ ਸੋ ਉਪਟ੍ਠਹਤਿ ਪੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਾਯੀ ਪਚ੍ਛਾਨਿਪਾਤੀ ਕਿਂਕਾਰਪਟਿਸ੍ਸਾવੀ ਮਨਾਪਚਾਰੀ ਪਿਯવਾਦੀ, ਤਦਾਪਿ ਸੋ વਧਕੋવ। વਧਕਞ੍ਚ ਪਨ ਸਨ੍ਤਂ ਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ – ‘વਧਕੋ ਮੇ’ਤਿ। ਯਦਾਪਿ ਨਂ ਰਹੋਗਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਿਣ੍ਹੇਨ ਸਤ੍ਥੇਨ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਤਿ, ਤਦਾਪਿ ਸੋ વਧਕੋવ। વਧਕਞ੍ਚ ਪਨ ਸਨ੍ਤਂ ਨ ਅਞ੍ਞਾਸਿ – ‘વਧਕੋ ਮੇ’’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ’’।
‘‘ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ વੇਦਨਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਞ੍ਞਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪਂ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ… ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਦੁਕ੍ਖੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਅਨਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਤ੍ਤਂ વੇਦਨਂ… ਅਨਤ੍ਤਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਅਨਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਅਨਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਙ੍ਖਤਂ વੇਦਨਂ… ਸਙ੍ਖਤਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘વਧਕਂ ਰੂਪਂ ‘વਧਕਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વਧਕਂ વੇਦਨਂ ‘વਧਕਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ… વਧਕਂ ਸਞ੍ਞਂ ‘વਧਕਾ ਸਞ੍ਞਾ’ਤਿ… વਧਕੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘વਧਕਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વਧਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘વਧਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸੋ ਰੂਪਂ ਉਪੇਤਿ ਉਪਾਦਿਯਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ ‘ਅਤ੍ਤਾ ਮੇ’ਤਿ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪੇਤਿ ਉਪਾਦਿਯਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ ‘ਅਤ੍ਤਾ ਮੇ’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਿਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਉਪੇਤਾ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ…ਪੇ॰… ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ।
‘‘ਸੋ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਂ વੇਦਨਂ … ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ … ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪਂ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ વੇਦਨਂ… ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਦੁਕ੍ਖੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਅਨਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਨਤ੍ਤਂ વੇਦਨਂ… ਅਨਤ੍ਤਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਅਨਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਅਨਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਨਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਙ੍ਖਤਂ વੇਦਨਂ… ਸਙ੍ਖਤਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਙ੍ਖਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘વਧਕਂ ਰੂਪਂ ‘વਧਕਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વਧਕਂ વੇਦਨਂ… વਧਕਂ ਸਞ੍ਞਂ… વਧਕੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘‘વਧਕਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વਧਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘વਧਕਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸੋ ਰੂਪਂ ਨ ਉਪੇਤਿ, ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਨਾਧਿਟ੍ਠਾਤਿ – ‘ਅਤ੍ਤਾ ਮੇ’ਤਿ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨ ਉਪੇਤਿ, ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਨਾਧਿਟ੍ਠਾਤਿ – ‘ਅਤ੍ਤਾ ਮੇ’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਿਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨੁਪੇਤਾ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਹੋਤਿ ਯੇਸਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਤਾਦਿਸਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮਾ ਓવਾਦਕਾ ਅਨੁਸਾਸਕਾ। ਇਦਞ੍ਚ ਪਨ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਅਨੁਰਾਧਸੁਤ੍ਤਂ
੮੬. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਮਹਾવਨੇ ਕੂਟਾਗਾਰਸਾਲਾਯਂ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਰਾਧੋ ਭਗવਤੋ ਅવਿਦੂਰੇ ਅਰਞ੍ਞਕੁਟਿਕਾਯਂ વਿਹਰਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਰਾਧੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਅਨੁਰਾਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿਂਸੁ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਨੁਰਾਧਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਯੋ ਸੋ, ਆવੁਸੋ ਅਨੁਰਾਧ, ਤਥਾਗਤੋ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾਪਯਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ – ‘ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ, ‘ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ, ‘ਹੋਤਿ ਚ ਨ ਚ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ, ‘ਨੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ’’ਤਿ?
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਰਾਧੋ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯੇ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੇ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਯੋ ਸੋ ਆવੁਸੋ ਤਥਾਗਤੋ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤੋ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਠਾਨੇਹਿ ਪਞ੍ਞਾਪਯਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ – ‘ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ, ‘ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ, ‘ਹੋਤਿ ਚ ਨ ਚ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ, ‘ਨੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ’’ਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਨੁਰਾਧਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਸੋ ਚਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨવੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤੋ, ਥੇਰੋ વਾ ਪਨ ਬਾਲੋ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਨੁਰਾਧਂ ਨવવਾਦੇਨ ਚ ਬਾਲવਾਦੇਨ ਚ ਅਪਸਾਦੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਅਨੁਰਾਧਸ੍ਸ ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯੇਸੁ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੇਸੁ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਸਚੇ ਖੋ ਮਂ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ। ਕਥਂ ਬ੍ਯਾਕਰਮਾਨੋ ਨੁ ਖ੍વਾਹਂ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾਨਂ વੁਤ੍ਤવਾਦੀ ਚੇવ ਭਗવਤੋ ਅਸ੍ਸਂ, ਨ ਚ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਂ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਾਨੁਧਮ੍ਮਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਚ ਕੋਚਿ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੋ વਾਦਾਨੁવਾਦੋ ਗਾਰਯ੍ਹਂ ਠਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ?
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਰਾਧੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਨੁਰਾਧੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਇਧਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ ਅવਿਦੂਰੇ ਅਰਞ੍ਞਕੁਟਿਕਾਯਂ વਿਹਰਾਮਿ। ਅਥ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਯੇਨਾਹਂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ …ਪੇ॰… ਮਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘ਯੋ ਸੋ, ਆવੁਸੋ ਅਨੁਰਾਧ, ਤਥਾਗਤੋ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤੋ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਞ੍ਞਾਪਯਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ – ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ વਾ, ਨ ਹੋਤਿ… ਹੋਤਿ ਚ ਨ ਚ ਹੋਤਿ, ਨੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ વਾ’’’ਤਿ?
ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯੇ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੇ ਏਤਦવੋਚਂ – ‘‘ਯੋ ਸੋ, ਆવੁਸੋ, ਤਥਾਗਤੋ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਠਾਨੇਹਿ ਪਞ੍ਞਾਪਯਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ – ‘ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾ…ਪੇ॰… ‘ਨੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’ਤਿ વਾਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਮਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘ਸੋ ਚਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਨ વੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਅਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਥੇਰੋ વਾ ਪਨ ਬਾਲੋ ਅਬ੍ਯਤ੍ਤੋ’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਨવવਾਦੇਨ ਬਾਲવਾਦੇਨ ਚ ਅਪਸਾਦੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ’’।
‘‘ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯੇਸੁ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕੇਸੁ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਸਚੇ ਖੋ ਮਂ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯੁਂ। ਕਥਂ ਬ੍ਯਾਕਰਮਾਨੋ ਨੁ ਖ੍વਾਹਂ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਕਾਨਂ વੁਤ੍ਤવਾਦੀ ਚੇવ ਭਗવਤੋ ਅਸ੍ਸਂ, ਨ ਚ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਂ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਾਨੁਧਮ੍ਮਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਚ ਕੋਚਿ ਸਹਧਮ੍ਮਿਕੋ વਾਦਾਨੁવਾਦੋ ਗਾਰਯ੍ਹਂ ਠਾਨਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’’ਤਿ?
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਅਨੁਰਾਧ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ , ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਅਨੁਰਾਧ, ਰੂਪਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਅਨੁਰਾਧ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ… ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਅਨੁਰਾਧ, ਰੂਪਂ… વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਅਨੁਰਾਧ, ਅਯਂ ਸੋ ਅਰੂਪੀ ਅવੇਦਨੋ ਅਸਞ੍ਞੀ ਅਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਏਤ੍ਥ ਚ ਤੇ, ਅਨੁਰਾਧ, ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਚ੍ਚਤੋ ਥੇਤਤੋ ਤਥਾਗਤੇ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਿਯਮਾਨੇ ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤੇ ਤਂ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ – ‘ਯੋ ਸੋ, ਆવੁਸੋ, ਤਥਾਗਤੋ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤੋ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਠਾਨੇਹਿ ਪਞ੍ਞਾਪਯਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਿ – ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ વਾ… ਨੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ વਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’।
‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਅਨੁਰਾਧ! ਪੁਬ੍ਬੇ ਚਾਹਂ, ਅਨੁਰਾਧ, ਏਤਰਹਿ ਚ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚੇવ ਪਞ੍ਞਪੇਮਿ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਨਿਰੋਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. વਕ੍ਕਲਿਸੁਤ੍ਤਂ
੮੭. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ વੇਲ਼ੁવਨੇ ਕਲਨ੍ਦਕਨਿવਾਪੇ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਨਿવੇਸਨੇ વਿਹਰਤਿ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਥ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਆવੁਸੋ, ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਥ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਮ વਚਨੇਨ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਥ – ‘વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ, ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਤੀ’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ વਦੇਥ – ‘ਸਾਧੁ ਕਿਰ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਯੇਨ વਕ੍ਕਲਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ; ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਕ੍ਕਲਿਸ੍ਸ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ, ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਤਿ; ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਦੇਤਿ – ‘ਸਾਧੁ ਕਿਰ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਯੇਨ વਕ੍ਕਲਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ; ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’’ਤਿ। ਅਧਿવਾਸੇਸਿ ਭਗવਾ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦੂਰਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਮਞ੍ਚਕੇ ਸਮਧੋਸਿ ਸਮਞ੍ਚੋਸਿ (ਸੀ॰), ਸਮਞ੍ਚੋਪਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਸਂ + ਧੂ + ਈ = ਸਮਧੋਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਲਂ, વਕ੍ਕਲਿ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਮਞ੍ਚਕੇ ਸਮਧੋਸਿ। ਸਨ੍ਤਿਮਾਨਿ ਆਸਨਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ; ਤਤ੍ਥਾਹਂ ਨਿਸੀਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਨਿਸੀਦਿ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ। ਨਿਸਜ੍ਜ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, વਕ੍ਕਲਿ, ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਨੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ; ਪਟਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਖਮਨੀਯਂ, ਨ ਯਾਪਨੀਯਂ; ਬਾਲ਼੍ਹਾ ਮੇ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਅਭਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਨੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ; ਅਭਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਨੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ। ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, વਕ੍ਕਲਿ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ, ਨ ਕੋਚਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’’ਤਿ? ‘‘ਤਗ੍ਘ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ, ਅਨਪ੍ਪਕੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’’ਤਿ। ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਪਨ ਤਂ, વਕ੍ਕਲਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਸੀਲਤੋ ਨ ਉਪવਦਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਖੋ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਸੀਲਤੋ ਉਪવਦਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਨੋ ਚੇ ਕਿਰ ਤਂ, વਕ੍ਕਲਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਸੀਲਤੋ ਉਪવਦਤਿ; ਅਥ ਕਿਞ੍ਚ ਤੇ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਕੋ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’’ਤਿ? ‘‘ਚਿਰਪਟਿਕਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਕਾਮੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਚ ਮੇ ਕਾਯਸ੍ਮਿਂ ਤਾવਤਿਕਾ ਬਲਮਤ੍ਤਾ, ਯਾવਤਾਹਂ ਯਾਹਂ (ਸੀ॰), ਯਾਯਾਹਂ (ਪੀ॰) ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਸਙ੍ਕਮੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਅਲਂ , વਕ੍ਕਲਿ, ਕਿਂ ਤੇ ਇਮਿਨਾ ਪੂਤਿਕਾਯੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਨ? ਯੋ ਖੋ, વਕ੍ਕਲਿ, ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸੋ ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ; ਯੋ ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਧਮ੍ਮਞ੍ਹਿ, વਕ੍ਕਲਿ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ; ਮਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, વਕ੍ਕਲਿ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ , ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਇਮਿਨਾ ਓવਾਦੇਨ ਓવਦਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਯੇਨ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੋ ਪਬ੍ਬਤੋ ਤੇਨ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਥ ਮਂ, ਆવੁਸੋ, ਮਞ੍ਚਕਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਯੇਨ ਇਸਿਗਿਲਿਪਸ੍ਸਂ ਕਾਲ਼ਸਿਲਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਥ। ਕਥਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਮਾਦਿਸੋ ਅਨ੍ਤਰਘਰੇ ਕਾਲਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਕ੍ਕਲਿਸ੍ਸ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਮਞ੍ਚਕਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਯੇਨ ਇਸਿਗਿਲਿਪਸ੍ਸਂ ਕਾਲ਼ਸਿਲਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਞ੍ਚ ਦਿવਾવਸੇਸਂ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੇ ਪਬ੍ਬਤੇ વਿਹਾਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਦ੍વੇ ਦੇવਤਾਯੋ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਣ੍ਣਾ ਕੇવਲਕਪ੍ਪਂ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟਂ ਓਭਾਸੇਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ ਖੋ ਏਕਾ ਦੇવਤਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਮੋਕ੍ਖਾਯ ਚੇਤੇਤੀ’’ਤਿ। ਅਪਰਾ ਦੇવਤਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸੋ ਹਿ ਨੂਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਮવੋਚੁਂ ਤਾ ਦੇવਤਾਯੋ। ਇਦਂ વਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવਨ੍ਤਰਧਾਯਿਂਸੁ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸਾ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਥ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇਨ વਕ੍ਕਲਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਥ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਕ੍ਕਲਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਂ વਦੇਥ –
‘‘‘ਸੁਣਾવੁਸੋ ਤ੍વਂ, વਕ੍ਕਲਿ, ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਦੇવਤਾਨਂ। ਇਮਂ, ਆવੁਸੋ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਦ੍વੇ ਦੇવਤਾਯੋ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਣ੍ਣਾ ਕੇવਲਕਪ੍ਪਂ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟਂ ਓਭਾਸੇਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਏਕਾ ਦੇવਤਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਮੋਕ੍ਖਾਯ ਚੇਤੇਤੀਤਿ। ਅਪਰਾ ਦੇવਤਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ਸੋ ਹਿ ਨੂਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤੀਤਿ। ਭਗવਾ ਚ ਤਂ, ਆવੁਸੋ વਕ੍ਕਲਿ, ਏવਮਾਹ – ਮਾ ਭਾਯਿ, વਕ੍ਕਲਿ; ਮਾ ਭਾਯਿ, વਕ੍ਕਲਿ! ਅਪਾਪਕਂ ਤੇ ਮਰਣਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਾਪਿਕਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ’’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਸੁਣਾવੁਸੋ વਕ੍ਕਲਿ, ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਦੇવਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਥ ਮਂ, ਆવੁਸੋ, ਮਞ੍ਚਕਾ ਓਰੋਪੇਥ। ਕਥਞ੍ਹਿ ਨਾਮ ਮਾਦਿਸੋ ਉਚ੍ਚੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ ਸੋਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ! ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਕ੍ਕਲਿਸ੍ਸ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਮਞ੍ਚਕਾ ਓਰੋਪੇਸੁਂ। ‘‘ਇਮਂ, ਆવੁਸੋ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਦ੍વੇ ਦੇવਤਾਯੋ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਏਕਾ ਦੇવਤਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਮੋਕ੍ਖਾਯ ਚੇਤੇਤੀ’ਤਿ। ਅਪਰਾ ਦੇવਤਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘ਸੋ ਹਿ ਨੂਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਭਗવਾ ਚ ਤਂ, ਆવੁਸੋ વਕ੍ਕਲਿ, ਏવਮਾਹ – ‘ਮਾ ਭਾਯਿ, વਕ੍ਕਲਿ; ਮਾ ਭਾਯਿ, વਕ੍ਕਲਿ! ਅਪਾਪਕਂ ਤੇ ਮਰਣਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਾਪਿਕਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ’’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਾવੁਸੋ, ਮਮ વਚਨੇਨ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਥ – ‘વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ। ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਤੀ’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ વਦੇਥ – ‘ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਕਙ੍ਖਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗੋ વਾ ਪੇਮਂ વਾਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਕਙ੍ਖਾਮਿ । ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗੋ વਾ ਪੇਮਂ વਾਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ। ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਕਙ੍ਖਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗੋ વਾ ਪੇਮਂ વਾਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਕਙ੍ਖਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗੋ વਾ ਪੇਮਂ વਾਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮੀ’’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ વਕ੍ਕਲਿਸ੍ਸ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਿਂਸੁ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ વਕ੍ਕਲਿ ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਸਤ੍ਥਂ ਆਹਰੇਸਿ।
ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘વਕ੍ਕਲਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ; ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਤਿ; ਏવਞ੍ਚ વਦੇਤਿ – ‘ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਕਙ੍ਖਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗੋ વਾ ਪੇਮਂ વਾਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ … વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਤਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨ ਕਙ੍ਖਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗੋ વਾ ਪੇਮਂ વਾਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮੀ’’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਆਯਾਮ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇਨ ਇਸਿਗਿਲਿਪਸ੍ਸਂ ਕਾਲ਼ਸਿਲਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਸ੍ਸਾਮ; ਯਤ੍ਥ વਕ੍ਕਲਿਨਾ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੇਨ ਸਤ੍ਥਮਾਹਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਸਮ੍ਬਹੁਲੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੇਨ ਇਸਿਗਿਲਿਪਸ੍ਸਂ ਕਾਲ਼ਸਿਲਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ વਕ੍ਕਲਿਂ ਦੂਰਤੋવ ਮਞ੍ਚਕੇ વਿવਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਸੇਮਾਨਂ।
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਧੂਮਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਤਿਮਿਰਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਤੇવ ਪੁਰਿਮਂ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਉਤ੍ਤਰਂ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਧੋ ਦਿਸਂ, ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਨੁਦਿਸਂ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਪਸ੍ਸਥ ਨੋ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਂ ਧੂਮਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਤਿਮਿਰਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛਤੇવ ਪੁਰਿਮਂ ਦਿਸਂ…ਪੇ॰… ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਨੁਦਿਸ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏਸੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾਰੋ ਪਾਪਿਮਾ વਕ੍ਕਲਿਸ੍ਸ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਮਨ੍વੇਸਤਿ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤਿ (ਕ॰ ਸੀ॰ ਪੀ॰) – ‘ਕਤ੍ਥ વਕ੍ਕਲਿਸ੍ਸ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤ’ਨ੍ਤਿ? ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਕ੍ਕਲਿ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਅਸ੍ਸਜਿਸੁਤ੍ਤਂ
੮੮. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ વੇਲ਼ੁવਨੇ ਕਲਨ੍ਦਕਨਿવਾਪੇ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਜਿ ਕਸ੍ਸਪਕਾਰਾਮੇ વਿਹਰਤਿ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਜਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕੇ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਥ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਆવੁਸੋ, ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਥ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਮ વਚਨੇਨ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਥ – ‘ਅਸ੍ਸਜਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ। ਸੋ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਤੀ’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ વਦੇਥ – ‘ਸਾਧੁ ਕਿਰ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਯੇਨ ਅਸ੍ਸਜਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਅਸ੍ਸਜਿਸ੍ਸ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਅਸ੍ਸਜਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਬਾਧਿਕੋ…ਪੇ॰… ਸਾਧੁ ਕਿਰ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਯੇਨ ਅਸ੍ਸਜਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਧਿવਾਸੇਸਿ ਭਗવਾ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਜਿ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਜਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦੂਰਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਮਞ੍ਚਕੇ ਸਮਧੋਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਜਿਂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਅਸ੍ਸਜਿਸ੍ਸ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਲਂ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਮਾ ਤ੍વਂ ਮਞ੍ਚਕੇ ਸਮਧੋਸਿ। ਸਨ੍ਤਿਮਾਨਿ ਆਸਨਾਨਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ, ਤਤ੍ਥਾਹਂ ਨਿਸੀਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਨਿਸੀਦਿ ਭਗવਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ। ਨਿਸਜ੍ਜ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਜਿਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯਂ…ਪੇ॰… ਪਟਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਨੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ?
‘‘ਨ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਖਮਨੀਯਂ…ਪੇ॰… ਅਭਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਨੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ। ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਨ ਕੋਚਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’’ਤਿ? ‘‘ਤਗ੍ਘ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਅਨਪ੍ਪਕੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’’ਤਿ। ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਪਨ ਤਂ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਸੀਲਤੋ ਨ ਉਪવਦਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਖੋ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਤ੍ਤਾ ਸੀਲਤੋ ਉਪવਦਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਨੋ ਚੇ ਕਿਰ ਤਂ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਅਤ੍ਤਾ ਸੀਲਤੋ ਉਪવਦਤਿ, ਅਥ ਕਿਞ੍ਚ ਤੇ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਕੋ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’’ਤਿ? ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਗੇਲਞ੍ਞੇ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੇ વਿਹਰਾਮਿ, ਸੋਹਂ ਸਮਾਧਿਂ ਨਪ੍ਪਟਿਲਭਾਮਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤਂ ਸਮਾਧਿਂ ਅਪ੍ਪਟਿਲਭਤੋ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਾਹਂ ਪਰਿਹਾਯਾਮੀ’’’ਤਿ। ‘‘ਯੇ ਤੇ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਸਮਾਧਿਸਾਰਕਾ ਸਮਾਧਿਸਾਮਞ੍ਞਾ ਤੇਸਂ ਤਂ ਸਮਾਧਿਂ ਅਪ੍ਪਟਿਲਭਤਂ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸੁ ਮਯਂ ਪਰਿਹਾਯਾਮਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਂ …ਪੇ॰… ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ। ਸੋ ਸੁਖਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤਿ વੇਦਿਯਤਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਸਾ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਅਨਜ੍ਝੋਸਿਤਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤਿ, ਸਾ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਅਨਜ੍ਝੋਸਿਤਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤਿ, ਸਾ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ‘ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸੋ ਸੁਖਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤਿ , વਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਨਂ વੇਦਯਤਿ; ਦੁਕ੍ਖਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤਿ, વਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਨਂ વੇਦਯਤਿ; ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਤਿ, વਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਨਂ વੇਦਯਤਿ। ਸੋ ਕਾਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਕਾਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਚੇ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਦ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਇਧੇવ ਸਬ੍ਬવੇਦਯਿਤਾਨਿ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਾਨਿ ਸੀਤੀਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਅਸ੍ਸਜਿ, ਤੇਲਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, વਟ੍ਟਿਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਤੇਲਪ੍ਪਦੀਪੋ ਝਾਯੇਯ੍ਯ; ਤਸ੍ਸੇવ ਤੇਲਸ੍ਸ ਚ વਟ੍ਟਿਯਾ ਚ ਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਅਨਾਹਾਰੋ ਨਿਬ੍ਬਾਯੇਯ੍ਯ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਅਸ੍ਸਜਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਕਾਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਮਾਨੋ ‘ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ વੇਦਨਂ વੇਦਯਾਮੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਉਦ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਇਧੇવ ਸਬ੍ਬવੇਦਯਿਤਾਨਿ ਅਨਭਿਨਨ੍ਦਿਤਾਨਿ ਸੀਤੀਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਖੇਮਕਸੁਤ੍ਤਂ
੮੯. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਘੋਸਿਤਾਰਾਮੇ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਬਦਰਿਕਾਰਾਮੇ વਿਹਰਤਿ ਆਬਾਧਿਕੋ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ। ਅਥ ਖੋ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਦਾਸਕਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸੁਂ – ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਂ, ਆવੁਸੋ ਦਾਸਕ, ਯੇਨ ਖੇਮਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਖੇਮਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਂ વਦੇਹਿ – ‘ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, ਆવੁਸੋ, ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ ਨੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਪਟਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਨੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ’’’ਤਿ? ‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਥੇਰਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਖੇਮਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ, ਆવੁਸੋ, ਖਮਨੀਯਂ…ਪੇ॰… ਨੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮੋ’’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਖਮਨੀਯਂ ਨ ਯਾਪਨੀਯਂ…ਪੇ॰… ਅਭਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਨੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਯੇਨ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਥੇਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਖੇਮਕੋ, ਆવੁਸੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਮਾਹ – ‘ਨ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਖਮਨੀਯਂ…ਪੇ॰… ਅਭਿਕ੍ਕਮੋਸਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਨੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮੋ’’’ਤਿ। ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਂ, ਆવੁਸੋ ਦਾਸਕ, ਯੇਨ ਖੇਮਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਖੇਮਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਂ વਦੇਹਿ – ‘ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ । ਇਮੇਸੁ ਆਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ?
‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਥੇਰਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇਸੁ ਆਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ , ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇਸੁ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਯੇਨ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਥੇਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਖੇਮਕੋ, ਆવੁਸੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਮਾਹ – ‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇਸੁ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’’ਤਿ। ‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਂ, ਆવੁਸੋ ਦਾਸਕ, ਯੇਨ ਖੇਮਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਖੇਮਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਂ વਦੇਹਿ – ‘ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਨੋ ਚੇ ਕਿਰਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਨਹਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ’’’ਤਿ।
‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਥੇਰਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ…ਪੇ॰… ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ; ਨੋ ਚੇ ਕਿਰਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਤੇਨਹਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇਸੁ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ , ਨ ਚਮ੍ਹਿ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ; ਅਪਿ ਚ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਧਿਗਤਂ, ‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਨ ਚ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਯੇਨ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ…ਪੇ॰… ਥੇਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਖੇਮਕੋ, ਆવੁਸੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਮਾਹ – ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇਸੁ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਂ વਾ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਨ ਚਮ੍ਹਿ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ; ਅਪਿ ਚ ਮੇ , ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਧਿਗਤਂ, ‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਨ ਚ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘ਏਹਿ ਤ੍વਂ, ਆવੁਸੋ ਦਾਸਕ, ਯੇਨ ਖੇਮਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਖੇਮਕਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏવਂ વਦੇਹਿ – ‘ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ਯਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ, ਕਿਮੇਤਂ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ? ਰੂਪਂ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ। ਯਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸਿ। ਕਿਮੇਤਂ ਅਸ੍ਮੀਤਿ વਦੇਸੀ’’’ਤਿ?
‘‘ਏવਮਾવੁਸੋ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਦਾਸਕੋ ਥੇਰਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਖੇਮਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ਥੇਰਾ ਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਯਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਕਿਮੇਤਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ? ਰੂਪਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ? વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ? ਯਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਕਿਮੇਤਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ’’ਤਿ? ‘‘ਅਲਂ, ਆવੁਸੋ ਦਾਸਕ, ਕਿਂ ਇਮਾਯ ਸਨ੍ਧਾવਨਿਕਾਯ! ਆਹਰਾવੁਸੋ, ਦਣ੍ਡਂ; ਅਹਮੇવ ਯੇਨ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਦਣ੍ਡਮੋਲੁਬ੍ਭ ਯੇਨ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਥੇਰੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਖੇਮਕਂ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਯਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਕਿਮੇਤਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ? ਰੂਪਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ? વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ? ਯਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਖੇਮਕ, ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸਿ, ਕਿਮੇਤਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦੇਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਰੂਪਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ; ਨਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ; ਨਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਅਪਿ ਚ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਧਿਗਤਂ ‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਨ ਚ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ’’।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆવੁਸੋ, ਉਪ੍ਪਲਸ੍ਸ વਾ ਪਦੁਮਸ੍ਸ વਾ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਸ੍ਸ વਾ ਗਨ੍ਧੋ। ਯੋ ਨੁ ਖੋ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ – ‘ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧੋ’ਤਿ વਾ ‘વਣ੍ਣਸ੍ਸ વਣ੍ਡਸ੍ਸ (ਕਤ੍ਥਚਿ) ਗਨ੍ਧੋ’ਤਿ વਾ ‘ਕਿਞ੍ਜਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧੋ’ਤਿ વਾ ਸਮ੍ਮਾ ਨੁ ਖੋ ਸੋ વਦਮਾਨੋ વਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਆવੁਸੋ’’। ‘‘ਯਥਾ ਕਥਂ, ਪਨਾવੁਸੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਬ੍ਯਾਕਰਮਾਨੋ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘‘ਪੁਪ੍ਫਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧੋ’ਤਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਬ੍ਯਾਕਰਮਾਨੋ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇવ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਨ ਰੂਪਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ, ਨਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਰੂਪਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ, ਨਪਿ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ વਿਞ੍ਞਾਣਾ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਅਪਿ ਚ ਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਧਿਗਤਂ ‘ਅਯਮਹਮਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਨ ਚ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ’’।
‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ, ਆવੁਸੋ, ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚੋਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਹੋਤਿ – ‘ਯੋ ਚ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨੁਸਹਗਤੋ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋ, ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਛਨ੍ਦੋ, ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਅਨੁਸਯੋ ਅਸਮੂਹਤੋ। ਸੋ ਅਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ – ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ વੇਦਨਾ… ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਿਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ વਿਹਰਤੋ ਯੋਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨੁਸਹਗਤੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ, ਮਾਨੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ, ਛਨ੍ਦੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਨੁਸਯੋ ਅਸਮੂਹਤੋ, ਸੋਪਿ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਆવੁਸੋ, વਤ੍ਥਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਮਲਗ੍ਗਹਿਤਂ। ਤਮੇਨਂ ਸਾਮਿਕਾ ਰਜਕਸ੍ਸ ਅਨੁਪਦਜ੍ਜੁਂ। ਤਮੇਨਂ ਰਜਕੋ ਊਸੇ વਾ ਖਾਰੇ વਾ ਗੋਮਯੇ વਾ ਸਮ੍ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਚ੍ਛੇ ਉਦਕੇ વਿਕ੍ਖਾਲੇਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਂ ਹੋਤਿ વਤ੍ਥਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਪਰਿਯੋਦਾਤਂ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਯੇવ ਅਨੁਸਹਗਤੋ ਊਸਗਨ੍ਧੋ વਾ ਖਾਰਗਨ੍ਧੋ વਾ ਗੋਮਯਗਨ੍ਧੋ વਾ ਅਸਮੂਹਤੋ। ਤਮੇਨਂ ਰਜਕੋ ਸਾਮਿਕਾਨਂ ਦੇਤਿ। ਤਮੇਨਂ ਸਾਮਿਕਾ ਗਨ੍ਧਪਰਿਭਾવਿਤੇ ਕਰਣ੍ਡਕੇ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਿ। ਯੋਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਅਨੁਸਹਗਤੋ ਊਸਗਨ੍ਧੋ વਾ ਖਾਰਗਨ੍ਧੋ વਾ ਗੋਮਯਗਨ੍ਧੋ વਾ ਅਸਮੂਹਤੋ, ਸੋਪਿ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚੋਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਯੇવ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨੁਸਹਗਤੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ, ਮਾਨੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ, ਛਨ੍ਦੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਨੁਸਯੋ ਅਸਮੂਹਤੋ। ਸੋ ਅਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ। ‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ વੇਦਨਾ… ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ વਿਹਰਤੋ ਯੋਪਿਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨੁਸਹਗਤੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ, ਮਾਨੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ, ਛਨ੍ਦੋ ‘ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ ਅਨੁਸਯੋ ਅਸਮੂਹਤੋ, ਸੋਪਿ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਖੇਮਕਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਨ ਖੋ ਨ ਖੋ ਪਨ (ਕ॰) ਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਖੇਮਕਂ વਿਹੇਸਾਪੇਖਾ ਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ, ਅਪਿ ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ ਪਹੋਸਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤੁਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤੁਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤੁਂ વਿવਰਿਤੁਂ વਿਭਜਿਤੁਂ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਾਤੁਂ। ਤਯਿਦਂ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਖੇਮਕੇਨ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਂ ਦੇਸਿਤਂ ਪਞ੍ਞਾਪਿਤਂ ਪਟ੍ਠਪਿਤਂ વਿવਰਿਤਂ વਿਭਜਿਤਂ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਤ’’ਨ੍ਤਿ।
ਇਦਮવੋਚ ਆਯਸ੍ਮਾ ਖੇਮਕੋ। ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖੇਮਕਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਨ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਸ੍ਮਿਂ ਭਞ੍ਞਮਾਨੇ ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਾਨਂ ਥੇਰਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਮੁਚ੍ਚਿਂਸੁ, ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖੇਮਕਸ੍ਸ ਚਾਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਛਨ੍ਨਸੁਤ੍ਤਂ
੯੦. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਛਨ੍ਨੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਅવਾਪੁਰਣਂ ਅਪਾਪੁਰਣਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਆਦਾਯ વਿਹਾਰੇਨ વਿਹਾਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਥੇਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਓવਦਨ੍ਤੁ ਮਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਥੇਰਾ, ਅਨੁਸਾਸਨ੍ਤੁ ਮਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਥੇਰਾ, ਕਰੋਨ੍ਤੁ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਥੇਰਾ ਧਮ੍ਮਿਂ ਕਥਂ, ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਛਨ੍ਨਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਛਨ੍ਨ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ; ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ; ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ; વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ। ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ; ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਛਨ੍ਨਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਖੋ ਏਤਂ ਏવਂ ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਖੋ ਏવਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਹੋਤਿ – ‘ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ, વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, વੇਦਨਾ … ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’ਤਿ। ਅਥ ਚ ਪਨ ਮੇ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੇ ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਤਣ੍ਹਾਕ੍ਖਯੇ વਿਰਾਗੇ ਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਿ ਨਪ੍ਪਸੀਦਤਿ ਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਨਾਧਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਉਪਾਦਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਦਾવਤ੍ਤਤਿ ਮਾਨਸਂ – ‘ਅਥ ਕੋ ਚਰਹਿ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ? ਨ ਖੋ ਪਨੇવਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਹੋਤਿ। ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਯ੍ਯ ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਛਨ੍ਨਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਅਯਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਘੋਸਿਤਾਰਾਮੇ ਸਤ੍ਥੁ ਚੇવ ਸਂવਣ੍ਣਿਤੋ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੋ ਚ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ, ਪਹੋਤਿ ਚ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਂ; ਅਤ੍ਥਿ ਚ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇ ਆਨਨ੍ਦੇ ਤਾવਤਿਕਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿ વਿਸ੍ਸਤ੍ਥਿ (?)। ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਛਨ੍ਨੋ ਸੇਨਾਸਨਂ ਸਂਸਾਮੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਯੇਨ ਕੋਸਮ੍ਬੀ ਘੋਸਿਤਾਰਾਮੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਛਨ੍ਨੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਏਕਮਿਦਾਹਂ , ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯਂ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਾਮਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖ੍વਾਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਅવਾਪੁਰਣਂ ਆਦਾਯ વਿਹਾਰੇਨ વਿਹਾਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਂ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਥੇਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚਂ – ‘ਓવਦਨ੍ਤੁ ਮਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਥੇਰਾ, ਅਨੁਸਾਸਨ੍ਤੁ ਮਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਥੇਰਾ, ਕਰੋਨ੍ਤੁ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ ਥੇਰਾ ਧਮ੍ਮਿਂ ਕਥਂ ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਮਂ, ਆવੁਸੋ, ਥੇਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘ਰੂਪਂ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਛਨ੍ਨ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਮਯ੍ਹਮ੍ਪਿ ਖੋ ਏਤਂ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’ਤਿ। ਅਥ ਚ ਪਨ ਮੇ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੇ ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੇ ਤਣ੍ਹਾਕ੍ਖਯੇ વਿਰਾਗੇ ਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਿ ਨਪ੍ਪਸੀਦਤਿ ਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਨਾਧਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਰਿਤਸ੍ਸਨਾ ਉਪਾਦਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਪਚ੍ਚੁਦਾવਤ੍ਤਤਿ ਮਾਨਸਂ – ‘ਅਥ ਕੋ ਚਰਹਿ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇવਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਹੋਤਿ। ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਯ੍ਯ ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ!
‘‘ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਆવੁਸੋ, ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਅਯਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਘੋਸਿਤਰਾਮੇ ਸਤ੍ਥੁ ਚੇવ ਸਂવਣ੍ਣਿਤੋ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੋ ਚ વਿਞ੍ਞੂਨਂ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ, ਪਹੋਤਿ ਚ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਂ ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਂ। ਅਤ੍ਥਿ ਚ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇ ਆਨਨ੍ਦੇ ਤਾવਤਿਕਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿ। ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ। ਓવਦਤੁ ਮਂ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ; ਅਨੁਸਾਸਤੁ ਮਂ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ; ਕਰੋਤੁ ਮੇ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਧਮ੍ਮਿਂ ਕਥਂ ਯਥਾਹਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਏਤ੍ਤਕੇਨਪਿ ਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਛਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਅਪਿ ਨਾਮ ਤਂ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਅਭਿਰਦ੍ਧਾ, ਤਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਆਯਸ੍ਮਾ ਛਨ੍ਨੋ ਆવਿ ਅਕਾਸਿ ਖੀਲਂ ਛਿਨ੍ਦਿ ਪਭਿਨ੍ਦਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰)। ਓਦਹਾવੁਸੋ, ਛਨ੍ਨ , ਸੋਤਂ; ਭਬ੍ਬੋਸਿ ਭਬ੍ਬੋ ਤ੍વਂ (ਕ॰) ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਛਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਾવਤਕੇਨੇવ ਤਾવਦੇવ (ਸੀ॰) ਉਲ਼ਾਰਂ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ – ‘‘ਭਬ੍ਬੋ ਕਿਰਸ੍ਮਿ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਛਨ੍ਨ, ਭਗવਤੋ ਸੁਤਂ, ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਚ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਚ੍ਚਾਨਗੋਤ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਓવਦਨ੍ਤਸ੍ਸ – ਦ੍વਯਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਖ੍વਾਯਂ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਲੋਕੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਅਤ੍ਥਿਤਞ੍ਚੇવ ਨਤ੍ਥਿਤਞ੍ਚ। ਲੋਕਸਮੁਦਯਂ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯਾ ਲੋਕੇ ਨਤ੍ਥਿਤਾ, ਸਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਲੋਕਨਿਰੋਧਂ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯਾ ਲੋਕੇ ਅਤ੍ਥਿਤਾ, ਸਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧੋ ਖ੍વਾਯਂ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਲੋਕੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਤਂ ਚਾਯਂ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਂ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਂ ਨ ਉਪੇਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ ਨਾਧਿਟ੍ਠਾਤਿ ‘ਅਤ੍ਤਾ ਮੇ’ਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ। ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਞਾਣਮੇવਸ੍ਸ ਏਤ੍ਥ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਮਤ੍ਥੀਤਿ ਖੋ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਅਯਮੇਕੋ ਅਨ੍ਤੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ। ਏਤੇ ਤੇ, ਕਚ੍ਚਾਨ, ਉਭੋ ਅਨ੍ਤੇ ਅਨੁਪਗਮ੍ਮ ਮਜ੍ਝੇਨ ਤਥਾਗਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ – ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ; ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਹੋਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤ੍વੇવ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ…ਪੇ॰… ਏવਮੇਤਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਏવਮੇਤਂ, ਆવੁਸੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਹੋਤਿ ਯੇਸਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ ਤਾਦਿਸਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਯੋ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮਾ ਓવਾਦਕਾ ਅਨੁਸਾਸਕਾ। ਇਦਞ੍ਚ ਪਨ ਮੇ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਆਨਨ੍ਦਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੋ ਅਭਿਸਮਿਤੋ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਰਾਹੁਲਸੁਤ੍ਤਂ
੯੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਰਾਹੁਲੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਰਾਹੁਲੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਰਾਹੁਲ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ … ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਰਾਹੁਲ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਦੁਤਿਯਰਾਹੁਲਸੁਤ੍ਤਂ
੯੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਰਾਹੁਲੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਪਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ વਿਧਾਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਰਾਹੁਲ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਰਾਹੁਲ , ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਪਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ વਿਧਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਥੇਰવਗ੍ਗੋ ਨવਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਿਸ੍ਸੋ ਯਮਕੋ, ਅਨੁਰਾਧੋ ਚ વਕ੍ਕਲਿ।
ਅਸ੍ਸਜਿ ਖੇਮਕੋ ਛਨ੍ਨੋ, ਰਾਹੁਲਾ ਅਪਰੇ ਦੁવੇ॥
੧੦. ਪੁਪ੍ਫવਗ੍ਗੋ
੧. ਨਦੀਸੁਤ੍ਤਂ
੯੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਦੀ ਪਬ੍ਬਤੇਯ੍ਯਾ ਓਹਾਰਿਨੀ ਦੂਰਙ੍ਗਮਾ ਸੀਘਸੋਤਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਉਭੋਸੁ ਤੀਰੇਸੁ ਉਭਤੋ ਤੀਰੇ (ਸੀ॰), ਉਭਤੋ ਤੀਰੇਸੁ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਕਾਸਾ ਚੇਪਿ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸੁ, ਤੇ ਨਂ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬੇਯ੍ਯੁਂ; ਕੁਸਾ ਚੇਪਿ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸੁ, ਤੇ ਨਂ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬੇਯ੍ਯੁਂ; ਪਬ੍ਬਜਾ ਬਬ੍ਬਜਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਚੇਪਿ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸੁ, ਤੇ ਨਂ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬੇਯ੍ਯੁਂ; ਬੀਰਣਾ ਚੇਪਿ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸੁ, ਤੇ ਨਂ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬੇਯ੍ਯੁਂ; ਰੁਕ੍ਖਾ ਚੇਪਿ ਜਾਤਾ ਅਸ੍ਸੁ, ਤੇ ਨਂ ਅਜ੍ਝੋਲਮ੍ਬੇਯ੍ਯੁਂ। ਤਸ੍ਸਾ ਪੁਰਿਸੋ ਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਕਾਸੇ ਚੇਪਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਤੇ ਪਲੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ। ਸੋ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਕੁਸੇ ਚੇਪਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਪਬ੍ਬਜੇ ਚੇਪਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਬੀਰਣੇ ਚੇਪਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਰੁਕ੍ਖੇ ਚੇਪਿ ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ, ਤੇ ਪਲੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ । ਸੋ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਕੋવਿਦੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਰੂਪਂ ਪਲੁਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ , વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਲੁਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ ਤਤੋਨਿਦਾਨਂ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਪੁਪ੍ਫਸੁਤ੍ਤਂ
੯੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇਨ વਿવਦਾਮਿ, ਲੋਕੋવ ਮਯਾ વਿવਦਤਿ। ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮવਾਦੀ ਕੇਨਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ વਿવਦਤਿ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ, ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ’’।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ, ਯਮਹਂ ‘ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ? ਰੂਪਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ; ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ; ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ; ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ’’।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ, ਯਮਹਂ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ; ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ; ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤ੍ਥਿਸਮ੍ਮਤਂ ਲੋਕੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ; ਅਹਮ੍ਪਿ ਤਂ ‘ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਦਾਮਿ’’।
‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਅਭਿਸਮੇਤਿ; ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਦੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ વਿવਰਤਿ વਿਭਜਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਦੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ વਿવਰਤਿ વਿਭਜਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੋ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਦੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ વਿવਰਤਿ વਿਭਜਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ।
‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਏવਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਯਮਾਨੇ ਦੇਸਿਯਮਾਨੇ ਪਞ੍ਞਪਿਯਮਾਨੇ ਪਟ੍ਠਪਿਯਮਾਨੇ વਿવਰਿਯਮਾਨੇ વਿਭਜਿਯਮਾਨੇ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਯਮਾਨੇ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਮਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਾਲਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਂ ਅਨ੍ਧਂ ਅਚਕ੍ਖੁਕਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਿਨ੍ਤਿ ਕਰੋਮਿ! વੇਦਨਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੋ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਲੋਕਧਮ੍ਮੋ ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ ਦੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਤਿ વਿવਰਤਿ વਿਭਜਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤਿ।
‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਏવਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਯਮਾਨੇ ਦੇਸਿਯਮਾਨੇ ਪਞ੍ਞਪਿਯਮਾਨੇ ਪਟ੍ਠਪਿਯਮਾਨੇ વਿવਰਿਯਮਾਨੇ વਿਭਜਿਯਮਾਨੇ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਯਮਾਨੇ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਮਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਾਲਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਂ ਅਨ੍ਧਂ ਅਚਕ੍ਖੁਕਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਿਨ੍ਤਿ ਕਰੋਮਿ!
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪ੍ਪਲਂ વਾ ਪਦੁਮਂ વਾ ਪੁਣ੍ਡਰੀਕਂ વਾ ਉਦਕੇ ਜਾਤਂ ਉਦਕੇ ਸਂવਡ੍ਢਂ ਉਦਕਾ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮ੍ਮ ਠਾਤਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਂ (ਕ॰) ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਂ ਉਦਕੇਨ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕੇ ਜਾਤੋ ਲੋਕੇ ਸਂવਡ੍ਢੋ ਲੋਕਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ વਿਹਰਤਿ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤੋ ਲੋਕੇਨਾ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੂਪਮਸੁਤ੍ਤਂ
੯੫. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਅਯੁਜ੍ਝਾਯਂ ਅਯੋਜ੍ਝਾਯਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) વਿਹਰਤਿ ਗਙ੍ਗਾਯ ਨਦਿਯਾ ਤੀਰੇ। ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ –
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਯਂ ਗਙ੍ਗਾ ਨਦੀ ਮਹਨ੍ਤਂ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਂ ਆવਹੇਯ੍ਯ। ਤਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਨਿਜ੍ਝਾਯੇਯ੍ਯ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੇ ਸਾਰੋ? ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ , ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪੇ ਸਾਰੋ?
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਰਦਸਮਯੇ ਥੁਲ੍ਲਫੁਸਿਤਕੇ ਦੇવੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਉਦਕੇ ਉਦਕਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ਂ ਉਦਕਬੁਬ੍ਬੁਲ਼ਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਚ। ਤਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਨਿਜ੍ਝਾਯੇਯ੍ਯ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਦਕਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੇ ਸਾਰੋ? ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾਯ ਸਾਰੋ?
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਮਾਸੇ ਠਿਤੇ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇ ਕਾਲੇ ਮਰੀਚਿਕਾ ਫਨ੍ਦਤਿ। ਤਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਨਿਜ੍ਝਾਯੇਯ੍ਯ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਰੀਚਿਕਾਯ ਸਾਰੋ? ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰…।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਸਾਰਤ੍ਥਿਕੋ ਸਾਰਗવੇਸੀ ਸਾਰਪਰਿਯੇਸਨਂ ਚਰਮਾਨੋ ਤਿਣ੍ਹਂ ਕੁਠਾਰਿਂ ਕੁਧਾਰਿਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਕ॰) ਆਦਾਯ વਨਂ ਪવਿਸੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਮਹਨ੍ਤਂ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਉਜੁਂ ਨવਂ ਅਕੁਕ੍ਕੁਕਜਾਤਂ ਅਕੁਕ੍ਕਜਾਤਂ (ਕ॰ ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਅਕੁਸਜਾਤਂ (ਕ॰ ਸੀ॰), ਅਕੁਕ੍ਕੁਜਕਜਾਤਂ (ਕ॰)। ਤਮੇਨਂ ਮੂਲੇ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ; ਮੂਲੇ ਛੇਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗੇ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ, ਅਗ੍ਗੇ ਛੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤવਟ੍ਟਿਂ વਿਨਿਬ੍ਭੁਜੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤવਟ੍ਟਿਂ વਿਨਿਬ੍ਭੁਜਨ੍ਤੋ ਫੇਗ੍ਗੁਮ੍ਪਿ ਨਾਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਕੁਤੋ ਸਾਰਂ! ਤਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਨਿਜ੍ਝਾਯੇਯ੍ਯ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਾਰੋ? ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ…ਪੇ॰… ਯੇ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਾਰੋ?
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾਯਾਕਾਰੋ વਾ ਮਾਯਾਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਚਤੁਮਹਾਪਥੇ ਚਾਤੁਮ੍ਮਹਾਪਥੇ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਮਾਯਂ વਿਦਂਸੇਯ੍ਯ। ਤਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ ਨਿਜ੍ਝਾਯੇਯ੍ਯ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯੇਯ੍ਯ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾਯਾਯ ਸਾਰੋ? ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤੋ ਰਿਤ੍ਤਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਤੁਚ੍ਛਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ, ਅਸਾਰਕਞ੍ਞੇવ ਖਾਯਤਿ। ਕਿਞ੍ਹਿ ਸਿਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਾਰੋ?
‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ… ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ … વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ’’।
ਇਦਮવੋਚ ਭਗવਾ। ਇਦਂ વਤ੍વਾਨ ਸੁਗਤੋ ਅਥਾਪਰਂ ਏਤਦવੋਚ ਸਤ੍ਥਾ –
‘‘ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੂਪਮਂ ਰੂਪਂ, વੇਦਨਾ ਬੁਬ੍ਬੁਲ਼ੂਪਮਾ ਬੁਬ੍ਬੁਲੂਪਮਾ (ਸੀ॰), ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੋਪਮਾ (ਕ॰)।
ਮਰੀਚਿਕੂਪਮਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕਦਲੂਪਮਾ।
ਮਾਯੂਪਮਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੇਸਿਤਾਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਨਾ॥
‘‘ਯਥਾ ਯਥਾ ਨਿਜ੍ਝਾਯਤਿ, ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਤਿ।
ਰਿਤ੍ਤਕਂ ਤੁਚ੍ਛਕਂ ਹੋਤਿ, ਯੋ ਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਯੋਨਿਸੋ॥
‘‘ਇਮਞ੍ਚ ਕਾਯਂ ਆਰਬ੍ਭ, ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੇਨ ਦੇਸਿਤਂ।
ਪਹਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਰੂਪਂ ਪਸ੍ਸਥ ਪਸ੍ਸੇਥ (ਸੀ॰) ਛਡ੍ਡਿਤਂ॥
‘‘ਆਯੁ ਉਸ੍ਮਾ ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਦਾ ਕਾਯਂ ਜਹਨ੍ਤਿਮਂ।
ਅਪવਿਦ੍ਧੋ ਅਪવਿਟ੍ਠੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਤਦਾ ਸੇਤਿ, ਪਰਭਤ੍ਤਂ ਅਚੇਤਨਂ॥
‘‘ਏਤਾਦਿਸਾਯਂ ਸਨ੍ਤਾਨੋ, ਮਾਯਾਯਂ ਬਾਲਲਾਪਿਨੀ।
વਧਕੋ ਏਸ ਅਕ੍ਖਾਤੋ, ਸਾਰੋ ਏਤ੍ਥ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ॥
‘‘ਏવਂ ਖਨ੍ਧੇ ਅવੇਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ।
ਦਿવਾ વਾ ਯਦਿ વਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਪਟਿਸ੍ਸਤੋ॥
‘‘ਜਹੇਯ੍ਯ ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਗਂ, ਕਰੇਯ੍ਯ ਸਰਣਤ੍ਤਨੋ।
ਚਰੇਯ੍ਯਾਦਿਤ੍ਤਸੀਸੋવ, ਪਤ੍ਥਯਂ ਅਚ੍ਚੁਤਂ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ॥ ਤਤਿਯਂ।
੪. ਗੋਮਯਪਿਣ੍ਡਸੁਤ੍ਤਂ
੯੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ ਯਾ વੇਦਨਾ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਨ੍ਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ, ਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ , ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਗੋਮਯਪਿਣ੍ਡਂ ਪਾਣਿਨਾ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਏਤ੍ਤਕੋਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਤ੍ਤਭਾવਪਟਿਲਾਭੋ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਏਤ੍ਤਕੋ ਚੇਪਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਤ੍ਤਭਾવਪਟਿਲਾਭੋ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ, ਨਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਏਤ੍ਤਕੋਪਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਟਿਲਾਭੋ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ।
‘‘ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿਂ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਨਗਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਕੁਸਾવਤੀ ਰਾਜਧਾਨਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਪਾਸਾਦਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਧਮ੍ਮਪਾਸਾਦਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਕੂਟਾਗਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਮਹਾਬ੍ਯੂਹਕੂਟਾਗਾਰਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ ਮਹਾવਿਯੂਹਕੂਟਾਗਾਰਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੬੩)। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਦਨ੍ਤਮਯਾਨਿ ਸਾਰਮਯਾਨਿ ਸੋવਣ੍ਣਮਯਾਨਿ ਗੋਣਕਤ੍ਥਤਾਨਿ ਪਟਿਕਤ੍ਥਤਾਨਿ ਪਟਲਿਕਤ੍ਥਤਾਨਿ ਕਦਲਿਮਿਗਪવਰਪਚ੍ਚਤ੍ਥਰਣਾਨਿ ਕਾਦਲਿਮਿਗਪવਰਪਚ੍ਚਤ੍ਥਰਣਾਨਿ (ਸੀ॰) ਸਉਤ੍ਤਰਚ੍ਛਦਾਨਿ ਉਭਤੋਲੋਹਿਤਕੂਪਧਾਨਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਨਾਗਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਸੋવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰਾਨਿ ਸੋવਣ੍ਣਦ੍ਧਜਾਨਿ ਹੇਮਜਾਲਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਨਿ ਉਪੋਸਥਨਾਗਰਾਜਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਅਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਸੋવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰਾਨਿ ਸੋવਣ੍ਣਦ੍ਧਜਾਨਿ ਹੇਮਜਾਲਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਨਿ વਲਾਹਕਅਸ੍ਸਰਾਜਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਰਥਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਸੋવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰਾਨਿ ਸੋવਣ੍ਣਦ੍ਧਜਾਨਿ ਹੇਮਜਾਲਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਨਿ વੇਜਯਨ੍ਤਰਥਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰਞ੍ਞੋ ਸਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸ ਮੁਦ੍ਧਾવਸਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਮਣਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਮਣਿਰਤਨਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਇਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਸੁਭਦ੍ਦਾਦੇવਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਖਤ੍ਤਿਯਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਅਨੁਯਨ੍ਤਾਨਿ ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਧੇਨੁਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਦੁਕੂਲਸਨ੍ਦਨਾਨਿ ਕਂਸੂਪਧਾਰਣਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਚਤੁਰਾਸੀਤਿવਤ੍ਥਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ ਖੋਮਸੁਖੁਮਾਨਿ ਕੋਸੇਯ੍ਯਸੁਖੁਮਾਨਿ ਕਮ੍ਬਲਸੁਖੁਮਾਨਿ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕਸੁਖੁਮਾਨਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਥਾਲਿਪਾਕਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ; ਸਾਯਂ ਪਾਤਂ ਭਤ੍ਤਾਭਿਹਾਰੋ ਅਭਿਹਰਿਯਿਤ੍ਥ।
‘‘ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਨਗਰਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕਞ੍ਞੇવ ਤਂ ਨਗਰਂ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਅਜ੍ਝਾવਸਾਮਿ – ਕੁਸਾવਤੀ ਰਾਜਧਾਨੀ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਾਸਾਦਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕੋਯੇવ ਸੋ ਪਾਸਾਦੋ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਅਜ੍ਝਾવਸਾਮਿ – ਧਮ੍ਮੋ ਪਾਸਾਦੋ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਕੂਟਾਗਾਰਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕਞ੍ਞੇવ ਤਂ ਕੂਟਾਗਾਰਂ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਅਜ੍ਝਾવਸਾਮਿ – ਮਹਾਬ੍ਯੂਹਂ ਕੂਟਾਗਾਰਂ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕੋਯੇવ ਸੋ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੋ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਾਮਿ – ਦਨ੍ਤਮਯੋ વਾ ਸਾਰਮਯੋ વਾ ਸੋવਣ੍ਣਮਯੋ વਾ ਰੂਪਿਯਮਯੋ વਾ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਨਾਗਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕੋਯੇવ ਸੋ ਨਾਗੋ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਅਭਿਰੁਹਾਮਿ – ਉਪੋਸਥੋ ਨਾਗਰਾਜਾ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਅਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕੋਯੇવ ਸੋ ਅਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਅਭਿਰੁਹਾਮਿ – વਲਾਹਕੋ ਅਸ੍ਸਰਾਜਾ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਰਥਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕੋਯੇવ ਸੋ ਰਥੋ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਅਭਿਰੁਹਾਮਿ – વੇਜਯਨ੍ਤੋ ਰਥੋ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਇਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕਾਯੇવ ਸਾ ਇਤ੍ਥੀ ਹੋਤਿ ਯਾ ਮਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਤਿ – ਖਤ੍ਤਿਯਾਨੀ વਾ વੇਲਾਮਿਕਾ વਾ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ વਤ੍ਥਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕਞ੍ਞੇવ ਤਂ વਤ੍ਥਯੁਗਂ ਹੋਤਿ ਯਮਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ ਪਰਿਦਹਾਮਿ – ਖੋਮਸੁਖੁਮਂ વਾ ਕੋਸੇਯ੍ਯਸੁਖੁਮਂ વਾ ਕਮ੍ਬਲਸੁਖੁਮਂ વਾ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕਸੁਖੁਮਂ વਾ। ਤੇਸਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਥਾਲਿਪਾਕਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕੋਯੇવ ਸੋ ਥਾਲਿਪਾਕੋ ਹੋਤਿ ਯਤੋ ਨਾਲ਼ਿਕੋਦਨਪਰਮਂ ਭੁਞ੍ਜਾਮਿ ਤਦੁਪਿਯਞ੍ਚ ਸੂਪੇਯ੍ਯਂ ਸੂਪਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰)। ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਤੀਤਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ વਿਪਰਿਣਤਾ। ਏવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਏવਂ ਅਦ੍ਧੁવਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਏવਂ ਅਨਸ੍ਸਾਸਿਕਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਯਾવਞ੍ਚਿਦਂ , ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਲਮੇવ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਤੁਂ, ਅਲਂ વਿਰਜ੍ਜਿਤੁਂ, ਅਲਂ વਿਮੁਚ੍ਚਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਨਖਸਿਖਾਸੁਤ੍ਤਂ
੯੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ ਯਾ વੇਦਨਾ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਯੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਨ੍ਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ, ਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ…ਪੇ॰… ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਨਖਸਿਖਾਯਂ ਪਂਸੁਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਏਤ੍ਤਕਂ ਚੇਪਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ’’।
‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વੇਦਨਾ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਏਤ੍ਤਕਾ ਚੇਪਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વੇਦਨਾ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਨ ਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਏਤ੍ਤਕਾਪਿ વੇਦਨਾ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ।
‘‘ਏਤ੍ਤਕਾਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਞ੍ਞਾ ਨਤ੍ਥਿ…ਪੇ॰… ਏਤ੍ਤਕਾਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਕਾ ਚੇਪਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਭવਿਸ੍ਸਂਸੁ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਨ ਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਏਤ੍ਤਕਾਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਾ ਧੁવਾ ਸਸ੍ਸਤਾ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ।
‘‘ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭવਿਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਨ ਯਿਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯੇਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਸੁਦ੍ਧਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੯੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ, ਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ? ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਯਂ ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ ਧੁવਂ ਸਸ੍ਸਤਂ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ ਸਸ੍ਸਤਿਸਮਂ ਤਥੇવ ਠਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਗਦ੍ਦੁਲਬਦ੍ਧਸੁਤ੍ਤਂ
੯੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਅਨਮਤਗ੍ਗੋਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂਸਾਰੋ। ਪੁਬ੍ਬਾ ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤਂ। ਹੋਤਿ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੋ ਯਂ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਉਸ੍ਸੁਸ੍ਸਤਿ વਿਸੁਸ੍ਸਤਿ ਨ ਭવਤਿ; ਨ ਤ੍વੇવਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਂ વਦਾਮਿ। ਹੋਤਿ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੋ ਯਂ ਸਿਨੇਰੁ ਪਬ੍ਬਤਰਾਜਾ ਡਯ੍ਹਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਨ ਭવਤਿ; ਨ ਤ੍વੇવਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਂ વਦਾਮਿ। ਹੋਤਿ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੋ ਯਂ ਮਹਾਪਥવੀ ਡਯ੍ਹਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤਿ ਨ ਭવਤਿ; ਨ ਤ੍વੇવਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਿਰਿਯਂ વਦਾਮਿ’’।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾ ਗਦ੍ਦੁਲਬਦ੍ਧੋ ਗਦ੍ਦੂਲਬਨ੍ਧੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਦਲ਼੍ਹੇ ਖੀਲੇ વਾ ਥਮ੍ਭੇ વਾ ਉਪਨਿਬਦ੍ਧੋ ਤਮੇવ ਖੀਲਂ વਾ ਥਮ੍ਭਂ વਾ ਅਨੁਪਰਿਧਾવਤਿ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ…ਪੇ॰… ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਸੋ ਰੂਪਞ੍ਞੇવ ਅਨੁਪਰਿਧਾવਤਿ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, વੇਦਨਞ੍ਞੇવ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਞ੍ਞੇવ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਯੇવ… વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਞੇવ ਅਨੁਪਰਿਧਾવਤਿ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਰੂਪਂ ਅਨੁਪਰਿਧਾવਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਂ, વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨੁਪਰਿਧਾવਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਮ੍ਹਾ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨਾਯ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਹਾ, ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ। ‘ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮਿ’’।
‘‘ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ…ਪੇ॰… ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ, ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਨ વੇਦਨਂ… ਨ ਸਞ੍ਞਂ… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਸੋ ਰੂਪਂ ਨਾਨੁਪਰਿਧਾવਤਿ ਨਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਾਨੁਪਰਿਧਾવਤਿ ਨਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਰੂਪਂ ਅਨਨੁਪਰਿਧਾવਂ ਅਨਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਂ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਨੁਪਰਿਧਾવਂ ਅਨਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਂ; ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ। ‘ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਦੁਤਿਯਗਦ੍ਦੁਲਬਦ੍ਧਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਅਨਮਤਗ੍ਗੋਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂਸਾਰੋ। ਪੁਬ੍ਬਾ ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾ ਗਦ੍ਦੁਲਬਦ੍ਧੋ ਦਲ਼੍ਹੇ ਖੀਲੇ વਾ ਥਮ੍ਭੇ વਾ ਉਪਨਿਬਦ੍ਧੋ। ਸੋ ਗਚ੍ਛਤਿ ਚੇਪਿ ਤਮੇવ ਖੀਲਂ વਾ ਥਮ੍ਭਂ વਾ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ; ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਚੇਪਿ ਤਮੇવ ਖੀਲਂ વਾ ਥਮ੍ਭਂ વਾ ਉਪਤਿਟ੍ਠਤਿ; ਨਿਸੀਦਤਿ ਚੇਪਿ ਤਮੇવ ਖੀਲਂ વਾ ਥਮ੍ਭਂ વਾ ਉਪਨਿਸੀਦਤਿ; ਨਿਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇਪਿ ਤਮੇવ ਖੀਲਂ વਾ ਥਮ੍ਭਂ વਾ ਉਪਨਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਸੋ ਗਚ੍ਛਤਿ ਚੇਪਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ; ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਚੇਪਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਤਿਟ੍ਠਤਿ; ਨਿਸੀਦਤਿ ਚੇਪਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਨਿਸੀਦਤਿ; ਨਿਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇਪਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਨਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ – ‘ਦੀਘਰਤ੍ਤਮਿਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਰਾਗੇਨ ਦੋਸੇਨ ਮੋਹੇਨਾ’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਕਿਲੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਚਿਤ੍ਤવੋਦਾਨਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਰਣਂ ਨਾਮ ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਤਮ੍ਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਰਣਂ ਨਾਮ ਚਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਿਤਂ। ਤੇਨਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਰਣੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਚਿਤ੍ਤਤਰਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ – ‘ਦੀਘਰਤ੍ਤਮਿਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਰਾਗੇਨ ਦੋਸੇਨ ਮੋਹੇਨਾ’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਕਿਲੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਚਿਤ੍ਤવੋਦਾਨਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਨਾਹਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਨਿਕਾਯਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾ ਪਾਣਾ, ਤੇਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾ ਪਾਣਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤਿਤਾ, ਤੇਹਿਪਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇਹਿ ਪਾਣੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਞੇવ ਚਿਤ੍ਤਤਰਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ ਸਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ – ‘ਦੀਘਰਤ੍ਤਮਿਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਰਾਗੇਨ ਦੋਸੇਨ ਮੋਹੇਨਾ’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਕਿਲੇਸਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਚਿਤ੍ਤવੋਦਾਨਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰਜਕੋ વਾ ਚਿਤ੍ਤਕਾਰਕੋ વਾ ਰਜਨਾਯ વਾ ਲਾਖਾਯ વਾ ਹਲਿਦ੍ਦਿਯਾ વਾ ਨੀਲਿਯਾ વਾ ਮਞ੍ਜਿਟ੍ਠਾਯ ਮਞ੍ਜੇਟ੍ਠਾਯ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰), ਮਞ੍ਜੇਟ੍ਠਿਯਾ (ਪੀ॰) વਾ ਸੁਪਰਿਮਟ੍ਠੇ ਫਲਕੇ વਾ ਭਿਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਦੁਸ੍ਸਪਟ੍ਟੇ વਾ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪਂ વਾ ਪੁਰਿਸਰੂਪਂ વਾ ਅਭਿਨਿਮ੍ਮਿਨੇਯ੍ਯ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਿਂ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਞ੍ਞੇવ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ, વੇਦਨਞ੍ਞੇવ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਞ੍ਞੇવ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਯੇવ… વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਞੇવ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. વਾਸਿਜਟਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਜਾਨਤੋ ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਸ੍ਸਤੋ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਂ વਦਾਮਿ, ਨੋ ਅਜਾਨਤੋ ਨੋ ਅਪਸ੍ਸਤੋ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਿਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ? ‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ વੇਦਨਾ… ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’ਤਿ – ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੋ ਹੋਤਿ’’।
‘‘ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅਨਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਹਰਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹੋ વਤ ਮੇ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਨੇવ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ‘ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ’ ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਿਸ੍ਸ ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ? ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ, ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਨਂ, ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ, ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ, ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਬਲਾਨਂ, ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ, ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਦ੍વਾਦਸ વਾ। ਤਾਨਸ੍ਸੁ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨਿ, ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਸੇਦਿਤਾਨਿ, ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਨਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਸ੍ਸਾ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹੋ, વਤ ਮੇ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ਪਾਦਨਖਸਿਖਾਯ વਾ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕੇਨ વਾ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਅਭਬ੍ਬਾવ ਤੇ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ਪਾਦਨਖਸਿਖਾਯ વਾ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕੇਨ વਾ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਜ੍ਜਿਤੁਂ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਤਥਾ ਹਿ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਦ੍વਾਦਸ વਾ; ਤਾਨਿ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨਿ, ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਸੇਦਿਤਾਨਿ, ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਨਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅਨਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਹਰਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹੋ, વਤ ਮੇ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਨੇવ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ‘ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ’ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਿਸ੍ਸ ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ? ਅਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ…ਪੇ॰… ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ।
‘‘ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਹਰਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹੋ વਤ ਮੇ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ‘ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ’ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਿਸ੍ਸ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ? ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਨਂ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਬਲਾਨਂ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਦ੍વਾਦਸ વਾ। ਤਾਨਸ੍ਸੁ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਸੇਦਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਨਿ । ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਸ੍ਸਾ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਨ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹੋ વਤ ਮੇ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ਪਾਦਨਖਸਿਖਾਯ વਾ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕੇਨ વਾ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁ’ਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਭਬ੍ਬਾવ ਤੇ ਕੁਕ੍ਕੁਟਪੋਤਕਾ ਪਾਦਨਖਸਿਖਾਯ વਾ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕੇਨ વਾ ਅਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਸੋਤ੍ਥਿਨਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਭਿਜ੍ਜਿਤੁਂ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਤਥਾ ਹਿ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਅਣ੍ਡਾਨਿ ਅਟ੍ਠ વਾ ਦਸ વਾ ਦ੍વਾਦਸ વਾ; ਤਾਨਸ੍ਸੁ ਕੁਕ੍ਕੁਟਿਯਾ ਸਮ੍ਮਾ ਅਧਿਸਯਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਸੇਦਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਨਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਹਰਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਅਹੋ વਤ ਮੇ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ‘ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ’ਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਿਸ੍ਸ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ? ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ…ਪੇ॰… ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਲਗਣ੍ਡਸ੍ਸ વਾ ਪਲਗਣ੍ਡਨ੍ਤੇવਾਸਿਸ੍ਸ વਾ વਾਸਿਜਟੇ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤੇવ ਅਙ੍ਗੁਲਿਪਦਾਨਿ ਦਿਸ੍ਸਤਿ ਅਙ੍ਗੁਟ੍ਠਪਦਂ। ਨੋ ਚ ਖ੍વਸ੍ਸ ਏવਂ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ – ‘ਏਤ੍ਤਕਂ વਤ ਮੇ ਅਜ੍ਜ વਾਸਿਜਟਸ੍ਸ ਖੀਣਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਹਿਯ੍ਯੋ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਪਰੇ’ਤਿ। ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਖੀਣੇ ਖੀਣਨ੍ਤ੍વੇવ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਹਰਤੋ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ ਏવਂ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ – ‘ਏਤ੍ਤਕਂ વਤ ਮੇ ਅਜ੍ਜ ਆਸવਾਨਂ ਖੀਣਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਹਿਯ੍ਯੋ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਪਰੇ’ਤਿ, ਅਥ ਖ੍વਸ੍ਸ ਖੀਣੇ ਖੀਣਨ੍ਤ੍વੇવ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਮੁਦ੍ਦਿਕਾਯ ਨਾવਾਯ વੇਤ੍ਤਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧਾਯ વਸ੍ਸਮਾਸਾਨਿ ਉਦਕੇ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਹੇਮਨ੍ਤਿਕੇਨ ਥਲਂ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਯ વਾਤਾਤਪਪਰੇਤਾਨਿ વੇਤ੍ਤਬਨ੍ਧਨਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਪਾવੁਸਕੇਨ ਮੇਘੇਨ ਅਭਿਪ੍ਪવੁਟ੍ਠਾਨਿ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨ੍ਤਿ ਪੂਤਿਕਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਿਹਰਤੋ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨ੍ਤਿ ਪੂਤਿਕਾਨਿ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਮਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਭવਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ’’।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਰਦਸਮਯੇ ਕਸ੍ਸਕੋ ਮਹਾਨਙ੍ਗਲੇਨ ਕਸਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਮੂਲਸਨ੍ਤਾਨਕਾਨਿ ਸਮ੍ਪਦਾਲੇਨ੍ਤੋ ਕਸਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਮਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਭવਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਬ੍ਬਜਲਾਯਕੋ ਪਬ੍ਬਜਂ ਲਾਯਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਓਧੁਨਾਤਿ ਨਿਦ੍ਧੁਨਾਤਿ ਨਿਚ੍ਛੋਟੇਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਮਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਮ੍ਬਪਿਣ੍ਡਿਯਾ વਣ੍ਟਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਯ ਯਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਅਮ੍ਬਾਨਿ વਣ੍ਟਪਟਿਬਨ੍ਧਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਤਾਨਿ ਤਦਨ੍વਯਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਭਾવਿਤਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੂਟਾਗਾਰਸ੍ਸ ਯਾ ਕਾਚਿ ਗੋਪਾਨਸਿਯੋ ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਕੂਟਙ੍ਗਮਾ ਕੂਟਨਿਨ੍ਨਾ ਕੂਟਸਮੋਸਰਣਾ, ਕੂਟਂ ਤਾਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਭਾવਿਤਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਮੂਲਗਨ੍ਧਾ ਕਾਲ਼ਾਨੁਸਾਰਿਗਨ੍ਧੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਾਰਗਨ੍ਧਾ, ਲੋਹਿਤਚਨ੍ਦਨਂ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧਾ, વਸ੍ਸਿਕਂ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਕੁਟ੍ਟਰਾਜਾਨੋ ਕੁਡ੍ਡਰਾਜਾਨੋ (ਸੀ॰), ਸਬ੍ਬੇਤੇ ਰਞ੍ਞੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸ੍ਸ ਅਨੁਯਨ੍ਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਰਾਜਾ ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਾ ਕਾਚਿ ਤਾਰਕਰੂਪਾਨਂ ਪਭਾ, ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਚਨ੍ਦਿਮਪ੍ਪਭਾਯ ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿਂ, ਚਨ੍ਦਪ੍ਪਭਾ ਤਾਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਰਦਸਮਯੇ વਿਦ੍ਧੇ વਿਗਤવਲਾਹਕੇ ਦੇવੇ ਆਦਿਚ੍ਚੋ ਨਤਂ ਅਬ੍ਭੁਸ੍ਸਕ੍ਕਮਾਨੋ, ਸਬ੍ਬਂ ਆਕਾਸਗਤਂ ਤਮਗਤਂ ਅਭਿવਿਹਚ੍ਚ ਭਾਸਤੇ ਚ ਤਪਤੇ ਚ વਿਰੋਚਤੇ ਚ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਮਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਭવਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ।
‘‘ਕਥਂ ਭਾવਿਤਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਕਥਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਮਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤਿ? ‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ; ਇਤਿ વੇਦਨਾ… ਇਤਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਇਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਇਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ’ਤਿ – ਏવਂ ਭਾવਿਤਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਮਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਭવਰਾਗਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਂ ਸਮੂਹਨਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਪੁਪ੍ਫવਗ੍ਗੋ ਦਸਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਨਦੀ ਪੁਪ੍ਫਞ੍ਚ ਫੇਣਞ੍ਚ, ਗੋਮਯਞ੍ਚ ਨਖਾਸਿਖਂ।
ਸੁਦ੍ਧਿਕਂ ਦ੍વੇ ਚ ਗਦ੍ਦੁਲਾ, વਾਸੀਜਟਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਤਿ॥
ਮਜ੍ਝਿਮਪਣ੍ਣਾਸਕੋ ਸਮਤ੍ਤੋ।
ਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝਿਮਪਣ੍ਣਾਸਕਸ੍ਸ વਗ੍ਗੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਉਪਯੋ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਚ, ਖਜ੍ਜਨੀ ਥੇਰਸવ੍ਹਯਂ।
ਪੁਪ੍ਫવਗ੍ਗੇਨ ਪਣ੍ਣਾਸ, ਦੁਤਿਯੋ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥
੧੧. ਅਨ੍ਤવਗ੍ਗੋ
੧. ਅਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨ੍ਤਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਸਕ੍ਕਾਯਨ੍ਤੋ , ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਨ੍ਤੋ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਨ੍ਤੋ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪ੍ਪਟਿਪਦਨ੍ਤੋ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨ੍ਤੋ? ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨ੍ਤੋ’’।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਨ੍ਤੋ? ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ, ਭવਤਣ੍ਹਾ, વਿਭવਤਣ੍ਹਾ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਨ੍ਤੋ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਨ੍ਤੋ? ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ ਚਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਮੁਤ੍ਤਿ ਅਨਾਲਯੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਨ੍ਤੋ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪ੍ਪਟਿਪਦਨ੍ਤੋ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਪ੍ਪਟਿਪਦਨ੍ਤੋ । ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਨ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ? ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ? ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ…ਪੇ॰… ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ, ਭવਤਣ੍ਹਾ, વਿਭવਤਣ੍ਹਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ? ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ ਚਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਮੁਤ੍ਤਿ ਅਨਾਲਯੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ। ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਸਕ੍ਕਾਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਸਕ੍ਕਾਯਞ੍ਚ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯੋ? ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ । ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯੋ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯੋ? ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ…ਪੇ॰… ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ, ਭવਤਣ੍ਹਾ, વਿਭવਤਣ੍ਹਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯੋ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧੋ? ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧੋ। ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਕ੍ਕਾਯਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਰਿਞ੍ਞਞ੍ਚ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾવਿਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਂ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ। વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਦੋਸਕ੍ਖਯੋ, ਮੋਹਕ੍ਖਯੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾવੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ? ਅਰਹਾਤਿਸ੍ਸ વਚਨੀਯਂ। ਯ੍વਾਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਏવਂਨਾਮੋ ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾવੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਸਮਣਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਦੁਤਿਯਸਮਣਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸੁਤ੍ਤਂ
੧੦੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਤੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯਤੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਾਯਨੋ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਅਰਹਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਤੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ વੁਸਿਤવਾ ਕਤਕਰਣੀਯੋ ਓਹਿਤਭਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਸਦਤ੍ਥੋ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਭવਸਂਯੋਜਨੋ ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਛਨ੍ਦਪ੍ਪਹਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਪਹੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਂ ਅਨਭਾવਂਕਤਂ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਂ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਹੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਂ ਅਨਭਾવਂਕਤਂ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਦੁਤਿਯਛਨ੍ਦਪ੍ਪਹਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਰੂਪੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ, ਤੇ ਪਜਹਥ । ਏવਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਪਹੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਂ…ਪੇ॰… વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਹੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ। વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੁਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ, ਤੇ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਹੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਂ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਂ ਅਨਭਾવਂਕਤਂ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਅਨ੍ਤવਗ੍ਗੋ ਏਕਾਦਸਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਸਕ੍ਕਾਯੋ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਸਮਣਾ ਦੁવੇ।
ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਅਰਹਾ ਚ, ਦੁવੇ ਚ ਛਨ੍ਦਪ੍ਪਹਾਨਾਤਿ॥
੧੨. ਧਮ੍ਮਕਥਿਕવਗ੍ਗੋ
੧. ਅવਿਜ੍ਜਾਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; વੇਦਨਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. વਿਜ੍ਜਾਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વਿਜ੍ਜਾ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ? ‘‘ਰੂਪਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ ‘ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। ਰੂਪਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। ਰੂਪਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। વੇਦਨਾਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਦੁਤਿਯਧਮ੍ਮਕਥਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਰੂਪਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। ਰੂਪਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। ਰੂਪਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। વੇਦਨਾਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ‘ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯ। વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ વਿਰਾਗਾ ਨਿਰੋਧਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ’ਤਿ ਅਲਂ વਚਨਾਯਾ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਬਨ੍ਧਨਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਦਸ੍ਸਾવੀ…ਪੇ॰… ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਅવਿਨੀਤੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਸਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਅਤੀਰਦਸ੍ਸੀ ਅਪਾਰਦਸ੍ਸੀ, ਬਦ੍ਧੋ ਜੀਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਜਾਯਤਿ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਬਦ੍ਧੋ ਜਾਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਜੀਯਤਿ (ਸੀ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰) ਬਦ੍ਧੋ ਮੀਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਅਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… વੇਦਨਾਯ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ વੇਦਨਾਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਸਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਅਤੀਰਦਸ੍ਸੀ ਅਪਾਰਦਸ੍ਸੀ, ਬਦ੍ਧੋ ਜੀਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਮੀਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਅਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ વਿਞ੍ਞਾਣਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਸਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਅਤੀਰਦਸ੍ਸੀ ਅਪਾਰਦਸ੍ਸੀ, ਬਦ੍ਧੋ ਜੀਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਮੀਯਤਿ ਬਦ੍ਧੋ ਅਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਗਚ੍ਛਤਿ’’।
‘‘ਸੁਤવਾ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਿਯਾਨਂ ਦਸ੍ਸਾવੀ…ਪੇ॰… ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਧਮ੍ਮੇ ਸੁવਿਨੀਤੋ ਨ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਰੂਪવਨ੍ਤਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ; ਨ ਅਤ੍ਤਨਿ વਾ ਰੂਪਂ, ਨ ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਨ ਰੂਪਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ, ਨ ਸਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ, ਤੀਰਦਸ੍ਸੀ, ਪਾਰਦਸ੍ਸੀ; ‘ਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਨ વੇਦਨਂ ਅਤ੍ਤਤੋ…ਪੇ॰… ਨ ਸਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਤੋ…ਪੇ॰… ਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਤ੍ਤਤੋ…ਪੇ॰… ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ, ਨ ਸਨ੍ਤਰਬਾਹਿਰਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ, ਤੀਰਦਸ੍ਸੀ, ਪਾਰਦਸ੍ਸੀ, ‘ਪਰਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ! ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ‘‘વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ! વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ , ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਦੁਤਿਯਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੧੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਸਾਧੁ ਭਿਕ੍ਖવੇ! ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਸਾਧੁ ਭਿਕ੍ਖવੇ! વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ…ਪੇ॰… ਏવਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਸਂਯੋਜਨਿਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਸਂਯੋਜਨਿਯੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ ਸਂਯੋਜਨਞ੍ਚ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂਯੋਜਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਕਤਮਂ ਸਂਯੋਜਨਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂਯੋਜਨਿਯੋ ਧਮ੍ਮੋ; ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਸਂਯੋਜਨਂ। વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਂਯੋਜਨਿਯੋ ਧਮ੍ਮੋ; ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਸਂਯੋਜਨਂ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂਯੋਜਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਇਦਂ ਸਂਯੋਜਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਉਪਾਦਾਨਿਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਉਪਾਦਾਨਿਯੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚ । ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਕਤਮਂ ਉਪਾਦਾਨਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਿਯੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਾਨਂ। વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਨਿਯੋ ਧਮ੍ਮੋ; ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਉਪਾਦਾਨਂ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਪਾਦਾਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਇਦਂ ਉਪਾਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਸੀਲવਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੨. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਤੋ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ…ਪੇ॰… ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸੀਲવਤਾવੁਸੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸੀਲવਤਾવੁਸੋ, ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋ ਗਣ੍ਡਤੋ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਘਤੋ ਆਬਾਧਤੋ ਪਰਤੋ ਪਲੋਕਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸੀਲવਤਾવੁਸੋ, ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋ ਗਣ੍ਡਤੋ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਘਤੋ ਆਬਾਧਤੋ ਪਰਤੋ ਪਲੋਕਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਸੀਲવਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੇਨ ਪਨਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੇਨਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਸਕਦਾਗਾਮਿਨਾ ਪਨਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸਕਦਾਗਾਮਿਨਾਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਸਕਦਾਗਾਮੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਅਨਾਗਾਮਿਨਾ ਪਨਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਾਗਾਮਿਨਾਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਤਿ ਯਂ ਅਨਾਗਾਮੀ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਅਰਹਤਾ ਪਨਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਰਹਤਾਪਿ ਖੋ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋ ਗਣ੍ਡਤੋ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਘਤੋ ਆਬਾਧਤੋ ਪਰਤੋ ਪਲੋਕਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਨਤ੍ਥਿ, ਖ੍વਾવੁਸੋ, ਅਰਹਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਂ ਕਤਸ੍ਸ વਾ ਪਤਿਚਯੋ ; ਅਪਿ ਚ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਾ ਚੇવ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾ ਚਾ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
੧੧. ਸੁਤવਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੩. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਸੁਤવਤਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸੁਤવਤਾવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸੁਤવਤਾવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਤਿ – ਯਂ ਸੁਤવਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੇਨ ਪਨਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੇਨਪਿ ਖੋ ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ , ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਠਾਨਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਤਿ – ਯਂ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ…ਪੇ॰… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲਂ…ਪੇ॰… ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਅਰਹਤਾ ਪਨਾવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਰਹਤਾਪਿ ਖ੍વਾવੁਸੋ, ਕੋਟ੍ਠਿਕ, ਇਮੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋ ਗਣ੍ਡਤੋ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਘਤੋ ਆਬਾਧਤੋ ਪਰਤੋ ਪਲੋਕਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਨਤ੍ਥਿ, ਖ੍વਾવੁਸੋ, ਅਰਹਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਂ, ਕਤਸ੍ਸ વਾ ਪਤਿਚਯੋ; ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਾਯ ਚੇવ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਾ ਚਾ’’ਤਿ। ਏਕਾਦਸਮਂ।
੧੨. ਕਪ੍ਪਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਕਪ੍ਪੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਕਪ੍ਪੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਕਪ੍ਪ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਕਪ੍ਪ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਦ੍વਾਦਸਮਂ।
੧੩. ਦੁਤਿਯਕਪ੍ਪਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਕਪ੍ਪੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਜਾਨਤੋ ਕਥਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਪਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ વਿਧਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ?
‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਕਪ੍ਪ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਨੇਤਂ ਮਮ, ਨੇਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਨ ਮੇਸੋ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਦਿਸ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਾવਿਮੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਕਪ੍ਪ, ਜਾਨਤੋ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਕਾਯੇ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਅਹਙ੍ਕਾਰਮਮਙ੍ਕਾਰਮਾਨਾਪਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਹੋਤਿ વਿਧਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਸਨ੍ਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤੇਰਸਮਂ।
ਧਮ੍ਮਕਥਿਕવਗ੍ਗੋ ਦ੍વਾਦਸਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅવਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਾ ਦ੍વੇ ਕਥਿਕਾ, ਬਨ੍ਧਨਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿਤਾ ਦੁવੇ।
ਸਂਯੋਜਨਂ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਸੀਲਂ ਸੁਤવਾ ਦ੍વੇ ਚ ਕਪ੍ਪੇਨਾਤਿ॥
੧੩. ਅવਿਜ੍ਜਾવਗ੍ਗੋ
੧. ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ; વਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘વਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ ‘વਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘વਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘વਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ ‘વਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਞ੍ਞਂ… ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘વਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਦੁਤਿਯਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੭. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ ਪਟਿਸਲ੍ਲਾਨਾ વੁਟ੍ਠਿਤੋ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… વਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ…ਪੇ॰… વਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਤਤਿਯਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੮. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਚ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ, વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ વੇਦਨਾ … ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਞ੍ਞਂ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ… વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ‘ਸਮੁਦਯવਯਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣ’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਅਸ੍ਸਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੧੨੯. ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਦੁਤਿਯਅਸ੍ਸਾਦਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੦. ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ…ਪੇ॰… ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ, વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਸਮੁਦਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੧. ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ…ਪੇ॰… ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਦੁਤਿਯਸਮੁਦਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੨. ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ, વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਕੋਟ੍ਠਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੩. ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯਂ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ, વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਦੁਤਿਯਕੋਟ੍ਠਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੪. ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ…ਪੇ॰… ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ, વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਤਤਿਯਕੋਟ੍ਠਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੫. ਤਞ੍ਞੇવ ਨਿਦਾਨਂ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਅવਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਰੂਪਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ, ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਕੋਟ੍ਠਿਕਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘‘વਿਜ੍ਜਾ, વਿਜ੍ਜਾ’ਤਿ, ਆવੁਸੋ ਕੋਟ੍ਠਿਕ, વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ, ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧਾવੁਸੋ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸਮੁਦਯਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਂ ਪਜਾਨਾਤਿ , વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾવੁਸੋ, વਿਜ੍ਜਾ; ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਅવਿਜ੍ਜਾવਗ੍ਗੋ ਤੇਰਸਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮੇ ਤੀਣਿ, ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਅਪਰੇ ਦੁવੇ।
ਸਮੁਦਯੇ ਚ ਦ੍વੇ વੁਤ੍ਤਾ, ਕੋਟ੍ਠਿਕੇ ਅਪਰੇ ਤਯੋਤਿ॥
੧੪. ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼વਗ੍ਗੋ
੧. ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਂ, વੇਦਨਾ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਂ। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਰੂਪਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વੇਦਨਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਞ੍ਞਾਯਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ; વਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਮੁਤ੍ਤਮਿਤਿ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ। ‘ਖੀਣਾ ਜਾਤਿ, વੁਸਿਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਕਤਂ ਕਰਣੀਯਂ, ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’ਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ? ਰੂਪਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਦੁਤਿਯਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਤਤਿਯਅਨਿਚ੍ਚਸੁਤ੍ਤਂ
੧੩੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ । ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਦੁਤਿਯਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਤਤਿਯਦੁਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ…ਪੇ॰… ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਦੁਤਿਯਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ । ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਤਤਿਯਅਨਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ? ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ। ਯੋ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਤ੍ਤਾ; ਤਤ੍ਰ વੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
੧੧. ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ – ਯਂ ਰੂਪੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰ ਕ॰) વਿਹਰੇਯ੍ਯ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਯੋ ਰੂਪੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, વੇਦਨਂ… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ; ਸੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਂ વੇਦਨਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਰਿਜਾਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ; ‘ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਏਕਾਦਸਮਂ।
੧੨. ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ – ਯਂ ਰੂਪੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ‘ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਦ੍વਾਦਸਮਂ।
੧੩. ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸੀਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ – ਯਂ ਰੂਪੇ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ‘ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਤੇਰਸਮਂ।
੧੪. ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਸਦ੍ਧਾਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯਮਨੁਧਮ੍ਮੋ ਹੋਤਿ – ਯਂ ਰੂਪੇ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। (ਸੋ ਰੂਪੇ) ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਨ੍ਤੋ, વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, વੇਦਨਂ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ। ਸੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਂ વੇਦਨਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਰਿਜਾਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਜਾਨਂ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਮ੍ਹਾ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વੇਦਨਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ, ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਹਾ , ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ; ‘ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਮਾ’ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਚੁਦ੍ਦਸਮਂ।
ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼વਗ੍ਗੋ ਚੁਦ੍ਦਸਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਾ ਤਯੋ ਅਨਿਚ੍ਚੇਨ, ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅਪਰੇ ਤਯੋ।
ਅਨਤ੍ਤੇਨ ਤਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੇਨ ਦ੍વੇ ਦੁਕਾਤਿ॥
੧੫. ਦਿਟ੍ਠਿવਗ੍ਗੋ
੧. ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੦. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਏਤਂਮਮਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੧. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ …ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ..ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਸੋਅਤ੍ਤਾਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੨. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰…। ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’ਤਿ। વੇਦਨਾਯ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ …ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਸੋ ਅਤ੍ਤਾ ਸੋ ਲੋਕੋ, ਸੋ ਪੇਚ੍ਚ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ ਅવਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮੋ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਨੋਚਮੇਸਿਯਾਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ, ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ – ‘ਨੋ ਚਸ੍ਸਂ, ਨੋ ਚ ਮੇ ਸਿਯਾ, ਨਾਭવਿਸ੍ਸ, ਨ ਮੇ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ… ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ , ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ।‘ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੫. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ । ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ , ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੬. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ । ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਅਭਿਨਿવੇਸਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੭. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ… ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਦੁਤਿਯਅਭਿਨਿવੇਸਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੮. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਕਿਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਕਿਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਕਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾਜ੍ਝੋਸਾਨਾ’’ਤਿ? વਿਨਿਬਨ੍ਧਾ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਾਤਿ (ਸੀ॰ ਕ॰) ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ, ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾਜ੍ਝੋਸਾਨਾ। વੇਦਨਾਯ ਸਤਿ … ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਤਿ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਤਿ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾਜ੍ਝੋਸਾਨਾ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਅਪਿ ਨੁ ਤਂ ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ ਸਂਯੋਜਨਾਭਿਨਿવੇਸવਿਨਿਬਨ੍ਧਾਜ੍ਝੋਸਾਨਾ’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’…ਪੇ॰… ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁ, ਯਮਹਂ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਆਤਾਪੀ ਪਹਿਤਤ੍ਤੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਾ ਤਂ ਸੁਖਂ વਾ’’ਤਿ? ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’। ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਂ, ਕਲ੍ਲਂ ਨੁ ਤਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਿਤੁਂ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ? ‘‘ਨੋ ਹੇਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ ਨੋ ਹੇਤਂ ਭਨ੍ਤੇ। ਤਸ੍ਮਾਤਿਹਾਨਨ੍ਦ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰)। ‘‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਂ…ਪੇ॰… ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਦਿਟ੍ਠਿવਗ੍ਗੋ ਪਞ੍ਚਦਸਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਏਤਂਮਮ, ਸੋਅਤ੍ਤਾ ਨੋਚਮੇਸਿਯਾ।
ਮਿਚ੍ਛਾਸਕ੍ਕਾਯਤ੍ਤਾਨੁ ਦ੍વੇ, ਅਭਿਨਿવੇਸਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨਾਤਿ॥
ਉਪਰਿਪਣ੍ਣਾਸਕੋ ਸਮਤ੍ਤੋ।
ਤਸ੍ਸ ਉਪਰਿਪਣ੍ਣਾਸਕਸ੍ਸ વਗ੍ਗੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾ વਿਜ੍ਜਾ, ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਂ ਦਿਟ੍ਠਿਪਞ੍ਚਮਂ।
ਤਤਿਯੋ ਪਣ੍ਣਾਸਕੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨਿਪਾਤੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਨਿਪਾਤੋ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰)॥
ਖਨ੍ਧਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਸਮਤ੍ਤਂ।