੭. ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸਂਯੁਤ੍ਤਂ
੧. ਚਾਪਾਲવਗ੍ਗੋ
੧. ਅਪਾਰਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੩. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਅਪਾਰਾ ਪਾਰਂ ਗਮਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਅਪਾਰਾ ਪਾਰਂ ਗਮਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. વਿਰਦ੍ਧਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੪. ‘‘ਯੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ વਿਰਦ੍ਧਾ, વਿਰਦ੍ਧੋ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮੀ। ਯੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਆਰਦ੍ਧਾ, ਆਰਦ੍ਧੋ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮੀ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ વਿਰਦ੍ਧਾ, વਿਰਦ੍ਧੋ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮੀ। ਯੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਆਰਦ੍ਧਾ, ਆਰਦ੍ਧੋ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਅਰਿਯਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੫. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਅਰਿਯਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਅਰਿਯਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੬. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਉਪਸਮਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਬੋਧਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯ ਉਪਸਮਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਬੋਧਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੭. ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸੁਂ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਇਦ੍ਧਿਪਦੇਸਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਸਮਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੮. ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਨ੍ਤਿ , ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਸਮਤ੍ਤਂ ਇਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਨਿਪ੍ਫਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੮੧੯. ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਂਸੁ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਂਸੁ ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਬੁਦ੍ਧਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੦. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ …ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ । ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ‘ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਞਾਣਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੧. ‘‘‘ਅਯਂ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’ਤਿ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ। ‘ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ‘ਭਾવਿਤੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ।
‘‘‘ਅਯਂ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ। ‘ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ‘ਭਾવਿਤੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ।
‘‘‘ਅਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ। ‘ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ‘ਭਾવਿਤੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ।
‘‘‘ਅਯਂ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦਿ। ‘ਸੋ ਖੋ ਪਨਾਯਂ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ‘ਭਾવਿਤੋ’ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਉਦਪਾਦਿ, વਿਜ੍ਜਾ ਉਦਪਾਦਿ, ਆਲੋਕੋ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਚੇਤਿਯਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੨. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਮਹਾવਨੇ ਕੂਟਾਗਾਰਸਾਲਾਯਂ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ વੇਸਾਲਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। વੇਸਾਲਿਯਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾਭਤ੍ਤਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਗਣ੍ਹਾਹਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਨਿਸੀਦਨਂ। ਯੇਨ ਚਾਪਾਲਂ ਚੇਤਿਯਂ ਪਾવਾਲਚੇਤਿਯਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਸ੍ਸਾਮ ਦਿવਾવਿਹਾਰਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਨਂ ਆਦਾਯ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਪਿਟ੍ਠਿਤੋ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਯੇਨ ਚਾਪਾਲਂ ਚੇਤਿਯਂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਆਯਸ੍ਮਾਪਿ ਖੋ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਰਮਣੀਯਾ, ਆਨਨ੍ਦ, વੇਸਾਲੀ, ਰਮਣੀਯਂ ਉਦੇਨਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਗੋਤਮਕਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਸਤ੍ਤਮ੍ਬਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਬਹੁਪੁਤ੍ਤਂ ਚੇਤਿਯਂ ਬਹੁਪੁਤ੍ਤਕਚੇਤਿਯਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰ ਕ॰), ਰਮਣੀਯਂ ਸਾਰਨ੍ਦਦਂ ਚੇਤਿਯਂ ਆਨਨ੍ਦਚੇਤਿਯਂ (ਕ॰), ਸਾਨਨ੍ਦਰਂ (ਕ॰), ਰਮਣੀਯਂ ਚਾਪਾਲਂ ਚੇਤਿਯਂ। ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਯਾਨੀਕਤਾ વਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਾ ਪਰਿਚਿਤਾ ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਾ, ਸੋ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਕਪ੍ਪਂ વਾ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ વਾ। ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਯਾਨੀਕਤਾ વਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਾ ਪਰਿਚਿਤਾ ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਾ। ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਤਥਾਗਤੋ ਕਪ੍ਪਂ વਾ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ વਾ’’ਤਿ।
ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਓਭਾਸੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਨਾਸਕ੍ਖਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ; ਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਯਾਚਿ – ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਕਪ੍ਪਂ, ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਸੁਗਤੋ ਕਪ੍ਪਂ ਸੁਗਤੋ ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੬੭ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯ ਬਹੁਜਨਸੁਖਾਯ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਅਤ੍ਥਾਯ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਮਾਰੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ।
ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਭਗવਾ…ਪੇ॰… ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਰਮਣੀਯਾ, ਆਨਨ੍ਦ, વੇਸਾਲੀ, ਰਮਣੀਯਂ ਉਦੇਨਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਗੋਤਮਕਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਸਤ੍ਤਮ੍ਬਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਬਹੁਪੁਤ੍ਤਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਸਾਰਨ੍ਦਦਂ ਚੇਤਿਯਂ, ਰਮਣੀਯਂ ਚਾਪਾਲਂ ਚੇਤਿਯਂ। ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਯਾਨੀਕਤਾ વਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਾ ਪਰਿਚਿਤਾ ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਾ, ਸੋ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ ਕਪ੍ਪਂ વਾ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ વਾ। ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਯਾਨੀਕਤਾ વਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨੁਟ੍ਠਿਤਾ ਪਰਿਚਿਤਾ ਸੁਸਮਾਰਦ੍ਧਾ। ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਤਥਾਗਤੋ ਕਪ੍ਪਂ વਾ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਕਪ੍ਪਾવਸੇਸਂ વਾ’’ਤਿ।
ਏવਮ੍ਪਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕੇ ਓਭਾਸੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਨਾਸਕ੍ਖਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ; ਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਯਾਚਿ – ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਕਪ੍ਪਂ, ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਸੁਗਤੋ ਕਪ੍ਪਂ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯ ਬਹੁਜਨਸੁਖਾਯ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਅਤ੍ਥਾਯ ਹਿਤਾਯ ਸੁਖਾਯ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਮਾਰੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਗਚ੍ਛ ਖੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਯਸ੍ਸ ਦਾਨਿ ਕਾਲਂ ਮਞ੍ਞਸੀ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅવਿਦੂਰੇ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਖੋ ਮਾਰੋ ਪਾਪਿਮਾ, ਅਚਿਰਪਕ੍ਕਨ੍ਤੇ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੇ ਆਨਨ੍ਦੇ, ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ ਸੁਗਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਸੁਗਤੋ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਏવਮੁਪਰਿਪਿ! ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲੋ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ। ਭਾਸਿਤਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ વਾਚਾ – ‘ਨ ਤਾવਾਹਂ, ਪਾਪਿਮ , ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਯਾવ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨ ਸਾવਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਯਤ੍ਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਸਾਰਦਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨੋ, ਸਕਂ ਆਚਰਿਯਕਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਭਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨਿਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ (ਕ॰), ਉਤ੍ਤਾਨਿਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ (ਪੀ॰), ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’’ਤਿ।
ਸਨ੍ਤਿ ਖੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤਰਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕਾ વਿਯਤ੍ਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਸਾਰਦਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨੋ, ਸਕਂ ਆਚਰਿਯਕਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ વਿવਰਨ੍ਤਿ વਿਭਜਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਸੁਗਤੋ! ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲੋ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ।
‘‘ਭਾਸਿਤਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ વਾਚਾ – ‘ਨ ਤਾવਾਹਂ, ਪਾਪਿਮ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਯਾવ ਮੇ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਨ ਸਾવਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਯਤ੍ਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਸਾਰਦਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨਿਯੋ, ਸਕਂ ਆਚਰਿਯਕਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਭਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਖੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤਰਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਭਗવਤੋ ਸਾવਿਕਾ વਿਯਤ੍ਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਸਾਰਦਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨਿਯੋ, ਸਕਂ ਆਚਰਿਯਕਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ વਿવਰਨ੍ਤਿ વਿਭਜਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਸੁਗਤੋ! ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲੋ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ।
‘‘ਭਾਸਿਤਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ વਾਚਾ – ‘ਨ ਤਾવਾਹਂ, ਪਾਪਿਮ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਯਾવ ਮੇ ਉਪਾਸਕਾ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਮੇ ਉਪਾਸਿਕਾ ਨ ਸਾવਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਯਤ੍ਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਸਾਰਦਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨਿਯੋ, ਸਕਂ ਆਚਰਿਯਕਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿવਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਭਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਸਨ੍ਤਿ ਖੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤਰਹਿ ਉਪਾਸਕਾ…ਪੇ॰… ਉਪਾਸਿਕਾ ਭਗવਤੋ ਸਾવਿਕਾ વਿਯਤ੍ਤਾ વਿਨੀਤਾ વਿਸਾਰਦਾ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾ ਧਮ੍ਮਧਰਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਸਾਮੀਚਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਅਨੁਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨਿਯੋ , ਸਕਂ ਆਚਰਿਯਕਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਨ੍ਤਿ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ વਿવਰਨ੍ਤਿ વਿਭਜਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਰਪ੍ਪવਾਦਂ ਸਹਧਮ੍ਮੇਨ ਸੁਨਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਨਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਸੁਗਤੋ! ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲੋ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ।
‘‘ਭਾਸਿਤਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤਾ વਾਚਾ – ‘ਨ ਤਾવਾਹਂ, ਪਾਪਿਮ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਯਾવ ਮੇ ਇਦਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਨ ਇਦ੍ਧਞ੍ਚੇવ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਫੀਤਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ ਬਾਹੁਜਞ੍ਞਂ ਪੁਥੁਭੂਤਂ ਯਾવ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਿਤ’ਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਇਦ੍ਧਞ੍ਚੇવ ਫੀਤਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ ਬਾਹੁਜਞ੍ਞਂ ਪੁਥੁਭੂਤਂ ਯਾવ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਿਤਂ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਤੁ ਦਾਨਿ ਸੁਗਤੋ। ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲੋ ਦਾਨਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ’’ਤਿ।
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਭਗવਾ ਮਾਰਂ ਪਾਪਿਮਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਪ੍ਪੋਸ੍ਸੁਕ੍ਕੋ ਤ੍વਂ, ਪਾਪਿਮ, ਹੋਹਿ। ਨ ਚਿਰਂ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ (ਕ॰) ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਇਤੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਾਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਚਾਪਾਲੇ ਚੇਤਿਯੇ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰਂ ਓਸ੍ਸਜਿ। ਓਸ੍ਸਟ੍ਠੇ ਚ ਓਸਜ੍ਜੇ ਪਨ (ਕ॰) ਭਗવਤਾ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੇ ਮਹਾਭੂਮਿਚਾਲੋ ਅਹੋਸਿ ਭਿਂਸਨਕੋ ਲੋਮਹਂਸੋ, ਦੇવਦੁਨ੍ਦੁਭਿਯੋ ਦੇવਦੁਦ੍ਰਭਿਯੋ (ਕ॰) ਚ ਫਲਿਂਸੁ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਾਯਂ વੇਲਾਯਂ ਇਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ –
‘‘ਤੁਲਮਤੁਲਞ੍ਚ ਸਮ੍ਭવਂ, ਭવਸਙ੍ਖਾਰਮવਸ੍ਸਜਿ ਮੁਨਿ।
ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ ਸਮਾਹਿਤੋ, ਅਭਿਨ੍ਦਿ ਕવਚਮਿવਤ੍ਤਸਮ੍ਭવ’’ਨ੍ਤਿ॥ ਦਸਮਂ।
ਚਾਪਾਲવਗ੍ਗੋ ਪਠਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਅਪਾਰਾਪਿ વਿਰਦ੍ਧੋ ਚ, ਅਰਿਯਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਪਿ ਚ।
ਪਦੇਸਂ ਸਮਤ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਬੁਦ੍ਧਂ ਞਾਣਞ੍ਚ ਚੇਤਿਯਨ੍ਤਿ॥
੨. ਪਾਸਾਦਕਮ੍ਪਨવਗ੍ਗੋ
੧. ਪੁਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇવ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਬੋਧਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਤੋ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਹੇਤੁ, ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਯਾ’ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ’’’।
‘‘વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ વੀਰਿਯਂ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ , ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ; ਆવਿਭਾવਂ, ਤਿਰੋਭਾવਂ; ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਂ ਤਿਰੋਪਾਕਾਰਂ ਤਿਰੋਪਬ੍ਬਤਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਆਕਾਸੇ; ਪਥવਿਯਾਪਿ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਿਮੁਜ੍ਜਂ ਕਰੋਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਉਦਕੇ; ਉਦਕੇਪਿ ਅਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਅਭਿਜ੍ਜਮਾਨੋ (ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰) ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਥવਿਯਂ; ਆਕਾਸੇਪਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਕਮਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਕ੍ਖੀ ਸਕੁਣੋ; ਇਮੇਪਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯੇ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੇ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੇ ਪਾਣਿਨਾ ਪਰਿਮਸਤਿ ਪਰਾਮਸਤਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਪਰਿਮਜ੍ਜਤਿ; ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ ਦਿਬ੍ਬਾਯ ਸੋਤਧਾਤੁਯਾ વਿਸੁਦ੍ਧਾਯ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਿਕਾਯ ਉਭੋ ਸਦ੍ਦੇ ਸੁਣਾਤਿ – ਦਿਬ੍ਬੇ ਚ ਮਾਨੁਸੇ ਚ, ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਚਾਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਪਰਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਚੇਤਸਾ ਚੇਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚ ਪਜਾਨਾਤਿ। ਸਰਾਗਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; વੀਤਰਾਗਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વੀਤਰਾਗਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਦੋਸਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਦੋਸਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; વੀਤਦੋਸਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વੀਤਦੋਸਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮੋਹਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਮੋਹਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; વੀਤਮੋਹਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વੀਤਮੋਹਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਮਹਗ੍ਗਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਮਹਗ੍ਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਅਮਹਗ੍ਗਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅਮਹਗ੍ਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਉਤ੍ਤਰਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਉਤ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਅਸਮਾਹਿਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅਸਮਾਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; વਿਮੁਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘વਿਮੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ; ਅવਿਮੁਤ੍ਤਂ વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਅવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਾਤਿ’’।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਪਞ੍ਚਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਦਸਪਿ ਜਾਤਿਯੋ વੀਸਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਤਿਂਸਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਚਤ੍ਤਾਲੀਸਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਯੋ ਜਾਤਿਸਤਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ ਅਨੇਕੇਪਿ ਸਂવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇ ਅਨੇਕੇਪਿ વਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇ ਅਨੇਕੇਪਿ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇ – ‘ਅਮੁਤ੍ਰਾਸਿਂ ਏવਂਨਾਮੋ ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋ ਏવਂવਣ੍ਣੋ ਏવਮਾਹਾਰੋ ਏવਂਸੁਖਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਏવਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ, ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਅਮੁਤ੍ਰ ਉਦਪਾਦਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦਿਂ (ਸੀ॰); ਤਤ੍ਰਾਪਾਸਿਂ ਏવਂਨਾਮੋ ਏવਂਗੋਤ੍ਤੋ ਏવਂવਣ੍ਣੋ ਏવਮਾਹਾਰੋ ਏવਂਸੁਖਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਏવਮਾਯੁਪਰਿਯਨ੍ਤੋ, ਸੋ ਤਤੋ ਚੁਤੋ ਇਧੂਪਪਨ੍ਨੋ’ਤਿ। ਇਤਿ ਸਾਕਾਰਂ ਸਉਦ੍ਦੇਸਂ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਹੀਨੇ ਪਣੀਤੇ ਸੁવਣ੍ਣੇ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇ, ਸੁਗਤੇ ਦੁਗ੍ਗਤੇ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ – ‘ਇਮੇ વਤ, ਭੋਨ੍ਤੋ, ਸਤ੍ਤਾ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਅਰਿਯਾਨਂ ਉਪવਾਦਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾ; ਤੇ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਨ੍ਨਾ। ਇਮੇ વਾ ਪਨ, ਭੋਨ੍ਤੋ, ਸਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ વਚੀਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਨੁਪવਾਦਕਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾ; ਤੇ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਸੁਗਤਿਂ ਸਗ੍ਗਂ ਲੋਕਂ ਉਪਪਨ੍ਨਾ’ਤਿ। ਇਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਹੀਨੇ ਪਣੀਤੇ ਸੁવਣ੍ਣੇ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇ, ਸੁਗਤੇ ਦੁਗ੍ਗਤੇ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਮਹਪ੍ਫਲਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੪. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾ। ਕਥਂ ਭਾવਿਤਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਕਥਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਏવਂ ਭਾવਿਤਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ…ਪੇ॰…।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੫. ‘‘ਛਨ੍ਦਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਭਤਿ ਸਮਾਧਿਂ, ਲਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ। ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ‘ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ। ਇਤਿ ਅਯਞ੍ਚ ਛਨ੍ਦੋ, ਅਯਞ੍ਚ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ, ਇਮੇ ਚ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’’’।
‘‘વੀਰਿਯਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਭਤਿ ਸਮਾਧਿਂ, ਲਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ’। ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ…ਪੇ॰… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ‘ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ। ਇਤਿ ਇਦਞ੍ਚ વੀਰਿਯਂ, ਅਯਞ੍ਚ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ, ਇਮੇ ਚ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’’’।
‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਭਤਿ ਸਮਾਧਿਂ, ਲਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ’। ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ…ਪੇ॰… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ‘ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ। ਇਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਯਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ, ਇਮੇ ਚ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’’’।
‘‘વੀਮਂਸਂ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਭਤਿ ਸਮਾਧਿਂ, ਲਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏਕਗ੍ਗਤਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿ’। ਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ…ਪੇ॰… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸਾਯ ਭਿਯ੍ਯੋਭਾવਾਯ વੇਪੁਲ੍ਲਾਯ ਭਾવਨਾਯ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਤਿ વਾਯਮਤਿ વੀਰਿਯਂ ਆਰਭਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਦਹਤਿ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ‘ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ’ਤਿ । ਇਤਿ ਅਯਞ੍ਚ વੀਮਂਸਾ, ਅਯਞ੍ਚ વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿ, ਇਮੇ ਚ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ‘વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ’’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੬. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਪੁਬ੍ਬਾਰਾਮੇ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੇ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਹੇਟ੍ਠਾਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੇ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਤਾ ਉਨ੍ਨਲ਼ਾ ਚਪਲਾ ਮੁਖਰਾ વਿਕਿਣ੍ਣવਾਚਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਨੋ ਅਸਮ੍ਪਜਾਨਾ ਅਸਮਾਹਿਤਾ ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ વਿਬ੍ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਪਾਕਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ।
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਤੇ ਖੋ, ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨ, ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ ਹੇਟ੍ਠਾਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੇ વਿਹਰਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਤਾ ਉਨ੍ਨਲ਼ਾ ਚਪਲਾ ਮੁਖਰਾ વਿਕਿਣ੍ਣવਾਚਾ ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤਿਨੋ ਅਸਮ੍ਪਜਾਨਾ ਅਸਮਾਹਿਤਾ ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾ ਪਾਕਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ। ਗਚ੍ਛ, ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨ, ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਂવੇਜੇਹੀ’’ਤਿ।
‘‘ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ ਤਥਾਰੂਪਂ ਇਦ੍ਧਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਸਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੇਸਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰ ਕ॰) ਯਥਾ ਪਾਦਙ੍ਗੁਟ੍ਠਕੇਨ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦਂ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪੇਸਿ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੇਸਿ ਸਮ੍ਪਚਾਲੇਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਂવਿਗ੍ਗਾ ਲੋਮਹਟ੍ਠਜਾਤਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ – ‘‘ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ વਤ, ਭੋ, ਅਬ੍ਭੁਤਂ વਤ, ਭੋ! ਨਿવਾਤਞ੍ਚ વਤ ਅਯਞ੍ਚ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੋ ਗਮ੍ਭੀਰਨੇਮੋ ਸੁਨਿਖਾਤੋ ਅਚਲੋ ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੀ, ਅਥ ਚ ਪਨ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਿਤੋ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਤੋ ਸਮ੍ਪਚਾਲਿਤੋ’’ਤਿ!
ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਯੇਨ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂવਿਗ੍ਗਾ ਲੋਮਹਟ੍ਠਜਾਤਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਬ੍ਭੁਤਂ ਭਨ੍ਤੇ! ਨਿવਾਤਞ੍ਚ વਤ ਅਯਞ੍ਚ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੋ ਗਮ੍ਭੀਰਨੇਮੋ ਸੁਨਿਖਾਤੋ ਅਚਲੋ ਅਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੀ, ਅਥ ਚ ਪਨ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਿਤੋ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਤੋ ਸਮ੍ਪਚਾਲਿਤੋ’’ਤਿ! ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਂવੇਜੇਤੁਕਾਮੇਨ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਪਾਦਙ੍ਗੁਟ੍ਠਕੇਨ ਮਿਗਾਰਮਾਤੁਪਾਸਾਦੋ, ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਿਤੋ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿਤੋ ਸਮ੍ਪਚਾਲਿਤੋ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ ? ‘‘ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ, ਭਗવਂਨੇਤ੍ਤਿਕਾ ਭਗવਂਪਟਿਸਰਣਾ। ਸਾਧੁ વਤ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਨ੍ਤਂਯੇવ ਪਟਿਭਾਤੁ ਏਤਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਗવਤੋ ਸੁਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਾਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁਣਾਥ। ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ। ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ; ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ। ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ…ਪੇ॰… ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਉਣ੍ਣਾਭਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੭. ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ – ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਘੋਸਿਤਾਰਾਮੇ। ਅਥ ਖੋ ਉਣ੍ਣਾਭੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦਿ। ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ ਕਥਂ ਸਾਰਣੀਯਂ વੀਤਿਸਾਰੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਉਣ੍ਣਾਭੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਿਮਤ੍ਥਿਯਂ ਨੁ ਖੋ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਣੇ ਗੋਤਮੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਛਨ੍ਦਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਂ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਪਨ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਮਗ੍ਗੋ ਅਤ੍ਥਿ ਪਟਿਪਦਾ ਏਤਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮਗ੍ਗੋ ਅਤ੍ਥਿ ਪਟਿਪਦਾ ਏਤਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਪਨ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਮਗ੍ਗੋ ਕਤਮਾ ਪਟਿਪਦਾ ਏਤਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਅਯਂ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮਗ੍ਗੋ ਅਯਂ ਪਟਿਪਦਾ ਏਤਸ੍ਸ ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਸਨ੍ਤਕਂ ਹੋਤਿ ਨੋ ਅਸਨ੍ਤਕਂ। ਛਨ੍ਦੇਨੇવ ਛਨ੍ਦਂ ਪਜਹਿਸ੍ਸਤੀਤਿ – ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ’’। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤਞ੍ਞੇવੇਤ੍ਥ ਪਟਿਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਯਥਾ ਤੇ ਖਮੇਯ੍ਯ ਤਥਾ ਤਂ ਬ੍ਯਾਕਰੇਯ੍ਯਾਸਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਅਹੋਸਿ ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇ ਛਨ੍ਦੋ ‘ਆਰਾਮਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਆਰਾਮਗਤਸ੍ਸ ਯੋ ਤਜ੍ਜੋ ਛਨ੍ਦੋ ਸੋ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ , ਭੋ’’। ‘‘ਅਹੋਸਿ ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇ વੀਰਿਯਂ ‘ਆਰਾਮਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਆਰਾਮਗਤਸ੍ਸ ਯਂ ਤਜ੍ਜਂ વੀਰਿਯਂ ਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭੋ’’। ‘‘ਅਹੋਸਿ ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘ਆਰਾਮਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਆਰਾਮਗਤਸ੍ਸ ਯਂ ਤਜ੍ਜਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭੋ’’। ‘‘ਅਹੋਸਿ ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇ વੀਮਂਸਾ ‘ਆਰਾਮਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ? ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਆਰਾਮਗਤਸ੍ਸ ਯਾ ਤਜ੍ਜਾ વੀਮਂਸਾ ਸਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏવਂ, ਭੋ’’।
‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਯੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਰਹਂ ਖੀਣਾਸવੋ વੁਸਿਤવਾ ਕਤਕਰਣੀਯੋ ਓਹਿਤਭਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਸਦਤ੍ਥੋ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਭવਸਂਯੋਜਨੋ ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਛਨ੍ਦੋ ਅਹੋਸਿ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤ੍ਤੇ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਯੋ ਤਜ੍ਜੋ ਛਨ੍ਦੋ ਸੋ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ; ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੀਰਿਯਂ ਅਹੋਸਿ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਯਂ ਤਜ੍ਜਂ વੀਰਿਯਂ ਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਂ; ਯਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਹੋਸਿ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਯਂ ਤਜ੍ਜਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਂ; ਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੀਮਂਸਾ ਅਹੋਸਿ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਯਾ ਤਜ੍ਜਾ વੀਮਂਸਾ ਸਾ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਇਤਿ ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ, ਸਨ੍ਤਕਂ વਾ ਹੋਤਿ ਨੋ ਅਸਨ੍ਤਕਂ વਾ’’ਤਿ?
‘‘ਅਦ੍ਧਾ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ, ਸਨ੍ਤਕਂ ਹੋਤਿ ਨੋ ਅਸਨ੍ਤਕਂ। ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ! ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਂ વਾ ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ વਾ વਿવਰੇਯ੍ਯ, ਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸ વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ વਾ ਤੇਲਪਜ੍ਜੋਤਂ ਧਾਰੇਯ੍ਯ – ਚਕ੍ਖੁਮਨ੍ਤੋ ਰੂਪਾਨਿ ਦਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ; ਏવਮੇવਂ ਭੋਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਨ ਧਮ੍ਮੋ ਪਕਾਸਿਤੋ। ਏਸਾਹਂ, ਭੋ ਆਨਨ੍ਦ, ਤਂ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਞ੍ਚ। ਉਪਾਸਕਂ ਮਂ ਭવਂ ਆਨਨ੍ਦੋ ਧਾਰੇਤੁ ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇ ਪਾਣੁਪੇਤਂ ਸਰਣਂ ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਪਠਮਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੮. ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ ਅਹੇਸੁਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ ਅਹੇਸੁਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਦੁਤਿਯਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸੁਤ੍ਤਂ
੮੨੯. ‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਸੁਂ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਅਹੇਸੁਂ; ਆવਿਭਾવਂ, ਤਿਰੋਭਾવਂ; ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਂ ਤਿਰੋਪਾਕਾਰਂ ਤਿਰੋਪਬ੍ਬਤਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ ਅਗਮਂਸੁ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਆਕਾਸੇ; ਪਥવਿਯਾਪਿ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਿਮੁਜ੍ਜਂ ਅਕਂਸੁ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਉਦਕੇ; ਉਦਕੇਪਿ ਅਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਅਭਿਜ੍ਜਮਾਨਾ (ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰) ਅਗਮਂਸੁ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਥવਿਯਂ; ਆਕਾਸੇਪਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਕਮਿਂਸੁ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਕ੍ਖੀ ਸਕੁਣੋ; ਇਮੇਪਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯੇ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੇ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੇ ਪਾਣਿਨਾ ਪਰਿਮਸਿਂਸੁ ਪਰਾਮਸਿਂਸੁ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਕ॰) ਪਰਿਮਜ੍ਜਿਂਸੁ; ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਸ੍ਸਨ੍ਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਆવਿਭਾવਂ, ਤਿਰੋਭਾવਂ; ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਂ ਤਿਰੋਪਾਕਾਰਂ ਤਿਰੋਪਬ੍ਬਤਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ , ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਆਕਾਸੇ; ਪਥવਿਯਾਪਿ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਿਮੁਜ੍ਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਉਦਕੇ; ਉਦਕੇਪਿ ਅਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਥવਿਯਂ; ਆਕਾਸੇਪਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਕਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਕ੍ਖੀ ਸਕੁਣੋ; ਇਮੇਪਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯੇ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੇ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੇ ਪਾਣਿਨਾ ਪਰਿਮਸਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਮਜ੍ਜਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ; ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਨ੍ਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਨ੍ਤਿ; ਆવਿਭਾવਂ, ਤਿਰੋਭਾવਂ; ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਂ ਤਿਰੋਪਾਕਾਰਂ ਤਿਰੋਪਬ੍ਬਤਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਆਕਾਸੇ; ਪਥવਿਯਾਪਿ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਿਮੁਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਉਦਕੇ; ਉਦਕੇਪਿ ਅਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਥવਿਯਂ; ਆਕਾਸੇਪਿ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਕਮਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਪਕ੍ਖੀ ਸਕੁਣੋ; ਇਮੇਪਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯੇ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੇ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੇ ਪਾਣਿਨਾ ਪਰਿਮਸਨ੍ਤਿ ਪਰਾਮਸਨ੍ਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਪਰਿਮਜ੍ਜਨ੍ਤਿ; ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾਤਿ।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਸੁਂ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਅਹੇਸੁਂ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਸ੍ਸਨ੍ਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ।
‘‘ਯੇ ਹਿ ਕੇਚਿ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਏਤਰਹਿ ਸਮਣਾ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ વਾ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਨ੍ਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਤੇ ਇਮੇਸਂਯੇવ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੦. ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਇਦ੍ਧਾਦਿਦੇਸਨਾਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੧. ‘‘ਇਦ੍ਧਿਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਞ੍ਚ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਞ੍ਚ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ। ਤਂ ਸੁਣਾਥ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ? ਯੋ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ ਯਾ ਪਟਿਪਦਾ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਇਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ …ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. વਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੨. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾ’’।
‘‘ਕਥਂ ਭਾવਿਤਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਕਥਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ‘ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ’। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ‘ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ’। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨੋ ਛਨ੍ਦੋ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛਨ੍ਦੋ ਕੋਸਜ੍ਜਸਹਗਤੋ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨੋ ਛਨ੍ਦੋ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਛਨ੍ਦੋ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛਨ੍ਦੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਛਨ੍ਦੋ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਛਨ੍ਦੋ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛਨ੍ਦੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਹਗਤੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਛਨ੍ਦੋ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਛਨ੍ਦੋ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛਨ੍ਦੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਆਰਬ੍ਭ ਅਨੁવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਅਨੁવਿਸਟੋ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਛਨ੍ਦੋ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ? ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞਾ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਤਿ ਸੁਮਨਸਿਕਤਾ ਸੂਪਧਾਰਿਤਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ વਿਹਰਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮੇવ ਕਾਯਂ ਉਦ੍ਧਂ ਪਾਦਤਲਾ ਅਧੋ ਕੇਸਮਤ੍ਥਕਾ ਤਚਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਪੂਰਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸ ਅਸੁਚਿਨੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ – ‘ਅਤ੍ਥਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਯੇ ਕੇਸਾ ਲੋਮਾ ਨਖਾ ਦਨ੍ਤਾ ਤਚੋ ਮਂਸਂ ਨ੍ਹਾਰੁ ਅਟ੍ਠਿ ਅਟ੍ਠਿਮਿਞ੍ਜਂ વਕ੍ਕਂ ਹਦਯਂ ਯਕਨਂ ਕਿਲੋਮਕਂ ਪਿਹਕਂ ਪਪ੍ਫਾਸਂ ਅਨ੍ਤਂ ਅਨ੍ਤਗੁਣਂ ਉਦਰਿਯਂ ਕਰੀਸਂ ਪਿਤ੍ਤਂ ਸੇਮ੍ਹਂ ਪੁਬ੍ਬੋ ਲੋਹਿਤਂ ਸੇਦੋ ਮੇਦੋ ਅਸ੍ਸੁ વਸਾ ਖੇਲ਼ੋ ਸਿਙ੍ਘਾਣਿਕਾ ਲਸਿਕਾ ਮੁਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ વਿਹਰਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ વਿਹਰਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਯੇਹਿ ਲਿਙ੍ਗੇਹਿ ਯੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਦਿવਾ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, ਸੋ ਤੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਤੇਹਿ ਲਿਙ੍ਗੇਹਿ ਤੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ; ਯੇਹਿ વਾ ਪਨ ਆਕਾਰੇਹਿ ਯੇਹਿ ਲਿਙ੍ਗੇਹਿ ਯੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, ਸੋ ਤੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਤੇਹਿ ਲਿਙ੍ਗੇਹਿ ਤੇਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਦਿવਾ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ વਿਹਰਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਾ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਤਿ ਦਿવਾਸਞ੍ਞਾ ਸ੍વਾਧਿਟ੍ਠਿਤਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨਂ વੀਰਿਯਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਰਿਯਂ ਕੋਸਜ੍ਜਸਹਗਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨਂ વੀਰਿਯਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ વੀਰਿਯਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਰਿਯਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ વੀਰਿਯਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਰਿਯਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਹਗਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਰਿਯਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਆਰਬ੍ਭ ਅਨੁવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁવਿਸਟਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਂ…ਪੇ॰…।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਾ ਸੁਗ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਤਿ ਦਿવਾਸਞ੍ਞਾ ਸ੍વਾਧਿਟ੍ਠਿਤਾ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜਸਹਗਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਹਗਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ।
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ? ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਆਰਬ੍ਭ ਅਨੁવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁવਿਸਟਂ – ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨਾ વੀਮਂਸਾ? ਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਮਂਸਾ ਕੋਸਜ੍ਜਸਹਗਤਾ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਲੀਨਾ વੀਮਂਸਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ વੀਮਂਸਾ? ਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਮਂਸਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ વੀਮਂਸਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ વੀਮਂਸਾ? ਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਮਂਸਾ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਹਗਤਾ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ વੀਮਂਸਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ વੀਮਂਸਾ? ਯਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੀਮਂਸਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਆਰਬ੍ਭ ਅਨੁવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਅਨੁવਿਸਟਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ વੀਮਂਸਾ…ਪੇ॰… ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਏવਂ ਭਾવਿਤਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਮਹਪ੍ਫਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਮਹਾਨਿਸਂਸਾ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ। ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਪਾਸਾਦਕਮ੍ਪਨવਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਪੁਬ੍ਬਂ ਮਹਪ੍ਫਲਂ ਛਨ੍ਦਂ, ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਞ੍ਚ ਉਣ੍ਣਾਭਂ।
ਦ੍વੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਦੇਸਨਾ વਿਭਙ੍ਗੇਨ ਚਾਤਿ॥
੩. ਅਯੋਗੁਲ਼વਗ੍ਗੋ
੧. ਮਗ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੩. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ । ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇવ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮ੍ਬੋਧਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਤੋ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਕਾ ਪਟਿਪਦਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਯਾ’ਤਿ ? ਤਸ੍ਸ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ । વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ’ – ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ। ਏવਂ ਭਾવਿਤੇਸੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤੂਸੁ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ ਏવਂ ਬਹੁਲੀਕਤੇਸੁ, ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਪਠਮਂ।
(ਛਪਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾ)।
੨. ਅਯੋਗੁਲ਼ਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੪. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਮਨੋਮਯੇਨ ਕਾਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਮਿ ਖ੍વਾਹਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਮਨੋਮਯੇਨ ਕਾਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਇਮਿਨਾ ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਿਕੇਨ ਕਾਯੇਨ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਾ’’ਤਿ ? ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਮਿ ਖ੍વਾਹਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਇਮਿਨਾ ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਿਕੇਨ ਚਾਤੁਮ੍ਮਹਾਭੂਤਿਕੇਨ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਕਾਯੇਨ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਾ’’ਤਿ।
‘‘ਯਞ੍ਚ ਖੋ, ਓਮਾਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਮਨੋਮਯੇਨ ਕਾਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ, ਯਞ੍ਚ ਖੋ ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਇਮਿਨਾ ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਿਕੇਨ ਕਾਯੇਨ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਾ , ਤਯਿਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਤੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਞ੍ਚੇવ ਅਬ੍ਭੁਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅਚ੍ਛਰਿਯਾ ਚੇવ, ਆਨਨ੍ਦ, ਤਥਾਗਤਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਚ, ਅਬ੍ਭੁਤਾ ਚੇવ, ਆਨਨ੍ਦ, ਤਥਾਗਤਾ ਅਬ੍ਭੁਤਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਚ’’।
‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤੋ ਕਾਯਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮੋਦਹਤਿ ਸਮਾਦਹਤਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰) ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਯੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਕਾਯੇ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ; ਤਸ੍ਮਿਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਲਹੁਤਰੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਮੁਦੁਤਰੋ ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਤਰੋ ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਤਰੋ ਚ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਅਯੋਗੁਲ਼ੋ ਦਿવਸਂ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤੋ ਲਹੁਤਰੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਮੁਦੁਤਰੋ ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਤਰੋ ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਤਰੋ ਚ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤੋ ਕਾਯਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਯੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਕਾਯੇ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ; ਤਸ੍ਮਿਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਲਹੁਤਰੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਮੁਦੁਤਰੋ ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਤਰੋ ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਤਰੋ ਚ।
‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤੋ ਕਾਯਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਯੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਕਾਯੇ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ; ਤਸ੍ਮਿਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਪਥવਿਯਾ વੇਹਾਸਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਆਨਨ੍ਦ, ਤੂਲਪਿਚੁ વਾ ਕਪ੍ਪਾਸਪਿਚੁ વਾ ਲਹੁਕੋ વਾਤੂਪਾਦਾਨੋ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਪਥવਿਯਾ વੇਹਾਸਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤੋ ਕਾਯਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਯੇ ਸਮੋਦਹਤਿ, ਸੁਖਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਲਹੁਸਞ੍ਞਞ੍ਚ ਕਾਯੇ ਓਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ; ਤਸ੍ਮਿਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਸਮਯੇ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਕਾਯੋ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਪਥવਿਯਾ વੇਹਾਸਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੫. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ …ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਸੁਦ੍ਧਿਕਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੬. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਪਠਮਫਲਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੭. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ …ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਫਲਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਫਲਂ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ – ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਾ, ਸਤਿ વਾ ਉਪਾਦਿਸੇਸੇ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਦੁਤਿਯਫਲਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੮. ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ …ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤ ਫਲਾ ਸਤ੍ਤਾਨਿਸਂਸਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ।
‘‘ਕਤਮੇ ਸਤ੍ਤ ਫਲਾ ਸਤ੍ਤਾਨਿਸਂਸਾ? ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਕਚ੍ਚ ਪਟਿਗਚ੍ਚ (ਸੀ॰), ਪਟਿਹਚ੍ਚ (ਪੀ॰) ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ ਨੋ ਚੇ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਕਚ੍ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ; ਅਥ ਮਰਣਕਾਲੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ, ਨੋ ਚੇ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਕਚ੍ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ, ਨੋ ਚੇ ਮਰਣਕਾਲੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਤਿ; ਅਥ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਅਨ੍ਤਰਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਹੋਤਿ, ਉਪਹਚ੍ਚਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਹੋਤਿ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਹੋਤਿ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਹੋਤਿ, ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਹੋਤਿ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤ ਫਲਾ ਸਤ੍ਤਾਨਿਸਂਸਾ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਪਠਮਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੮੩੯. ਸਾવਤ੍ਥਿਨਿਦਾਨਂ। ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ , ਇਦ੍ਧਿ, ਕਤਮੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧਾਨਨ੍ਦ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿ’’।
‘‘ਕਤਮੋ ਚਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ? ਯੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਮਗ੍ਗੋ ਯਾ ਪਟਿਪਦਾ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਇਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ? ਇਧਾਨਨ੍ਦ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਦੁਤਿਯਆਨਨ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ
੮੪੦. ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਆਨਨ੍ਦਂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿ, ਕਤਮੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਭਗવਂਨੇਤ੍ਤਿਕਾ…ਪੇ॰…।
‘‘ਇਧਾਨਨ੍ਦ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ? ਯੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਮਗ੍ਗੋ ਯਾ ਪਟਿਪਦਾ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਇਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ? ਇਧਾਨਨ੍ਦ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਾਨਨ੍ਦ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਪਠਮਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੮੪੧. ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਇਦ੍ਧਿ, ਕਤਮੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ?
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ, ਯਾ ਪਟਿਪਦਾ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਇਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਦੁਤਿਯਭਿਕ੍ਖੁਸੁਤ੍ਤਂ
੮੪੨. ਅਥ ਖੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਤਮਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿ, ਕਤਮੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ, ਕਤਮਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਭਗવਂਨੇਤ੍ਤਿਕਾ…ਪੇ॰…।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿ।
‘‘ਕਤਮੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ? ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਗ੍ਗੋ, ਯਾ ਪਟਿਪਦਾ ਇਦ੍ਧਿਲਾਭਾਯ ਇਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾ।
‘‘ਕਤਮਾ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
੧੧. ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੮੪੩. ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਭਗવਂਨੇਤ੍ਤਿਕਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ‘ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ’। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’…ਪੇ॰… ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ।
‘‘ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏવਂ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਏਕਾਦਸਮਂ।
੧੨. ਤਥਾਗਤਸੁਤ੍ਤਂ
੮੪੪. ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਤਮੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’ਤਿ? ਭਗવਂਮੂਲਕਾ ਨੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮਾ…ਪੇ॰… ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ’’।
‘‘ਕਤਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ ਛਨ੍ਦੋ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪ੍ਪਗ੍ਗਹਿਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ‘ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ’। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ – ‘ਇਤਿ ਮੇ વੀਮਂਸਾ ਨ ਚ ਅਤਿਲੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਤਿਪਗ੍ਗਹਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ’। ਪਚ੍ਛਾਪੁਰੇਸਞ੍ਞੀ ਚ વਿਹਰਤਿ – ‘ਯਥਾ ਪੁਰੇ ਤਥਾ ਪਚ੍ਛਾ, ਯਥਾ ਪਚ੍ਛਾ ਤਥਾ ਪੁਰੇ; ਯਥਾ ਅਧੋ ਤਥਾ ਉਦ੍ਧਂ, ਯਥਾ ਉਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਅਧੋ; ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ, ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾ’। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾ ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨ ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋ।
‘‘ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ਅਨੇਕવਿਹਿਤਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ – ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਪਿ ਕਾਯੇਨ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਮੇਸਞ੍ਚ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ। ਦ੍વਾਦਸਮਂ।
(ਛਪਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾ)।
ਅਯੋਗੁਲ਼વਗ੍ਗੋ ਤਤਿਯੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਮਗ੍ਗੋ ਅਯੋਗੁਲ਼ੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਸੁਦ੍ਧਿਕਞ੍ਚਾਪਿ ਦ੍વੇ ਫਲਾ।
ਦ੍વੇ ਚਾਨਨ੍ਦਾ ਦੁવੇ ਭਿਕ੍ਖੂ, ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਤਥਾਗਤੋਤਿ॥
੪. ਗਙ੍ਗਾਪੇਯ੍ਯਾਲવਗ੍ਗੋ
੧-੧੨. ਗਙ੍ਗਾਨਦੀਆਦਿਸੁਤ੍ਤਦ੍વਾਦਸਕਂ
੮੪੫-੮੫੬. ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਗਙ੍ਗਾ ਨਦੀ ਪਾਚੀਨਨਿਨ੍ਨਾ ਪਾਚੀਨਪੋਣਾ ਪਾਚੀਨਪਬ੍ਭਾਰਾ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ ਬਹੁਲੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪੋਣੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਬ੍ਭਾਰੋ। ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ ਬਹੁਲੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪੋਣੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਬ੍ਭਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ।
‘‘ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ ਬਹੁਲੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪੋਣੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਬ੍ਭਾਰੋ’’ਤਿ। ਦ੍વਾਦਸਮਂ।
ਗਙ੍ਗਾਪੇਯ੍ਯਾਲવਗ੍ਗੋ ਚਤੁਤ੍ਥੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਛ ਪਾਚੀਨਤੋ ਨਿਨ੍ਨਾ, ਛ ਨਿਨ੍ਨਾ ਚ ਸਮੁਦ੍ਦਤੋ।
ਦ੍વੇਤੇ ਛ ਦ੍વਾਦਸ ਹੋਨ੍ਤਿ, વਗ੍ਗੋ ਤੇਨ ਪવੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥
ਅਪ੍ਪਮਾਦવਗ੍ਗੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਤਥਾਗਤਂ ਪਦਂ ਕੂਟਂ, ਮੂਲਂ ਸਾਰੋ ਚ વਸ੍ਸਿਕਂ।
ਰਾਜਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ, વਤ੍ਥੇਨ ਦਸਮਂ ਪਦਨ੍ਤਿ॥
ਬਲਕਰਣੀਯવਗ੍ਗੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਬਲਂ ਬੀਜਞ੍ਚ ਨਾਗੋ ਚ, ਰੁਕ੍ਖੋ ਕੁਮ੍ਭੇਨ ਸੂਕਿਯਾ।
ਆਕਾਸੇਨ ਚ ਦ੍વੇ ਮੇਘਾ, ਨਾવਾ ਆਗਨ੍ਤੁਕਾ ਨਦੀਤਿ॥
ਏਸਨਾવਗ੍ਗੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਏਸਨਾ વਿਧਾ ਆਸવੋ, ਭવੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਤਾ ਤਿਸ੍ਸੋ।
ਖਿਲਂ ਮਲਞ੍ਚ ਨੀਘੋ ਚ, વੇਦਨਾ ਤਣ੍ਹਾ ਤਸਿਨਾ ਚਾਤਿ॥
੮. ਓਘવਗ੍ਗੋ
੧-੧੦. ਓਘਾਦਿਸੁਤ੍ਤਦਸਕਂ
੮੮੯-੮੯੮. ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ? ਰੂਪਰਾਗੋ, ਅਰੂਪਰਾਗੋ, ਮਾਨੋ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾ – ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚੁਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾਯ ਪਹਾਨਾਯ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ, વੀਰਿਯਸਮਾਧਿ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿ …ਪੇ॰… વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਪ੍ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ ਭਾવੇਤਿ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾਯ ਪਹਾਨਾਯ ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ।
(ਯਥਾ ਮਗ੍ਗਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਤਥਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ)।
ਓਘવਗ੍ਗੋ ਅਟ੍ਠਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਓਘੋ ਯੋਗੋ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਗਨ੍ਥਾ ਅਨੁਸਯੇਨ ਚ।
ਕਾਮਗੁਣਾ ਨੀવਰਣਾ, ਖਨ੍ਧਾ ਓਰੁਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਤਿ॥
ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਸਤ੍ਤਮਂ।