੨. ਅਧਿਕਰਣવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
੧੧. ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਬਲਾਨੀਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਬਲਾਨਿ। ਅਕਮ੍ਪਿਯਟ੍ਠੇਨ ਬਲਾਨਿ ਨਾਮ, ਤਥਾ ਦੁਰਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨਜ੍ਝੋਮਦ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ ਚ। ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਬਲਂ। ਭਾવਨਾਬਲਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਹਨਬਲਂ વਡ੍ਢਨਬਲਂ। ਸੁਦ੍ਧਂ ਅਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਬਲੇਸੁ। ਯਮਿਦਨ੍ਤਿ ਯਂ ਇਦਂ। ਸੇਖਾਨਮੇਤਂ ਬਲਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਸੇਖਾਨਂ ਞਾਣਬਲਮੇਤਂ। ਸੇਖਞ੍ਹਿ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਲਂ ਆਗਮ੍ਮਾਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਸੇਖਾਨਂ ਞਾਣਬਲਂ ਆਰਬ੍ਭ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਟਿਚ੍ਚ। ਪਜਹਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਪਜਹਤਿ। ਪਹਾਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਫਲਂ ਕਥਿਤਂ। ਯਂ ਪਾਪਨ੍ਤਿ ਯਂ ਪਾਪਕਂ ਲਾਮਕਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਾਨਿ ਦ੍વੇਪਿ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਤ੍ਥ ਏਤਦਗ੍ਗਂ ਨਾਗਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
੧੨. ਦੁਤਿਯੇ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਅਯਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਨਾਗਤਾਨਂ ਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ વਿવੇਕਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। વਿવੇਕੋਤਿ વਿવਿਤ੍ਤਤਾ। ਸ੍વਾਯਂ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨ-ਸਮੁਚ੍ਛੇਦ-ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ-ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕੋਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਚવਿਧੇ વਿવੇਕੇ। વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਞ੍ਚ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭਾવਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਯੋਗੀ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਅਜ੍ਝਾਸਯਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਪਨ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ, ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਿ। ਪਞ੍ਚવਿਧવਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਮ੍ਪੀਤਿ ਏਕੇ। ਤੇ ਹਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਬਲવવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਕ੍ਖਣੇਸੁਯੇવ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ। વਿવੇਕਤ੍ਥਾ ਏવ ਹਿ વਿਰਾਗਾਦਯੋ।
ਕੇવਲਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਦੁવਿਧੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋਤਿ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਭਾવੇਨ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਂ। ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕੇ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਨਯੇ વਟ੍ਟਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਯਂ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਕਿਲੇਸੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤਿ। વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਸਕਲੇਨ વਚਨੇਨ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਤ੍ਥਂ ਪਰਿਣਮਨ੍ਤਂ ਪਰਿਣਤਞ੍ਚ, ਪਰਿਪਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਪਰਿਪਕ੍ਕਞ੍ਚਾਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਭਾવਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਕਿਲੇਸਪਰਿਚ੍ਚਾਗવੋਸ੍ਸਗ੍ਗਤ੍ਥਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨવੋਸ੍ਸਗ੍ਗਤ੍ਥਞ੍ਚ ਪਰਿਪਚ੍ਚਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਪਰਿਪਕ੍ਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਨਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ।
ਇਧ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂਯੇવ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤੇਹਿ વਿવਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿવੇਕੋ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਿਰਾਗਭਾવਤੋ વਿਰਾਗੋ, ਨਿਰੋਧਭਾવਤੋ ਨਿਰੋਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਗ੍ਗੋ ਏવ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਾਗਭਾવੇਨ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨਭਾવੇਨ ਚ ਪਰਿਣਤਂ ਪਰਿਪਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ। ਇਤਿ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ ਕਥਿਤਾ। ਇਮੇਸੁਪਿ ਦ੍વੀਸੁ ਬਲੇਸੁ ਏਤਦਗ੍ਗਭਾવੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
੧੩. ਤਤਿਯੇ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿਆਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਝਾਨਾਨਂ ਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥੋ ਚ ਭਾવਨਾਨਯੋ ਚ ਸਬ੍ਬੋ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੬੯-੭੦) વਿਤ੍ਥਾਰਿਤੋਯੇવ। ਇਮਾਨਿ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਏਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤ੍ਥਾਯ ਭਾવੇਤਿ, ਏਕੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯ, ਏਕੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯ, ਏਕੋ ਨਿਰੋਧਪਾਦਕਤ੍ਥਾਯ, ਏਕੋ ਭવવਿਸੇਸਤ੍ਥਾਯ। ਇਧ ਪਨ ਤਾਨਿਪਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਾਦਕਾਨਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨਿ। ਅਯਂ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਾਨਿ ਝਾਨਾਨਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਕਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ
੧੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਚਾਤਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ વਿਤ੍ਥਾਰਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਚਾਤਿ ਦ੍વੇਯੇવ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਾਤਿਕਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਕਥਿਤਾ ਦੇਸਨਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤਦੇਸਨਾ ਨਾਮ। ਤਮੇવ ਮਾਤਿਕਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਕਥਿਤਾ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਾ ਨਾਮ। ਮਾਤਿਕਂ વਾ ਠਪੇਤ੍વਾਪਿ ਅਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾਪਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਕਥਿਤਾ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਾ ਨਾਮ
੧੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਯਸ੍ਮਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿਕਰਣੇਤਿ વਿવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ, ਅਨੁવਾਦਾਧਿਕਰਣਂ, ਆਪਤ੍ਤਾਧਿਕਰਣਂ, ਕਿਚ੍ਚਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਧਿਕਰਣਾਨਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਕਰਣੇ। ਆਪਨ੍ਨੋ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚ। ਤਸ੍ਮੇਤਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਏਤਂ। ਦੀਘਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਦੀਘਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਨਤ੍ਥਾਯ। ਖਰਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਦਾਸ-ਕੋਣ੍ਡ-ਚਣ੍ਡਾਲ-વੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਖਰવਾਚਾਪવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਾਯ। વਾਲ਼ਤ੍ਤਾਯਾਤਿ ਪਾਣਿ ਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਪਹਰਣવਸੇਨ ਕਕ੍ਖਲ਼ਭਾવਤ੍ਥਾਯ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਚ ਨ ਫਾਸੁਂ વਿਹਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿવਾਦਾਪਨ੍ਨੇ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਯੇਪਿ ਉਦ੍ਦੇਸਂ વਾ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਂ વਾ ਗਹੇਤੁਕਾਮਾ ਪਧਾਨਂ વਾ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਕਾਮਾ, ਤੇ ਫਾਸੁਂ ਨ વਿਹਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਮਿਂ ਹਿ ਉਪੋਸਥਪવਾਰਣਾਯ ਠਿਤਾਯ ਉਦ੍ਦੇਸਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਥਿਕਾ ਉਦ੍ਦੇਸਾਦੀਨਿ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਕਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਨ ਏਕਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ વਿਸੇਸਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਚ ਨ ਫਾਸੁਂ વਿਹਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਨ ਦੀਘਤ੍ਤਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਇਧਾਤਿ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਏવਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ। ਅਕੁਸਲਂ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਞ੍ਚਿਦੇવ ਦੇਸਨ੍ਤਿ ਨ ਸਬ੍ਬਮੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਂ, ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ ਕਞ੍ਚਿਦੇવ ਦੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਆਪਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਯੇਨਾਤਿ ਕਰਜਕਾਯੇਨ। ਅਨਤ੍ਤਮਨੋਤਿ ਅਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ। ਅਨਤ੍ਤਮਨવਾਚਨ੍ਤਿ ਅਤੁਟ੍ਠવਾਚਂ। ਮਮੇવਾਤਿ ਮਂਯੇવ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਕਰਣੇ। ਅਚ੍ਚਯੋ ਅਚ੍ਚਗਮਾਤਿ ਅਪਰਾਧੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਤੋ, ਅਹਮੇવੇਤ੍ਥ ਅਪਰਾਧਿਕੋ। ਸੁਙ੍ਕਦਾਯਕਂવ ਭਣ੍ਡਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੁਙ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਨੀਤੇ ਭਣ੍ਡਸ੍ਮਿਂ
ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯੋ ਹਿ ਰਞ੍ਞਾ ਠਪਿਤਂ ਸੁਙ੍ਕਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਭਣ੍ਡਂ ਹਰਤਿ, ਤਂ ਸਹ ਭਣ੍ਡਸਕਟੇਨ ਆਨੇਤ੍વਾ ਰਞ੍ਞੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨੇવ ਸੁਙ੍ਕਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਦੋਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਰਞ੍ਞੋ ਨ ਰਾਜਪੁਰਿਸਾਨਂ, ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਗਤਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਦੋਸੋ, ਏવਮੇવਂ ਯਂ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨੋ, ਤਤ੍ਥ ਨੇવ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦੋਸੋ, ਨ ਚੋਦਕਸ੍ਸ। ਤੀਹਿ ਪਨ ਕਾਰਣੇਹਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਦੋਸੋ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਨ੍ਨਭਾવੇਨਪਿ ਦੋਸੋ, ਚੋਦਕੇ ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਾਯਪਿ ਦੋਸੋ, ਅਨਤ੍ਤਮਨਸ੍ਸ ਸਤੋ ਪਰੇਸਂ ਆਰੋਚਨੇਨਪਿ ਦੋਸੋ। ਚੋਦਕਸ੍ਸ ਪਨ ਯਂ ਸੋ ਤਂ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਂ ਅਦ੍ਦਸ, ਤਤ੍ਥ ਦੋਸੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਨਤ੍ਤਮਨਤਾਯ ਚੋਦਨਾਯ ਪਨ ਦੋਸੋ। ਤਮ੍ਪਿ ਅਮਨਸਿਕਰਿਤ੍વਾ ਅਯਂ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਤਨੋવ ਦੋਸਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਮਮੇવ ਤਤ੍ਥ ਅਚ੍ਚਯੋ ਅਚ੍ਚਗਮਾ ਸੁਙ੍ਕਦਾਯਕਂવ
੧੬. ਛਟ੍ਠੇ ਅਞ੍ਞਤਰੋਤਿ ਏਕੋ ਅਪਾਕਟਨਾਮੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ। ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਯੇਨਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਕਰਣવਚਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਤ੍ਥ ਭਗવਾ, ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ, ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਕੇਨ ਚ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਗਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਪਰਿਯੋਸਾਨਦੀਪਨਂ। ਅਥ વਾ ਏવਂ ਗਤੋ ਤਤੋ ਆਸਨ੍ਨਤਰਂ ਠਾਨਂ ਭਗવਤੋ ਸਮੀਪਸਙ੍ਖਾਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮ੍ਮੋਦੀਤਿ ਯਥਾ ਚ ਖਮਨੀਯਾਦੀਨਿ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਤੇਨ, ਏવਂ ਸੋਪਿ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਮੋਦੋ ਅਹੋਸਿ, ਸੀਤੋਦਕਂ વਿਯ ਉਣ੍ਹੋਦਕੇਨ ਸਮ੍ਮੋਦਿਤਂ ਏਕੀਭਾવਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਯਾਯ ਚ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ, ਭੋ ਗੋਤਮ, ਖਮਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਯਾਪਨੀਯਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਚ ਸਾવਕਾਨਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਂ ਅਪ੍ਪਾਤਙ੍ਕਂ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ ਬਲਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿਕਾਯ ਕਥਾਯ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ, ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮਧੁਰਤਾਯ ਸੁਚਿਰਮ੍ਪਿ ਕਾਲਂ ਸਾਰੇਤੁਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਰਹਰੂਪਤੋ ਸਰਿਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਚ ਸਾਰਣੀਯਂ। ਸੁਯ੍ਯਮਾਨਸੁਖਤੋ વਾ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ, ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਯਮਾਨਸੁਖਤੋ ਸਾਰਣੀਯਂ, ਤਥਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ ਸਮ੍ਮੋਦਨੀਯਂ, ਅਤ੍ਥਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤਾਯ
ਏਕਮਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਪੁਂਸਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ‘‘વਿਸਮਂ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੭੦) વਿਯ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ વਾ ਏਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਉਪਾવਿਸਿ। ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸਾ ਗਰੁਟ੍ਠਾਨੀਯਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਆਸਨਕੁਸਲਤਾਯ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ।
ਕਥਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਪਨ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਛ ਨਿਸਜ੍ਜਦੋਸੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਤਿਦੂਰਂ, ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨਂ, ਉਪਰਿવਾਤਂ, ਉਨ੍ਨਤਪ੍ਪਦੇਸਂ, ਅਤਿਸਮ੍ਮੁਖਂ ਅਤਿਪਚ੍ਛਾਤਿ। ਅਤਿਦੂਰੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹਿ ਸਚੇ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ, ਉਚ੍ਚਾਸਦ੍ਦੇਨ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਅਚ੍ਚਾਸਨ੍ਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਂ ਕਰੋਤਿ
ਏਤਦવੋਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ ਹਿ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਅਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਨਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਿਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕੁਸਲਂ, ਕਿਂ ਅਕੁਸਲ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੯੬) ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਾ ਆਗਤਾ। ‘‘ਇਮੇ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬) ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਨਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਾ। ਅਯਂ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਰੂਪਂ ਅਗਾਰਿਕਪੁਚ੍ਛਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਏਤਂ ‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭੋ ਗੋਤਮ, ਹੇਤੁ ਕੋ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ ਅવੋਚ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਕਾਰਣવੇવਚਨਮੇવ। ਅਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾવਿਸਮਚਰਿਯਾਹੇਤੂਤਿ ਅਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਿਸਮਚਰਿਯਾਯ ਹੇਤੁ, ਤਂਕਾਰਣਾ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ
ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ ਗੋਤਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸਦ੍ਦੋ ਖਯਸੁਨ੍ਦਰਾਭਿਰੂਪਅਬ੍ਭਨੁਮੋਦਨੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਰਤ੍ਤਿ, ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਪਠਮੋ ਯਾਮੋ, ਚਿਰਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੪੫; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੦) ਹਿ ਖਯੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਅਯਂ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤਰੋ ਚ ਪਣੀਤਤਰੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੦੦) ਸੁਨ੍ਦਰੇ।
‘‘ਕੋ ਮੇ વਨ੍ਦਤਿ ਪਾਦਾਨਿ, ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਯਸਸਾ ਜਲਂ।
ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ વਣ੍ਣੇਨ, ਸਬ੍ਬਾ ਓਭਾਸਯਂ ਦਿਸਾ’’ਤਿ॥ –
ਆਦੀਸੁ
‘‘ਭਯੇ ਕੋਧੇ ਪਸਂਸਾਯਂ, ਤੁਰਿਤੇ ਕੋਤੂਹਲਚ੍ਛਰੇ।
ਹਾਸੇ ਸੋਕੇ ਪਸਾਦੇ ਚ, ਕਰੇ ਆਮੇਡਿਤਂ ਬੁਧੋ’’ਤਿ॥ –
ਇਮਿਨਾ ਚ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਇਧ ਪਸਾਦવਸੇਨ ਪਸਂਸਾવਸੇਨ ਚਾਯਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ ਅਤਿਇਟ੍ਠਂ ਅਤਿਮਨਾਪਂ, ਅਤਿਸੁਨ੍ਦਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਸਦ੍ਦੇਨ ਦੇਸਨਂ ਥੋਮੇਤਿ, ਏਕੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਾਦਂ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤਂ, ਭੋ
ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਚਤੂਹਿ ਉਪਮਾਹਿ ਦੇਸਨਂਯੇવ ਥੋਮੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ ਅਧੋਮੁਖਠਪਿਤਂ, ਹੇਟ੍ਠਾਮੁਖਜਾਤਂ વਾ। ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਪਰਿਮੁਖਂ ਕਰੇਯ੍ਯ। ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਤਿਣਪਣ੍ਣਾਦਿਛਾਦਿਤਂ। વਿવਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਗ੍ਘਾਟੇਯ੍ਯ। ਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸਾਤਿ ਦਿਸਾਮੂਲ਼੍ਹਸ੍ਸ। ਮਗ੍ਗਂ ਆਚਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਹਤ੍ਥੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ। ਅਨ੍ਧਕਾਰੇਤਿ ਕਾਲ਼ਪਕ੍ਖਚਾਤੁਦ੍ਦਸੀਅਡ੍ਢਰਤ੍ਤਘਨવਨਸਣ੍ਡਮੇਘਪਟਲੇਹਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗੇ ਤਮੇ। ਅਯਂ ਤਾવ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਪਦਤ੍ਥੋ।
ਅਯਂ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਯੋਜਨਾ – ਯਥਾ ਕੋਚਿ ਨਿਕ੍ਕੁਜ੍ਜਿਤਂ ਉਕ੍ਕੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਮੁਖਂ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਪਤਿਤਂ ਮਂ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ વੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤੇਨ, ਯਥਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ વਿવਰੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਨ੍ਤਰਧਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ
ਏવਂ ਦੇਸਨਂ ਥੋਮੇਤ੍વਾ ਇਮਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਪਸਨ੍ਨਾਕਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਏਸਾਹਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਏਸਾਹਨ੍ਤਿ ਏਸੋ ਅਹਂ। ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਭવਂ ਮੇ ਗੋਤਮੋ ਸਰਣਂ ਪਰਾਯਣਂ ਅਘਸ੍ਸ ਤਾਤਾ ਹਿਤਸ੍ਸ ਚ વਿਧਾਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਭવਨ੍ਤਂ ਗੋਤਮਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ ਭਜਾਮਿ ਸੇવਾਮਿ ਪਯਿਰੁਪਾਸਾਮਿ, ਏવਂ વਾ ਜਾਨਾਮਿ ਬੁਜ੍ਝਾਮੀਤਿ। ਯੇਸਞ੍ਹਿ ਧਾਤੂਨਂ ਗਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਬੁਦ੍ਧਿਪਿ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਜਾਨਾਮਿ ਬੁਜ੍ਝਾਮੀਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਞ੍ਚਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਧਿਗਤਮਗ੍ਗੇ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਰੋਧੇ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਚ ਚਤੂਸੁ ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਪਤਮਾਨੇ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮੋ। ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ, ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਚੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ
‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਮਨੇਜਮਸੋਕਂ, ਧਮ੍ਮਮਸਙ੍ਖਤਮਪ੍ਪਟਿਕੂਲਂ।
ਮਧੁਰਮਿਮਂ ਪਗੁਣਂ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਂ, ਧਮ੍ਮਮਿਮਂ ਸਰਣਤ੍ਥਮੁਪੇਹੀ’’ਤਿ॥ (વਿ॰ વ॰ ੮੮੭)।
ਏਤ੍ਥ ਰਾਗવਿਰੋਗੋਤਿ ਮਗ੍ਗੋ ਕਥਿਤੋ। ਅਨੋਜਮਸੋਕਨ੍ਤਿ ਫਲਂ। ਧਮ੍ਮਮਸਙ੍ਖਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਂ ਮਧੁਰਮਿਮਂ ਪਗੁਣਂ ਸੁવਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਿਟਕਤ੍ਤਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਙ੍ਘਾਤੇਨ ਸਂਹਤੋਤਿ ਸਙ੍ਘੋ। ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਟ੍ਠਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸਮੂਹੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਤਸ੍ਮਿਯੇવ વਿਮਾਨੇ –
‘‘ਯਤ੍ਥ ਚ ਦਿਨ੍ਨਮਹਪ੍ਫਲਮਾਹੁ, ਚਤੂਸੁ ਸੁਚੀਸੁ ਪੁਰਿਸਯੁਗੇਸੁ।
ਅਟ੍ਠ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਧਮ੍ਮਦਸਾ ਤੇ, ਸਙ੍ਘਮਿਮਂ ਸਰਣਤ੍ਥਮੁਪੇਹੀ’’ਤਿ॥ (વਿ॰ વ॰ ੮੮੮)।
ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤੀਣਿ ਸਰਣਗਮਨਾਨਿ ਪਟਿવੇਦੇਸਿ।
ਇਦਾਨਿ ਤੇਸੁ ਸਰਣਗਮਨੇਸੁ ਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ ਸਰਣਂ, ਸਰਣਗਮਨਂ, ਯੋ ਚ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸਰਣਗਮਨਪ੍ਪਭੇਦੋ, ਸਰਣਗਮਨਫਲਂ, ਸਂਕਿਲੇਸੋ, ਭੇਦੋਤਿ ਅਯਂ વਿਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪਦਤ੍ਥਤੋ ਤਾવ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਸਰਣਂ, ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਭਯਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਪਰਿਕਿਲੇਸਂ ਹਨਤਿ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸੇવੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਅਥ વਾ ਹਿਤੇ ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਅਹਿਤਾ ਚ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਭવਕਨ੍ਤਾਰਾ ਉਤ੍ਤਾਰਣੇਨ ਲੋਕਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਸਦਾਨੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਪ੍ਪਕਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਰਾਨਂ વਿਪੁਲਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਣੇਨ ਸਙ੍ਘੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਂ। ਤਪ੍ਪਸਾਦਤਗ੍ਗਰੁਤਾਹਿ વਿਹਤਕਿਲੇਸੋ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰਣਗਮਨਂ। ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਸਤ੍ਤੋ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ‘‘ਏਤਾਨਿ ਮੇ ਤੀਣਿ ਰਤਨਾਨਿ ਸਰਣਂ, ਏਤਾਨਿ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਉਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਤਾવ ਸਰਣਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਯੋ ਚ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਇਦਂ ਤਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਸਰਣਗਮਨਪ੍ਪਭੇਦੇ
ਤਯਿਦਂ ਚਤੁਧਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨੇਨ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਯ ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ ਪਣਿਪਾਤੇਨਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਮਿ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਸਙ੍ਘਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਚਜਨਂ। ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਬੁਦ੍ਧਪਰਾਯਣੋ, ਧਮ੍ਮਪਰਾਯਣੋ, ਸਙ੍ਘਪਰਾਯਣੋ ਇਤਿ ਮਂ ਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਭਾવੋ। ਸਿਸ੍ਸਭਾવੂਪਗਮਨਂ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਣਿਪਾਤੋ ਨਾਮ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਹਂ ਅਭਿવਾਦਨ-ਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠਾਨ-ਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮ-ਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવ ਤਿਣ੍ਣਂ વਤ੍ਥੂਨਂ ਕਰੋਮਿ ਇਤਿ ਮਂ ਧਾਰੇਥਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਸੁ ਪਰਮਨਿਪਚ੍ਚਕਾਰੋ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਆਕਾਰਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਮ੍ਪਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਗਹਿਤਂਯੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਗਮਨਂ।
ਅਪਿਚ ‘‘ਭਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ, ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਜੀવਿਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਾਮਿ, ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤੋਯੇવ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ, ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਂਯੇવ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ, ਜੀવਿਤਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਮੇ ਸਰਣਂ ਲੇਣਂ ਤਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਸਤ੍ਥਾਰਞ੍ਚ
‘‘ਸੋ ਅਹਂ વਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਗਾਮਾ ਗਾਮਂ ਪੁਰਾ ਪੁਰਂ।
ਨਮਸ੍ਸਮਾਨੋ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ, ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਸੁਧਮ੍ਮਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੯੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੬)।
ਏવਮ੍ਪਿ ਆਲ਼વਕਾਦੀਨਂ ਸਰਣਗਮਨਂ વਿਯ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਅਥ ਖੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯੁ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ
ਸੋ ਪਨੇਸ ਞਾਤਿਭਯਾਚਰਿਯਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਪਣਿਪਾਤੇਨ ਸਰਣਗਮਨਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰੇਹਿ। ਸੇਟ੍ਠવਸੇਨੇવ ਹਿ ਸਰਣਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸੇਟ੍ਠવਸੇਨ ਚ ਭਿਜ੍ਜਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਸਾਕਿਯੋ વਾ ਕੋਲਿਯੋ વਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਞਾਤਕੋ’’ਤਿ વਨ੍ਦਤਿ, ਅਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਂ। ਯੋ વਾ ‘‘ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਰਾਜਪੂਜਿਤੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਅવਨ੍ਦਿਯਮਾਨੋ ਅਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਕਰੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਭਯੇਨ વਨ੍ਦਤਿ, ਅਗ੍ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਸਰਣਂ। ਯੋ વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਕਾਲੇ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਗ੍ਗਹਿਤਂ ਸਰਮਾਨੋ ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ વਾ –
‘‘ਏਕੇਨ
ਚਤੁਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨਿਧਾਪੇਯ੍ਯ, ਆਪਦਾਸੁ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੫) –
ਏવਰੂਪਂ
ਏવਂ ਗਹਿਤਸਰਣਸ੍ਸ ਚ ਉਪਾਸਕਸ੍ਸ વਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯ વਾ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯੇਸੁ ਪਬ੍ਬਜਿਤਮ੍ਪਿ ਞਾਤਿਂ ‘‘ਞਾਤਕੋ ਮੇ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ વਨ੍ਦਤੋ ਸਰਣਗਮਨਂ ਨ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਪਗੇવ ਅਪਬ੍ਬਜਿਤਂ। ਤਥਾ ਰਾਜਾਨਂ ਭਯવਸੇਨ વਨ੍ਦਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਰਟ੍ਠਪੂਜਿਤਤ੍ਤਾ ਅવਨ੍ਦਿਯਮਾਨੋ ਅਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਕਰੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਤਥਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਪ੍ਪਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਕਂ ਤਿਤ੍ਥਿਯਂ ‘‘ਆਚਰਿਯੋ ਮੇ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ વਨ੍ਦਤੋਪਿ ਨ ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਰਣਗਮਨਪ੍ਪਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਏਤ੍ਥ ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ વਿਪਾਕਫਲਂ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯੋ ਆਨਿਸਂਸਫਲਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
‘‘ਯੋ
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੦)।
‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਅਤਿਕ੍ਕਮਂ।
ਅਰਿਯਞ੍ਚਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ, ਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਗਾਮਿਨਂ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੧)।
‘‘ਏਤਂ ਖੋ ਸਰਣਂ ਖੇਮਂ, ਏਤਂ ਸਰਣਮੁਤ੍ਤਮਂ।
ਏਤਂ ਸਰਣਮਾਗਮ੍ਮ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੨)।
ਅਪਿਚ ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨੁਪਗਮਨਾਦਿવਸੇਨਪੇਤਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਫਲਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਨਿਚ੍ਚਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਸੁਖਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਕਞ੍ਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਉਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਮਾਤਰਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ, ਪਿਤਰਂ, ਅਰਹਨ੍ਤਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ, ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਲੋਹਿਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ, ਸਙ੍ਘਂ ਭਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ, ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੮-੧੩੦; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੨-੨੭੭)।
ਲੋਕਿਯਸ੍ਸ
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾਸੇ,
ਨ ਤੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਭੂਮਿਂ।
ਪਹਾਯ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ,
ਦੇવਕਾਯਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭)।
ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਅਥ ਖੋ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ਅਸੀਤਿਯਾ ਦੇવਤਾਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੇਨਾਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ…ਪੇ॰… ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਂ ਖੋ ਸਕ੍ਕਂ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦਂ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ
ਏਸੇવ ਨਯੋ ਧਮ੍ਮੇ ਸਙ੍ਘੇ ਚ। ਅਪਿਚ વੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤਾਦਿવਸੇਨਾਪਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੦ ਆਦਯੋ) ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਫਲવਿਸੇਸੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਸਰਣਗਮਨਫਲਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਸਰਣਗਮਨਂ ਤੀਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਸਂਸਯਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਾਦੀਹਿ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਮਹਾਜੁਤਿਕਂ ਹੋਤਿ ਨ ਮਹਾવਿਪ੍ਫਾਰਂ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ ਸਂਕਿਲੇਸੋ। ਲੋਕਿਯਸ੍ਸ ਚ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਦੁવਿਧੋ ਭੇਦੋ ਸਾવਜ੍ਜੋ ਅਨવਜ੍ਜੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਸਾવਜ੍ਜੋ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਾਰਾਦੀਸੁ ਅਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਾਦੀਹਿ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਨਿਟ੍ਠਫਲੋ। ਅਨવਜ੍ਜੋ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯ, ਸੋ ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਅਫਲੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਪਨ ਨੇવਤ੍ਥਿ ਭੇਦੋ। ਭવਨ੍ਤਰੇਪਿ ਹਿ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਨ ਉਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਚ ਭੇਦੋ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਉਪਾਸਕਂ ਮਂ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ ਧਾਰੇਤੂਤਿ ਮਂ ਭવਂ ਗੋਤਮੋ ‘‘ਉਪਾਸਕੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਧਾਰੇਤੁ, ਜਾਨਾਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਾਸਕવਿਧਿਕੋਸਲ੍ਲਤ੍ਥਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਕੋ ਉਪਾਸਕੋ, ਕਸ੍ਮਾ ਉਪਾਸਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਕਿਮਸ੍ਸ ਸੀਲਂ, ਕੋ ਆਜੀવੋ, ਕਾ વਿਪਤ੍ਤਿ, ਕਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਇਦਂ ਪਕਿਣ੍ਣਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਉਪਾਸਕੋਤਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਸਰਣਗਤੋ ਗਹਟ੍ਠੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਮਹਾਨਾਮ, ਉਪਾਸਕੋ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਂ ਗਤੋ, ਸਙ੍ਘਂ ਸਰਣਂ ਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਮਹਾਨਾਮ, ਉਪਾਸਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੩੩)।
ਕਸ੍ਮਾ ਉਪਾਸਕੋਤਿ। ਰਤਨਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਉਪਾਸਨਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਉਪਾਸਤੀਤਿ ਉਪਾਸਕੋ। ਧਮ੍ਮਂ, ਸਙ੍ਘਂ ਉਪਾਸਤੀਤਿ ਉਪਾਸਕੋਤਿ।
ਕਿਮਸ੍ਸ ਸੀਲਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਚ વੇਰਮਣਿਯੋ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਮਹਾਨਾਮ, ਉਪਾਸਕੋ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ, ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ, ਮੁਸਾવਾਦਾ, ਸੁਰਾਮੇਰਯਮਜ੍ਜਪ੍ਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਮਹਾਨਾਮ, ਉਪਾਸਕੋ ਸੀਲવਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੩੩)।
ਕੋ ਆਜੀવੋਤਿ। ਪਞ੍ਚ ਮਿਚ੍ਛਾવਣਿਜ੍ਜਾ ਪਹਾਯ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮੇਨ ਜੀવਿਕਕਪ੍ਪਨਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਣਿਜ੍ਜਾ ਉਪਾਸਕੇਨ ਅਕਰਣੀਯਾ। ਕਤਮਾ ਪਞ੍ਚ। ਸਤ੍ਥવਣਿਜ੍ਜਾ, ਸਤ੍ਤવਣਿਜ੍ਜਾ, ਮਂਸવਣਿਜ੍ਜਾ, ਮਜ੍ਜવਣਿਜ੍ਜਾ, વਿਸવਣਿਜ੍ਜਾ। ਇਮਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ વਣਿਜ੍ਜਾ ਉਪਾਸਕੇਨ ਅਕਰਣੀਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੭੭)।
ਕਾ વਿਪਤ੍ਤੀਤਿ। ਯਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਸੀਲਸ੍ਸ ਚ ਆਜੀવਸ੍ਸ ਚ વਿਪਤ੍ਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ વਿਪਤ੍ਤਿ। ਅਪਿਚ ਯਾਯ ਏਸ ਚਣ੍ਡਾਲੋ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਮਲਞ੍ਚ ਪਤਿਕੁਟ੍ਠੋ ਚ, ਸਾਪਿ ਤਸ੍ਸ વਿਪਤ੍ਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਚ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ
ਕਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ। ਯਾ ਚਸ੍ਸ ਸੀਲਸਮ੍ਪਦਾ ਚ ਆਜੀવਸਮ੍ਪਦਾ ਚ, ਸਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਯੇ ਚਸ੍ਸ ਰਤਨਭਾવਾਦਿਕਰਾ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ
ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਅਗ੍ਗਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਕੋਟਿਕੋਟ੍ਠਾਸਸੇਟ੍ਠੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇ ਸਮ੍ਮ, ਦੋવਾਰਿਕ, ਆવਰਾਮਿ ਦ੍વਾਰਂ ਨਿਗਣ੍ਠਾਨਂ ਨਿਗਣ੍ਠੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੦) ਹਿ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਤੇਨੇવ ਅਙ੍ਗੁਲਗ੍ਗੇਨ ਤਂ ਅਙ੍ਗੁਲਗ੍ਗਂ ਪਰਾਮਸੇਯ੍ਯ (ਕਥਾ॰ ੪੪੧)। ਉਚ੍ਛਗ੍ਗਂ વੇਲ਼ਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਕੋਟਿਯਂ। ‘‘ਅਮ੍ਬਿਲਗ੍ਗਂ વਾ ਮਧੁਰਗ੍ਗਂ વਾ ਤਿਤ੍ਤਕਗ੍ਗਂ વਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੪), ਅਨੁਜਾਨਾਮਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਹਾਰਗ੍ਗੇਨ વਾ ਪਰਿવੇਣਗ੍ਗੇਨ વਾ ਭਾਜੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੧੮) ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਅਪਦਾ વਾ…ਪੇ॰… ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਸਂ ਅਗ੍ਗਮਕ੍ਖਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੪) ਸੇਟ੍ਠੇ। ਇਧ ਪਨਾਯਂ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇਤਿ ਅਜ੍ਜਤਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਜ੍ਜਤਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਜਭਾવਂ। ਅਜ੍ਜਦਗ੍ਗੇਤਿ વਾ ਪਾਠੋ, ਦਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ, ਅਜ੍ਜ ਅਗ੍ਗਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਪਾਣੁਪੇਤਨ੍ਤਿ ਪਾਣੇਹਿ ਉਪੇਤਂ, ਯਾવ ਮੇ ਜੀવਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਾવ
੧੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣੀਤਿ ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣਿਠਾਨਨ੍ਤਰਂ ਕਿਰ ਨਾਮੇਕਂ ਠਾਨਨ੍ਤਰਂ, ਤਂ ਯੇਨ ਕੁਲੇਨ ਲਦ੍ਧਂ, ਤਂ ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣਿਕੁਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਯਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਲੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਰਞ੍ਞੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਚ ਲਦ੍ਧਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣਿਸਕ੍ਕਾਰਤ੍ਤਾ ਜਾਣੁਸ੍ਸੋਣੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ‘‘ਸਮਣੋ ਕਿਰ ਗੋਤਮੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਚੇ ਸੋ ਲਿਙ੍ਗવਿਭਤ੍ਤਿਕਾਰਕਾਦਿਭੇਦਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਞਾਤਮੇવ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਕਿਂ ਜਾਨਿਸ੍ਸਤਿ। ਞਾਤਮੇવ ਕਥੇਸ੍ਸਤਿ, ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਕਿਂ ਕਥੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਮਾਨਦ੍ਧਜਂ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਸਿਙ੍ਗਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਮਹਾਪਰਿવਾਰੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਕਤਤ੍ਤਾ ਚ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਚਾਤਿ ਸਤ੍ਥਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਇਧ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਜਾਨਿਤੁਕਾਮੋ ਅਤ੍ਥਗવੇਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਆਗਤੋ, ਮਾਨਂ ਪਨ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ ਸਿਙ੍ਗਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਆਗਤੋ। ਕਿਂ ਨੁ ਖ੍વਸ੍ਸ ਯਥਾ ਪਞ੍ਹਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਕਥਿਤੇ વਡ੍ਢਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਉਦਾਹੁ ਯਥਾ ਨ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਯਥਾ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਕਥਿਤੇ વਡ੍ਢਿ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ‘‘ਕਤਤ੍ਤਾ ਚ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਚਾ’’ਤਿ ਆਹ।
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਕਤਤ੍ਤਾਪਿ ਅਕਤਤ੍ਤਾਪਿ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂ વਦਤਿ, ਇਦਂ ਉਭਯਕਾਰਣੇਨਾਪਿ ਏਕਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ਦੁਜ੍ਜਾਨਂ ਮਹਨ੍ਧਕਾਰਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਕੋ ਨੁ ਖੋ, ਭੋ ਗੋਤਮਾਤਿ ਇਮਂ ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਹਂ ਆਰਭਿ।
ਏવਮ੍ਪਿ ਨ ਖੋ ਅਹਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਥਸ੍ਸ ਨਿਹਤਮਾਨਤਂ ਞਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾ ਉਪਰਿ ਦੇਸਨਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ਤੇਨ ਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨ ਹੀਤਿ ਕਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਂ ਯਾਚਸਿ, ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ।
੧੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਆਯਸ੍ਮਾਤਿ ਪਿਯવਚਨਮੇਤਂ। ਆਨਨ੍ਦੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਏਕਂਸੇਨਾਤਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨ। ਅਨੁવਿਚ੍ਚਾਤਿ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ। વਿਞ੍ਞੂਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ। ਗਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਅવਣ੍ਣਂ ਭਾਸਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਨવਮੇ ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।
੨੦. ਦਸਮੇ ਦੁਨ੍ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਗਹਿਤਪਾਲ਼ਿਪਦਮੇવ ਹਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਤਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਭਯਮੇਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾવ ਨਾਮਂ। ਅਤ੍ਥੋ ਚ ਦੁਨ੍ਨੀਤੋਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਗਹਿਤਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾ। ਦੁਨ੍ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਪਿ ਦੁਨ੍ਨਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਗਹਿਤਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਨਾਮ ਦੁਨ੍ਨਯਾ ਦੁਨ੍ਨੀਹਾਰਾ ਦੁਕ੍ਕਥਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਏਕਾਦਸਮੇ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ।
ਅਧਿਕਰਣવਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯੋ।