(੧੫) ੫. ਤਿਕਣ੍ਡਕੀવਗ੍ਗੋ
੧. ਅવਜਾਨਾਤਿਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੧. ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਸਨ੍ਤੋ ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਦਤ੍વਾ ਅવਜਾਨਾਤਿ, ਸਂવਾਸੇਨ ਅવਜਾਨਾਤਿ, ਆਧੇਯ੍ਯਮੁਖੋ ਆਦਿਯ੍ਯਮੁਖੋ (ਸੀ॰), ਆਦੇਯ੍ਯਮੁਖੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰), ਆਦਿਯਮੁਖੋ (ਪੀ॰) ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਪਠਮਸਂવਣ੍ਣਨਾਨੁਰੂਪਂ। ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੯੩ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ, ਲੋਲੋ ਹੋਤਿ, ਮਨ੍ਦੋ ਮੋਮੂਹੋ ਹੋਤਿ ਮਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ ਮੋਮੂਹੋ (ਸੀ॰)।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦਤ੍વਾ ਅવਜਾਨਾਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦੇਤਿ ਚੀવਰਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੇਨਾਸਨਗਿਲਾਨਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ। ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ‘ਅਹਂ ਦੇਮਿ; ਅਯਂ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀ’ਤਿ। ਤਮੇਨਂ ਦਤ੍વਾ ਅવਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦਤ੍વਾ ਅવਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਂવਾਸੇਨ ਅવਜਾਨਾਤਿ? ਇਧ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਸਤਿ ਦ੍વੇ વਾ ਤੀਣਿ વਾ વਸ੍ਸਾਨਿ। ਤਮੇਨਂ ਸਂવਾਸੇਨ ਅવਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਂવਾਸੇਨ ਅવਜਾਨਾਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਧੇਯ੍ਯਮੁਖੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਰਸ੍ਸ વਣ੍ਣੇ વਾ ਅવਣ੍ਣੇ વਾ ਭਾਸਿਯਮਾਨੇ ਤਂ ਖਿਪ੍ਪਞ੍ਞੇવ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਿਤਾ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਿਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰) ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਧੇਯ੍ਯਮੁਖੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਲੋਲੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਇਤ੍ਤਰਸਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ ਇਤ੍ਤਰਭਤ੍ਤੀ ਇਤ੍ਤਰਪੇਮੋ ਇਤ੍ਤਰਪ੍ਪਸਾਦੋ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਲੋਲੋ ਹੋਤਿ।
‘‘ਕਥਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਨ੍ਦੋ ਮੋਮੂਹੋ ਹੋਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਹੀਨਪ੍ਪਣੀਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਜਾਨਾਤਿ , ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗੇ ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਜਾਨਾਤਿ। ਏવਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਨ੍ਦੋ ਮੋਮੂਹੋ ਹੋਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਸਨ੍ਤੋ ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਠਮਂ।
੨. ਆਰਭਤਿਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੨. ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਸਨ੍ਤੋ ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਰਭਤਿ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਚ ਹੋਤਿ; ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੯੧ ‘‘ਇਧ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਰਭਤਿ, ਨ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ; ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਇਧ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਆਰਭਤਿ, વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ; ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਇਧ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਆਰਭਤਿ ਨ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ; ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਇਧ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਆਰਭਤਿ ਨ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ; ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯ੍વਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਰਭਤਿ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਚ ਹੋਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਮਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋ – ‘ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖੋ ਆਰਮ੍ਭਜਾ ਆਰਬ੍ਭਜਾ (ਪੀ॰ ਕ॰), ਆਰਭਜਾ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਆਸવਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਜਾ ਆਸવਾ ਪવਡ੍ਢਨ੍ਤਿ ਸਂવਡ੍ਢਨ੍ਤਿ (ਕ॰), ਸਾਧੁ વਤਾਯਸ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਭਜੇ ਆਸવੇ ਪਹਾਯ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਜੇ ਆਸવੇ ਪਟਿવਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਭਾવੇਤੁ ਭਾવੇਤੁਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰); ਏવਮਾਯਸ੍ਮਾ ਅਮੁਨਾ ਪਞ੍ਚਮੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਮਸਮੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯ੍વਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਆਰਭਤਿ ਨ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਮਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋ – ‘ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖੋ ਆਰਮ੍ਭਜਾ ਆਸવਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਜਾ ਆਸવਾ ਨ ਪવਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਸਾਧੁ વਤਾਯਸ੍ਮਾ ਆਰਮ੍ਭਜੇ ਆਸવੇ ਪਹਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਭਾવੇਤੁ; ਏવਮਾਯਸ੍ਮਾ ਅਮੁਨਾ ਪਞ੍ਚਮੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਮਸਮੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯ੍વਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਆਰਭਤਿ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਮਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋ – ‘ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖੋ ਆਰਮ੍ਭਜਾ ਆਸવਾ ਨ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਜਾ ਆਸવਾ ਪવਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਸਾਧੁ વਤਾਯਸ੍ਮਾ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਜੇ ਆਸવੇ ਪਟਿવਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਭਾવੇਤੁ; ਏવਮਾਯਸ੍ਮਾ ਅਮੁਨਾ ਪਞ੍ਚਮੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਮਸਮੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ ਤਿ।
‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯ੍વਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨ ਆਰਭਤਿ ਨ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਨਪ੍ਪਜਾਨਾਤਿ ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪਰਿਸੇਸਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਏવਮਸ੍ਸ વਚਨੀਯੋ – ‘ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖੋ ਆਰਮ੍ਭਜਾ ਆਸવਾ ਨ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਜਾ ਆਸવਾ ਨ ਪવਡ੍ਢਨ੍ਤਿ, ਸਾਧੁ વਤਾਯਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਭਾવੇਤੁ; ਏવਮਾਯਸ੍ਮਾ ਅਮੁਨਾ ਪਞ੍ਚਮੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਸਮਸਮੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ।
‘‘ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਅਮੁਨਾ ਪਞ੍ਚਮੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਏવਂ ਓવਦਿਯਮਾਨਾ ਏવਂ ਅਨੁਸਾਸਿਯਮਾਨਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਂ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੯੧। ਦੁਤਿਯਂ।
੩. ਸਾਰਨ੍ਦਦਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੩. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ વੇਸਾਲਿਯਂ વਿਹਰਤਿ ਮਹਾવਨੇ ਕੂਟਾਗਾਰਸਾਲਾਯਂ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ વੇਸਾਲਿਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਪਞ੍ਚਮਤ੍ਤਾਨਂ ਲਿਚ੍ਛવਿਸਤਾਨਂ ਸਾਰਨ੍ਦਦੇ ਚੇਤਿਯੇ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਅਯਮਨ੍ਤਰਾਕਥਾ ਉਦਪਾਦਿ – ‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਰਤਨਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਕਤਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ? ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਅਸ੍ਸਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਮਣਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਗਹਪਤਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਰਤਨਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਮਗ੍ਗੇ ਪੁਰਿਸਂ ਠਪੇਸੁਂ ਪੇਸੇਸੁਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰) – ‘‘ਯਦਾ ਤ੍વਂ ਯਥਾ ਤ੍વਂ (ਸੀ॰ ਪੀ॰), ਅਮ੍ਭੋ ਪੁਰਿਸ, ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਸਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ, ਅਥ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਆਰੋਚੇਯ੍ਯਾਸੀ’’ਤਿ। ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦੂਰਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ; ਦਿਸ੍વਾਨ ਯੇਨ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਅਯਂ ਸੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ; ਯਸ੍ਸਦਾਨਿ ਕਾਲਂ ਮਞ੍ਞਥਾ’’ਤਿ।
ਅਥ ਖੋ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਂਸੁ। ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਠਿਤਾ ਖੋ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ –
‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯੇਨ ਸਾਰਨ੍ਦਦਂ ਚੇਤਿਯਂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਤੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ। ਅਧਿવਾਸੇਸਿ ਭਗવਾ ਤੁਣ੍ਹੀਭਾવੇਨ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਯੇਨ ਸਾਰਨ੍ਦਦਂ ਚੇਤਿਯਂ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੇ ਆਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਨਿਸਜ੍ਜ ਖੋ ਭਗવਾ ਤੇ ਲਿਚ੍ਛવੀ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਲਿਚ੍ਛવੀ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ, ਕਾ ਚ ਪਨ વੋ ਅਨ੍ਤਰਾਕਥਾ વਿਪ੍ਪਕਤਾ’’ਤਿ? ‘‘ਇਧ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਨਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ ਅਯਮਨ੍ਤਰਾਕਥਾ ਉਦਪਾਦਿ – ‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਰਤਨਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਕਤਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ? ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਅਸ੍ਸਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਮਣਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਗਹਪਤਿਰਤਨਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਰਤਨਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿ’’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘ਕਾਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾਨਂ વਤ, ਭੋ, ਲਿਚ੍ਛવੀਨਂ ਕਾਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾਨਂ વਤ વੋ ਲਿਚ੍ਛવੀਨਂ (ਸੀ॰), ਕਾਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾਨਂ વਤ વੋ ਲਿਚ੍ਛવੀ (ਸ੍ਯਾ॰), ਕਾਮਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾਨਂવ વੋ ਲਿਚ੍ਛવੀ (?) ਕਾਮਂਯੇવ ਆਰਬ੍ਭ ਅਨ੍ਤਰਾਕਥਾ ਉਦਪਾਦਿ। ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ, ਲਿਚ੍ਛવੀ, ਰਤਨਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਕਤਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ? ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸ੍ਸ ਦੇਸੇਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸ੍ਸ ਦੇਸਿਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਤਾ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸ੍ਸ ਦੇਸਿਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਤਾ વਿਞ੍ਞਾਤਸ੍ਸ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੯੫ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ, ਕਤਞ੍ਞੂ ਕਤવੇਦੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ। ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਲਿਚ੍ਛવੀ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਰਤਨਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਦੁਲ੍ਲਭੋ ਲੋਕਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤਿਯਂ।
੪. ਤਿਕਣ੍ਡਕੀਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੪. ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਸਾਕੇਤੇ વਿਹਰਤਿ ਤਿਕਣ੍ਡਕੀવਨੇ ਕਣ੍ਡਕੀવਨੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੯੦੨)। ਤਤ੍ਰ ਖੋ ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ। ‘‘ਭਦਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਭਗવਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲੇ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਸਞ੍ਞੀ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰) વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਪਟਿਕੂਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ। ਸਾਧੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਪਟਿਕੂਲਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਅਭਿਨਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ ਕਥਞ੍ਚ (ਸੀ॰ ਪੀ॰ ਕ॰), ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ? ‘ਮਾ ਮੇ ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਰਾਗੋ ਉਦਪਾਦੀ’ਤਿ – ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ? ‘ਮਾ ਮੇ ਦੋਸਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦੋਸੋ ਉਦਪਾਦੀ’ਤਿ – ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ? ‘ਮਾ ਮੇ ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਰਾਗੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਮਾ ਮੇ ਦੋਸਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦੋਸੋ ਉਦਪਾਦੀ’ਤਿ – ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ? ‘ਮਾ ਮੇ ਦੋਸਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦੋਸੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਮਾ ਮੇ ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਰਾਗੋ ਉਦਪਾਦੀ’ਤਿ – ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲੇ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞੀ વਿਹਰੇਯ੍ਯ।
‘‘ਕਿਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਕੂਲਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਅਭਿਨਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ? ‘ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਮਾ ਮੇ ਕ੍વਚਨਿ ਕ੍વਚਿਨਿ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਪੀ॰) ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਿਞ੍ਚਨ (ਸੀ॰ ਪੀ॰) ਰਜਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਰਾਗੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਮਾ ਮੇ ਕ੍વਚਨਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਞ੍ਚਨਂ ਦੋਸਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦੋਸੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਮਾ ਮੇ ਕ੍વਚਨਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਕਿਞ੍ਚਨਂ ਮੋਹਨੀਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮੋਹੋ ਉਦਪਾਦੀ’ਤਿ – ਇਦਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਥવਸਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਟਿਕੂਲਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਂ ਅਭਿਨਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰੇਯ੍ਯ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ’’ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ।
੫. ਨਿਰਯਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੫. ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਨਿਰਯੇ। ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ? ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੀ ਹੋਤਿ, ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਯੀ ਹੋਤਿ, ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੀ ਹੋਤਿ, ਮੁਸਾવਾਦੀ ਹੋਤਿ, ਸੁਰਾਮੇਰਯਮਜ੍ਜਪਮਾਦਟ੍ਠਾਯੀ ਹੋਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਨਿਰਯੇ।
‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਸਗ੍ਗੇ। ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ? ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਮੁਸਾવਾਦਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੁਰਾਮੇਰਯਮਜ੍ਜਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ ਹੋਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਸਗ੍ਗੇ’’ਤਿ। ਪਞ੍ਚਮਂ।
੬. ਮਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੬. ‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਿਤ੍ਤੋ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ? ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਕਾਰੇਤਿ, ਅਧਿਕਰਣਂ ਆਦਿਯਤਿ, ਪਾਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਦੀਘਚਾਰਿਕਂ ਅਨવਤ੍ਥਚਾਰਿਕਂ ਅવਤ੍ਥਾਨਚਾਰਿਕਂ (ਸ੍ਯਾ॰) ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ, ਨਪ੍ਪਟਿਬਲੋ ਹੋਤਿ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਮਾਦਪੇਤੁਂ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜੇਤੁਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤੁਂ। ਇਮੇਹਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਿਤ੍ਤੋ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ।
‘‘ਪਞ੍ਚਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਿਤ੍ਤੋ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ? ਨ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਂ ਕਾਰੇਤਿ, ਨ ਅਧਿਕਰਣਂ ਆਦਿਯਤਿ, ਨ ਪਾਮੋਕ੍ਖੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਪਟਿવਿਰੁਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਦੀਘਚਾਰਿਕਂ ਅਨવਤ੍ਥਚਾਰਿਕਂ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ, ਪਟਿਬਲੋ ਹੋਤਿ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਮਾਦਪੇਤੁਂ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜੇਤੁਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤੁਂ। ਇਮੇਹਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਿਤ੍ਤੋ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਛਟ੍ਠਂ।
੭. ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੭. ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ? ਅਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਦੇਤਿ, ਅਚਿਤ੍ਤੀਕਤ੍વਾ ਅਚਿਤ੍ਤਿਕਤ੍વਾ (ਪੀ॰), ਅਚਿਤਿਂ ਕਤ੍વਾ (ਸ੍ਯਾ॰), ਅਚਿਤ੍ਤਿਂ ਕਤ੍વਾ (ਕ॰) ਦੇਤਿ, ਅਸਹਤ੍ਥਾ ਦੇਤਿ, ਅਪવਿਦ੍ਧਂ ਅਪવਿਟ੍ਟਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰) ਦੇਤਿ, ਅਨਾਗਮਨਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਦੇਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਾਨਿ।
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾਨਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ? ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਦੇਤਿ, ਚਿਤ੍ਤੀਕਤ੍વਾ ਦੇਤਿ, ਸਹਤ੍ਥਾ ਦੇਤਿ, ਅਨਪવਿਦ੍ਧਂ ਦੇਤਿ, ਆਗਮਨਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਦੇਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਾਨੀ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਤਮਂ।
੮. ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੮. ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮਾਨਿ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ? ਸਦ੍ਧਾਯ ਦਾਨਂ ਦੇਤਿ, ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਦਾਨਂ ਦੇਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਦਾਨਂ ਦੇਤਿ, ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਅਨਗ੍ਗਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ (ਸੀ॰) ਦਾਨਂ ਦੇਤਿ, ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਪਰਞ੍ਚ ਅਨੁਪਹਚ੍ਚ ਦਾਨਂ ਦੇਤਿ।
‘‘ਸਦ੍ਧਾਯ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਅਡ੍ਢੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ, ਅਭਿਰੂਪੋ ਚ ਹੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨੀਯੋ ਪਾਸਾਦਿਕੋ ਪਰਮਾਯ વਣ੍ਣਪੋਕ੍ਖਰਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ।
‘‘ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਅਡ੍ਢੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ। ਯੇਪਿਸ੍ਸ ਤੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪੁਤ੍ਤਾਤਿ વਾ ਦਾਰਾਤਿ વਾ ਦਾਸਾਤਿ વਾ ਪੇਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਕਮ੍ਮਕਰਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕਾਰਾਤਿ (ਕ॰) વਾ, ਤੇਪਿ ਸੁਸ੍ਸੂਸਨ੍ਤਿ ਸੋਤਂ ਓਦਹਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ।
‘‘ਕਾਲੇਨ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਅਡ੍ਢੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ; ਕਾਲਾਗਤਾ ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਾ ਪਚੁਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
‘‘ਅਨੁਗ੍ਗਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਅਡ੍ਢੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ; ਉਲ਼ਾਰੇਸੁ ਚ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਭੋਗਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਤਿ।
‘‘ਅਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਪਰਞ੍ਚ ਅਨੁਪਹਚ੍ਚ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਅਡ੍ਢੋ ਚ ਹੋਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ ਮਹਾਭੋਗੋ; ਨ ਚਸ੍ਸ ਕੁਤੋਚਿ ਭੋਗਾਨਂ ਉਪਘਾਤੋ ਆਗਚ੍ਛਤਿ ਅਗ੍ਗਿਤੋ વਾ ਉਦਕਤੋ વਾ ਰਾਜਤੋ વਾ ਚੋਰਤੋ વਾ ਅਪ੍ਪਿਯਤੋ વਾ ਦਾਯਾਦਤੋ વਾ ਅਪ੍ਪਿਯਤੋ વਾ ਦਾਯਾਦਤੋ વਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰ ਕਂ॰ ਪੀ॰), ਅਪ੍ਪਿਯਦਾਯਾਦਤੋ વਾ (ਕ॰)। ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਦਾਨਾਨੀ’’ਤਿ। ਅਟ੍ਠਮਂ।
੯. ਪਠਮਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੪੯. ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਕਮ੍ਮਾਰਾਮਤਾ, ਭਸ੍ਸਾਰਾਮਤਾ, ਨਿਦ੍ਦਾਰਾਮਤਾ , ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਾਮਤਾ, ਯਥਾવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਨ ਕਮ੍ਮਾਰਾਮਤਾ, ਨ ਭਸ੍ਸਾਰਾਮਤਾ, ਨ ਨਿਦ੍ਦਾਰਾਮਤਾ, ਨ ਸਙ੍ਗਣਿਕਾਰਾਮਤਾ, ਯਥਾવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤਿ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਨવਮਂ।
੧੦. ਦੁਤਿਯਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤਂ
੧੫੦. ਕਥਾ॰ ੨੬੭ ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਕਮ੍ਮਾਰਾਮਤਾ, ਭਸ੍ਸਾਰਾਮਤਾ, ਨਿਦ੍ਦਾਰਾਮਤਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਅਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਤਾ, ਭੋਜਨੇ ਅਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਨ ਕਮ੍ਮਾਰਾਮਤਾ, ਨ ਭਸ੍ਸਾਰਾਮਤਾ, ਨ ਨਿਦ੍ਦਾਰਾਮਤਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਤਾ, ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ। ਇਮੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਪਰਿਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਦਸਮਂ।
ਤਿਕਣ੍ਡਕੀવਗ੍ਗੋ ਪਞ੍ਚਮੋ।
ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ –
ਦਤ੍વਾ ਅવਜਾਨਾਤਿ ਆਰਭਤਿ ਚ, ਸਾਰਨ੍ਦਦ ਤਿਕਣ੍ਡ ਨਿਰਯੇਨ ਚ।
ਮਿਤ੍ਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸਪ੍ਪੁਰਿਸੇਨ, ਸਮਯવਿਮੁਤ੍ਤਂ ਅਪਰੇ ਦ੍વੇਤਿ॥
ਤਤਿਯਪਣ੍ਣਾਸਕਂ ਸਮਤ੍ਤਂ।
੪. ਚਤੁਤ੍ਥਪਣ੍ਣਾਸਕਂ