੧. ਸਰਣਤ੍ਤਯવਣ੍ਣਨਾ
ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਗਮਨਂ, ਗਮਕਞ੍ਚ વਿਭਾવਯੇ’’ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਤ੍ਤਰવਿਮੋਕ੍ਖਾਧਿਗਮਪਰਿਭਾવਿਤਂ ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਮੁਪਾਦਾਯ, ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਪਦਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਮੁਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਤੋ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ
ਅਯਂ ਤਾવ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ।
ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਪਨ ‘‘ਬੁਜ੍ਝਿਤਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੋਧੇਤਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ –
‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ? ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, વਿਕਸਿਤਾਯ
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਲੋਕੇ ਅવਗਨ੍ਤਾ ਅવਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਜ੍ਝਿਤਾ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾ ਪਣ੍ਣਸੋਸਾ વਾਤਾ ਪਣ੍ਣਸੁਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਬੋਧੇਤਾ ਪਜਾਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਬੁਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਬੋਧਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਬੋਧਿਤੋ ਸਯਮੇવ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਕਸਿਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨਾਨਾਗੁਣવਿਕਸਨਤੋ ਪਦੁਮਮਿવ વਿਕਸਨਟ੍ਠੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਖੀਣਾਸવਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਕੋਚਕਰਧਮ੍ਮਪਹਾਨਤੋ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਿਯਤ੍ਥਾਨਂ ਗਮਨਤ੍ਥਪਰਿਯਾਯਤੋ ਯਥਾ ਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋਪਿ ਪੁਰਿਸੋ ਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਏਕਾਯਨਮਗ੍ਗਂ ਗਤਤ੍ਤਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨ ਪਰੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਯਮੇવ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ ਅਬੁਦ੍ਧਿવਿਹਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿਪਟਿਲਾਭਾ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਬੋਧੋਤਿ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਮੇਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਨੀਲਰਤ੍ਤਗੁਣਯੋਗਤੋ ‘‘ਨੀਲੋ ਪਟੋ, ਰਤ੍ਤੋ ਪਟੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਿਗੁਣਯੋਗਤੋ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਞਾਪੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਨੇਤਂ ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਅਤ੍ਥਮਨੁਗਤਾ ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਤਿ ਬੋਧਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਰੂਪੇਨ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਦਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਧਨਸਮਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਅਯਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧવਿਭਾવਨਾ।
ਸਰਣਗਮਨਗਮਕવਿਭਾવਨਾ
ਇਦਾਨਿ ਸਰਣਗਮਨਾਦੀਸੁ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਸਰਣਂ, ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਭਯਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਪਰਿਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਹਿਂਸਤਿ વਿਧਮਤਿ ਨੀਹਰਤਿ ਨਿਰੋਧੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਹਿਤੇ ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਅਹਿਤਾ ਚ ਨਿવਤ੍ਤਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਭਯਂ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਭવਕਨ੍ਤਾਰਾ ਉਤ੍ਤਰਣੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਦਾਨੇਨ ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਪ੍ਪਕਾਨਮ੍ਪਿ ਕਾਰਾਨਂ વਿਪੁਲਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਣੇਨ ਸਙ੍ਘੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਤਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਰਣਂ। ਤਪ੍ਪਸਾਦਤਗ੍ਗਰੁਤਾਹਿ વਿਹਤવਿਦ੍ਧਂਸਿਤਕਿਲੇਸੋ ਤਪ੍ਪਰਾਯਣਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਅਪਰਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ વਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਸਰਣਗਮਨਂ। ਤਂਸਮਙ੍ਗੀ ਸਤ੍ਤੋ ਤਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ‘‘ਏਸ ਮੇ ਸਰਣਂ, ਏਸ ਮੇ ਪਰਾਯਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤਂ ਉਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ
ਅਯਂ ਸਰਣਗਮਨਸ੍ਸ ਗਮਕਸ੍ਸ ਚ વਿਭਾવਨਾ।
ਭੇਦਾਭੇਦਫਲਦੀਪਨਾ
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਭੇਦਾਭੇਦਂ ਫਲਞ੍ਚਾਪਿ, ਗਮਨੀਯਞ੍ਚ ਦੀਪਯੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਭੇਦਾਦੀਨਂ ਅਯਂ ਦੀਪਨਾ, ਏવਂ ਸਰਣਗਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਦੁવਿਧੋ ਸਰਣਗਮਨਭੇਦੋ – ਸਾવਜ੍ਜੋ ਚ ਅਨવਜ੍ਜੋ ਚ। ਅਨવਜ੍ਜੋ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯ, ਸਾવਜ੍ਜੋ ਅਞ੍ਞਸਤ੍ਥਰਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰવਿਪਰੀਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ। ਸੋ ਦੁવਿਧੋਪਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਮੇવ। ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਸਂਸਯਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਾਦਰਾਦਿਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਤੇਸਂ ਸਰਣਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ। ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾ ਪਨ ਅਭਿਨ੍ਨਸਰਣਾ ਚੇવ ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸਰਣਾ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ ‘‘ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਦ੍ਦਿਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੬; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੨੮; વਿਭ॰ ੮੦੯)। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ ਤੁ ਯਾવਦੇવ ਸਰਣਭੇਦਂ ਨ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਤਾવਦੇવ ਅਭਿਨ੍ਨਸਰਣਾ। ਸਾવਜ੍ਜੋવ ਨੇਸਂ ਸਰਣਭੇਦੋ, ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਚ ਅਨਿਟ੍ਠਫਲਦੋ ਹੋਤਿ। ਅਨવਜ੍ਜੋ ਅવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਅਫਲੋ, ਅਭੇਦੋ ਪਨ ਫਲਤੋ ਇਟ੍ਠਮੇવ ਫਲਂ ਦੇਤਿ।
ਯਥਾਹ –
‘‘ਯੇਕੇਚਿ
ਪਹਾਯ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਦੇવਕਾਯਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭)।
ਤਤ੍ਰ
ਅਯਂ ਤਾવ ਭੇਦਾਭੇਦਫਲਦੀਪਨਾ।
ਗਮਨੀਯਦੀਪਨਾ
ਗਮਨੀਯਦੀਪਨਾਯਂ ਚੋਦਕੋ ਆਹ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੋ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏਸ ਬੁਦ੍ਧਂ વਾ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਰਣਂ વਾ, ਉਭਯਥਾਪਿ ਚ ਏਕਸ੍ਸ વਚਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਕਮ੍ਮਦ੍વਯਾਭਾવਤੋ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ‘‘ਅਜਂ ਗਾਮਂ ਨੇਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਦ੍વਿਕਮ੍ਮਕਤ੍ਤਂ ਅਕ੍ਖਰਚਿਨ੍ਤਕਾ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
‘‘ਗਚ੍ਛਤੇવ ਪੁਬ੍ਬਂ
ਏવਂ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿ ਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਗਮਨੀਯਤ੍ਤਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਸਰਣਸ੍ਸ, ਨ ਉਭਯੇਸਂ, ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ
ਬੁਦ੍ਧੋਯੇવੇਤ੍ਥ ਗਮਨੀਯੋ, ਗਮਨਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤੁ ਤਂ ਸਰਣવਚਨਂ, ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਚ੍ਛਾਮਿ। ਏਸ ਮੇ ਸਰਣਂ, ਏਸ ਮੇ ਪਰਾਯਣਂ, ਅਘਸ੍ਸ, ਤਾਤਾ, ਹਿਤਸ੍ਸ ਚ વਿਧਾਤਾਤਿ
ਅਯਂ ਗਮਨੀਯਦੀਪਨਾ।
ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਸਰਣવਿਭਾવਨਾ
ਇਦਾਨਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਮਿਚ੍ਚਾਦਿ, ਦ੍વਯੇਪੇਸ ਨਯੋ ਮਤੋ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਚ੍ਚਤੇ – ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਸਙ੍ਘਂ ਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਪਦਦ੍વਯੇ ਏਸੋવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਘਾਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਚ વਿਭਾવਨਮਤ੍ਤਮੇવ ਅਸਦਿਸਂ, ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਮੇવ। ਯਤੋ ਯਦੇવੇਤ੍ਥ ਅਸਦਿਸਂ, ਤਂ વੁਚ੍ਚਤੇ – ਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਿ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਏਕੇ। ਭਾવਿਤਮਗ੍ਗਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਬ੍ਬਾਨਾਨਞ੍ਚ ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਪਤਨਭਾવੇਨ ਧਾਰਣਤੋ ਪਰਮਸ੍ਸਾਸવਿਧਾਨਤੋ ਚ ਮਗ੍ਗવਿਰਾਗਾ ਏવ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਖਨ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਪ੍ਪਸਾਦਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇવ ਸਾਧਕਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ‘‘ਯਾવਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਤਾ
ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮਙ੍ਗੀਨਂ ਚਤੁਸਾਮਞ੍ਞਫਲਸਮਧਿવਾਸਿਤਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਾਨਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਸਮੂਹੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਙ੍ਘਾਤੇਨ ਸਂਹਤਤ੍ਤਾ ਸਙ੍ਘੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਯੇ વੋ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਦੇਸਿਤਾ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਪਸ੍ਸਸਿ ਨੋ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਇਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦ੍વੇਪਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਾਨਾવਾਦੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੩)।
ਅਯਞ੍ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਸਙ੍ਘੋ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਗਮਨੀਯੋ। ਸੁਤ੍ਤੇ ਚ ‘‘ਆਹੁਨੇਯ੍ਯੋ ਪਾਹੁਨੇਯ੍ਯੋ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋ ਅਞ੍ਜਲਿਕਰਣੀਯੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਲੋਕਸ੍ਸਾ’’ਤਿ
ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨਕਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
ਇਦਾਨਿ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨੇ, ਕਾਰਣਞ੍ਚ વਿਨਿਦ੍ਦਿਸੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏਤੇਸੁ ਚ ਤੀਸੁ ਸਰਣવਚਨੇਸੁ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવਤੋ ਤਦੁਪਦੇਸਿਤਤੋ ਚ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮੋ, ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਆਧਾਰਕਤੋ ਤਦਾਸੇવਨਤੋ ਚ ਅਨ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘੋ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਹਿਤੇ ਨਿਯੋਜਕੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવਤੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮੋ, ਹਿਤਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਅਧਿਗਤਹਿਤੋ ਚਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘੋ ਸਰਣਭਾવੇਨ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਕਾਸਿਤੋਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવવਤ੍ਥਾਨੇ ਕਾਰਣਞ੍ਚ વਿਨਿਦ੍ਦਿਸੇ।
ਉਪਮਾਪਕਾਸਨਾ
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਸਰਣਤ੍ਤਯਮੇਤਞ੍ਚ, ਉਪਮਾਹਿ ਪਕਾਸਯੇ’’ਤਿ
ਅਥ વਾ ਸੁਦੇਸਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸੁਮਗ੍ਗੋ વਿਯ ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿ વਿਯ ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਖੇਮਨ੍ਤਭੂਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਸੁਨਾવਿਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਨਾવਾ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਪਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਹਿਮવਾ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਪ੍ਪਭવੋਸਧਮਿવ ਧਮ੍ਮੋ, ਓਸਧੂਪਭੋਗੇਨ ਨਿਰਾਮਯੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਧਨਦੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਧਨਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਯਥਾਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਲਦ੍ਧਧਨੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਮ੍ਮਾਲਦ੍ਧਅਰਿਯਧਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਨਿਧਿਦਸ੍ਸਨਕੋ વਿਯ
ਅਪਿਚ ਅਭਯਦੋ વਿਯ વੀਰਪੁਰਿਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਭਯਮਿવ ਧਮ੍ਮੋ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾਭਯੋ વਿਯ ਜਨੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਬ੍ਬਭਯੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਅਸ੍ਸਾਸਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਸ੍ਸਾਸੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਜਨੋ વਿਯ ਸਙ੍ਘੋ। ਸੁਮਿਤ੍ਤੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਹਿਤੂਪਦੇਸੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਹਿਤੂਪਯੋਗੇਨ ਪਤ੍ਤਸਦਤ੍ਥੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਧਨਾਕਰੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਧਨਸਾਰੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਧਨਸਾਰੂਪਭੋਗੋ વਿਯ ਜਨੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਰਾਜਕੁਮਾਰਨ੍ਹਾਪਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸੀਸਨ੍ਹਾਨਸਲਿਲਂ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਸੁਨ੍ਹਾਤਰਾਜਕੁਮਾਰવਗ੍ਗੋ વਿਯ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸਲਿਲਸੁਨ੍ਹਾਤੋ ਸਙ੍ਘੋ। ਅਲਙ੍ਕਾਰਕਾਰਕੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ વਿਯ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਲਙ੍ਕਤਰਾਜਪੁਤ੍ਤਗਣੋ
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਚ ਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਕੇਨ ਕਤ੍ਥ ਕਦਾ ਕਸ੍ਮਾ, ਭਾਸਿਤਂ ਸਰਣਤ੍ਤਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਚਤੂਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਮਾਤਿਕਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ, ਸਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
ਪਰਮਤ੍ਥਜੋਤਿਕਾਯ ਖੁਦ੍ਦਕਪਾਠ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
ਸਰਣਤ੍ਤਯવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।