॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯੇ
ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ
ਗਨ੍ਥਾਰਮ੍ਭਕਥਾ
ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਂ ਨਾਥਂ, ਞੇਯ੍ਯਸਾਗਰਪਾਰਗੁਂ।
વਨ੍ਦੇ ਨਿਪੁਣਗਮ੍ਭੀਰ-વਿਚਿਤ੍ਰਨਯਦੇਸਨਂ॥
વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਯੇਨ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਲੋਕਤੋ।
વਨ੍ਦੇ ਤਮੁਤ੍ਤਮਂ ਧਮ੍ਮਂ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਿਤਂ॥
ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਠਿਤੋ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੁ ਯੋ।
વਨ੍ਦੇ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਂ ਤਂ, ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ॥
વਨ੍ਦਨਾਜਨਿਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਇਤਿ ਯਂ ਰਤਨਤ੍ਤਯੇ।
ਹਤਨ੍ਤਰਾਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ, ਹੁਤ੍વਾਹਂ ਤਸ੍ਸ ਤੇਜਸਾ॥
ਏਕਕਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦੇਨ
ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਪਹਾਨਾਨਿ, ਦੀਪਨਾਨਿ વਿਸੇਸਤੋ॥
ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ, ਇਤਿવੁਤ੍ਤਪਦਕ੍ਖਰਂ।
ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਾ ਥੇਰਾ, ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ ਮਹੇਸਯੋ॥
ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਮਿਚ੍ਚੇવ, ਨਾਮੇਨ વਸਿਨੋ ਪੁਰੇ।
ਯਂ ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯਸ੍ਮਿਂ, ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਪਦਕ੍ਕਮਂ॥
ਤਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣੇਹਿ, ਓਗਾਹੇਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ।
ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦੁਕ੍ਕਰਾ ਕਾਤੁਂ, ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਮਯਾ॥
ਸਹਸਂવਣ੍ਣਨਂ
ਪੁਬ੍ਬਾਚਰਿਯਸੀਹਾਨਂ, ਤਿਟ੍ਠਤੇવ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ॥
ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਅવਲਮ੍ਬਿਤ੍વਾ, ਓਗਾਹੇਤ੍વਾਨ ਪਞ੍ਚਪਿ।
ਨਿਕਾਯੇ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ, ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਨਯਂ॥
ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਾਚਨਾਮਗ੍ਗਂ, ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ ਅਨਾਕੁਲਂ।
ਮਹਾવਿਹਾਰવਾਸੀਨਂ, ਨਿਪੁਣਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯਂ॥
ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਾਗਤਂ ਅਤ੍ਥਂ, વਜ੍ਜਯਿਤ੍વਾਨ ਸਾਧੁਕਂ।
ਯਥਾਬਲਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕવਣ੍ਣਨਂ॥
ਇਤਿ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਂ।
વਿਭਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਂ, ਨਿਸਾਮਯਥ ਸਾਧવੋਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਏਕਕਨਿਪਾਤੋ, ਦੁਕਨਿਪਾਤੋ, ਤਿਕਨਿਪਾਤੋ, ਚਤੁਕ੍ਕਨਿਪਾਤੋਤਿ ਚਤੁਨਿਪਾਤਸਙ੍ਗਹਂ। ਤਮ੍ਪਿ વਿਨਯਪਿਟਕਂ, ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਂ, ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਨ੍ਤਿ ਤੀਸੁ ਪਿਟਕੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਿਟਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ; ਦੀਘਨਿਕਾਯੋ ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯੋ, ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੋ, ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯੋ, ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯੋਤਿ
‘‘ਦ੍વਾਸੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਤੋ ਗਣ੍ਹਿਂ, ਦ੍વੇਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਭਿਕ੍ਖੁਤੋ।
ਚਤੁਰਾਸੀਤਿ ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਯੇ ਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪવਤ੍ਤਿਨੋ’’ਤਿ॥ (ਥੇਰਗਾ॰ ੧੦੨੭) –
ਏવਂ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤੇਸੁ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਕਤਿਪਯਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਂ। ਸੁਤ੍ਤਤੋ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ ਤਾવ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਦੁਕਨਿਪਾਤੇ ਦ੍વਾવੀਸਤਿ, ਤਿਕਨਿਪਾਤੇ ਪਞ੍ਞਾਸ, ਚਤੁਕ੍ਕਨਿਪਾਤੇ ਤੇਰਸਾਤਿ ਦ੍વਾਦਸਾਧਿਕਸੁਤ੍ਤਸਤਸਙ੍ਗਹਂ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਪਾਤੇਸੁ ਏਕਕਨਿਪਾਤੋ ਆਦਿ, વਗ੍ਗੇਸੁ ਪਾਟਿਭੋਗવਗ੍ਗੋ, ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਲੋਭਸੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਾਨਮਾਦਿ। ਸਾ ਦੀਘਨਿਕਾਯ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વੁਤ੍ਤੋਯੇવਾਤਿ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ
ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾਤਿਆਦੀਨਿ ਨਾਮਪਦਾਨਿ। ਇਤੀਤਿ ਨਿਪਾਤਪਦਂ। ਪਜਹਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪ-ਇਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗਪਦਂ, ਜਹਥਾ-ਤਿ ਆਖ੍ਯਾਤਪਦਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਪਦવਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ વੁਤ੍ਤਸਦ੍ਦੋ ਤਾવ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚ વਪਨੇ વਾਪਸਮਕਰਣੇ ਕੇਸੋਹਾਰਣੇ ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਂ ਪવੁਤ੍ਤਭਾવੇ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ ਅਜ੍ਝੇਸਨੇ ਕਥਨੇਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ –
‘‘ਗਾવੋ ਤਸ੍ਸ ਪਜਾਯਨ੍ਤਿ, ਖੇਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਂ વਿਰੂਹਤਿ।
વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਫਲਮਸ੍ਨਾਤਿ, ਯੋ ਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਨ ਦੁਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ॥ –
ਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੧੯) વਪਨੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਨੋ ਚ ਖੋ ਪਟਿવੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੨੮੯) ਅਟ੍ਠਦਨ੍ਤਕਾਦੀਹਿ વਾਪਸਮਕਰਣੇ। ‘‘ਕਾਪਟਿਕੋ ਮਾਣવੋ ਦਹਰੋ વੁਤ੍ਤਸਿਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੨੬) ਕੇਸੋਹਾਰਣੇ। ‘‘ਪਨ੍ਨਲੋਮੋ ਪਰਦਤ੍ਤવੁਤ੍ਤੋ ਮਿਗਭੂਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੩੨) ਜੀવਿਤવੁਤ੍ਤਿਯਂ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸੋ ਬਨ੍ਧਨਾ ਪવੁਤ੍ਤੋ ਅਭਬ੍ਬੋ ਹਰਿਤਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੯੨; ਪਾਚਿ॰ ੬੬੬; ਮਹਾવ॰ ੧੨੯) ਬਨ੍ਧਨਤੋ ਪવੁਤ੍ਤਭਾવੇ। ‘‘ਯੇਸਮਿਦਂ ਏਤਰਹਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ, ਪੋਰਾਣਂ ਮਨ੍ਤਪਦਂ ਗੀਤਂ ਪવੁਤ੍ਤਂ ਸਮਿਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਾવਚਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤੇ। ਲੋਕੇ ਪਨ – ‘‘વੁਤ੍ਤੋ ਗਣੋ વੁਤ੍ਤੋ ਪਾਰਾਯਨੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਜ੍ਝੇਨੇ। ‘‘વੁਤ੍ਤਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭવਥ, ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦) ਕਥਨੇ। ਇਧਾਪਿ ਕਥਨੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ਕਥਿਤਂ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਦੁਤਿਯੋ વੁਤ੍ਤਸਦ੍ਦੋ વਚਨੇ ਚਿਣ੍ਣਭਾવੇ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਹਿ-ਇਤਿ ਜਾਤੁ વਿਬ੍ਯਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਏਤਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਏਤਸਦ੍ਦੋ –
‘‘ਯੋ ਚ ਬੁਦ੍ਧਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ, ਸਙ੍ਘਞ੍ਚ ਸਰਣਂ ਗਤੋ।
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ॥
‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਅਤਿਕ੍ਕਮਂ।
ਅਰਿਯਞ੍ਚਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ, ਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਗਾਮਿਨਂ॥
‘‘ਏਤਂ ਖੋ ਸਰਣਂ ਖੇਮਂ, ਏਤਂ ਸਰਣਮੁਤ੍ਤਮਂ।
ਏਤਂ ਸਰਣਮਾਗਮ੍ਮ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾ ਪਮੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੦-੧੯੨) –
ਆਦੀਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਖੋ ਪਨੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਓਰਮਤ੍ਤਕਂ ਸੀਲਮਤ੍ਤਕਂ, ਯੇਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ વਦਮਾਨੋ વਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੭) ਪਨ વਕ੍ਖਮਾਨੇ ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਕ੍ਖੇ। ਇਧਾਪਿ વਕ੍ਖਮਾਨੇਯੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਗਾਯਨવਸੇਨ વਕ੍ਖਮਾਨਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਯਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਦਾ ‘‘ਏਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
ਭਗવਤਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭਗવਾਤਿ ਗਰੁવਚਨਂ। ਗਰੁਂ ਹਿ ਲੋਕੇ ਭਗવਾਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਥਾਗਤੋ ਚ ਸਬ੍ਬਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪੋਰਾਣੇਹਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਂ।
ਗਰੁ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
ਸੇਟ੍ਠવਾਚਕਞ੍ਹਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਗੁਣਸਹਚਰਣਤੋ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਚਨਂ, ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਭਗવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ વਚਨੇਨ વਚਨੀਯੋ ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਗਰੁਭਾવਯੁਤ੍ਤੋ ਗਰੁਗੁਣਯੋਗਤੋ, ਗਰੁਕਰਣਂ વਾ ਸਾਤਿਸਯਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ, ਗਾਰવਾਰਹੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਗਰੁਗਾਰવਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ। ਅਪਿਚ –
‘‘ਭਗੀ
ਅਕਾਸਿ ਭਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਗਰੂਤਿ ਭਾਗ੍ਯવਾ।
ਬਹੂਹਿ ਞਾਯੇਹਿ ਸੁਭਾવਿਤਤ੍ਤਨੋ,
ਭવਨ੍ਤਗੋ ਸੋ ਭਗવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ –
ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਗਤਨਯੇਨ –
‘‘ਭਾਗ੍ਯવਾ ਭਗ੍ਗવਾ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਭਗੇਹਿ ਚ વਿਭਤ੍ਤવਾ।
ਭਤ੍ਤવਾ વਨ੍ਤਗਮਨੋ, ਭવੇਸੁ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’ਤਿ॥
ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਚ વਸੇਨ ਭਗવਾਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਅਤ੍ਥੋ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ, ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ, ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ।
‘‘ਭਾਗવਾ ਭਤવਾ ਭਾਗੇ, ਭਗੇ ਚ વਨਿ ਭਤ੍ਤવਾ।
ਭਗੇ વਮਿ ਤਥਾ ਭਾਗੇ, વਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਜਿਨੋ’’॥
ਤਤ੍ਥ ਕਥਂ ਭਾਗવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਗੁਣਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾ ਨਿਰਤਿਸਯਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਸੀਲਂ, ਸਮਾਧਿ, ਪਞ੍ਞਾ, વਿਮੁਤ੍ਤਿ, વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ, ਹਿਰੀ, ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ, ਸਦ੍ਧਾ, વੀਰਿਯਂ, ਸਤਿ, ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ, ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਸਮਥੋ, વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤੀਣਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਤੀਣਿ ਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਤਯੋ ਸਮ੍ਮਾવਿਤਕ੍ਕਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਾ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਫਲਾਨਿ
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸੀਲਾਦਯੋ ਸਬ੍ਬੇ, ਗੁਣਭਾਗਾ ਅਸੇਸਤੋ।
વਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਸੁਗਤੇ ਤਸ੍ਮਾ, ਭਗવਾਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ’’॥
ਕਥਂ ਭਤવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਸਬ੍ਬਲੋਕਹਿਤਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਮਾਪਨ੍ਨੇਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਾਦਿਕੇ ਅਟ੍ਠ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਕਤਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰੇਹਿ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿਪੂਰੇਤਬ੍ਬਾ ਦਾਨਪਾਰਮੀ, ਸੀਲਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਞ੍ਞਾવੀਰਿਯਖਨ੍ਤਿਸਚ੍ਚਅਧਿਟ੍ਠਾਨਮੇਤ੍ਤਾਉਪੇਕ੍ਖਾਪਾਰਮੀਤਿ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਉਪਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮਿਯੋਤਿ ਸਮਤਿਂਸ
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਸਬ੍ਬੇ, ਦਾਨਪਾਰਮਿਆਦਿਕੇ।
ਸਮ੍ਭਾਰੇ ਭਤવਾ ਨਾਥੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ? ਯੇ ਤੇ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾ ਦੇવਸਿਕਂ વਲ਼ਞ੍ਜਨਕਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾਗਾ, ਤੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨਿਚ੍ਚਕਪ੍ਪਂ વਨਿ ਭਜਿ ਸੇવਿ ਬਹੁਲਮਕਾਸੀਤਿ ਭਾਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੁਸਲਾਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਚ ਯੇ ਤੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਅਭਿਸਮਯਭਾਗਾ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ‘‘ਚਕ੍ਖੁ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ
‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਞੇਯ੍ਯਸਮਾਪਤ੍ਤਿ-ਗੁਣਭਾਗੇ ਤਥਾਗਤੋ।
ਭਜਿ ਪਤ੍ਥਯਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਹਿਤਾਯ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਭਗੇ વਨੀਤਿ ਭਗવਾ? ਸਮਾਸਤੋ ਤਾવ ਕਤਪੁਞ੍ਞੇਹਿ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਯਥਾવਿਭવਂ ਭਜੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗਾ, ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯੇ ਤਾવ ਤਥਾਗਤੋ ਸਮ੍ਬੋਧਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋ ਪਰਮੁਕ੍ਕਂਸਗਤੇ વਨਿ ਭਜਿ ਸੇવਿ, ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮੇ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਪਾਚੇਸਿ। ਬੁਦ੍ਧਭੂਤੋ ਪਨ ਤੇ ਨਿਰવਜ੍ਜਸੁਖੂਪਸਂਹਿਤੇ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਪਿ
‘‘ਯਾ ਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਲੋਕੇ, ਯਾ ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਪੁਥੂ।
ਸਬ੍ਬਾ ਤਾ ਭਜਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਭਤ੍ਤવਾਤਿ ਭਗવਾ? ਭਤ੍ਤਾ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿਕਾ ਅਸ੍ਸ ਬਹੂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਗવਾ। ਤਥਾਗਤੋ ਹਿ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦਿਅਪਰਿਮਿਤਨਿਰੁਪਮਪ੍ਪਭਾવਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਸਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਪਰਿਹਾਰਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਨਿਰવਸੇਸਹਿਤਸੁਖવਿਧਾਨਤਪ੍ਪਰਾਯ ਨਿਰਤਿਸਯਾਯ ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਪਜਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤੂਪਕਾਰਿਤਾਯ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਦਿ- ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਗੁਣવਿਸੇਸਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਰੂਪਕਾਯਤਾਯ, ਯਥਾਭੁਚ੍ਚਗੁਣਾਧਿਗਤੇਨ ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਲੋਕਤ੍ਤਯਬ੍ਯਾਪਿਨਾ ਸੁવਿਪੁਲੇਨ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਚ ਥੁਤਿਘੋਸੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਉਕ੍ਕਂਸਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਾਸੁ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾਦੀਸੁ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਤੋ ਦਸਬਲਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਾਦਿਨਿਰਤਿਸਯਗੁਣવਿਸੇਸਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤੋ ਚ ਰੂਪਪ੍ਪਮਾਣੋ ਰੂਪਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਘੋਸਪ੍ਪਮਾਣੋ ਘੋਸਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਲੂਖਪ੍ਪਮਾਣੋ ਲੂਖਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ, ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਮਾਣੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋਤਿ
‘‘ਯੋ વੇ ਕਤਞ੍ਞੂ ਕਤવੇਦਿ ਧੀਰੋ।
ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਦਲ਼੍ਹਭਤ੍ਤਿ ਚ ਹੋਤੀ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੨.੧੭.੭੮)।
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਠਿਤਧਮ੍ਮੋ વੇਲਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ; ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਂ ਮਯਾ ਸਾવਕਾਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਮਮ ਸਾવਕਾ ਜੀવਿਤਹੇਤੁਪਿ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੦; ਉਦਾ॰ ੪੫; ਚੂਲ਼વ॰ ੩੮੫) ਚ।
ਏવਂ
‘‘ਗੁਣਾਤਿਸਯਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਯਸ੍ਮਾ ਲੋਕਹਿਤੇਸਿਨੋ।
ਸਮ੍ਭਤ੍ਤਾ ਬਹવੋ ਸਤ੍ਥੁ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
ਕਥਂ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋਪਿ ਪੁਰਿਮਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਭਗਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਿਰਿਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਯਸਞ੍ਚ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਖੇਲ਼ਪਿਣ੍ਡਂ વਿਯ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਛਡ੍ਡਯਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਸੋਮਨਸ੍ਸਕੁਮਾਰਕਾਲੇ, ਹਤ੍ਥਿਪਾਲਕੁਮਾਰਕਾਲੇ, ਅਯੋਘਰਪਣ੍ਡਿਤਕਾਲੇ, ਮੂਗਪਕ੍ਖਪਣ੍ਡਿਤਕਾਲੇ, ਚੂਲ਼ਸੁਤਸੋਮਕਾਲੇਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਾਰਮਿਪੂਰਣવਸੇਨ ਦੇવਰਜ੍ਜਸਦਿਸਾਯ ਰਜ੍ਜਸਿਰਿਯਾ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਚਰਿਮਤ੍ਤਭਾવੇਪਿ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਿਰਿਂ ਦੇવਲੋਕਾਧਿਪਚ੍ਚਸਦਿਸਂ ਚਤੁਦ੍ਦੀਪਿਸ੍ਸਰਿਯਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਯਸਞ੍ਚ ਤਿਣਾਯਪਿ ਅਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ਪਹਾਯ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮੇ ਸਿਰਿਆਦਿਕੇ ਭਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਭਾਨਿ ਨਾਮ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਸਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗਾ
‘‘ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਿਰਿਂ ਯਸ੍ਮਾ, ਯਸਂ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਸੁਖਂ।
ਪਹਾਸਿ ਲੋਕਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ, ਸੁਗਤੋ ਭਗવਾ ਤਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ? ਭਾਗਾ ਨਾਮ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਤੇ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤਾਦਿવਸੇਨ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਰੂਪવੇਦਨਾਦਿવਸੇਨ, ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਧਾ। ਤੇ ਚ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਪਞ੍ਚਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਯੋਗਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਗਨ੍ਥਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਸਂਯੋਜਨਂ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਮਤਧਾਤੁਂ ਸਮਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਛਡ੍ਡਯਿ, ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਮਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਪਥવਿਂ, ਆਪਂ, ਤੇਜਂ, વਾਯਂ, ਚਕ੍ਖੁਂ, ਸੋਤਂ, ਘਾਨਂ, ਜੀવ੍ਹਂ, ਕਾਯਂ, ਮਨਂ, ਰੂਪੇ, ਸਦ੍ਦੇ, ਗਨ੍ਧੇ, ਰਸੇ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ, ਧਮ੍ਮੇ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ
‘‘ਯਂ ਤਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਚਤ੍ਤਂ વਨ੍ਤਂ ਮੁਤ੍ਤਂ ਪਹੀਨਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਂ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਪੁਨ ਪਚ੍ਚਾਗਮਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩) –
ਏવਮ੍ਪਿ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਭਗવਾ। ਅਥ વਾ ਭਾਗੇ વਮੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜੇ ਹੀਨਪ੍ਪਣੀਤੇ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਸਪ੍ਪਟਿਭਾਗੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਮੁਖੇਨ વਮਿ ਉਗ੍ਗਿਰਿ ਅਨਪੇਕ੍ਖੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿ ਪਜਹਿ, ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
‘‘ਧਮ੍ਮਾਪਿ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਪਗੇવ ਅਧਮ੍ਮਾ, ਕੁਲ੍ਲੂਪਮਂ, વੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਾਯ ਨੋ ਗਹਣਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੦) –
ਏવਮ੍ਪਿ
‘‘ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤਾਦਿ-ਧਮ੍ਮਭੇਦਾ ਮਹੇਸਿਨਾ।
ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕਾ ਯਤੋ વਨ੍ਤਾ, ਤਤੋਪਿ ਭਗવਾ ਮਤੋ’’॥
ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਭਾਗવਾ ਭਤવਾ ਭਾਗੇ, ਭਗੇ ਚ વਨਿ ਭਤ੍ਤવਾ।
ਭਗੇ વਮਿ ਤਥਾ ਭਾਗੇ, વਮੀਤਿ ਭਗવਾ ਜਿਨੋ’’ਤਿ॥
ਤੇਨ ਭਗવਤਾ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ, ਅਨવਸੇਸਾਨਂ વਾ ਕਿਲੇਸਾਰੀਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਸਂਸਾਰਚਕ੍ਕਸ੍ਸ વਾ ਅਰਾਨਂ ਹਤਤ੍ਤਾ, ਪਚ੍ਚਯਾਦੀਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਾ, ਪਾਪਕਰਣੇ ਰਹਾਭਾવਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਅਰਹਤਾ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ। વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
ਏਤ੍ਥ ਭਗવਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਭਾਗ੍ਯવਨ੍ਤਤਾਦੀਪਨੇਨ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇਸੁ ਉਪਚਿਤਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਭਾવਤੋ ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਧਰਸ੍ਸ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਅਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨ- ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਕੇਤੁਮਾਲਾਦਿਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਅਰਹਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਦੀਪਨੇਨ ਆਸવਕ੍ਖਯਪਦਟ੍ਠਾਨਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਧਿਗਮਪਰਿਦੀਪਨਤੋ ਦਸਬਲਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਅਟ੍ਠਾਰਸਾવੇਣਿਕਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਾਦਿ- ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਾਪਰਿਮੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਦੁਭਯੇਨਪਿ ਲੋਕਿਯਸਰਿਕ੍ਖਕਾਨਂ ਬਹੁਮਤਭਾવੋ, ਗਹਟ੍ਠਪਬ੍ਬਜਿਤੇਹਿ ਅਭਿਗਮਨੀਯਤਾ, ਤਥਾ ਅਭਿਗਤਾਨਞ੍ਚ ਤੇਸਂ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨੇ ਪਟਿਬਲਭਾવੋ, ਆਮਿਸਦਾਨਧਮ੍ਮਦਾਨੇਹਿ ਉਪਕਾਰਿਤਾ, ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਸਂਯੋਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਚ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ।
ਤਥਾ ਭਗવਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚਰਣਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮੁਦ੍ਧਭੂਤਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਾਦਿવਿਹਾਰવਿਸੇਸਸਮਾਯੋਗਪਰਿਦੀਪਨੇਨ ਚਰਣਸਮ੍ਪਦਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਬ੍ਬવਿਜ੍ਜਾਸੁ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਧਿਗਮਪਰਿਦੀਪਨੇਨ વਿਜ੍ਜਾਸਮ੍ਪਦਾ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਪੁਰਿਮੇਨ વਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤવਿਭਤ੍ਤਭਾવਦੀਪਨੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮવੇਸਾਰਜ੍ਜਦ੍વਯਸਮਾਯੋਗੋ, ਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਸવਾਸਨਨਿਰવਸੇਸਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਦੀਪਨੇਨ
ਤਥਾ ਪੁਰਿਮੇਨ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਟਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਚવਚੀਸਚ੍ਚਞਾਣਸਚ੍ਚਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਕਾਮਗੁਣਲੋਕਿਯਾਧਿਪਚ੍ਚਯਸਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾਦਿਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਅਨવਸੇਸਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਚ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ; ਦੁਤਿਯੇਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੂਪਸਮਸਮਧਿਗਮਪਰਿਦੀਪਨੇਨ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਿਦੀਪਨੇਨ ਚ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣੇ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯੋਗੇਨ ਯਥਾਪਟਿਞ੍ਞਂ ਸਬ੍ਬਪਾਰਮਿਤਾਨੁਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਾਰਮਿਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਾਰਮਿਤਾਗੁਣੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤવੂਪਸਮੇਨ ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਪਾਰਮਿਤਾਹਿ ਏવ ਪਰਹਿਤੂਪਾਯਕੋਸਲ੍ਲਤੋ ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਗਤਂ।
ਤਥਾ ‘ਯਾਚਕਜਨਂ ਅવਿਸਂવਾਦੇਤ੍વਾ
ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਦੁਟ੍ਠੋ ਅਧਿવਾਸੇਤਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਲੁਦ੍ਧੋ ਪਟਿਸੇવਤਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਭੀਤੋ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਮੂਲ਼੍ਹੋ વਿਨੋਦੇਤਿ। ਤਥਾ
ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਬੋਧਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਿਦ੍ਧਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਸਮੁਦਾਗਮੇਨ ਅਰਿਯਸ੍ਸ વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਨੁਬੋਧਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਿਦ੍ਧਿ ਦੀਪਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚ ਤਪਸਿਦ੍ਧਿ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਸਬ੍ਬਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਸਿਦ੍ਧਿ, ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸਿਦ੍ਧਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਬੁਦ੍ਧਿਸਿਦ੍ਧਿ, ਤੇਨ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ, ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯવਂਸਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ, ੦.ਉਪਸਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯવਿਹਾਰਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਪਰਿਪੂਰਣੇਨ ਚਤੁਅਰਿਯવੋਹਾਰਪ੍ਪਟਿਲਾਭੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ।
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਭਗવਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਅਭਿਕਙ੍ਖਾਦੀਪਨੇਨ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤਾਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਦੀਪਨੇਨ ਪਹਾਨਪਞ੍ਞਾ ਪਕਾਸਿਤਾ
ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਯ ਲੋਕਨਾਥਤਾ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਨਾਥਤਾ; ਕਰੁਣਾਯ ਚਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨਤਾਭਾવੋ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਨ੍ਨਤਾਭਾવੋ। ਤਥਾ ਕਰੁਣਾਯ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਜਨਿਤਾਨੁਗ੍ਗਹੋ, ਪਞ੍ਞਾਨੁਗਤਤ੍ਤਾ ਨ ਚ ਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ; ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ, ਕਰੁਣਾਨੁਗਤਤ੍ਤਾ ਨ ਚ ਨ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨੁਗ੍ਗਹਾਯ ਪવਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਕਰੁਣਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਿਨੇਹਸੋਕવਿਰਹਿਤਾ, ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾ ਅਹਂਕਾਰਮਮਂਕਾਰવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਸੋਧਿਤਾ ਪਰਮવਿਸੁਦ੍ਧਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਖੇਤ੍ਤਂ ਬਲਾਨਿ, ਕਰੁਣਾਖੇਤ੍ਤਂ વੇਸਾਰਜ੍ਜਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਬਲਸਮਾਯੋਗੇਨ ਪਰੇਹਿ ਨ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤਿ, વੇਸਾਰਜ੍ਜਸਮਾਯੋਗੇਨ ਪਰੇ ਅਭਿਭવਤਿ। ਬਲੇਹਿ ਸਤ੍ਥੁਸਮ੍ਪਦਾਸਿਦ੍ਧਿ, વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਹਿ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਦਾਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਥਾ ਬਲੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਰਤਨਸਿਦ੍ਧਿ, વੇਸਾਰਜ੍ਜੇਹਿ ਧਮ੍ਮਰਤਨਸਿਦ੍ਧੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ‘‘ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ’’ਤਿ ਪਦਦ੍વਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਯੋਜਨਾਯ ਮੁਖਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਨਂ।
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ? ਅਨੁਸ੍ਸવਪਟਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਨਿਯਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਕੇਨਚਿ ਪਰਤੋ ਸੁਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਯਦਿਪਿ ਚ ਜਾਨਨ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਤੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਪਰੇਨਪਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਚ ਤਂ ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਸੁਤਮ੍ਪਿ, ਨ ਏવਮਿਧ। ਭਗવਤਾ ਹਿ ਪਰਤੋ ਅਸੁਤ੍વਾ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ’’ ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਭਗવਤਾવ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਅਞ੍ਞੇਨ, વੁਤ੍ਤਮੇવ ਚ, ਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਕવਚਨਞ੍ਹਿ ਅਞ੍ਞਮਤ੍ਥਂ ਬੋਧੇਤੀਤਿ ਨ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ।
ਤਥਾ
ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਾ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, વੁਤ੍ਤਮੇવ
‘‘ਏਤਂ ਭਗવਤਾ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯਂ ਕੇਨਚਿ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੭)।
ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ‘ਨ ਯਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਯਂ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਅਹਮਿਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ, ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। –
ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
ਅਥ વਾ ਸੋਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਞ੍ਹਿ ਪਰੇਸਂ ਆਸਯਾਦਿਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੇਨ ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਨਾ ਅਦੇਸੇ ਅਕਾਲੇ વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਸਚ੍ਚਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਸੋਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਨੇ ਅਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਅવੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਸਿਯਾ, ਪਗੇવ ਅਸਚ੍ਚਂ। ਭਗવਤਾ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਰੇਸਂ ਆਸਯਾਦਿਂ ਦੇਸਕਾਲਂ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਞ੍ਚ ਜਾਨਨ੍ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਸੋਤੂਨਂ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਨਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇવ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਅવੁਤ੍ਤਤਾਪਰਿਯਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੋਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਾਦਕਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਪਿਚ ਯਥਾ ਨ ਤਂ ਸੁਤਂ ਨਾਮ, ਯਂ ਨ વਿਞ੍ਞਾਤਤ੍ਥਂ ਯਞ੍ਚ ਨ ਤਥਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ, ਏવਂ ਨ ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ, ਯਂ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਂ। ਭਗવਤੋ ਪਨ વਚਨਂ ਚਤਸ੍ਸੋਪਿ ਪਰਿਸਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ
ਅਥ વਾ ਅਰਿਯੇਹਿ ਅવਿਰੁਦ੍ਧવਚਨਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਭਗવਾ વੁਤ੍ਤਮਰਹਤਾ ਤਤੋ ਪਰਭਾਗੇ
ਅਥ વਾ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ વੁਤ੍ਤਨਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤਿਪਿ ਹਿ ਜਾਤਿਗੋਤ੍ਤਾਯੁਪ੍ਪਮਾਣਾਦਿવਿਸੇਸੇ ਦਸਬਲਾਦਿਗੁਣੇਹਿ વਿਯ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਤੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅવਿਰੁਦ੍ਧਮੇવ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਯਥਾ ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਇਦਾਨਿਪਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤਾ ਤਥੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਅਰਹਤਾਤਿ ਏવਂ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅવਿਰੋਧੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ।
ਅਥ વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਦੇਤਂ ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ, ਤਂ ਅਰਹਨ੍ਤવੁਤ੍ਤਭਾવવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾਪਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਏਕਧਮ੍ਮਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ વਚਨਨ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ ‘‘વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਦੇਤਂ ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ, ਤਂ ਨ વਚਨਤ੍ਥਂ, ਅਥ ਖੋ વਪਨਤ੍ਥਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਕਥਿਤਮਤ੍ਤਂ; ਅਥ ਖੋ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਕੁਸਲਮੂਲਂ વਪਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਯਦੇਤਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਪਦਂ, ਤਂ વਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ। ਅਯਂ ਹਿਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ – વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ, ਅਪਿਚ ਤਦਤ੍ਥਜਾਤਂ વੁਤ੍ਤਂ ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ‘‘ਯਥਾ વਾਦੀ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਕਾਰੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਥ વਾ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ, વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਅਰਹਤਾ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਥ
ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ ਅਯਂ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਪਰਿਸਮਾਪਨਾਦਿਪਦਤ੍ਥવਿਪਰਿਯਾਯਪਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ – ‘‘ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯) ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਤਸ੍ਮਾਤਿਹ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਭવਥ, ਮਾ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ। ਅਤ੍ਥਿ ਮੇ ਤੁਮ੍ਹੇਸੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾ – ਕਿਨ੍ਤਿ ਮੇ ਸਾવਕਾ ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਾ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਨੋ ਆਮਿਸਦਾਯਾਦਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦) ਪਰਿਸਮਾਪਨੇ। ‘‘ਇਤਿ વਾ ਇਤਿ ਏવਰੂਪਾ વਿਸੂਕਦਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿવਿਰਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦) ਆਦਿਅਤ੍ਥੇ। ‘‘ਮਾਗਣ੍ਡਿਯੋਤਿ વਾ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾ ਸਮਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ વੋਹਾਰੋ ਨਾਮਂ ਨਾਮਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮਧੇਯ੍ਯਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਅਭਿਲਾਪੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾਨਿ॰ ੭੫) ਪਦਤ੍ਥવਿਪਰਿਯਾਯੇ। ‘‘ਇਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਪ੍ਪਟਿਭਯੋ ਬਾਲੋ, ਅਪ੍ਪਟਿਭਯੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ; ਸਉਪਦ੍ਦવੋ ਬਾਲੋ, ਅਨੁਪਦ੍ਦવੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ; ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਬਾਲੋ
ਤਤ੍ਥ ਪਕਾਰਤ੍ਥੇਨ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ – ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਮਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਂ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਕਸਕਭਾਸਾਨੁਰੂਪਤੋ ਸੋਤਪਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਕੋ ਸਮਤ੍ਥੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ, ਸਬ੍ਬਥਾਮੇਨ ਪਨ ਸੋਤੁਕਾਮਤਂ ਜਨੇਤ੍વਾਪਿ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏਕੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
ਏਤ੍ਥ ਨਾਨਾਨਯਨਿਪੁਣਂ।
ਆਸਯੋવ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਸੋ ਚ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਚ ਅਨੇਕવਿਧੋ। ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦਿਕੋ ਏવ વਾ ਅਨੇਕੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯੋ। ਸੋ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕਜ੍ਝਾਸਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ।
ਕੁਸਲਾਦਿਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤਬ੍ਬਿਭਾવਨਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਙ੍ਕਾਸਨਪਕਾਸਨવਿવਰਣવਿਭਜਨਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਣਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਛਹਿ ਅਤ੍ਥਪਦੇਹਿ ਅਕ੍ਖਰਪਦਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਕਾਰਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ ਛਹਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦੇਹਿ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ।
ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨੀਭੇਦੇਨ વਿવਿਧਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਪਕ੍ਖਹਰਣਤੋ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਾਪਨਯਨਤੋ ਪਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ਭਗવਤੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਰਾਗਾਦਯੋ ਨ ਸਨ੍ਤਿ ਯੇ ਹਰਿਤਬ੍ਬਾ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਮ੍ਪਿ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਅਟ੍ਠਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਹਤਪਟਿਪਕ੍ਖੇ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤવੋਹਾਰੇਨ ਚ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਇਧ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮਹਾਕਾਰੁਣਿਕਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯਗਤਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਹਰਣਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਅਥ વਾ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਚ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾ, ਤੇਸਂ ਹਰਣਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਤੇ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਹਰਣવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਕਾਸਨੇ ਅਸਮਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਚ ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨੀਹਿ ਹਰਿਤਾ ਅਪਨੀਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਟੀਤਿ વਾ ਪਚ੍ਛਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਕਤਕਿਚ੍ਚੇਨ ਪਚ੍ਛਾ ਹਰਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮਗ੍ਗੇਹਿ ਹਰਿਤੇਸੁ ਪਚ੍ਛਾ ਹਰਣਂ ਪਟਿਹਾਰਿਯਂ। ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨਿਯੋ ਚ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਨ ਕਤਕਿਚ੍ਚੇਨ ਸਤ੍ਤਹਿਤਤ੍ਥਂ ਪੁਨ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ, ਹਰਿਤੇਸੁ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਸੁ ਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਹਰਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ। ਪਟਿਹਾਰਿਯਮੇવ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ, ਪਟਿਹਾਰਿਯੇ વਾ ਇਦ੍ਧਿਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨਿਸਮੁਦਾਯੇ ਭવਂ ਏਕੇਕਂ
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿਅਤ੍ਥਦੇਸਨਾਤਬ੍ਬੋਹਾਰਾਭਿਸਮਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਹੇਤੁਹੇਤੁਫਲਤਦੁਭਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਟਿવੇਧਸਙ੍ਖਾਤਾ વਾ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ, ਅਨੁਪਚਿਤਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਸਸਾਦੀਹਿ વਿਯ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਦੁਕ੍ਖੋਗਾਲ਼੍ਹਾ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾਪਟਿવੇਧਗਮ੍ਭੀਰਂ।
ਏਕੋ ਏવ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਘੋਸੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਨਾਨਾਭਾਸਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾਸਾવਸੇਨ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਗਹਣੂਪਗੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਾਧਿਗਮਾਯ ਹੋਤਿ। ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯੋ ਹਿ
ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇਨ – ‘‘ਨਾਹਂ ਸਯਮ੍ਭੂ, ਨ ਮਯਾ ਇਦਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਨ੍ਤੋ – ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾਪਿ ਏવਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਕਲਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ।
ਅવਧਾਰਣਤ੍ਥੇਨ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ, ਗਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਸਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਧਿਤਿਮਨ੍ਤਾਨਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਆਨਨ੍ਦੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧੯-੨੨੩) ਏવਂ ਭਗવਤਾ, ‘‘ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮਕੁਸਲੋ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਕੁਸਲੋ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਕੁਸਲੋ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਕੁਸਲੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੬੯) ਏવਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਚ ਪਸਤ੍ਥਭਾવਾਨੁਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਾਰਣਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤੁਕਮ੍ਯਤਂ ਜਨੇਤਿ – ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਅਤ੍ਥਤੋ વਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ વਾ ਅਨੂਨਮਨਧਿਕਂ, ਏવਮੇવ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤਾਕਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਨ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਾਕਾਰਤੋ। ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਾਨੁਭਾવਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ, ਸਾ ਨ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਸੁਤਾਕਾਰਾવਿਰੁਜ੍ਝਨਮੇવ ਹਿ ਧਾਰਣਬਲਂ। ਨ ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤਾਪਰਿਹਾਰੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਾਨਂ ਏਕવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਸਬ੍ਬਥਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਸਮਤ੍ਥੋ ਅਸਮਤ੍ਥੋਤਿ વਾ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ।
ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ – ‘‘ਗਾਥਾਭਿਗੀਤਂ ਮੇ ਅਭੋਜਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੯੪; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੧) ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੋ ਪਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ વਤ੍ਤਨਤੋ ਤਿવਿਧੋਪਿ ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਯਦਿਪਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਥੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਕਰਣਸਮ੍ਪਦਾਨਾਦਿવਿਸੇਸਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਨਸ੍ਸ વਿਜ੍ਜਤੇવਾਯਂ ਅਤ੍ਥਭੇਦੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਮੇ-ਸਦ੍ਦੋ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ।
ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗੋ ਚ ਗਮਨવਿਸ੍ਸੁਤਕਿਲਿਨ੍ਨੂਪਚਿਤਾਨੁਯੋਗਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰવਿਞ੍ਞਾਤਾਦਿਅਨੇਕਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਕਿਰਿਯਾવਿਸੇਸਕੋ ਉਪਸਗ੍ਗੋ, ਜੋਤਕਭਾવਤੋ ਪਨ ਸਤਿਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਏવ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ વਦਤੀਤਿ ਅਨੁਪਸਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸੁਤਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰੇ ਸਉਪਸਗ੍ਗੋਪਿ ਉਦਾਹਰੀਯਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸੇਨਾਯ ਪਸੁਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਉਦਾ॰ ੧੧) વਿਸ੍ਸੁਤਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਅવਸ੍ਸੁਤਾ ਅવਸ੍ਸੁਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੬੫੭) ਕਿਲਿਨ੍ਨਾ ਕਿਲਿਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪਸੁਤਂ ਅਨਪ੍ਪਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੭.੧੨) ਉਪਚਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਯੇ ਝਾਨਪ੍ਪਸੁਤਾ ਧੀਰਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੧) ਝਾਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੧) ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸੁਤਧਰੋ ਸੁਤਸਨ੍ਨਿਚਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੩੯) ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰવਿਞ੍ਞਾਤਧਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧ ਪਨਸ੍ਸ ‘‘ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਉਪਧਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੇ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਹਿ ਮਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਮਯਾ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੇ ਸਤਿ ‘‘ਇਤਿ ਮਮ ਸੁਤਂ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਉਪਧਾਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਏવਮੇਤੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਦੇਸੁ ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਤਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨੇ ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਜੋਤਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਤੀਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਮੇਤਿ વੁਤ੍ਤવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ વਾਕ੍ਯਾਨਿ ਏવਕਾਰਤ੍ਥਸਹਿਤਾਨਿਯੇવ ਅવਧਾਰਣਫਲਤ੍ਤਾ। ਤੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸવਨਭਾવਪ੍ਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੂਨਾવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਹਣਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾ ਹਿ ਸੁਤਂ ਸੁਤਮੇવਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਤੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਮੇਤਿ ਅਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਪવਤ੍ਤਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣવੀਥਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤਾਯ ਮਯਾ ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਕਤਂ, ਇਦਂ ਪਨ ਕਤਂ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸੁਤੋਤਿ।
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਸਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਇਤਿ-ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾਭਾવਾਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਸੁਤਂ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮੇਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਪ੍ਪਕਾਸਨਂ। ਸੁਤ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਹਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨਾ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ ਸવਨવਿਞ੍ਞਾਣਪ੍ਪਬਨ੍ਧਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰੋ। ਨ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰਰਹਿਤੇ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਮਯਾ ਇਤਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਇਤਿਸਦ੍ਦੋਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਇਤੀਤਿ ਹਿ ਅਯਂ ਆਕਾਰਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਮੇਤਿ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਸਯਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੋਤਬ੍ਬੋ ਹਿ ਧਮ੍ਮੋ ਸવਨਕਿਰਿਯਾਕਤ੍ਤੁਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸવਨਕਿਰਿਯਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਕਤ੍ਤੁ વਿਸਯੇ ਗਹਣਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ।
ਅਥ વਾ ਇਤੀਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸੁਤਾਨਞ੍ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਹਿਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਨਿਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅવਧਾਰਣਸ੍ਸ વਾ ਪਕਾਸਨਭਾવੇਨ ਇਤਿਸਦ੍ਦੇਨ ਤਦਾਕਾਰਾਦਿਧਾਰਣਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲવੋਹਾਰੂਪਾਦਾਨਧਮ੍ਮਬ੍ਯਾਪਾਰਭਾવਤੋ ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਪੁਗ੍ਗਲવਾਦਿਨੋਪਿ ਹਿ ਸવਨਕਿਰਿਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨਿਰਪੇਕ੍ਖਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ। ਮੇਤਿ ਉਭਯਕਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਮੇਤਿ ਹਿ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਸਤ੍ਤવਿਸੇਸવਿਸਯਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਮੋਦਹਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ – ਮਯਾ ਸવਨਕਿਚ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮਙ੍ਗਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸવਨਕਿਚ੍ਚવੋਹਾਰੇਨ ਸੁਤਨ੍ਤਿ।
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਹਿ ਸਦ੍ਦਾਧਿਗਮਨੀਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਨਞ੍ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਦੀਸੁ ਛਸ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੀਸੁ ਅવਰੋਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਮਾਯਾਮਰੀਚਿਆਦਯੋ વਿਯ ਅਭੂਤਤ੍ਥੋ, ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦੀਹਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ વਿਯ ਅਨੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਰੂਪਸਦ੍ਦਾਦਿਕੋ ਰੁਪ੍ਪਨਾਨੁਭવਨਾਦਿਕੋ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਸਭਾવੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਇਤੀਤਿ ਚ ਮੇਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਆਕਾਰਾਦਿਅਪਰਮਤ੍ਥਸਭਾવੋ ਸਚ੍ਚਿਕਟ੍ਠਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਕਿਮੇਤ੍ਥ ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਂ ਇਤੀਤਿ વਾ ਮੇਤਿ વਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਲਭੇਥ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਤਂ ਸੋਤੇਨ ਉਪਲਦ੍ਧਂ, ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਨ੍ਤਿ।
ਤਥਾ ਇਤੀਤਿ ਸੋਤਪਥਮਾਗਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਪਾਦਾਯ ਤੇਸਂ ਉਪਧਾਰਿਤਾਕਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨવਸੇਨ। ਮੇਤਿ ਸਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇ ਖਨ੍ਧੇ ਕਰਣਾਦਿવਿਸੇਸવਿਸਿਟ੍ਠੇ ਉਪਾਦਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਾਦਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਧਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਨਿਧਾਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਸਭਾવਰਹਿਤੇ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਸੁਤવੋਹਾਰੋ ਦੁਤਿਯਂ, ਤਤਿਯਨ੍ਤਿ ਆਦਿਕੋ વਿਯ ਪਠਮਾਦਿਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ‘‘ਯਂ ਨ ਦਿਟ੍ਠਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤਨਿਰਪੇਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਾਦੀਨਿ ਉਪਨਿਧਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ। ਅਸੁਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਹਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸਿਤੋਯਮਤ੍ਥੋਤਿ।
ਏਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ વਚਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਹਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਕਾਰવਿਸੇਸਾ ਇਤੀਤਿ ਇਧ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਟ੍ਠਾ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹੋ ਦੀਪਿਤੋ। ਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਮਤ੍ਥੋ ਹੋਤਿ, ਲੋਭਪ੍ਪਹਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾ ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸੀਯਨ੍ਤਿ ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਸਂ ਦੀਪੇਤਿ ਸੁਤਾਕਾਰਸ੍ਸ ਯਾਥਾવਤੋ ਦਸ੍ਸਿਯਮਾਨਤ੍ਤਾ ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਸੁਤਂ ਸਮ੍ਮੁਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਸੋ ਕਾਲਨ੍ਤਰੇ ਮਯਾ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਮੋਹੇਨ ਸਮ੍ਮੋਹਾਭਾવੇਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਏવ વਾ ਸવਨਕਾਲਸਮ੍ਭੂਤਾਯ ਤਦੁਤ੍ਤਰਿਕਾਲਪਞ੍ਞਾਸਿਦ੍ਧਿ, ਤਥਾ ਅਸਮ੍ਮੋਸੇਨ ਸਤਿਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਸਤਿਯਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾવਧਾਰਣਸਮਤ੍ਥਤਾ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਞ੍ਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ ਆਕਾਰੋ ਨਾਤਿਗਮ੍ਭੀਰੋ, ਯਥਾਸੁਤਧਾਰਣਮੇવ ਤਤ੍ਥ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਸਤਿਯਾ
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਇਤੀਤਿ વਚਨੇਨ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਂ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਾવਧਾਰਣਤ੍ਥਾਨਂ ਉਪਰਿ વਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧਜੋਤਕਾਨਂ ਅવਿਪਰੀਤਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਅਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਸੁਤਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਨਿਦਾਨਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਪਕਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ વਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਨਂ ਨ ਸਮਾਧਾਨਮਨ੍ਤਰੇਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸવਨਾਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋਪਿ ‘‘ਨ ਮਯਾ ਸੁਤਂ, ਪੁਨ ਭਣਥਾ’’ਤਿ વਦਤਿ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਿਂ ਪੁਬ੍ਬੇਕਤਪੁਞ੍ਞਤਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਕਤਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਾ ਤਦਭਾવਤੋ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਂ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਞ੍ਚ ਸਾਧੇਤਿ, ਅਸ੍ਸੁਤવਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਰਹਿਤਸ੍ਸ
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ‘‘ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਨਾਨਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਹਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਸੋ ਭਗવਤੋ વਚਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪ੍ਪਭੇਦਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਸਕਲਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤਿਓਗਾਹਨੇਨ ਨਿਰવਸੇਸਪਰਹਿਤਪਾਰਿਪੂਰਿਕਾਰਣਭੂਤੋ ਏવਂਭਦ੍ਦਕੋ ਇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਭਦ੍ਦਕੇਨ ਆਕਾਰੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਨੋ ਦੀਪੇਤਿ, ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਸવਨਯੋਗੇਨ ਪੁਰਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ਨ ਹਿ ਅਪ੍ਪਤਿਰੂਪੇ ਦੇਸੇ વਸਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਰਹਿਤਸ੍ਸ વਾ ਸવਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਇਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਣਿਹਿਤਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਚ ਕਤਪੁਞ੍ਞੋ વਿਸੁਦ੍ਧਾਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਤਦવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੂਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਦੂਰੀਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਪਣਿਹਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸੇਯ੍ਯਸੋ ਨਂ ਤਤੋ ਕਰੇ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੪੩) ‘‘ਕਤਪੁਞ੍ਞੋਸਿ ਤ੍વਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਪਧਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਹੋਹਿਸਿ ਅਨਾਸવੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੦੭) ਚ। ਪੁਰਿਮਚਕ੍ਕਦ੍વਯਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿ। ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸੇਨ ਹਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਚ ਸਾਧੂਨਂ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਗਤਿਆਪਜ੍ਜਨੇਨਪਿ વਿਸੁਦ੍ਧਪ੍ਪਯੋਗੋ ਹੋਤਿ। ਤਾਯ ਚ ਆਸਯਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਗਮਬ੍ਯਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਸੋਧਿਤਤ੍ਤਾ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਪ੍ਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਪਟਿਭਾਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਂ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਤਿਸਦ੍ਦਸਨ੍ਨਿਧਾਨਤੋ વਕ੍ਖਮਾਨਾਪੇਕ੍ਖਾਯ વਾ ਸੋਤਬ੍ਬਭੇਦਪ੍ਪਟਿવੇਧਦੀਪਕੇਨ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਇਤੀਤਿ ਚ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਦੀਪਕਂ વਚਨਂ ਭਾਸਮਾਨੋ ‘‘ਏਤੇ ਮਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਾ ਹਿ ‘‘ਇਧ ਸੀਲਂ ਕਥਿਤਂ, ਇਧ ਸਮਾਧਿ, ਇਧ ਪਞ੍ਞਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਏਤ੍ਥ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮਨਸਾ ਅਨੁਪੇਕ੍ਖਿਤਾ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਸਹਿਤਾਯ ਧਮ੍ਮਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਭੂਤਾਯ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ‘‘ਇਤਿ ਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਹਿਤਸੁਖਾવਹਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸવਨਯੋਗਪਰਿਦੀਪਕવਚਨਂ ਭਾਸਮਾਨੋ ‘‘ਬਹੂ
ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਸਕਲੇਨ વਚਨੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾਗਤਪ੍ਪવੇਦਿਤਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਦਹਨ੍ਤੋ ਅਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸਾવਕਤ੍ਤਂ ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਭੂਮਿਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਤਥਾ ਅਸਦ੍ਧਮ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ‘‘ਕੇવਲਂ ਸੁਤਮੇવੇਤਂ ਮਯਾ, ਤਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਭਗવਤੋ વਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਮੋਚੇਤਿ, ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਅਪਦਿਸਤਿ, ਜਿਨવਚਨਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਧਮ੍ਮਨੇਤ੍ਤਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
ਅਪਿਚ ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਟਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸવਨਂ વਿવਰਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਮਿਦਂ ਮਯਾ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜવਿਸਾਰਦਸ੍ਸ ਦਸਬਲਧਰਸ੍ਸ ਆਸਭਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠਾਯਿਨੋ ਸੀਹਨਾਦਨਾਦਿਨੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਾਧਿਪਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਦੀਪਸ੍ਸ
‘‘વਿਨਾਸਯਤਿ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਂ, ਸਦ੍ਧਂ વਡ੍ਢੇਤਿ ਸਾਸਨੇ।
ਇਤਿ ਮੇ ਸੁਤਮਿਚ੍ਚੇવਂ, વਦਂ ਗੋਤਮਸਾવਕੋ’’ਤਿ॥
ਏਤ੍ਥਾਹ – ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯਥਾ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤਂ, ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਾਲਦੇਸੇ ਅਪਦਿਸਿਤ੍વਾવ ਨਿਦਾਨਂ ਭਾਸਿਤਂ, ਏવਂ ਨ ਭਾਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਅਪਰੇ ਤਾવ ਆਹੁ – ਨ ਪਨ ਥੇਰੇਨ ਭਾਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਨਿਦਾਨਂ ਨ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਆਨਨ੍ਦੇਨ ਪਠਮਂ ਭਾਸਿਤਂ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾਯ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਉਪਾਸਿਕਾਸੁ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવੇਨ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤਾਯ ਸੇਕ੍ਖਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾਯ ਸਾਮਾવਤਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਤ੍ਥਿਸਤਾਨਂ ਪਠਮਂ ਭਾਸਿਤਂ।
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਉਤ੍ਤਰਾਤਿਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਅਕਂਸੁ। ਸਾ ਜਾਤਕਾਲੇ ਖੁਜ੍ਜਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਖੁਜ੍ਜੁਤ੍ਤਰਾਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਸਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਘੋਸਕਸੇਟ੍ਠਿਨਾ ਰਞ੍ਞੋ ਉਤੇਨਸ੍ਸ ਸਾਮਾવਤਿਯਾ ਦਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਤਸ੍ਸਾ ਪਰਿਚਾਰਿਕਭਾવੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾ ਰਞ੍ਞੋ ਉਤੇਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇਪੁਰੇ વਸਤਿ।
ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ ਘੋਸਕਸੇਟ੍ਠਿਕੁਕ੍ਕੁਟਸੇਟ੍ਠਿਪਾવਾਰਿਕਸੇਟ੍ਠਿਨੋ
ਸਾ
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਸਾ ਦਾਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ? ਸਾ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਕਾਲੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਸੇਟ੍ਠਿਧੀਤਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਏਕਾਯ ਖੀਣਾਸવਤ੍ਥੇਰਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਾਕਕੁਲਂ ਗਤਾਯ ‘‘ਏਤਂ ਮੇ ਅਯ੍ਯੇ, ਪਸਾਧਨਪੇਲ਼ਿਕਂ ਦੇਥਾ’’ਤਿ વੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਥੇਰੀਪਿ ‘‘ਅਦੇਨ੍ਤਿਯਾ ਮਯਿ ਆਘਾਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਦੇਨ੍ਤਿਯਾ ਪਰੇਸਂ ਦਾਸੀ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਤਿ, ਨਿਰਯਸਨ੍ਤਾਪਤੋ ਦਾਸਿਭਾવੋ
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਖੁਜ੍ਜਾ ਅਹੋਸਿ? ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਕਿਰ ਬੁਦ੍ਧੇ ਅਯਂ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਗੇਹੇ વਸਨ੍ਤੀ ਏਕਂ ਰਾਜਕੁਲੂਪਕਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਂ ਥੋਕਂ ਖੁਜ੍ਜਧਾਤੁਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ
ਕਿਂ ਪਨ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੀ ਜਾਤਾਤਿ? ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਕਿਰ ਬੁਦ੍ਧੇ ਅਯਂ ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਗੇਹੇ વਸਨ੍ਤੀ ਅਟ੍ਠ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧੇ ਰਾਜਗੇਹਤੋ ਉਣ੍ਹਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਪੂਰਿਤੇ ਪਤ੍ਤੇ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਾਨਿ ਅਟ੍ਠ ਦਨ੍ਤવਲਯਾਨਿ ‘‘ਇਧ ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਅਦਾਸਿ। ਤੇ ਤਥਾ ਕਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਸੁਂ। ‘‘ਤੁਮ੍ਹਾਕਞ੍ਞੇવ ਤਾਨਿ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤਾਨਿ, ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਤੇ ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਂ ਅਗਮਂਸੁ। ਅਜ੍ਜਾਪਿ ਤਾਨਿ વਲਯਾਨਿ ਅਰੋਗਾਨੇવ। ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੀ ਜਾਤਾ।
ਅਥ ਨਂ ਸਾਮਾવਤਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਇਤ੍ਥਿਸਤਾਨਿ ‘‘ਅਮ੍ਮ, ਤ੍વਂ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਦੇਸੇਹੀ’’ਤਿ વਦਿਂਸੁ। ਸਾ ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਅਪਰਭਾਗੇ ਤਿਪਿਟਕਧਰਾ ਜਾਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ‘‘વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ વੁਤ੍ਤਮਰਹਤਾਤਿ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿ ਨਿਦਾਨਂ ਆਰੋਪੇਸਿ।
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਨਗਰੇ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਸੁਤ੍વਾ ਤਦਹੇવ ਤਾਯ ਤਾਸਂ ਭਾਸਿਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਕਾਲਦੇਸਂ ਅਪਦਿਸਿਤੁਂ ਪਯੋਜਨਸਮ੍ਭવੋવ ਨਤ੍ਥਿ ਸੁਪਾਕਟਭਾવਤੋ। ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਚਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਇਮਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਏવਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁਪਿ ਤਾਯ ਆਰੋਪਿਤਂ ਨਿਦਾਨਂ ਪਾਕਟਂ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਤ੍ਤਪਣ੍ਣਿਗੁਹਾਯਂ ਅਜਾਤਸਤ੍ਤੁਨਾ ਕਾਰਾਪਿਤੇ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਮਣ੍ਡਪੇ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ
ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਬਹੁਪ੍ਪਕਾਰੇ ਪਪਞ੍ਚੇਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਤੇਹਿ? ਅਪਿਚ ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਾ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ। ਅਨੁਬੁਦ੍ਧਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਮਹਾਥੇਰਾ, ਤੇ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਾਯਨਾਕਾਰਂ ਜਾਨਨ੍ਤਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪੇਨ੍ਤਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਦਾਨਂ ਅਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਾ વਗ੍ਗਸਙ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਂ ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਇਧ વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦਾਨਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗਾਯਿਂਸੁ, ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਨવਙ੍ਗਮਿਦਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ। ਯਥਾ ਚੇਤਂ, ਏવਂ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਕਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਅਹੋਸਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਙ੍ਗਸ੍ਸ
ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਸਙ੍ਗਹੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ? ਨਨੁ ਭਗવਤਾ ਭਾਸਿਤવਚਨਸ੍ਸੇવ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਦੇਸਨਾਯ ਠਿਤਿਅਸਮ੍ਮੋਸਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਭਾવਸਮ੍ਪਾਦਨਤ੍ਥਂ। ਕਾਲਦੇਸਦੇਸਕਪਰਿਸਾਪਦੇਸੇਹਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਾ ਹਿ ਦੇਸਨਾ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਹੋਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਸਧਮ੍ਮਾ ਸਦ੍ਧੇਯ੍ਯਾ ਚ ਦੇਸਕਾਲਕਤ੍ਤੁਹੇਤੁਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਉਪਨਿਬਦ੍ਧੋ વਿਯ વੋਹਾਰવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ। ਤੇਨੇવ ਚ ਆਯਸ੍ਮਤਾ ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਮੂਲਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਦੇਸਾਦਿਪੁਚ੍ਛਾਸੁ ਕਤਾਸੁ ਤਾਸਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕੇਨ ‘‘ਏવਂ ਮੇ ਸੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਿਦਾਨਂ ਭਾਸਿਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਦੇਸਕਾਲਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਹਣੇ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ।
ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ। ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਪੁਬ੍ਬਰਚਨਾਨੁਮਾਨਾਗਮਤਕ੍ਕਾਭਾવਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਸਿਦ੍ਧਿ। ਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ
ਤਥਾ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ। ਞਾਣਕਰੁਣਾਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਨਿਰਤ੍ਥਕਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾ વਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਰੇਸਂਯੇવਤ੍ਥਾਯ ਪવਤ੍ਤਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਕਾਯવਚੀਮਨੋਕਮ੍ਮਂ ਯਥਾਪવਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥੇਹਿ ਯਥਾਰਹਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਸਾਸਨਤ੍ਥੇਨ ਸਾਸਨਂ, ਨ ਕਬ੍ਬਰਚਨਾ। ਤਯਿਦਂ ਸਤ੍ਥੁ ਚਰਿਤਂ ਕਾਲਦੇਸਦੇਸਕਪਰਿਸਾਪਦੇਸੇਹਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਦਾਨવਚਨੇਹਿ ਯਥਾਰਹਂ ਪਕਾਸਿਯਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਦੇਸਕਪਰਿਸਾਪਦੇਸੇਹੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ।
ਅਪਿਚ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਪਮਾਣਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨੇਨ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਪਮਾਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਨਿਦਾਨવਚਨਂ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਪਮਾਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ‘‘ਭਗવਤਾ ਅਰਹਤਾ’’ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਨਿਦਾਨવਚਨਪ੍ਪਯੋਜਨਸ੍ਸ ਮੁਖਮਤ੍ਤਨਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ।
ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।