੧. ਏਕਕਨਿਪਾਤੋ
੧. ਪਠਮવਗ੍ਗੋ
੧. ਲੋਭਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧. ਇਦਾਨਿ ਏਕਧਮ੍ਮਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਜਹਥਾਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਭਗવਤਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣਨਾਯ ਓਕਾਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਂ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਂ ਤਾવ વਿਚਾਰੇਸ੍ਸਾਮ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਾ – ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੋ, ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਨੇਕਸਤਅਨੇਕਸਹਸ੍ਸਭੇਦਾਨਿਪਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਾਨਿ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾਦਿਪਟ੍ਠਾਨਨਯੇਨ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਤਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦਿਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਤਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਗ੍ਗਭੇਦੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ ਚ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋ ਚ, ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ ਚ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੋ ਚ, ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਚ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋ ਚ, ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਚ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੋ ਚਾਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿਸਮ੍ਭવਤੋ; ਏવਂ ਯਦਿਪਿ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨਪਿ ਸਂਸਗ੍ਗਭੇਦੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦੀਹਿ ਪਨ ਪੁਰਤੋ ਠਿਤੇਹਿ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨਿਰવਸੇਸੋ ਪਟ੍ਠਾਨਨਯੋ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਤਦਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ વਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਾਨਂ ਸੇਸਨਿਕ੍ਖੇਪਾਨਂ ਮੂਲਨਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਨਿਕ੍ਖਿਪੀਯਤੀਤਿ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਸੁਤ੍ਤਂ ਏવ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਅਥ વਾ ਨਿਕ੍ਖਿਪਨਂ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੋ, ਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਸੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਰਣਭੂਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ। ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪੁਚ੍ਛਾਯ વਸੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਸੋ। ਸੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੋ। ਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਯ વਤ੍ਥੁਭੂਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ
ਅਪਿਚ ਪਰੇਸਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕਾਦਿਕਾਰਣਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪਭਾવੋ ਯੁਤ੍ਤੋ, ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੇਨੇવ ਧਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿਠਪਨਤ੍ਥਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਦੇਸਨਤ੍ਤਾ। ਪਰਜ੍ਝਾਸਯਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕਾਨਂ ਪਨ ਪਰੇਸਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਦੇਸਨਾਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਾਨਂ ਕਥਂ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਅਨવਰੋਧੋ, ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਨਂ વਾ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਰੋਧੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਾਨਂ ਕਥਂ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੇ ਅਨવਰੋਧੋਤਿ? ਨ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ। ਪਰੇਸਞ੍ਹਿ ਅਭਿਨੀਹਾਰਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਦਿવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸੁਤ੍ਤਦੇਸਨਾਕਾਰਣੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕਾਨਂ વਿਸੁਂ ਗਹਣਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਸੁਤ੍ਤਾਦੀਨਂ (ਦੀ॰ ਨ॰ ੧.੧ ਆਦਯੋ) વਣ੍ਣਾવਣ੍ਣਆਮਿਸੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਦੇਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਰੇਸਂ ਪੁਚ੍ਛਂ વਿਨਾ ਅਜ੍ਝਾਸਯਮੇવ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇਸਿਤੋ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋ, ਪੁਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਪੁਚ੍ਛਾવਸਿਕੋਤਿ ਪਾਕਟੋਯਮਤ੍ਥੋਤਿ।
ਯਾਨਿ ਭਗવਾ ਪਰੇਹਿ ਅਨਜ੍ਝਿਟ੍ਠੋ ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਜ੍ਝਾਸਯੇਨੇવ ਕਥੇਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਆਕਙ੍ਖੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤਂ, ਤੁવਟ੍ਟਕਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਏવਮਾਦੀਨਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੯੨੧ ਆਦਯੋ; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੪ ਆਦਯੋ), ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ।
ਯਾਨਿ ਪਨ ‘‘ਪਰਿਪਕ੍ਕਾ ਖੋ ਰਾਹੁਲਸ੍ਸ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਯਂਨੂਨਾਹਂ ਰਾਹੁਲਂ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਆਸવਾਨਂ ਖਯੇ વਿਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਰੇਸਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਅਭਿਨੀਹਾਰਂ ਬੁਜ੍ਝਨਭਾવਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਕਥਿਤਾਨਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਰਾਹੁਲੋવਾਦਸੁਤ੍ਤਂ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਏવਮਾਦੀਨਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੦੭ ਆਦਯੋ; ੩.੪੧੬ ਆਦਯੋ; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੯; ਮਹਾવ॰ ੧੯-੨੦), ਤੇਸਂ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ।
ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਨ
ਯਾਨਿ ਪਨ ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕਥਿਤਾਨਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਧਮ੍ਮਦਾਯਾਦਂ, ਪੁਤ੍ਤਮਂਸੂਪਮਂ, ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧੂਪਮਨ੍ਤਿਏવਮਾਦੀਨਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੩), ਤੇਸਂ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ।
ਏવਮਿਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੇਸੁ ਇਮਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਜ੍ਝਾਸਯੋ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਪਰਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਹੇਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ਕੇਸਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯੇਨ? ਲੋਭੇ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਏਕਧਮ੍ਮਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿਆਦੀਸੁ ਏਕਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥੇવ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥੇ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚ, ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ ਮੋਘਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥੇਕੇ ਅਭਿવਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੭)। ਅਤ੍ਥਿ ਸੇਟ੍ਠੇ ‘‘ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੮; ਪਾਰਾ॰ ੧੧)। ਅਤ੍ਥਿ ਅਸਹਾਯੇ ‘‘ਏਕੋ વੂਪਕਟ੍ਠੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੦੫)। ਅਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਯਂ ‘‘ਏਕੋવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖਣੋ ਚ ਸਮਯੋ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੨੯)। ਇਧਾਪਿ ਸਙ੍ਖਾਯਮੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਚ੍ਚਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਪਕਤਿਪੁਞ੍ਞਾਪਤ੍ਤਿਸੁਞ੍ਞਤਾਞੇਯ੍ਯਸਭਾવਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੭੩) ਪਰਿਯਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੯) ਸਚ੍ਚਾਨਿ। ‘‘ਏવਂਧਮ੍ਮਾ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩; ੩.੧੪੨) ਸਮਾਧਿ। ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਧਿਤਿ ਚਾਗੋ, ਸવੇ ਪੇਚ੍ਚ ਨ ਸੋਚਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੧.੫੭) ਪਞ੍ਞਾ। ‘‘ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੮) ਪਕਤਿ। ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਹવੇ ਰਕ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਏਕਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਕਂ ਸਂਕਿਲੇਸਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਕੋ ਚ ਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਚਾਤਿ ਏਕਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਏਕਧਮ੍ਮਂ।
ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਲਪਤਿ। ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਲਪਤਿ, ਨ ਧਮ੍ਮਮੇવ ਦੇਸੇਤੀਤਿ? ਸਤਿਜਨਨਤ੍ਥਂ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਾਪਿ ਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਾਪਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾਪਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਪਠਮਂ ਅਨਾਲਪਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮੇ ਦੇਸਿਯਮਾਨੇ ‘‘ਅਯਂ ਦੇਸਨਾ ਕਿਂਨਿਦਾਨਾ, ਕਿਂਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਆਲਪਿਤੇ ਪਨ ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤਿਜਨਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ ਆਲਪਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖਨਸੀਲਤਾਦਿਗੁਣਯੋਗਸਿਦ੍ਧੇਨ વਚਨੇਨ ਹੀਨਾਧਿਕਜਨਸੇવਿਤਂ વੁਤ੍ਤਿਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ ਉਦ੍ਧਤਦੀਨਭਾવਨਿਗ੍ਗਹਂ ਕਰੋਤਿ। ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਰੁਣਾવਿਪ੍ਫਾਰਸੋਮ੍ਮਹਦਯਨਯਨਨਿਪਾਤਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੇਨ વਚਨੇਨ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੁਖਾਭਿਮੁਖੇ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤੇਨ ਚ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਦੀਪਕੇਨ વਚਨੇਨ ਨੇਸਂ ਸੋਤੁਕਮ੍ਯਤਂ ਜਨੇਤਿ। ਤੇਨੇવ ਚ ਸਮ੍ਬੋਧਨਤ੍ਥੇਨ ਸਾਧੁਕਂ ਸવਨਮਨਸਿਕਾਰੇਪਿ ਨਿਯੋਜੇਤਿ। ਸਾਧੁਕਂ ਸવਨਮਨਸਿਕਾਰਾਯਤ੍ਤਾ ਹਿ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ।
ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਪਰਿਸਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਕਸ੍ਮਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਏવ ਆਮਨ੍ਤੇਸੀਤਿ? ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਾਸਨ੍ਨਸਦਾਸਨ੍ਨਿਹਿਤਭਾવਤੋ। ਸਬ੍ਬਪਰਿਸਸਾਧਾਰਣਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਪਰਿਸਾਯ ਚ ਜੇਟ੍ਠਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਪਠਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ, ਸੇਟ੍ਠਾ ਅਨਗਾਰਿਯਭਾવਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਚਰਿਯਾਨੁવਿਧਾਯਕਤ੍ਤਾ ਸਕਲਸਾਸਨਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਤ੍ਤਾ ਚ, ਆਸਨ੍ਨਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਸੁ ਸਮੀਪવੁਤ੍ਤਿਯਾ, ਸਦਾਸਨ੍ਨਿਹਿਤਾ ਸਤ੍ਥੁਸਨ੍ਤਿਕਾવਚਰਤ੍ਤਾ। ਅਪਿਚ ਤੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਭਾਜਨਂ
ਪਜਹਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਂ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨਂ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਦੀਪਾਲੋਕੇਨੇવ ਤਮਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਅਲੋਭਾਦੀਹਿ ਲੋਭਾਦਿਕਸ੍ਸ, ਨਾਮਰੂਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਦਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਹਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇਨ ਲੋਭਾਦਿਮਲਸ੍ਸ, ਸੀਲੇਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਸ੍ਸ, ਸਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾਦਿਕਸ੍ਸ, ਨਾਮਰੂਪવવਤ੍ਥਾਨੇਨ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਪਚ੍ਚਯਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ ਅਹੇਤੁવਿਸਮਹੇਤੁਦਿਟ੍ਠੀਨਂ, ਤਸ੍ਸੇવ ਅਪਰਭਾਗੇਨ ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੇਨ ਕਥਂਕਥੀਭਾવਸ੍ਸ, ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨੇਨ ‘‘ਅਹਂ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ।
ਯਂ ਪਨ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਨਿવਾਰਣਤੋ ਘਟਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਉਦਕਪਿਟ੍ਠੇ ਸੇવਾਲਸ੍ਸ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਨੀવਰਣਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਂ, ਏਤਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ। ਯਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਾ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੨੭੭; વਿਭ॰ ੬੨੮) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਯਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਗਣਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ, ਇਦਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ। ਯਂ ਪਨ ਫਲਕ੍ਖਣੇ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ, ਏਤਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ। ਯਂ ਪਨ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਨਿਸ੍ਸਟਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਏਤਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਾਮ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚવਿਧੇ ਪਹਾਨੇ ਅਨਾਗਾਮਿਕਭਾવਕਰਸ੍ਸ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਇਧ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਜਹਥਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਚਜਥ, ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਹਨ੍ਤਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। વੋਤਿ ਅਯਂ વੋਸਦ੍ਦੋ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਉਪਯੋਗਕਰਣਸਾਮਿવਚਨਪਦਪੂਰਣਸਮ੍ਪਦਾਨੇਸੁ
ਪਾਟਿਭੋਗੋਤਿ ਪਟਿਭੂ। ਸੋ ਹਿ ਧਾਰਣਕਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਧਨਿਕਸ੍ਸ, ਧਨਿਕਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਧਾਰਣਕਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਧਿਭੂਤੋ ਧਨਿਕਸਨ੍ਤਕਸ੍ਸ ਤਤੋ ਹਰਣਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਭੁਞ੍ਜਨੇਨ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾਯਾਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਭਾવਤ੍ਥਾਯ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਹਿ ਕਾਮਭવਸ੍ਸ ਅਨਾਗਮਨਤੋ ਅਨਾਗਾਮੀ। ਯੋ ਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮੇਨ ਅਨਾਗਾਮੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਫਲੋ ਸੋ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੋ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾ ਨਾਮ। ਇਤਿ ਭਗવਾ વੇਨੇਯ੍ਯਦਮਨਕੁਸਲੋ વੇਨੇਯ੍ਯਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਕੂਲਂ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਂ ਲਹੁਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਏਕਧਮ੍ਮਪੂਰਣਤਾਮਤ੍ਤੇਨ ਥਿਰਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸਿ
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਾਟਿਭੋਗਭਾવੇ ਠਪੇਸਿ? ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਾਯ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਂ। ਪਸ੍ਸਤਿ ਹਿ ਭਗવਾ ‘‘ਮਯਾ ‘ਏਕਧਮ੍ਮਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਜਹਥ, ਅਹਂ વੋ ਪਾਟਿਭੋਗੋ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾਯਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਇਮੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਦ੍ਧਾ ਤਂ ਏਕਧਮ੍ਮਂ ਪਹਾਯ ਸਕ੍ਕਾ ਤਤਿਯਭੂਮਿਂ ਸਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ, ਯਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮਿ ਪਠਮਮਾਹ ‘ਅਹਂ ਪਾਟਿਭੋਗੋ’ਤਿ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤਾ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਂ ਅਨਾਗਾਮਿਤਾਯ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਾਟਿਭੋਗਭਾવੇ ਠਪੇਸਿ।
ਕਤਮਂ ਏਕਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਤਮਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾવਚਨਂ। ਪੁਚ੍ਛਾ ਚ ਨਾਮੇਸਾ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ – ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਪੁਚ੍ਛਾ, ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ, વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਪਕਤਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਞਾਤਂ ਹੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਂ ਤੁਲਿਤਂ ਤੀਰਿਤਂ વਿਭੂਤਂ વਿਭਾવਿਤਂ। ਸੋ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਪਕਤਿਯਾ ਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ વਿਮਤਿਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਜਾਤੋ – ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ, ਸੋ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਭਗવਾ ਹਿ ਅਨੁਮਤਿਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ – ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਨਿਚ੍ਚਂ વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੯; ਮਹਾવ॰ ੨੧), ਅਯਂ ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ। ਭਗવਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ – ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰਾ ਭੂਤਾਨਂ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ।
ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਤੀਸੁ ਹਿ ਅਦ੍ਧਾਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਤਂ ਅਦ੍ਧਾવਿਮੁਤ੍ਤਂ વਾ ਅਸਙ੍ਖਤਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਅਤੁਲਿਤਂ ਅਤੀਰਿਤਂ ਅવਿਭੂਤਂ ਅવਿਭਾવਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਨ ਨੇਸਂ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਪੁਚ੍ਛਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਂ ਪਨ ਤੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਂ, ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਨ ਸਮਣੇਨ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ વਾ ਦੇવੇਨ વਾ ਮਾਰੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਕਿਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਨ ਨੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਅਕਥਂਕਥੀ
ਇਦਾਨਿ ਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਪੁਟ੍ਠਮਤ੍ਥਂ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਲੋਭਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਲੁਬ੍ਭਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਲੁਬ੍ਭਤਿ, ਲੁਬ੍ਭਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਲੋਭੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣੋ ਮਕ੍ਕਟਾਲੇਪੋ વਿਯ, ਅਭਿਸਙ੍ਗਰਸੋ ਤਤ੍ਤਕਪਾਲੇ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮਂਸਪੇਸਿ
ਪੁਨ ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਆਲਪਨਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਭਾવੇਨ ਅਭਿਮੁਖੀਭੂਤਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਆਦਰਜਨਨਤ੍ਥਂ। ਪਜਹਥਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੋ વਿਹਿਤੋ, ਸੋ ਚ ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏવ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ વਿਸੁਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ વਿਹਿਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ‘‘ਲੋਭਂ ਪਜਹਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਭਾવਤੋ ਦੋਸਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪਹਾਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚવਿਸਯੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਕਿਚ੍ਚੇ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੇ વੁਤ੍ਤੇ ਤਸ੍ਸਾ ਸਹਕਾਰੀਕਾਰਣਭੂਤਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਸੇਸਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਮ੍ਪਿ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚવਿਸਯਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਤੋ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਬ੍ਯਾਪਾਰੋ ਇਧ
ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਲੋਭਂ ਪਜਹਥਾਤਿ ਏਤੇਨ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਾ ਚ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ, ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਤਿ ਅવਿਨਾਭਾવੇਨ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਬੋਧਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਸਹ ਫਲੇਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਥ વਾ ਲੋਭਂ ਪਜਹਥਾਤਿ ਸਹ ਫਲੇਨ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿ ਦੇਸਿਤਾ। ਸਾ ਚ ਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ ਚਾਤਿ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਕਭਾવੇਨ ਸਹ ਫਲੇਨ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਸਤ੍ਤ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯੋ વਿਭਾવਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਏવਮੇਤਾਯ વਿਸੁਦ੍ਧਿਕ੍ਕਮਭਾવਨਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤ੍ਤਯਸਮ੍ਪਾਦਨੇਨ ਲੋਭਂ ਪਜਹਿਤੁਕਾਮੇਨ –
‘‘ਅਨਤ੍ਥਜਨਨੋ
ਭਯਮਨ੍ਤਰਤੋ ਜਾਤਂ, ਤਂ ਜਨੋ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤਿ॥
‘‘ਲੁਦ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਲੁਦ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ।
ਅਨ੍ਧਤਮਂ ਤਦਾ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਲੋਭੋ ਸਹਤੇ ਨਰਂ’’॥ (ਇਤਿવੁ॰ ੮੮)।
ਰਤ੍ਤੋ
‘‘ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯੋ ਪੁਰਿਸੋ, ਦੀਘਮਦ੍ਧਾਨ ਸਂਸਰਂ।
ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવਂ, ਸਂਸਾਰਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ’’॥ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੫, ੧੦੫)।
‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਰਾਗਸਮੋ ਅਗ੍ਗਿ, ਨਤ੍ਥਿ ਦੋਸਸਮੋ ਕਲਿ’’॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੦੨, ੨੫੧)।
‘‘ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਡਯ੍ਹਾਮਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੇ ਪਰਿਡਯ੍ਹਤਿ’’॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧੨)।
‘‘ਯੇ ਰਾਗਰਤ੍ਤਾਨੁਪਤਨ੍ਤਿ ਸੋਤਂ, ਸਯਂਕਤਂ ਮਕ੍ਕਟਕੋવ ਜਾਲ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੪੭) ਚ –
ਏવਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨੁਸਾਰੇਨ
ਅਪਿਚ ਛ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਹੋ, ਅਸੁਭਭਾવਨਾਨੁਯੋਗੋ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਤਾ, ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ, ਸਪ੍ਪਾਯਕਥਾਤਿ। ਦਸવਿਧਞ੍ਹਿ ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਕਾਮਰਾਗੋ ਪਹੀਯਤਿ, ਕਾਯਗਤਾਸਤਿਭਾવਨਾવਸੇਨ ਸવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਦਿવਸੇਨ ਅવਿਞ੍ਞਾਣਕੇ ਅਸੁਭੇ ਅਸੁਭਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ, ਮਨਚ੍ਛਟ੍ਠੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਸਂવਰਣવਸੇਨ ਸਤਿਕવਾਟੇਨ ਪਿਹਿਤਦ੍વਾਰਸ੍ਸਾਪਿ
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਞ੍ਚ ਆਲੋਪੇ, ਅਭੁਤ੍વਾ ਉਦਕਂ ਪਿવੇ।
ਅਲਂ ਫਾਸੁવਿਹਾਰਾਯ, ਪਹਿਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ’’ਤਿ॥ (ਥੇਰਗਾ॰ ੯੮੩)।
ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਰਤੇ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੇ ਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ, ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਦਸਅਸੁਭਨਿਸ੍ਸਿਤਸਪ੍ਪਾਯਕਥਾਯਪਿ ਪਹੀਯਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ –
‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਬਹੁਲੀਕਾਰੋ, ਅਯਮਾਹਾਰੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ।
ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਕਾਮਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ
ਏਤ੍ਥਾਹ ‘‘ਕੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਲੋਭੋ ਪਹੀਯਤਿ, ਕਿਂ ਅਤੀਤੋ, ਅਥ ਅਨਾਗਤੋ, ਉਦਾਹੁ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ? ਕਿਞ੍ਚੇਤ੍ਥ – ਨ ਤਾવ ਅਤੀਤੋ ਲੋਭੋ ਪਹੀਯੇਯ੍ਯ, ਨ ਅਨਾਗਤੋ વਾ ਤੇਸਂ ਅਭਾવਤੋ। ਨ ਹਿ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, વਾਯਾਮੋ ਚ ਅਫਲੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਥ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਏવਮ੍ਪਿ ਅਫਲੋ વਾਯਾਮੋ ਤਸ੍ਸ ਸਰਸਭਙ੍ਗਤ੍ਤਾ, ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਾ ਚ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾ
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਅਤ੍ਥਜਾਤਂ। ਇਦਾਨਿ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧવਸੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ। ਇਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਕੇਨ ਪਨ વੁਚ੍ਚਤਿ? ਭਗવਤਾ વ। ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਹਿ ਤਾਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰੇਹਿ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਗਾਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਭਗવਤਾ વ ਗਾਥਾਰੁਚਿਕਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਾਥਾ ਭਾਸਿਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਯੇਨ ਲੋਭੇਨ ਲੁਦ੍ਧਾਸੇ, ਸਤ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਨ੍ਤਿ ਯੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣੇਨ ਤਤੋ ਏવ ਅਭਿਸਙ੍ਗਰਸੇਨ ਲੋਭੇਨ ਲੁਦ੍ਧਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰੇਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ ਗਧਿਤਾ। ਸੇਤਿ ਹਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਅਕ੍ਖਰਚਿਨ੍ਤਕਾ ਪਨ ਈਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸੇ-ਕਾਰਾਗਮਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਲੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਏવ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦੀਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸੁਚਰਿਤਂ ਅਕਤ੍વਾ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਨਿ ਚ ਉਪਚਿਨਿਤ੍વਾ
ਤਂ ਲੋਭਂ ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾਯ, ਪਜਹਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਿਨੋਤਿ ਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਲੋਭਂ ਸਭਾવਤੋ ਸਮੁਦਯਤੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਹੇਤੁਨਾ ਞਾਯੇਨ ਅਞ੍ਞਾਯ ਞਾਤਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਰੂਪਾਦਿਕੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦੀਹਿ વਿવਿਧੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਸ੍ਸਨਤੋ વਿਪਸ੍ਸਿਨੋ ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਪੁਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਦੇਨ੍ਤਿ। ਪਹਾਯ ਨ ਪੁਨਾਯਨ੍ਤਿ, ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਕੁਦਾਚਨਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਂ ਲੋਭਂ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਚ੍ਛਾ ਇਮਂ ਕਾਮਧਾਤੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਲੋਕਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਕਦਾਚਿਪਿ ਨ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਇਤਿ ਭਗવਾ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।
ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਨਿਦਾਨਾવਸਾਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવ ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਇਮਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਪਕਾਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਇਦਾਨਿ વਕ੍ਖਮਾਨਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ ਸਰੂਪੇਨੇવ ਆਗਤਂ, ਪਹਾਨਾਪਦੇਸੇਨ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ। ਇਤਰਂ ਸਚ੍ਚਦ੍વਯਞ੍ਚ ਤਦੁਭਯਹੇਤੁਤਾਯ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਗਾਥਾਯ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਾਨਿ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨੇવ ਞਾਯਨ੍ਤਿ, ਇਤਰਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ।
ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਾ ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕવਣ੍ਣਨਾਯ ਪਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੨. ਦੋਸਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨. વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ …ਪੇ॰… ਦੋਸਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਸੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਪੁਬ੍ਬਪਦવਣ੍ਣਨਾ। ਯਥਾ ਏਤ੍ਥ, ਏવਂ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਪੁਬ੍ਬਪਦવਣ੍ਣਨਂਯੇવ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ। ਯਸ੍ਮਾ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦੋਸਬਹੁਲਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਦੋਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਧਮ੍ਮਂ ਪਜਹਥਾ’’ਤਿ ਆਗਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਦੋਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨਤ੍ਥਂ ਮੇ ਅਚਰੀਤਿ ਆਘਾਤੋ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੯੬੦) ਨਯੇਨ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਨવਨ੍ਨਂ, ‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਮੇ ਨਾਚਰੀ’’ਤਿਆਦੀਨਞ੍ਚ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਸਿਦ੍ਧਾਨਂ ਨવਨ੍ਨਮੇવਾਤਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕਾਦਿਨਾ ਅਟ੍ਠਾਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਯਾ ਅਞ੍ਞਤਰਾਘਾਤવਤ੍ਥੁਸਮ੍ਭવਂ ਆਘਾਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਦੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਦੋਸੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੋ ਚਣ੍ਡਿਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣੋ ਪਹਟਾਸੀવਿਸੋ વਿਯ, વਿਸਪ੍ਪਨਰਸੋ વਿਸਨਿਪਾਤੋ વਿਯ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਸ੍ਸਯਦਹਨਰਸੋ વਾ ਦਾવਗ੍ਗਿ વਿਯ, ਦੁਸ੍ਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ ਪਜਹਥਾਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਥ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਇਮੇ –
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਘਾਤਪਟਿવਿਨਯਾ, ਯਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਆਘਾਤੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਟਿવਿਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਯਸ੍ਮਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਆਘਾਤੋ ਜਾਯੇਥ, ਮੇਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ…ਪੇ॰… ਕਰੁਣਾ…ਪੇ॰… ਉਪੇਕ੍ਖਾ, ਅਸਤਿਅਮਨਸਿਕਾਰੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਆਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋ, ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਆਘਾਤੋ ਪਟਿવਿਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਸ੍ਮਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਆਘਾਤੋ ਜਾਯੇਥ, ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਬ੍ਬਾ ‘ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕੋ ਅਯਮਾਯਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਦਾਯਾਦੋ…ਪੇ॰… ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੬੧) –
ਏવਂ ਪਞ੍ਚ ਆਘਾਤਪ੍ਪਟਿવਿਨਯਾ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ।
‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਆਘਾਤਪਟਿવਿਨਯਾ, ਯਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਆਘਾਤੋ ਸਬ੍ਬਸੋ ਪਟਿવਿਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਇਧਾવੁਸੋ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ ਹੋਤਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧવਚੀਸਮਾਚਾਰੋ; ਏવਰੂਪੇਪਿ, ਆવੁਸੋ, ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਆਘਾਤੋ ਪਟਿવਿਨੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੬੨) –
ਏવਮਾਦਿਨਾਪਿ
‘‘ਉਭਤੋਦਣ੍ਡਕੇਨ ਚੇਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਕਚੇਨ ਚੋਰਾ ਓਚਰਕਾ ਅਙ੍ਗਮਙ੍ਗਾਨਿ ਓਕਨ੍ਤੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਯੋ ਮਨੋ ਪਦੂਸੇਯ੍ਯ, ਨ ਮੇ ਸੋ ਤੇਨ ਸਾਸਨਕਰੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੨) ਸਤ੍ਥੁ ਓવਾਦੋ।
‘‘ਤਸ੍ਸੇવ
ਕੁਦ੍ਧਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕੁਜ੍ਝਨ੍ਤੋ, ਸਙ੍ਗਾਮਂ ਜੇਤਿ ਦੁਜ੍ਜਯਂ॥
‘‘ਉਭਿਨ੍ਨਮਤ੍ਥਂ ਚਰਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰਸ੍ਸ ਚ।
ਪਰਂ ਸਙ੍ਕੁਪਿਤਂ ਞਤ੍વਾ, ਯੋ ਸਤੋ ਉਪਸਮ੍ਮਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮)।
‘‘ਸਤ੍ਤਿਮੇ
‘‘ਪੁਨ ਚਪਰਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਪਤ੍ਤੋ ਸਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਤਿ ‘ਅਹੋ વਤਾਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਯੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ…ਪੇ॰… ਨ ਪਚੁਰਤ੍ਥੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ…ਪੇ॰… ਨ ਭੋਗવਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ…ਪੇ॰… ਨ ਯਸવਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ…ਪੇ॰… ਨ ਮਿਤ੍ਤવਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ…ਪੇ॰… ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਪਤ੍ਤੋ ਸਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਗਤਿਗਮਨੇ ਨਨ੍ਦਤਿ। ਕੋਧਨੋਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕੋਧਾਭਿਭੂਤੋ ਕੋਧਪਰੇਤੋ ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤਿ, વਾਚਾਯ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤਿ, ਮਨਸਾ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਤਿ। ਸੋ ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਿਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਿਤ੍વਾ ਮਨਸਾ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਚਰਿਤ੍વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ…ਪੇ॰… ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ ਕੋਧਾਭਿਭੂਤੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੪)।
‘‘ਕੁਦ੍ਧੋ
‘‘ਕੋਧਂ ਜਹੇ વਿਪ੍ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਮਾਨਂ, ਸਂਯੋਜਨਂ ਸਬ੍ਬਮਤਿਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੨੧)।
‘‘ਅਨਤ੍ਥਜਨਨੋ ਕੋਧੋ, ਕੋਧੋ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਕੋਪਨੋ…ਪੇ॰…॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੪)।
‘‘ਕੋਧਂ
ਕੋਧਸ੍ਸ વਿਸਮੂਲਸ੍ਸ, ਮਧੁਰਗ੍ਗਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੭)।
‘‘ਏਕਾਪਰਾਧਂ
ਨ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਕੋਧਬਲਾ ਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ –
ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਦੋਸੇ ਆਦੀਨવੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਦੋਸਪ੍ਪਹਾਨੇ ਆਨਿਸਂਸੇ ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਦੋਸਂ ਤਦਙ੍ਗਪ੍ਪਹਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਜਹਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਦੋਸਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਥ, ਪਜਹਥਾਤਿ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੋਜਨਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦੋਸਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਧਮ੍ਮਂ ਪਜਹਥਾ’’ਤਿ। ਦੁਟ੍ਠਾਸੇਤਿ ਆਘਾਤੇਨ ਦੂਸਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਯ ਪਦੁਟ੍ਠਾ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
ਦੁਤਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੩. ਮੋਹਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੩. ਤਤਿਯੇ ਮੋਹਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਭਾਗੇਨ ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦਮ੍ਪਿ ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਸਯਂ વਾ ਮੁਯ੍ਹਤਿ ਮੁਯ੍ਹਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਨ੍ਤਿ ਮੋਹੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਧਭਾવਲਕ੍ਖਣੋ, ਅਞ੍ਞਾਣਲਕ੍ਖਣੋ વਾ, ਅਸਮ੍ਪਟਿવੇਧਰਸੋ, ਆਰਮ੍ਮਣਸਭਾવਚ੍ਛਾਦਨਰਸੋ ਪਜਹਥਾਤਿ ਪਦਸ੍ਸ –
‘‘ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਅਤ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਧਮ੍ਮਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ।
ਅਨ੍ਧਤਮਂ ਤਦਾ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਮੋਹੋ ਸਹਤੇ ਨਰਂ’’॥ (ਇਤਿવੁ॰ ੮੮)।
‘‘ਅਨਤ੍ਥਜਨਨੋ ਮੋਹੋ…ਪੇ॰…॥ (ਇਤਿવੁ॰ ੮੮)।
‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ’’ (ਇਤਿવੁ॰ ੪੦)।
‘‘ਮੋਹਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੋ
‘‘ਮੋਹੋ
‘‘ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਮੋਹੇਨ ਅਭਿਭੂਤੋ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਮ੍ਪਿ ਭਯਂ વੇਰਂ ਪਸવਤਿ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਮ੍ਪਿ ਭਯਂ વੇਰਂ ਪਸવਤੀ’’ਤਿ ਚ –
ਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ‘‘ਯੋ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਬ੍ਬੋ ਸੋ ਮੋਹਹੇਤੁਕੋ’’ਤਿ ਚ ਮੋਹੇ ਆਦੀਨવਂ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਮੋਹਪ੍ਪਹਾਨੇ ਆਨਿਸਂਸਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਤਦਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਮੋਹਂ ਪਜਹਨ੍ਤਾ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਲੋਭਦੋਸੇਕਟ੍ਠਂ ਮੋਹਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਜਹਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੋ ਏવ ਹਿ ਮੋਹੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋਤਿ। ਮੂਲ਼੍ਹਾਸੇਤਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਾਦਿਭੇਦੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿਤਾਹਿਤੇ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
ਤਤਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੪. ਕੋਧਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਕੋਧਨ੍ਤਿ ਦੋਸਂ। ਦੋਸੋ ਏવ ਹਿ ਕੋਧਪਰਿਯਾਯੇਨ ਬੁਜ੍ਝਨਕਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ
ਚਤੁਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੫. ਮਕ੍ਖਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਮਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਪਰਗੁਣਮਕ੍ਖਨਂ। ਯਦਿਪਿ ਹਿ ਸੋ ਗੂਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਂ ਪਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਰਂ ਪਠਮਤਰਂ ਮਕ੍ਖਤਿਯੇવ, ਤਥਾਪਿ ਪਰੇਸਂ ਗੁਣਮਕ੍ਖਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਰਗੁਣਮਕ੍ਖਨੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਪਜਹਥਾਤਿ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਂ ਦੋਸਂ, ਦੋਸੇ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯਂ ਆਦੀਨવਂ, ਪਹਾਨੇ ਚਸ੍ਸ ਆਨਿਸਂਸਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਤਦਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਪਜਹਨ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅਨવਸੇਸਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਕ੍ਖਾਸੇਤਿ ਮਕ੍ਖਿਤਾ ਮਕ੍ਖਿਤਪਰਗੁਣਾ, ਪਰੇਸਂ ਗੁਣਾਨਂ ਮਕ੍ਖਿਤਾਰੋ, ਤਤੋ ਏવ ਅਤ੍ਤਨੋਪਿ ਧਂਸਿਤਗੁਣਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
ਪਞ੍ਚਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੬. ਮਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੬. ਛਟ੍ਠੇ ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਆਦਿવਤ੍ਥੁਕਂ ਚੇਤਸੋ ਉਨ੍ਨਮਨਂ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਤੇਨ, ਸਯਂ વਾ ਮਞ੍ਞਤਿ, ਮਾਨਨਂ ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਹੋਤਿ વਾ ਮਾਨੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸ੍વਾਯਂ ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋ, ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋ, ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋਤਿ ਏવਂ ਤਿવਿਧੋ। ਪੁਨ ਸੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋ, ਸੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਸਦਿਸੋ, ਸੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਹੀਨੋ; ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਸਦਿਸੋ, ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਹੀਨੋ; ਹੀਨਸ੍ਸ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਹੀਨਸ੍ਸ ਸਦਿਸੋ, ਹੀਨਸ੍ਸ ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋਤਿ ਏવਂ ਨવવਿਧੋਪਿ ਉਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ, ਅਹਂਕਾਰਰਸੋ, ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਹਰਸੋ ਪਜਹਥਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਅਤ੍ਤੁਕ੍ਕਂਸਨਪਰવਮ੍ਭਨਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ, ਗਰੁਟ੍ਠਾਨਿਯੇਸੁ ਅਭਿવਾਦਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਅਞ੍ਜਲਿਕਮ੍ਮਸਾਮੀਚਿਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਅਕਰਣੇ ਕਾਰਣਤਾ, ਜਾਤਿਮਦਪੁਰਿਸਮਦਾਦਿਭਾવੇਨ ਪਮਾਦਾਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਭੇਦਂ ਆਦੀਨવਂ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਨਿਰਤਿਮਾਨਤਾਯ ਆਨਿਸਂਸਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਰਾਜਸਭਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਚਣ੍ਡਾਲੋ વਿਯ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਨੀਚਚਿਤ੍ਤਤਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਤਦਙ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ ਤਂ ਮਤ੍ਤਾਸੇਤਿ ਜਾਤਿਮਦਪੁਰਿਸਮਦਾਦਿવਸੇਨ ਮਾਨੇਨ ਪਮਾਦਾਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਮਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
ਇਮੇਸੁ ਪਨ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਛਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਗਾਥਾਸੁ વਾ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾ ਨਿਟ੍ਠਾਪਿਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਇਮੇ ਅવਿਹਾ ਅਤਪ੍ਪਾ ਸੁਦਸ੍ਸਾ ਸੁਦਸ੍ਸੀ ਅਕਨਿਟ੍ਠਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવવਸੇਨ ਪਞ੍ਚ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ, ਤੇਸੁ ਅવਿਹੇਸੁ ਉਪਪਨ੍ਨਾ ਅવਿਹਾ ਨਾਮ। ਤੇ ਅਨ੍ਤਰਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਉਪਹਚ੍ਚਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ, ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ, ਤਥਾ ਅਤਪ੍ਪਾ, ਸੁਦਸ੍ਸਾ, ਸੁਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਅਕਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਪਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਪਰਿਹਾਯਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਆਯੁવੇਮਜ੍ਝਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਿਲੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਅਨ੍ਤਰਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਆਦਿਤੋ ਪਞ੍ਚਕਪ੍ਪਸਤਾਦਿਭੇਦਂ ਆਯੁવੇਮਜ੍ਝਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਉਪਹਚ੍ਚਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਅਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਪ੍ਪਯੋਗਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅਕਸਿਰੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਅਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਪ੍ਪਯੋਗਂ ਕਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਸਸਙ੍ਖਾਰਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਨਾਮ। ਇਤਰੋ ਪਨ ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਉਦ੍ਧਂવਾਹਿਤਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧਮਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਂ, વਟ੍ਟਸੋਤਂ, ਮਗ੍ਗਸੋਤਮੇવ વਾਤਿ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ। ਅવਿਹਾਦੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ।
ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ, ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ, ਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ, ਨ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀਤਿ ਚਤੁਕ੍ਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ? ਯੋ ਅવਿਹਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦੇવਲੋਕੇ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਅਕਨਿਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਤਯੋ ਦੇવਲੋਕੇ ਸੋਧੇਤ੍વਾ ਸੁਦਸ੍ਸੀਦੇવਲੋਕੇ ਠਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਅਯਂ ਉਦ੍ਧਂਸੋਤੋ ਨ ਅਕਨਿਟ੍ਠਗਾਮੀ ਨਾਮ। ਯੋ ਇਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਮੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ
ਤਤ੍ਥ
ਛਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੭. ਸਬ੍ਬਪਰਿਞ੍ਞਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਨવਸੇਸਂ। ਅਨવਸੇਸવਾਚਕੋ ਹਿ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬ-ਸਦ੍ਦੋ। ਸੋ ਯੇਨ ਯੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਤਂ ਦੀਪੇਤਿ; ਯਥਾ ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ, ਸਬ੍ਬਾ વੇਦਨਾ, ਸਬ੍ਬਸਕ੍ਕਾਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂ’’ਤਿ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਸਬ੍ਬ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਪ੍ਪਦੇਸਨਿਪ੍ਪਦੇਸવਿਸਯਤਾਯ ਦੁવਿਧੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ ਸਬ੍ਬਸਬ੍ਬਂ, ਪਦੇਸਸਬ੍ਬਂ, ਆਯਤਨਸਬ੍ਬਂ, ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ વਿਸਯੇਸੁ ਦਿਟ੍ਠਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਮੁਖੇ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੋਘਰਾਜਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੫) ਸਬ੍ਬਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਆਗਤੋ। ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸਂ વੋ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾ, ਸੁਭਾਸਿਤਂ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੪੫) ਪਦੇਸਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ। ‘‘ਸਬ੍ਬਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚੇવ ਰੂਪਞ੍ਚ…ਪੇ॰…। ਮਨਞ੍ਚੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਚਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩-੨੫) ਏਤ੍ਥ
ਅਨਭਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਅਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਯੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ – ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਭੂਮਕਂ ਨਾਮਰੂਪਂ – ‘‘ਇਦਂ ਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਰੂਪਂ, ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋ। ਇਦਂ ਨਾਮਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮਂ, ਨ ਇਤੋ ਭਿਯ੍ਯੋ’’ਤਿ ਭੂਤਪ੍ਪਸਾਦਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਰੂਪਂ, ਫਸ੍ਸਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਨਾਮਞ੍ਚ, ਲਕ੍ਖਣਰਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਕਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਯਂ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਕਤਮਾ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਞਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤੀਰੇਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋਤਿ ਦ੍વਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹਿ। ਅਯਂ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਕਤਮਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਤਿ। ਅਯਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ।
ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣવਿਸੁਦ੍ਧਿਯੋਪਿ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਯੋ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨਾਦਿਅਨੁਲੋਮਪਰਿਯੋਸਾਨਾ વਾ ਪਞ੍ਞਾ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਪਜਹਨਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਯੋ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਸੋ ਇਮਾਹਿ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ। ਇਧ ਪਨ વਿਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਾਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વਿਸੁਂ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ વਸੇਨ ਪਰਿਜਾਨਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੋ ਪਨੇવਂ ਨ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਪਰਿਜਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਰਾਜਯਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯવਿਸੇਸੇ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੇ ਅਪ੍ਪਜਹਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਤਤ੍ਥ ਪਹਾਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਅਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਕਲਸ੍ਸ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਖੇਪਨਾਯ ਨ ਭਬ੍ਬੋ, ਨਾਲਂ ਨ ਸਮਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਸਬ੍ਬਞ੍ਚ ਖੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇ, ਖੋ-ਸਦ੍ਦੋ ਅવਧਾਰਣੇ। ਤਦੁਭਯੇਨ ਅਭਿਜਾਨਨਾਦਿਤੋ ਅਭਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਕ੍ਕਾਯਸਬ੍ਬਂ ਸਰੂਪਤੋ ਪਚ੍ਚਯਤੋ ਚ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਭਿਮੁਖੀਕਰਣવਸੇਨ ਅਭਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਾਕਾਰਾਦਿਪਰਿਗ੍ਗਹੇਨ ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨવਸੇਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ। વਿਰਾਜਯਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮਦੇવਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਅવਬੋਧੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਯਾਦੀਨવਨਿਬ੍ਬਿਦਾਦਿਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਰਤ੍ਤਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਅਣੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਰਾਗਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ। ਪਜਹਨ੍ਤਿ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਯਂ ਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ। ਭਬ੍ਬੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾਤਿ ਏવਂ ਕਿਲੇਸਮਲਪ੍ਪਹਾਨੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਤ੍ਤਾ ਅਨવਸੇਸવਿਪਾਕવਟ੍ਟਖੇਪਨਾਯ ਸਕਲਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਪਰਿਕ੍ਖਯਭੂਤਾਯ વਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਭਬ੍ਬੋ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
ਯੋ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਤੋ ਞਤ੍વਾਤਿ ਯੋ ਯੁਤ੍ਤਯੋਗੋ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਸ੍ਸਕੋ ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਸਬ੍ਬਤੋ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਨ ਕੁਸਲਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਪੀਲ਼ਨਾਦਿવਿਭਾਗਤੋ ਚ। ਅਥ વਾ ਸਬ੍ਬਤੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਾ ਕਕ੍ਖਲ਼ਫੁਸਨਾਦਿਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਚਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਜਾਨਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥੇਸੁ ਨ ਰਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦਭਿਨ੍ਨੇਸੁ ਸਕ੍ਕਾਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਰਾਗਂ ਨ ਜਨੇਤਿ। ਇਮਿਨਾਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਗਾਹਸ੍ਸ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਮਾਨਗ੍ਗਾਹਾਨਂ ‘‘ਏਤਂ ਮਮ ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹਤ੍ਤਯਸ੍ਸਪਿ ਸ વੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸ-ਇਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। વੇ-ਤਿ ਬ੍ਯਤ੍ਤਂ, ਏਕਂਸੇਨਾਤਿ વਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸਬ੍ਬਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪਰਿਜਾਨਨਤੋ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਰਿਜਾਨਨਤੋ। ਸੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ, ਅਰਿਯੋ ਏવ વਾ। ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਮੁਪਚ੍ਚਗਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਅਚ੍ਚਗਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿ, ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਸਤ੍ਤਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੮. ਮਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਕੇવਲਂ ਮਾਨવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਗਾਥਾਸੁ ਪਨ ਮਾਨੁਪੇਤਾ ਅਯਂ ਪਜਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਪਜਾਯਤੀਤਿ ਪਜਾਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਞ੍ਞਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਮਾਨੇਨ ਮਾਨਗਨ੍ਥਾ ਭવੇ ਰਤਾਤਿ ਕਿਮਿਕੀਟਪਟਙ੍ਗਾਦਿਅਤ੍ਤਭਾવੇਪਿ ਮਾਨੇਨ ਗਨ੍ਥਿਤਾ ਮਾਨਸਂਯੋਜਨੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤਾ। ਤਤੋ ਏવ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਪਰਿਭਾવਿਤਾਹਂਕਾਰવਸੇਨ ‘‘ਏਤਂ ਮਮਾ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਬਹੁਲਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਸੁਖਅਤ੍ਤਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਚ ਕਾਮਾਦਿਭવੇ ਰਤਾ। ਮਾਨਂ ਅਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਾਤਿ ਮਾਨਂ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਨ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਾ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ વਾ ਅਨਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਾ, ‘‘ਮਾਨਂ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ ਕੇਚਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਆਗਨ੍ਤਾਰੋ ਪੁਨਬ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਪੁਨ ਆਯਾਤਿਂ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવਂ। ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવਨਤੋ વਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਂਸਾਰਂ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਗਨ੍ਤਾਰੋ ਉਪਗਨ੍ਤਾਰੋ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਭવਤੋ ਨ ਪਰਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇ ਚ ਮਾਨਂ ਪਹਨ੍ਤ੍વਾਨ, વਿਮੁਤ੍ਤਾ ਮਾਨਸਙ੍ਖਯੇਤਿ ਯੇ ਪਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਮਾਨਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਮਾਨਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਙ੍ਖਯਭੂਤੇ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ વਾ ਤਦੇਕਟ੍ਠਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ વਿਮੁਤ੍ਤਾ ਸੁਟ੍ਠੁ ਮੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਮਾਨਗਨ੍ਥਾਭਿਭੁਨੋ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਮੁਪਚ੍ਚਗੁਨ੍ਤਿ
ਅਟ੍ਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੯-੧੦. ਲੋਭਦੋਸਪਰਿਞ੍ਞਾਸੁਤ੍ਤਦ੍વਯવਣ੍ਣਨਾ
੯-੧੦. ਨવਮਦਸਮੇਸੁ
ਨવਮਦਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
ਪਠਮવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੨. ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗੋ
੧-੩. ਮੋਹਪਰਿਞ੍ਞਾਦਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੧-੧੩. ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗੇਪਿ
੪. ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ – ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਨ-ਕਾਰੋ ਪਟਿਸੇਧਤ੍ਥੋ। ਅਹਨ੍ਤਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਅਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਤੋ ਅਞ੍ਞਂ। ਏਕਨੀવਰਣਮ੍ਪੀਤਿ ਏਕਨੀવਰਣਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ। ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਦ੍વੇ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ – ਦਿਟ੍ਠਿਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਞਾਣਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੦੦; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੩੦) ਆਗਤਾ ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਨੋ ਨਿਚ੍ਚਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੩੫) ਪਨ ਆਗਤਾ ਅਯਂ ਞਾਣਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਨਾਮ। ਇਧਾਪਿ ਞਾਣਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ‘‘ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚ ਪਦਸ੍ਸ ਨ-ਕਾਰੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਅਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਹਤ੍ਥਾਮਲਕਂ વਿਯ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋਪਿ ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਨੀવਰਣਮ੍ਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
ਯੇਨ ਨੀવਰਣੇਨ ਨਿવੁਤਾ ਪਜਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤਿ ਸਂਸਰਨ੍ਤੀਤਿ ਯੇਨ ਨੀવਰਣਕਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਨੀવਰਣੇਨ ਧਮ੍ਮਸਭਾવਂ ਜਾਨਿਤੁਂ ਪਸ੍ਸਿਤੁਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ
ਯਥਯਿਦਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੂਰੇਤੁਂ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿ ਅવਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨਾਮ, ਅਲਦ੍ਧਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਅવਿਨ੍ਦਿਯਂ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। વਿਪਰੀਤਤੋ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਦਿ વਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨਾਮ, ਤਂ વਿਨ੍ਦਿਯਂ ਨ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਰਾਸਟ੍ਠਂ, ਆਯਤਨਾਨਂ ਆਯਤਨਟ੍ਠਂ, ਧਾਤੂਨਂ ਸੁਞ੍ਞਟ੍ਠਂ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠਂ, ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਤਥਟ੍ਠਂ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਪੀਲ਼ਨਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਤ੍ਥਂ ਅવਿਦਿਤਂ ਕਰੋਤੀਤਿਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਅਨ੍ਤવਿਰਹਿਤੇ ਸਂਸਾਰੇ ਸਤ੍ਤੇ ਜવਾਪੇਤੀਤਿ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਇਤ੍ਥਿਪੁਰਿਸਾਦੀਸੁ ਜવਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਨ ਜવਤਿ, ਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਅਪਿਚ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਂ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਛਾਦਨਤੋਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾવ ਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਂ।
ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣੇਨ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿવੁਤਾ ਪਜਾ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤਿ ਸਂਸਰਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸੇવ ਦਲ਼੍ਹੀਕਰਣਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੁਰਿਮਂ વਾ – ‘‘ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਓਪਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਦਂ ਨੀવਰਣਾਨੁਭਾવਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾવ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਨ ਅਞ੍ਞੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ? ਆਦੀਨવਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦੀਨਂ વਿਸੇਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਤਾਯ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾਦੀਨવੇ વਿਸਯੇ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
ਨਤ੍ਥਞ੍ਞੋਤਿ ਨਿવੁਤਾਤਿ ਨਿવਾਰਿਤਾ ਪਲਿਗੁਣ੍ਠਿਤਾ, ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਹੋਰਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਿવਾ ਚੇવ ਰਤ੍ਤਿਞ੍ਚ, ਸਬ੍ਬਕਾਲਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਮੋਹੇਨ ਆવੁਤਾਤਿ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਮੋਹੇਨ ਆવੁਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮ੍ਪਿ ਅਜਾਨਨ੍ਤਿਯੋ ਪਜਾ ਸਂਸਾਰੇ ਸਂਸਰਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਰੂਪੋ ਅਞ੍ਞੋ ਏਕਧਮ੍ਮੋਪਿ ਏਕਨੀવਰਣਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਯੇ ਚ ਮੋਹਂ ਪਹਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਤਮੋਖਨ੍ਧਂ ਪਦਾਲਯੁਨ੍ਤਿ ਯੇ ਪਨ ਅਰਿਯਸਾવਕਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਤਦਙ੍ਗਾਦਿਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਮਗ੍ਗੇਹਿ વਾ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਂ ਮੋਹਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ વਜਿਰੂਪਮਞਾਣੇਨ ਮੋਹਸਙ੍ਖਾਤਮੇવ ਤਮੋਰਾਸਿਂ ਪਦਾਲਯਿਂਸੁ, ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਂਸੁ। ਨ ਤੇ ਪੁਨ ਸਂਸਰਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਅਰਹਨ੍ਤੋ –
‘‘ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਪਾਟਿ, ਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨ ਚ।
ਅਬ੍ਬੋਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ વਤ੍ਤਮਾਨਾ, ਸਂਸਾਰੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਾਰੇ ਨ ਸਂਸਰਨ੍ਤਿ ਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਹੇਤੁ ਤੇਸਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ
ਚਤੁਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੫. ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਯਸ੍ਸ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ, ਕਮ੍ਮਂ વਾ વਿਪਾਕੇਹਿ, ਭવਯੋਨਿਗਤਿવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਸਤ੍ਤਾવਾਸੇ વਾ ਭવਨ੍ਤਰਾਦੀਹਿ ਸਂਯੋਜੇਤੀਤਿ ਸਂਯੋਜਨਂ। ਤਣ੍ਹਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਸਤਿ ਸਯਂ ਪਰਿਤਸਤਿ, ਤਸਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤਾਯਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਭਿਨਿવੇਸવਤ੍ਥੂਸੁ ਬਦ੍ਧਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਯਪਿ ਸਂਯੋਜਨਭਾવੋ ਤਣ੍ਹਾਯ ਚ ਨੀવਰਣਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿਯੇવ, ਤਥਾਪਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤਾਦੀਨવੇਹਿ ਭવੇਹਿ ਤਣ੍ਹਾ ਸਤ੍ਤੇ ਸਂਯੋਜੇਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਪੁਰਿਮਸੁਤ੍ਤੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨੀવਰਣਭਾવੇਨ, ਇਧ ਚ ਤਣ੍ਹਾ ਸਂਯੋਜਨਭਾવੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਿਞ੍ਚ ਨੀવਰਣਸਂਯੋਜਨਪ੍ਪਧਾਨਸ੍ਸ
ਦਸ੍ਸਨਗਮਨਨ੍ਤਰਾਯਕਰਣਤੋ વਾ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣવਿਪਕ੍ਖਤੋ ਦ੍વਯਂ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਜ੍ਜਾਯ ਹਿ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਅવਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਚ વਿਸੇਸਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਾ, ਚਰਣਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਗਮਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰਾਤਿ; ਏવਮਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਿવੁਤੋ ਅਨ੍ਧੀਕਤੋ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਂવੁਤੋ ਬਦ੍ਧੋ ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਨ੍ਧੋ વਿਯ ਬਦ੍ਧੋ ਮਹਾਕਨ੍ਤਾਰਂ, ਸਂਸਾਰਕਨ੍ਤਾਰਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ। ਅਨਤ੍ਥੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਦ੍વਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਦ੍વਯਂ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਬਾਲਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਹਾਪੇਤਿ, ਅਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਰੋਤਿ, ਅਕੁਸਲੋ વਿਯ ਆਤੁਰੋ ਅਸਪ੍ਪਾਯਕਿਰਿਯਾਯ। ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਬਾਲੋ ਬਾਲਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਹਾਪੇਤਿ, ਅਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਕਰੋਤਿ ਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਯ ਰੋਗੀ ਅਸਪ੍ਪਾਯਸੇવੀ। ਮਕ੍ਕਟਾਲੇਪੋਪਮਸੁਤ੍ਤਂ ਚੇਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਕਂ।
ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਦ੍વਯਂ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਸੇਸੇਨ ਹਿ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવਤੋ
ਗਾਥਾਸੁ ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾਸਹਾਯੋ। ਤਣ੍ਹਾ ਹਿ ਨਿਰੁਦਕਕਨ੍ਤਾਰੇ ਮਰੀਚਿਕਾਯ ਉਦਕਸਞ੍ਞਾ વਿਯ ਪਿਪਾਸਾਭਿਭੂਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਕਾਰਦੁਕ੍ਖਾਭਿਭੂਤਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਾਦਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਹਾਯਕਿਚ੍ਚਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ ਭવਾਦੀਸੁ ਅਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਬ੍ਭਮਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥਭਾવੋ ਚ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ ਚ ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ। ਸੋ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ ਸਂਸਾਰੋ, ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਇਤ੍ਥਭਾવੋ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ ਤਤੋ ਅવਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤਾવਾਸਾ। ਇਤ੍ਥਭਾવੋ વਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ ਅਨਾਗਤਤ੍ਤਭਾવੋ। ਏવਰੂਪੋ વਾ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਇਤ੍ਥਭਾવੋ, ਨ ਏવਰੂਪੋ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ। ਤਂ ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવਂ ਸਂਸਾਰਂ ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਪਟਿਪਾਟਿਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ।
ਏਤਮਾਦੀਨવਂ ਞਤ੍વਾ, ਤਣ੍ਹਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਏਤਂ ਸਕਲવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਂ ਸਮੁਦਯਂ ਤਣ੍ਹਂ ਆਦੀਨવਂ ਆਦੀਨવਤੋ ਞਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਏਤਮਾਦੀਨવਂ ਞਤ੍વਾਤਿ ਏਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਸਂਸਾਰਨਾਤਿવਤ੍ਤਨਂ ਆਦੀਨવਂ ਦੋਸਂ ਞਤ੍વਾ। ਤਣ੍ਹਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਧਾਨਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ। વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨਾਦਾਨੋ, ਸਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ, ਪਰਿਬ੍ਬਜੇਤਿ ਏવਂ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਤਣ੍ਹਂ વਿਗਮੇਨ੍ਤੋ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ વਿਗਤਤਣ੍ਹੋ, ਤਤੋ ਏવ ਚਤੂਸੁ ਉਪਾਦਾਨੇਸੁ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਅਭਾવੇਨ ਆਯਤਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ વਾ ਆਦਾਨਸ੍ਸ ਅਭਾવੇਨ ਅਨਾਦਾਨੋ, ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਤੋਕਾਰਿਤਾਯ ਸਤੋ ਭਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਿਬ੍ਬਜੇ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਖਨ੍ਧਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਅਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਪਞ੍ਚਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੬. ਪਠਮਸੇਖਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੬. ਛਟ੍ਠੇ ਸੇਖਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸੇਖੋ? ਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮਪਟਿਲਾਭਤੋ ਸੇਖੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ
ਅਪਿਚ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖੋ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
‘‘ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਤਿ? ਅਧਿਸੀਲਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਅਧਿਪਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ। ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬)।
ਯੋਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਅਨੁਲੋਮਪ੍ਪਟਿਪਦਾਯ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰੋ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਬ੍ਬਰਤ੍ਤਾਪਰਰਤ੍ਤਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ – ‘‘ਅਜ੍ਜ વਾ ਸ੍વੇ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਂ ਅਧਿਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ, ਸੋਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸੇਖੋਤਿ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋવ ਸੇਖੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋਪਿ। ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਮਾਨਸਂ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸੋ। ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਚਰੋ ਪਾਸੋ, ਯ੍વਾਯਂ ਚਰਤਿ ਮਾਨਸੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧; ਮਹਾવ॰ ੩੩) ਏਤ੍ਥ ਰਾਗੋ ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ ਮਾਨਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੩, ੬੫) ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸੋ ਸੇਖੋ, ਕਾਲਂ ਕਯਿਰਾ ਜਨੇ ਸੁਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯) ਏਤ੍ਥ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਪਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਤੇਨ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਅਸਦਿਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਖੇਮਂ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਨ੍ਤਿ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ, ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વੇ ਪਤ੍ਥਨਾ ਤਣ੍ਹਾਪਤ੍ਥਨਾ, ਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਾ ਚ। ‘‘ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਸ੍ਸ ਹਿ ਜਪ੍ਪਿਤਾਨਿ, ਪવੇਧਿਤਂ વਾਪਿ ਪਕਪ੍ਪਿਤੇਸੂ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੯੦੮; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੩੭) ਏਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਪਤ੍ਥਨਾ।
‘‘ਛਿਨ੍ਨਂ
ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲਾ ਹੋਥ, ਖੇਮਂ ਪਤ੍ਥੇਥ ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੫੨)।
ਏਤ੍ਥ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦਪਤ੍ਥਨਾ, ਅਯਮੇવ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇਨ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮਸ੍ਸ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪੋਣਸ੍ਸ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਹਰਤੋਤਿ ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਦੁਕ੍ਖਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥੇਨ વਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਪਰਿਪਤਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਹਰਤੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤੇ ਭવਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ। ਅਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਂ। ਇਤਿ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਏવਂ ਕਤ੍વਾ। ਨ ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਙ੍ਗਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਕਾਰਣਮ੍ਪਿ ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ ਯਂ ਏવਂ ਬਹੂਪਕਾਰਂ, ਯਥਯਿਦਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਉਪਾਯਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਪਥਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਾਦੀਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਨਯੇਨੇવ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਲੋਮਿਕੇਨ વਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਟ੍ਟਨਾ ਅਨ੍વਾવਟ੍ਟਨਾ ਆਭੋਗੋ ਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਅਯਂ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ।
ਇਦਾਨਿ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋਨਿਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ, ਕੁਸਲਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿ ਕਰੋਨ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ।
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਤ੍ਥવਿਭਾવਨਾ – ਯਦਿਪਿ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਸੇਕ੍ਖਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਆਗਤਂ, ਚਤੁਮਗ੍ਗਸਾਧਾਰਣવਸੇਨ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮ। ਯੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਿਕੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ‘‘ਤਣ੍ਹਾવਜ੍ਜਾ
ਤਤ੍ਰਾਯਂ
ਏવਂ ਤਿਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਓਭਾਸਾਦਿਕੇ વਿਪਸ੍ਸਨੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ‘ਅਮਗ੍ਗੋ’ਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਮੇવ ‘‘ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪਾਯਭੂਤੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਂ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ
ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਿਕ੍ਖਨਸੀਲੋਤਿ વਾ ਸੇਖੋ। ਸਂਸਾਰੇ ਭਯਂ ਇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਤਸ੍ਸ ਸੇਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਧਿਗਮਾਯ ਯਥਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਏવਂ ਬਹੁਕਾਰੋ ਬਹੂਪਕਾਰੋ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਧਮ੍ਮੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪਾਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਪਦਹਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવਸੇਨ ਪਦਹਨ੍ਤੋ, ਖਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਾਪੁਣੇ ਸਂਕਿਲੇਸવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਾਪੁਣੇ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਤਸ੍ਮਾ ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਬਹੁਕਾਰੋਤਿ।
ਛਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੭. ਦੁਤਿਯਸੇਖਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਬਾਹਿਰਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਤੋ ਬਹਿ ਭવਂ। ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾਤਿ ਯਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਘਸ੍ਸ ਘਾਤਾ
‘‘ਪਿਯੋ ਗਰੁ ਭਾવਨੀਯੋ, વਤ੍ਤਾ ਚ વਚਨਕ੍ਖਮੋ।
ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ, ਨੋ ਚਾਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਕੋ’’ਤਿ॥ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੩)।
ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ, ਕੁਸਲਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਦ੍ਧਂ ਫਾਤਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਜਾਤੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਣਾਤਿ। ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੇ ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤਿ, ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਾਪਟਿਲਾਭੇਨ ਘਰਾવਾਸਂ ਪਹਾਯ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਅਨੁਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਯਥਾਬਲਂ ਧੁਤਧਮ੍ਮੇ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤਤਿ, ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਲਾਭੀ ਹੋਤਿ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ વਿਹਰਤਿ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਪੁਬ੍ਬਰਤ੍ਤਾਪਰਰਤ੍ਤਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ, ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ
‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ, ਮੇਘਿਯ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ ਕਲ੍ਯਾਣਸਹਾਯਸ੍ਸ ਕਲ੍ਯਾਣਸਮ੍ਪવਙ੍ਕਸ੍ਸ ‘ਯਂ ਸੀਲવਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ વਿਹਰਿਸ੍ਸਤਿ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ, ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀ ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਤਿ, ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ’।
‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ…ਪੇ॰… ਕਲ੍ਯਾਣਸਮ੍ਪવਙ੍ਕਸ੍ਸ ‘ਯਂ ਯਾਯਂ ਕਥਾ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾ ਚੇਤੋવਿવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾ ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ…ਪੇ॰… ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਾ, ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਕਥਾ, ਪવਿવੇਕਕਥਾ, ਅਸਂਸਗ੍ਗਕਥਾ, વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਕਥਾ, ਸੀਲਕਥਾ, ਸਮਾਧਿਕਥਾ…ਪੇ॰… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕਥਾ। ਏવਰੂਪਾਯ ਕਥਾਯ ਨਿਕਾਮਲਾਭੀ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਅਕਿਚ੍ਛਲਾਭੀ ਅਕਸਿਰਲਾਭੀ’।
‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ
‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ…ਪੇ॰… ਕਲ੍ਯਾਣਸਮ੍ਪવਙ੍ਕਸ੍ਸ ‘ਯਂ ਪਞ੍ਞવਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਉਦਯਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਰਿਯਾਯ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾਯ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮਿਨਿਯਾ’’’ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੩੧)।
ਏવਂ ਸਕਲવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਪਰਿਮੁਚ੍ਚਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨੇવਾਹ –
‘‘ਮਮਞ੍ਹਿ
ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਕੁਸਲਂ ਪਜਹਤਿ, ਕੁਸਲਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ।
ਗਾਥਾਯ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋਤਿ ਪਤਿਸ੍ਸવਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਹ ਪਤਿਸ੍ਸੇਨਾਤਿ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਓવਾਦਂ ਸਿਰਸਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਕੋ ਸੁਬ੍ਬਚੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਹਿਤਸੁਖੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨੇਨ ਪਤਿ ਇਸੇਤੀਤਿ ਪਤਿਸ੍ਸੋ, ਓવਾਦਦਾਯਕੋ। ਗਰੁਆਦਰਯੋਗੇਨ ਤੇਨ ਪਤਿਸ੍ਸੇਨ ਸਹ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋ, ਗਰੂਸੁ ਗਰੁਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਬਹੁਲੋ। ਸਗਾਰવੋਤਿ ਛਬ੍ਬਿਧੇਨਪਿ ਗਾਰવੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਕਰਂ ਮਿਤ੍ਤਾਨਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਓવਾਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਯਥੋવਾਦਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਪਜਾਨੋਤਿ ਸਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਿਯੇਨ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਪਤਿਸ੍ਸਤੋਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਫਾਤਿਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨਾਤਿ ਸੀਲਾਦਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਟਿਪਾਟਿਯਾ, ਤਤ੍ਥ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਚੇવ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਚ। ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਕਾਮਰਾਗਸਂਯੋਜਨਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਖੇਪਨਤੋ ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਕ੍ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਭੂਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વਾ। ਪਾਪੁਣੇ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਇਮੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਪਧਾਨਙ੍ਗਂ ਨਾਮ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
ਸਤ੍ਤਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੮. ਸਙ੍ਘਭੇਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਏਕਧਮ੍ਮੋਤਿ ਕਤਰੋਯਂ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪੋ? ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਕਥਾ – ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਹਿ ਅਜਾਤਸਤ੍ਤੁਂ ਦੁਗ੍ਗਹਣਂ ਗਾਹਾਪੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਿਤਰਂ ਰਾਜਾਨਂ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਂ ਤੇਨ ਮਾਰਾਪੇਤ੍વਾਪਿ ਅਭਿਮਾਰੇ ਪਯੋਜੇਤ੍વਾਪਿ ਸਿਲਾਪવਿਜ੍ਝਨੇਨ ਲੋਹਿਤੁਪ੍ਪਾਦਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾਪਿ ਨ ਤਾવਤਾ ਪਾਕਟੋ ਜਾਤੋ, ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਨ ਪਾਕਟੋ ਜਾਤੋ। ਅਥ ਮਹਾਜਨੋ ‘‘ਏવਰੂਪਮ੍ਪਿ ਨਾਮ ਪਾਪਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰਾਜਾ વਿਚਰਤੀ’’ਤਿ ਕੋਲਾਹਲਂ ਅਕਾਸਿ, ਮਹਾਘੋਸੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਦੀਯਮਾਨਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਥਾਲਿਪਾਕਸਤਾਨਿ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਾਪੇਸਿ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਨਾਗਮਾਸਿ। ਨਾਗਰਾਪਿ ਕੁਲਂ ਉਪਗਤਸ੍ਸ ਕਟਚ੍ਛੁਭਤ੍ਤਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਨਾਦਂਸੁ। ਸੋ ਪਰਿਹੀਨਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੋ ਕੋਹਞ੍ਞੇਨ ਜੀવਿਤੁਕਾਮੋ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ વਤ੍ਥੂਨਿ ਯਾਚਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਲਂ, ਦੇવਦਤ੍ਤ, ਯੋ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਸੋ
ਦੇવਦਤ੍ਤੋਪਿ ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਰੋਗਾਭਿਭੂਤੋ ਬਾਲ਼੍ਹਗਿਲਾਨੋ ਮਰਣਕਾਲੇ ‘‘ਸਤ੍ਥਾਰਂ વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਞ੍ਚਕਸਿવਿਕਾਯ ਨੀਯਮਾਨੋ ਜੇਤવਨਪੋਕ੍ਖਰਣਿਤੀਰੇ ਠਪਿਤੋ ਪਥવਿਯਾ વਿવਰੇ ਦਿਨ੍ਨੇ ਪਤਿਤ੍વਾ ਅવੀਚਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਯੋਜਨਸਤਿਕੋ ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਅਹੋਸਿ ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਯੋ ਤਾਲਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਮਾਣੇਹਿ ਅਯਸੂਲੇਹਿ વਿਨਿવਿਦ੍ਧੋ। ਦੇવਦਤ੍ਤਪਕ੍ਖਿਕਾਨਿ ਚ ਪਞ੍ਚਮਤ੍ਤਾਨਿ ਕੁਲਸਤਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧਿਯਂ ਠਿਤਾਨਿ ਸਹ ਬਨ੍ਧવੇਹਿ ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਿ। ਏਕਦਿવਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ ‘‘ਆવੁਸੋ, ਦੇવਦਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਘਂ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਨ ਭਾਰਿਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਸਭਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਸਙ੍ਘਭੇਦੇ ਆਦੀਨવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ
ਤਤ੍ਥ ਏਕਧਮ੍ਮੋਤਿ ਏਕੋ ਅਕੁਸਲੋ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਧਮ੍ਮੋ। ਲੋਕੇਤਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਭੇਦਸਂવਤ੍ਤਨਿਕੇਸੁ ਭਣ੍ਡਨਾਦੀਸੁ ਸਙ੍ਘੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁਪਿ ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਅਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਟ੍ਠਾਰਸਭੇਦਕਰવਤ੍ਥੂਸੁ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਦੀਪਨવਸੇਨ વੋਹਰਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਤਤ੍ਥ ਰੁਚਿਜਨਨਤ੍ਥਂ ਅਨੁਸ੍ਸਾવੇਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਅਨੁਸ੍ਸਾવੇਤ੍વਾ ਸਲਾਕਾਯ ਗਾਹਿਤਾਯਪਿ ਸਙ੍ਘਭੇਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਸਲਾਕਾਯ ਪਨ ਗਾਹਿਤਾਯ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਾ ਅਤਿਰੇਕਾ વਾ ਯਦਾ ਆવੇਣਿਕਂ ਉਦ੍ਦੇਸਂ વਾ ਸਙ੍ਘਕਮ੍ਮਂ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤਦਾ ਸਙ੍ਘਭੇਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਨਾਮ। ਕਤੇ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਙ੍ਘਭੇਦੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨਾਮ? ਕਮ੍ਮਂ, ਉਦ੍ਦੇਸੋ, વੋਹਾਰੋ, ਅਨੁਸ੍ਸਾવਨਾ, ਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹੋਤਿ ਇਮੇਸੁ ਹਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਭੇਦਕਾਰਣੇਸੁ ਕਮ੍ਮਂ વਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ વਾ ਪਮਾਣਂ, વੋਹਾਰਾਨੁਸ੍ਸਾવਨਸਲਾਕਗ੍ਗਾਹਾ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾਤਿ।
ਬਹੁਜਨਾਹਿਤਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁ ੦.ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਝਾਨਮਗ੍ਗਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿવਾਰਣੇਨ ਅਹਿਤਾਯ, ਸਗ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿવਾਰਣੇਨ ਅਸੁਖਾਯ, ਅਪਾਯੂਪਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਅਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮવਸੇਨ વਾ ਅਹਿਤਾਯ, ਹਿਤਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਭਾવਾ ਸੁਗਤਿਯਮ੍ਪਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਬਹੁਨੋ ਜਨਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਬਹੁਜਨਾਹਿਤਾਯਾਤਿ ਬਹੁਜਨਸ੍ਸ ਮਹਤੋ ਸਤ੍ਤਕਾਯਸ੍ਸ ਅਹਿਤਤ੍ਥਾਯ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਅਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸੁਖਾਯਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਅਸੁਖਤ੍ਥਾਯ, ਦੁવਿਧਦੁਕ੍ਖਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਪਟਿਕ੍ਖੇਪਾਯ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥੋ, ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਅਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਹਿਤਾਯਾਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਕ੍ਖੇਪਾਯ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਾਪਕਮਗ੍ਗਤੋ ਹਿ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਹਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਯਾਤਿ ਅਰਿਯਸੁਖવਿਰਾਧਨੇਨ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤਾਯ। ਯੇ ਹਿ ਅਰਿਯਸੁਖਤੋ વਿਰਦ੍ਧਾ ਤਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਅਭਬ੍ਬਾ, ਤੇ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖੇ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤਿ, ਅਰਿਯਸੁਖਤੋ ਚ ਉਤ੍ਤਰਿਂ ਸੁਖਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਅਯਂ ਸਮਾਧਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸੁਖੋ ਚੇવ ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਸੁਖવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫੫; ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੭)।
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਸਙ੍ਘੇ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਨ੍ਨੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਭਿਨ੍ਨੇਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ ਯਥਾ ‘‘ਅਧਨਾਨਂ ਧਨੇ ਅਨਨੁਪ੍ਪਦੀਯਮਾਨੇ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੯੧), ਭੇਦਹੇਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਭਣ੍ਡਨਾਨੀਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਰਿਸਾਨਂ ਤਪ੍ਪਕ੍ਖਿਕਾਨਞ੍ਚ ‘‘ਏਸੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਨੇਸੋ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿવਦਨਾਨਿ। ਭਣ੍ਡਨਞ੍ਹਿ ਕਲਹਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੋ। ਪਰਿਭਾਸਾਤਿ ‘‘ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ વੋ ਅਨਤ੍ਥਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਭਯੁਪ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਤਜ੍ਜਨਾ। ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਾਤਿ ਜਾਤਿਆਦਿવਸੇਨ ਪਰਿਤੋ ਖੇਪਾ, ਦਸਹਿ ਅਕ੍ਕੋਸવਤ੍ਥੂਹਿ ਖੁਂਸਨવਮ੍ਭਨਾ। ਪਰਿਚ੍ਚਜਨਾਤਿ ਉਕ੍ਖੇਪਨਿਯਕਮ੍ਮਕਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਸ੍ਸਾਰਣਾ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਙ੍ਘਭੇਦੇ, ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ વਾ ਭਣ੍ਡਨਾਦਿਕੇ। ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਨਂ ਅਨਭਿਞ੍ਞਾ। ਨ ਪਸੀਦਨ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨੋ ਸਮਚਾਰਿਨੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯ੍વਾਯਂ ਭਿਕ੍ਖੂਸੁ ਪਸਾਦਨਾਕਾਰੋ, ਤਥਾ ਨ ਪਸੀਦਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ વਾ ਸੋਤਬ੍ਬਂ ਸਦ੍ਧਾਤਬ੍ਬਂ ਨ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਸਤ੍ਥਰਿ ਚ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਅવਿਰੁਲ਼੍ਹਸਦ੍ਧਾਨਂ ਪਸਾਦਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ।
ਗਾਥਾਯਂ ਆਪਾਯਿਕੋਤਿਆਦੀਸੁ ਅਪਾਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਾਰਹਤਾਯ ਆਪਾਯਿਕੋ। ਤਤ੍ਥਪਿ ਅવੀਚਿਸਙ੍ਖਾਤੇ ਮਹਾਨਿਰਯੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਨੇਰਯਿਕੋ। ਏਕਂ ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਮੇવ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਕਪ੍ਪਟ੍ਠੋ। ਸਙ੍ਘਭੇਦਸਙ੍ਖਾਤੇ વਗ੍ਗੇ ਰਤੋਤਿ વਗ੍ਗਰਤੋ। ਅਧਮ੍ਮਿਯਤਾਯ ਅਧਮ੍ਮੋ। ਭੇਦਕਰવਤ੍ਥੂਹਿ ਸਙ੍ਘਭੇਦਸਙ੍ਖਾਤੇ ਏવ ਚ ਅਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋਤਿ ਅਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ। ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਾ ਪਧਂਸਤੀਤਿ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਤੋ ਹਿਤਤੋ ਪਧਂਸਤਿ ਪਰਿਹਾਯਤਿ, ਚਤੂਹਿ વਾ ਯੋਗੇਹਿ ਅਨੁਪਦ੍ਦੁਤਤ੍ਤਾ ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਨਾਮ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ, ਤਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਧਂਸਨੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਲਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਸਂਹਤਟ੍ਠੇਨ ਸਙ੍ਘਂ, ਤਤੋ ਏવ ਏਕਕਮ੍ਮਾਦਿવਿਧਾਨਯੋਗੇਨ ਸਮਗ੍ਗਂ ਸਹਿਤਂ। ਭੇਤ੍વਾਨਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸਙ੍ਘਭੇਦੇਨ ਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਆਯੁਕਪ੍ਪਂ। ਸੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪੋવ। ਨਿਰਯਮ੍ਹੀਤਿ ਅવੀਚਿਮਹਾਨਿਰਯਮ੍ਹਿ।
ਅਟ੍ਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੯. ਸਙ੍ਘਸਾਮਗ੍ਗੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੧੯. ਨવਮੇ ਏਕਧਮ੍ਮੋਤਿ ਏਕੋ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੋ ਅਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮੋ। ‘‘ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ, ਨਾਯਂ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਚੇ ਸਙ੍ਘੇ વਿવਾਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਕਾਮੇਨ વਿਞ੍ਞੁਨਾ ਇਤਿ ਪਟਿਸਞ੍ਚਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਠਾਨਂ ਖੋ, ਪਨੇਤਂ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਯਦਿਦਂ વਿવਾਦੋ વਡ੍ਢਮਾਨੋ ਸਙ੍ਘਰਾਜਿਯਾ વਾ ਸਙ੍ਘਭੇਦਾਯ વਾ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ਸਚੇ ਤਂ ਅਧਿਕਰਣਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ, ਅਗ੍ਗਿਂ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ વਿਯ ਸਹਸਾ ਤਤੋ ਓਰਮਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ ਪਰੇਹਿ ਤਂ ਪਗ੍ਗਹਿਤਂ ਸਯਞ੍ਚੇਤਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ વੂਪਸਮੇਤੁਂ, ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਦੂਰਮ੍ਪਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਂ, ਯਥਾ ਤਂ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਸਯਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸੋ ਚ વਿવਾਦੋ ਉਪਰੂਪਰਿ વਡ੍ਢਤੇવ, ਨ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ। ਯੇ ਤਤ੍ਥ ਪਤਿਰੂਪਾ ਸਿਕ੍ਖਾਕਾਮਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰਿਨੋ, ਤੇ ਉਸ੍ਸਾਹੇਤ੍વਾ ਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਯੇਨ વਿਨਯੇਨ ਯੇਨ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇਨ ਤਂ ਅਧਿਕਰਣਂ ਯਥਾ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ, ਤਥਾ વੂਪਸਮੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ વੂਪਸਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯੋ ਸਙ੍ਘਸਾਮਗ੍ਗਿਕਰੋ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਏਕਧਮ੍ਮੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸੋ ਹਿ ਉਭਤੋਪਕ੍ਖਿਯਾਨਂ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਜਾਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ, ਤੇਸਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਠਿਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਉਪਾਸਕਾਨਂ ਉਪਾਸਿਕਾਨਂ ‘‘ਏਕਧਮ੍ਮੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਅਨਨ੍ਤਰਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਘਸਾਮਗ੍ਗੀਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਮਗ੍ਗਭਾવੋ ਭੇਦਾਭਾવੋ ਏਕਕਮ੍ਮਤਾ ਏਕੁਦ੍ਦੇਸਤਾ ਚ।
ਗਾਥਾਯਂ ਸੁਖਾ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸਾਮਗ੍ਗੀਤਿ ਸੁਖਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਸਾਮਗ੍ਗੀ ਸੁਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ‘‘ਸੁਖੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਮੁਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੪)। ਸਮਗ੍ਗਾਨਞ੍ਚਨੁਗ੍ਗਹੋਤਿ ਸਮਗ੍ਗਾਨਂ ਸਾਮਗ੍ਗਿਅਨੁਮੋਦਨੇਨ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹਨਂ ਸਾਮਗ੍ਗਿਅਨੁਰੂਪਂ, ਯਥਾ ਤੇ ਸਾਮਗ੍ਗਿਂ ਨ વਿਜਹਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਗਹਣਂ ਠਪਨਂ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਘਂ ਸਮਗ੍ਗਂ ਕਤ੍વਾਨਾਤਿ ਭਿਨ੍ਨਂ ਸਙ੍ਘਂ ਰਾਜਿਪਤ੍ਤਂ વਾ ਸਮਗ੍ਗਂ ਸਹਿਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਆਯੁਕਪ੍ਪਮੇવ। ਸਗ੍ਗਮ੍ਹਿ ਮੋਦਤੀਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੇ ਅਞ੍ਞੇ
ਨવਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੧੦. ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੦. ਦਸਮਸ੍ਸ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ। ਏਕਦਿવਸਂ ਕਿਰ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ – ‘‘ਆવੁਸੋ, ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਬਹੁਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਬਹੁਂ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਉਭਯવੋਮਿਸ੍ਸਕਂ ਕਰੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ વੋਮਿਸ੍ਸਕਾਰਿਨੋ ਕੀਦਿਸੋ ਅਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯੋ’’ਤਿ? ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਧਮ੍ਮਸਭਂ ਉਪਗਨ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਤਂ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਰਣਾਸਨ੍ਨਕਾਲੇ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਾਯ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦੇਸੇਸਿ।
ਤਤ੍ਥ ਇਧਾਤਿ ਦੇਸਾਪਦੇਸੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਦੇਸਂ ਉਪਾਦਾਯ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਇਧੇવ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ, ਦੇવਭੂਤਸ੍ਸ ਮੇ ਸਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੬੯)। ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਾਸਨਂ ਉਪਾਦਾਯ ‘‘ਇਧੇવ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ ਇਧ ਏਕਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਏਕਂ, ਅਞ੍ਞਤਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਗ੍ਗਲਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਂ ਤਬ੍ਬਿਪਾਕਾਨਞ੍ਚ ਪੂਰਣਤੋ ਮਰਣવਸੇਨ ਗਲਨਤੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਦੋਸੇਨ ਆਘਾਤੇਨ ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦੋਸੇਨ ਰਾਗਾਦਿਨਾ ਪਦੂਸਿਤਚਿਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਏਕਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਂ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਯਕਕਮ੍ਮਂ ਓਕਾਸਮਕਾਸਿ, ਸੋ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਚ ਅਕੁਸਲਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕੁਸਲવਸੇਨ ਓਤਾਰੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਏવਂ ਆਸਨ੍ਨਮਰਣੋ। ਏવਨ੍ਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਚੇਤਸਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣੇਨ। ਚੇਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਚ੍ਚਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਜਾਨਾਮਿ
ਇਮਮ੍ਹਿ ਚਾਯਂ ਸਮਯੇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ, ਇਮਾਯਂ વਾ ਪਚ੍ਚਯਸਾਮਗ੍ਗਿਯਂ, ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਜવਨવੀਥਿਯਾ ਅਪਰਭਾਗੇ ਕਾਲਂ ਕਰੇਯ੍ਯ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਹਿ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਕਾਲਂਕਿਰਿਯਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਏવਂ ਨਿਰਯੇਤਿ ਯਥਾ ਆਭਤਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਂ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਨਿਰਯੇ ਠਪਿਤੋ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣੇ। ਅਥ વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਚੁਤਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ।
ਅਪਾਯਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਰਯਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਨਿਰਯੋ ਹਿ ਅਯਸਙ੍ਖਾਤਾ ਸੁਖਾ ਅਪੇਤੋਤਿ ਅਪਾਯੋ; ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਹੇਤੁਭੂਤਾ વਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਮਤਾ ਅਯਾ ਅਪੇਤੋਤਿਪਿ ਅਪਾਯੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ; ਦੋਸਬਹੁਲਤ੍ਤਾ વਾ ਦੁਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਗਤੀਤਿਪਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ। વਿવਸਾ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਕਟਕਮ੍ਮਕਾਰਿਨੋ, વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਾ વਾ ਏਤ੍ਥ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਤਿ વਿਨਿਪਾਤੋ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਦਸਞ੍ਞਿਤੋ ਅਯੋਤਿ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਟ੍ਠੇਨ ਨਿਰਯੋ। ਅਥ વਾ ਅਪਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਉਪਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ।
ਗਾਥਾਸੁ ਪਠਮਗਾਥਾ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਤ੍ਥੇਰੇਹਿ ਠਪਿਤਾ। ਞਤ੍વਾਨਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਕਿਰਿਯਾ। ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਕਞ੍ਹਿ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ। ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੋ વਾ ਤ੍વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਯਥਾ ‘‘ਸੀਹਂ ਦਿਸ੍વਾ ਭਯਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਜਾਨਨਹੇਤੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਏਤਂ ਪਰਤੋ ਦ੍વੀਹਿ ਗਾਥਾਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
ਦਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੩. ਤਤਿਯવਗ੍ਗੋ
੧. ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੧. ਤਤਿਯવਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸਦ੍ਧਾਯ ਕਮ੍ਮਫਲਸਦ੍ਧਾਯ ਚ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸਂ। ਸੁਗਤਿਨ੍ਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਗਤਿਂ, ਸੁਖਸ੍ਸ વਾ ਗਤਿਨ੍ਤਿ ਸੁਗਤਿਂ। ਸਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਸਗ੍ਗਂ। ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਪਾਪਫਲਾਨਿ, ਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨੇવ વਾ ਲੋਕਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਸੁਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ, ਸਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣੇਨ ਦੇવਗਤਿ ਏવ। ਸੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
ਪਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੨. ਮੇਤ੍ਤਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੨. ਦੁਤਿਯੇ ਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਮਾਤਿ ਪਟਿਸੇਧੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਪੁਞ੍ਞਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਕੁਸਲਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਦਾਨਹੇਤੁ ਏવਮਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਭਾਯਿਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੁવਿਧਂ ਭਯਂ ਞਾਣਭਯਂ, ਸਾਰਜ੍ਜਭਯਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯੇਪਿ ਤੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇવਾ ਦੀਘਾਯੁਕਾ વਣ੍ਣવਨ੍ਤੋ ਸੁਖਬਹੁਲਾ ਉਚ੍ਚੇਸੁ વਿਮਾਨੇਸੁ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ
ਇਦਾਨਿ ਤਤੋ ਅਭਾਯਿਤਬ੍ਬਭਾવੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਖਸ੍ਸੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਸੁਖੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ, ਸੁਖਾ વਿਰਾਗਤਾ ਲੋਕੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੯੪) ਸੁਖਮੂਲੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਰੂਪਂ ਸੁਖਂ ਸੁਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਸੁਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੦) ਸੁਖਾਰਮ੍ਮਣੇ। ‘‘ਯਾવਞ੍ਚਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਸੁਕਰਂ ਅਕ੍ਖਾਨੇਨ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਯਾવ ਸੁਖਾ ਸਗ੍ਗਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੫) ਸੁਖਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਾਨੇ। ‘‘ਸੁਖੋ ਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੧੮) ਸੁਖਹੇਤੁਮ੍ਹਿ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਾ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਇਟ੍ਠਸ੍ਸਾਤਿਆਦੀਸੁ ਏਸਿਤਬ੍ਬਤੋ ਅਨਿਟ੍ਠਪਟਿਕ੍ਖੇਪਤੋ ਚ ਇਟ੍ਠਸ੍ਸ, ਕਮਨੀਯਤੋ ਮਨਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਕਮਨਤੋ ਪવਿਸਨਤੋ ਕਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਨਤੋ ਚ ਪਿਯਸ੍ਸ, ਮਾਨਨੀਯਤੋ ਮਨਸ੍ਸ ਪવਡ੍ਢਨਤੋ ਚ ਮਨਾਪਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਦਿਦਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨੀਤਿ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਾਨੀ’’ਤਿ ਯਦਿਦਂ વਚਨਂ, ਏਤਂ ਸੁਖਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਸ੍ਸ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਧਿવਚਨਂ ਨਾਮਂ, ਸੁਖਮੇવ ਤਂ
ਇਦਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸੁਨੇਤ੍ਤਕਾਲੇ ਕਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੂਤਂ ਭવਨ੍ਤਰਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਉਲ਼ਾਰਤਮਂ ਪੁਞ੍ਞવਿਪਾਕਂ ਉਦਾਹਰਿਤ੍વਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਮਿ ਖੋ ਪਨਾਹ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਜਾਨਾਮੀਤਿ ਅਭਿવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣੇਨ ਜਾਨਾਮਿ, ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਬੁਜ੍ਝਾਮਿ। ਦੀਘਰਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਿਰਕਾਲਂ। ਪੁਞ੍ਞਾਨਨ੍ਤਿ ਦਾਨਾਦਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਸਿਨਿਯ੍ਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਿਤ੍ਤੇ ਭવਾ, ਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਾ ਏਸਾ ਪવਤ੍ਤੀਤਿਪਿ ਮੇਤ੍ਤਾ। ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਤੋ ਪਨ ਹਿਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਾ, ਹਿਤੂਪਸਂਹਾਰਰਸਾ, ਆਘਾਤવਿਨਯਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮਨਾਪਭਾવਦਸ੍ਸਨਪਦਟ੍ਠਾਨਾ। ਬ੍ਯਾਪਾਦੂਪਸਮੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸਿਨੇਹਾਸਮ੍ਭવੋ વਿਪਤ੍ਤਿ। ਸਾ ਏਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ। ਭਾવੇਤ੍વਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਸਹਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਚਿਤ੍ਤਸੀਸੇਨ ਸਮਾਧਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਸਮਾਧਿਂ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਕਪ੍ਪੇਤਿ ਸਤ੍ਤ ਮਹਾਕਪ੍ਪੇ। ਸਂવਟ੍ਟ-વਿવਟ੍ਟਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਹਿ ਸਂવਟ੍ਟਟ੍ਠਾਯਿ-વਿવਟ੍ਟਟ੍ਠਾਯਿਨੋਪਿ ਗਹਿਤਾ। ਇਮਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਕਾਮਲੋਕਂ। ਸਂવਟ੍ਟਮਾਨੇ ਸੁਦਨ੍ਤਿ ਸਂવਟ੍ਟਮਾਨੇ। ਸੁਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ વਿਨਸ੍ਸਮਾਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਸਂવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਸੁਦ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਕਪ੍ਪੇਤਿ ਕਾਲੇ। ਕਪ੍ਪਸੀਸੇਨ ਹਿ ਕਾਲੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਾਲੇ ਖੀਯਮਾਨੇ ਕਪ੍ਪੋਪਿ ਖੀਯਤੇવ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਕਾਲੋ ਘਸਤਿ ਭੂਤਾਨਿ, ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਸਹਤ੍ਤਨਾ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੯੦)।
‘‘ਆਭਸ੍ਸਰੂਪਗੋ ਹੋਮੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤੇਜੋਸਂવਟ੍ਟવਸੇਨੇਤ੍ਥ ਕਪ੍ਪવੁਟ੍ਠਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਆਭਸ੍ਸਰੂਪਗੋਤਿ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਆਭਸ੍ਸਰਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਉਪਗਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਆਭਸ੍ਸਰੂਪਗੋ ਹੋਮਿ। વਿવਟ੍ਟਮਾਨੇਤਿ ਸਣ੍ਠਹਮਾਨੇ, ਜਾਯਮਾਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਞ੍ਞਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਮਾਨਂ ਉਪਪਜ੍ਜਾਮੀਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਸੁਞ੍ਞਂ, ਯਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਮਾਨਂ ਆਦਿਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਉਪਪਜ੍ਜਾਮਿ ਉਪੇਮਿ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਸਤ੍ਤੇਹਿ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ ਬ੍ਰੂਹਿਤਗੁਣਤਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਪਾਰਿਸਜ੍ਜਬ੍ਰਹ੍ਮਪੁਰੋਹਿਤੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾ। ਤਤੋ ਏવ ਤੇ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਅਭਿਭੂ। ਤੇਹਿ ਕੇਨਚਿ ਗੁਣੇਨ ਨ ਅਭਿਭੂਤੋਤਿ ਅਨਭਿਭੂਤੋ। ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੂਤਿ ਏਕਂਸવਚਨੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਦਸੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਸੀਲੋ, ਸੋ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥੋ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਭਾવਨਾਬਲੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਮਮ વਸੇ વਤ੍ਤੇਮੀਤਿ વਸવਤ੍ਤੀ ਹੋਮੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਦਾ ਕਿਰ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭੀਪਿ ਸਮਾਨੋ ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਹਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਰਮਿਪਰਿਪੂਰਣਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਤਾਸੁ ਏવ ਦ੍વੀਸੁ ਝਾਨਭੂਮੀਸੁ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਮੇਤ੍ਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰવਸੇਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਸਂਸਰਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਾਨਿ…ਪੇ॰… વਸવਤ੍ਤੀ’’ਤਿ।
ਏવਂ ਭਗવਾ ਰੂਪਾવਚਰਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਪਾਕਮਹਨ੍ਤਤਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਕਾਮਾવਚਰਪੁਞ੍ਞਸ੍ਸਾਪਿ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਛਤ੍ਤਿਂਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਕ੍ਕੋ ਅਹੋਸਿਨ੍ਤਿ ਛਤ੍ਤਿਂਸ વਾਰੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਅਨੁਪਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਰਾਜਾ। ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ વਤ੍ਤੇਤਿ, ਚਤੂਹਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਚਕ੍ਕੇਹਿ વਤ੍ਤਤਿ, ਤੇਹਿ ਚ ਪਰਂ વਤ੍ਤੇਤਿ, ਪਰਹਿਤਾਯ ਚ ਇਰਿਯਾਪਥਚਕ੍ਕਾਨਂ વਤ੍ਤੋ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ। ਰਾਜਾਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਸਾਮਞ੍ਞਂ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀਤਿ વਿਸੇਸਂ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਚਰਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਿਕੋ। ਞਾਯੇਨ ਸਮੇਨ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮੇਨੇવ ਰਜ੍ਜਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਜਾਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ। ਪਰਹਿਤਧਮ੍ਮਚਰਣੇਨ વਾ ਧਮ੍ਮਿਕੋ, ਅਤ੍ਤਹਿਤਧਮ੍ਮਚਰਣੇਨ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ, ਚਤੁਰਨ੍ਤਾਯ ਇਸ੍ਸਰੋਤਿ ਚਾਤੁਰਨ੍ਤੋ, ਚਤੁਸਮੁਦ੍ਦਨ੍ਤਾਯ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਦੀਪવਿਭੂਸਿਤਾਯ ਚ ਪਥવਿਯਾ ਇਸ੍ਸਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਕੋਪਾਦਿਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕੇ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਰਾਜਾਨੋ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ વਿਜੇਸੀਤਿ વਿਜਿਤਾવੀ। ਜਨਪਦੇ ਥਾવਰਭਾવਂ ਧੁવਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਕੇਨਚਿ ਤਤੋ ਚਾਲੇਤੁਂ ਜਨਪਦੋ વਾ ਤਮ੍ਹਿ ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਸਕਮ੍ਮਨਿਰਤੋ ਅਚਲੋ ਅਸਮ੍ਪવੇਧੀਤਿ ਜਨਪਦਤ੍ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ।
ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ, ਹਤ੍ਥਿਰਤਨਂ, ਅਸ੍ਸਰਤਨਂ, ਮਣਿਰਤਨਂ, ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਂ, ਗਹਪਤਿਰਤਨਂ, ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨਨ੍ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਸਤ੍ਤਹਿ ਰਤਨੇਹਿ ਸਮੁਪੇਤੋਤਿ ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿ ਚਕ੍ਕਰਤਨੇਨ ਅਜਿਤਂ ਜਿਨਾਤਿ, ਹਤ੍ਥਿਅਸ੍ਸਰਤਨੇਹਿ વਿਜਿਤੇ ਸੁਖੇਨੇવ ਅਨੁવਿਚਰਤਿ, ਪਰਿਣਾਯਕਰਤਨੇਨ વਿਜਿਤਮਨੁਰਕ੍ਖਤਿ, ਸੇਸੇਹਿ ਉਪਭੋਗਸੁਖਮਨੁਭવਤਿ। ਪਠਮੇਨ ਚਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਾਹਸਤ੍ਤਿਯੋਗੋ ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਸ੍ਸਾਤਿ
ਏਤਦਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਏਤਂ ‘‘ਕਿਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ ਮੇ ਇਦਂ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਫਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਅਹੋਸਿ। ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਭવੇ ਏਤਦਹੋਸਿਯੇવ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਕਾਲવਸੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋਤਿ ਮਣਿਰਤਨਹਤ੍ਥਿਰਤਨਾਦਿਪ੍ਪਮੁਖਾਯ ਕੋਸવਾਹਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਜਨਪਦਤ੍ਥਾવਰਿਯਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ। ਏવਂਮਹਾਨੁਭਾવੋਤਿ ਚਕ੍ਕਰਤਨਾਦਿਸਮਨ੍ਨਾਗਮੇਨ ਕਸ੍ਸਚਿਪਿ ਪੀਲ਼ਂ ਅਕਰੋਨ੍ਤੋવ ਸਬ੍ਬਰਾਜੂਹਿ ਸਿਰਸਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤਸਾਸਨવੇਹਾਸਗਮਨਾਦੀਹਿ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ। ਦਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨ੍ਨਾਦਿਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਚਾਗਸ੍ਸ। ਦਮਸ੍ਸਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦਮਨਸ੍ਸ ਚੇવ ਸਮਾਧਾਨવਸੇਨ ਰਾਗਾਦਿਕਿਲੇਸਦਮਨਸ੍ਸ ਚ। ਸਂਯਮਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾਯવਚੀਸਂਯਮਸ੍ਸ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਸਮਾਧਾਨવਸੇਨ ਕਿਲੇਸਦਮਨਂ, ਤਂ ਭਾવਨਾਮਯਂ ਪੁਞ੍ਞਂ
ਇਤਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਕਾਯਸਕ੍ਖਿ ਕਤ੍વਾ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ વਿਪਾਕਮਹਨ੍ਤਤਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੁਞ੍ਞਮੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਞ੍ਞਮੇવ ਸੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਯੋ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਪੁਞ੍ਞਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਤੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪੁਨਨਤੋ ਚ ‘‘ਪੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਤਿવਿਧਂ ਕੁਸਲਮੇવ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ਨਿવੇਸੇਯ੍ਯ ਉਪਚਿਨੇਯ੍ਯ ਪਸવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਯਤਗ੍ਗਨ੍ਤਿ વਿਪੁਲਫਲਤਾਯ ਉਲ਼ਾਰਫਲਤਾਯ ਆਯਤਗ੍ਗਂ, ਪਿਯਮਨਾਪਫਲਤਾਯ વਾ ਆਯਤਿਂ ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਆਯਤਗ੍ਗਂ, ਆਯੇਨ વਾ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਉਲ਼ਾਰਤਮੇਨ ਅਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਆਯਤਗ੍ਗਂ ਸੁਖੁਦ੍ਰਯਂ ਸੁਖવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਕਤਮਂ ਪਨ ਤਂ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਕਥਞ੍ਚ ਨਂ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਦਾਨਞ੍ਚ ਸਮਚਰਿਯਞ੍ਚ, ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਭਾવਯੇ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਕਾਯવਿਸਮਾਦੀਨਿ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਕਾਯਸਮਾਦਿਚਰਿਤਂ ਭਾવਯੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਯ੍ਯ વਡ੍ਢੇਯ੍ਯ। ਏਤੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਏਤੇ ਦਾਨਾਦਿਕੇ ਸੁਚਰਿਤਧਮ੍ਮੇ। ਸੁਖਸਮੁਦ੍ਦਯੇਤਿ ਸੁਖਾਨਿਸਂਸੇ, ਆਨਿਸਂਸਫਲਮ੍ਪਿ ਨੇਸਂ ਸੁਖਮੇવਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਂ ਸੁਖਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਿਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਂ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਰਪੀਲ਼ਾਭਾવੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸੁਖਬਹੁਲਤ੍ਤਾ ਸੁਖਂ, ਏਕਨ੍ਤਸੁਖਞ੍ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਝਾਨਪੁਞ੍ਞਾਨਂ, ਇਤਰਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਪਨ ਤਦਞ੍ਞਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁਖਂ ਲੋਕਂ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਸਪ੍ਪਞ੍ਞੋ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ ਉਪੇਤਿ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਗਾਥਾਸੁ ਚ વਟ੍ਟਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਕਥਿਤਾ।
ਦੁਤਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੩. ਉਭਯਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੩. ਤਤਿਯੇ ਭਾવਿਤੋਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤੋ ਚ વਡ੍ਢਿਤੋ ਚ। ਬਹੁਲੀਕਤੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕਤੋ। ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਹਿਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਮਧਿਗਯ੍ਹ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅવਿਜਹਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਭવਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਂ, ਇਧਲੋਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਰੇਤਬ੍ਬਤੋ
ਕੋ ਪਨੇਸ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੋ, ਕੋ વਾ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋਤਿ? ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਤਾવ ਯਂ ਇਧਲੋਕਸੁਖਂ, ਯਞ੍ਚੇਤਰਹਿ ਇਧਲੋਕਸੁਖਾવਹਂ, ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਗਹਟ੍ਠਾਨਂ ਤਾવ ਇਧ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਤ੍ਤੂਪਕਰਣਂ, ਅਨਾਕੁਲਕਮ੍ਮਨ੍ਤਤਾ, ਆਰੋਗ੍ਯਸਂવਿਧਾਨਂ, વਤ੍ਥੁવਿਸਦਕਿਰਿਯਾਯੋਗવਿਹਿਤਾਨਿ ਸਿਪ੍ਪਾਯਤਨવਿਜ੍ਜਾਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਪਰਿਜਨਤਾਤਿ ਏવਮਾਦਿ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਪਨ ਯੇ ਇਮੇ ਜੀવਿਤਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ ਚੀવਰਪਿਣ੍ਡਪਾਤਸੇਨਾਸਨਗਿਲਾਨਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਾ। ਤੇਸਂ ਅਕਿਚ੍ਛਲਾਭੋ, ਤਤ੍ਥ ਚ ਸਙ੍ਖਾਯ ਪਟਿਸੇવਨਾ
ਅਪ੍ਪਮਾਦੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਪਮਾਦਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕੋ ਪਨੇਸ ਪਮਾਦੋ ਨਾਮ? ਪਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰੋ। વੁਤ੍ਤਂ ਹੇਤਂ –
‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਪਮਾਦੋ? ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇ વਾ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇ વਾ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇ વਾ ਪਞ੍ਚਸੁ વਾ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗੋ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭਾવਨਾਯ ਅਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਿਰਿਯਤਾ ਅਸਾਤਚ੍ਚਕਿਰਿਯਤਾ ਅਨਟ੍ਠਿਤਕਿਰਿਯਤਾ ਓਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਤਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਛਨ੍ਦਤਾ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰਤਾ ਅਨਾਸੇવਨਾ ਅਭਾવਨਾ ਅਬਹੁਲੀਕਮ੍ਮਂ ਅਨਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਨੁਯੋਗੋਪਮਾਦੋ। ਯੋ ਏવਰੂਪੋ ਪਮਾਦੋ ਪਮਜ੍ਜਨਾ ਪਮਜ੍ਜਿਤਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਮਾਦੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੪੬)।
ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਹਿ ਸੋ ਸਤਿਯਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸੋ, ਨਿਚ੍ਚਂ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿਯਾ ਏਤਂ ਨਾਮਂ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਯੋਗੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
‘‘ਭਾવਿਤੋ ਬਹੂਲੀਕਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਕਥਂ ਪਨਾਯਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋਤਿ? ਨ ਅਪ੍ਪਮਾਦਭਾવਨਾ ਨਾਮ વਿਸੁਂ ਏਕਭਾવਨਾ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਾ ਹਿ ਕਾਚਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਕੁਸਲਕਿਰਿਯਾ, ਸਬ੍ਬਾ ਸਾ ਅਪ੍ਪਮਾਦਭਾવਨਾਤ੍વੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਨ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕਸਂવਰਞ੍ਚ
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ
ਗਾਥਾਸੁ ਅਪ੍ਪਮਾਦਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੀਤਿ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਸੁ ਅਪ੍ਪਮਾਦਂ ਅਪ੍ਪਮਜ੍ਜਨਂ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਸਪ੍ਪਞ੍ਞਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਪਸਂਸਨ੍ਤਿ, વਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ ਥੋਮੇਨ੍ਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਉਭੋ ਅਤ੍ਥੇ ਅਧਿਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ। ਕੇ ਪਨ ਤੇ ਉਭੋ ਅਤ੍ਥਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਯੋ ਚਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ’’ਤਿ, ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪਦਯੋਜਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਧਾਪਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯੋ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਗਹਟ੍ਠਸ੍ਸ ਤਾવ ‘‘ਅਨવਜ੍ਜਾਨਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ, ਅਨਾਕੁਲਾ ਚ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ ਕਸਿਗੋਰਕ੍ਖਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬੋ ਅਤ੍ਥੋ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਦਿਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੋ ਚਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋਤਿ ਪਨ ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਤ੍ਥਾਭਿਸਮਯਾਤਿ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਪਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਹਿਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾ, ਲਦ੍ਧਬ੍ਬੇਨ ਸਮਿਤਿ ਸਙ੍ਗਤਿ ਸਮੋਧਾਨਨ੍ਤਿ ਸਮਯੋ, ਲਾਭੋ। ਸਮਯੋ ਏવ ਅਭਿਸਮਯੋ, ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ વਾ ਸਮਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਭਿਸਮਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਧੀਰੋ। ਤਤਿਯੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਪਰਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ વਟ੍ਟਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਏવ ਕਥਿਤਾ। ਗਾਥਾਯਂ ਪਨ વਿવਟ੍ਟਸ੍ਸਪਿ ਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਅਮਤਪਦਂ, ਪਮਾਦੋ ਮਚ੍ਚੁਨੋ ਪਦਂ।
ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਨ ਮੀਯਨ੍ਤਿ, ਯੇ ਪਮਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਮਤਾ॥
‘‘ਏવਂ
ਅਪ੍ਪਮਾਦੇ ਪਮੋਦਨ੍ਤਿ, ਅਰਿਯਾਨਂ ਗੋਚਰੇ ਰਤਾ॥
‘‘ਤੇ
ਫੁਸਨ੍ਤਿ ਧੀਰਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੧-੨੩)।
ਤਸ੍ਮਾ
ਤਤਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੪. ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਅਯਂ વੋਹਾਰਕਥਾ। ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਦੁવਿਧਾ ਦੇਸਨਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ ਚ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਸਤ੍ਤੋ, ਇਤ੍ਥੀ, ਪੁਰਿਸੋ, ਖਤ੍ਤਿਯੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਦੇવੋ, ਮਾਰੋ’’ਤਿ ਏવਰੂਪਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਾ। ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਨਤ੍ਤਾ, ਖਨ੍ਧਾ, ਧਾਤੁ, ਆਯਤਨਾ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ ਏવਰੂਪਾ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਾ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਯੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿવਸੇਨ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ વਿਸੇਸਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ, ਨੇਸਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇਸਨਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ વਿਸੇਸਮਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ, ਤੇਸਂ ਪਰਮਤ੍ਥਦੇਸਨਂ ਦੇਸੇਤਿ।
ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਉਪਮਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਦੇਸਭਾਸਾਕੁਸਲੋ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਸਂવਣ੍ਣਨਕੋ ਆਚਰਿਯੋ ਯੇ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਯ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਯ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ। ਯੇ ਅਨ੍ਧਕਭਾਸਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾਯ, ਤੇਸਂ ਤਾਯ ਤਾਯ ਭਾਸਾਯ। ਏવਂ ਤੇ ਮਾਣવਕਾ ਛੇਕਂ ਬ੍ਯਤ੍ਤਂ ਆਚਰਿਯਮਾਗਮ੍ਮ ਖਿਪ੍ਪਮੇવ ਸਿਪ੍ਪਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਚਰਿਯੋ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ, ਤਯੋ વੇਦਾ વਿਯ ਕਥੇਤਬ੍ਬਭਾવੇ ਠਿਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਿਟਕਾਨਿ, ਦੇਸਭਾਸਾਕੋਸਲ੍ਲਮਿવ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥਕੋਸਲ੍ਲਂ, ਨਾਨਾਦੇਸਭਾਸਾ ਮਾਣવਕਾ વਿਯ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾ, ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਦਮਿਲ਼ਭਾਸਾਦਿਆਚਿਕ੍ਖਨਂ વਿਯ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਰਮਤ੍ਥવਸੇਨ ਦੇਸਨਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਆਹ ਚੇਤ੍ਥ –
‘‘ਦੁવੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਕ੍ਖਾਸਿ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਦਤਂ વਰੋ।
ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ ਪਰਮਤ੍ਥਞ੍ਚ, ਤਤਿਯਂ ਨੂਪਲਬ੍ਭਤਿ॥
‘‘ਸਙ੍ਕੇਤવਚਨਂ
ਪਰਮਤ੍ਥવਚਨਂ ਸਚ੍ਚਂ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭੂਤਕਾਰਣਾ॥
‘‘ਤਸ੍ਮਾ વੋਹਾਰਕੁਸਲਸ੍ਸ, ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
ਸਮ੍ਮੁਤਿਂ વੋਹਰਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਮੁਸਾવਾਦੋ ਨ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿ॥
ਅਪਿਚ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ – ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਪੁਰਿਸਕਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ, ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਾ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸਕਤਾਦੀਪਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
‘‘વੇਲ਼ੁવਨਾਦਯੋ ਮਹਾવਿਹਾਰਾ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਕਾਰਾਪਿਤਾ, ਧਾਤੂਹਿ ਆਯਤਨੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਥਾ ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਮਾਤਰਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਨ੍ਤਿ, ਪਿਤਰਂ, ਅਰਹਨ੍ਤਂ, ਰੁਹਿਰੁਪ੍ਪਾਦਕਮ੍ਮਂ, ਸਙ੍ਘਭੇਦਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਪੁਰਿਸਕਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦੀਪਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
‘‘ਖਨ੍ਧਾ ਦਾਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਪਿ ਮਹਾਜਨੋ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ વਾ ਹੋਤਿ ‘‘ਕਿਮਿਦਂ ਖਨ੍ਧਾ ਧਾਤੁਯੋ ਆਯਤਨਾਨਿ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਨਾਮਾ’’ਤਿ? ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਪਟਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤਿ, ਨ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਪਟਿਸਤ੍ਤੁ વਾ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾવਿਸੁਦ੍ਧਿਦੀਪਨਤ੍ਥਂ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ।
ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਞ੍ਚ ਲੋਕਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਹਾਨਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲਕਥਂ ਕਥੇਤਿ। ਸੋ ਇਧਾਪਿ ਲੋਕવੋਹਾਰવਸੇਨ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
ਤਤ੍ਥ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਕਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਮਹਾਕਪ੍ਪਂ। ਯਦਿਪਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਇਦਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ, ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲੋਤਿ ਅਟ੍ਠਿਭਾਗੋ। ‘‘ਅਟ੍ਠਿਖਲੋ’’ਤਿਪਿ ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜੋਤਿ ਅਟ੍ਠਿਸਮੂਹੋ। ਅਟ੍ਠਿਰਾਸੀਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਕਟਿਪ੍ਪਮਾਣਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਸਮੂਹੋ ਕਙ੍ਕਲੋ ਨਾਮ, ਤਤੋ ਉਪਰਿ ਯਾવ ਤਾਲਪ੍ਪਮਾਣਂ ਪੁਞ੍ਜੋ, ਤਤੋ ਉਪਰਿ ਰਾਸੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਤੇਸਂ ਮਤਿਮਤ੍ਤਂ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਸਮੂਹਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ વੇਪੁਲ੍ਲਸ੍ਸੇવ ਉਪਮਾਭਾવੇਨ ਆਹਟਤ੍ਤਾ।
ਸਚੇ ਸਂਹਾਰਕੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਰਣવਸੇਨ ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਤਾ ਕੋਚਿ ਯਦਿ ਸਿਯਾਤਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਦਤਿ। ਸਮ੍ਭਤਞ੍ਚ ਨ વਿਨਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤਥਾ ਕੇਨਚਿ ਸਮ੍ਭਤਞ੍ਚ ਤਂ ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਾਭਾવੇਨ ਪੂਤਿਭੂਤਂ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਞ੍ਚ ਅਹੁਤ੍વਾ ਸਚੇ ਨ વਿਨਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨੇવ વਦਤਿ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਏਕਂ ਮਹਾਕਪ੍ਪਂ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਸਰਨ੍ਤਸ੍ਸ ਏવਂ ਮਹਾਅਟ੍ਠਿਸਞ੍ਚਯੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹੇਹਿ ਯਤ੍ਤਕੋਯਂ વੇਪੁਲ੍ਲਪਬ੍ਬਤੋ। ਸਚੇ ਪਨਸ੍ਸ ਕੋਚਿ ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਠਪੇਤਾ ਭવੇਯ੍ਯ, ਸਮ੍ਭਤਞ੍ਚ ਤਂ ਸਚੇ ਅવਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤਪ੍ਪਦੀਪੇ વਿਯ ਭਿਜ੍ਜਨਸਭਾવੇ ਕਲ਼ੇવਰਨਿਕ੍ਖੇਪਰਹਿਤੇ ਓਪਪਾਤਿਕਤ੍ਤਭਾવੇ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨਟ੍ਠਿਕੇ ਚ ਖੁਦ੍ਦਕਤ੍ਤਭਾવੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਪਰਿਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਆਹਟਤ੍ਤਾ ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਯਦਿ ਸਿਯਾ ਅਟ੍ਠਿਕਙ੍ਕਲੋ, ਤੇਨਾਪਿ ਸਹੇવ ਅਯਂ ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਪਰਿਮਾਣੋ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਨਯਿਦਮੇવਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਅਟ੍ਠਿਪੁਞ੍ਜਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਇਮਸ੍ਸ ਪਰਿਮਾਣਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।
ਗਾਥਾਸੁ ਮਹੇਸਿਨਾਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਏਸਤਿ ਗવੇਸਤੀਤਿ ਮਹੇਸੀ, ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ। ‘‘ਇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਮਹੇਸਿਨਾ’’ਤਿ ਚ ਭਗવਾ ‘‘ਦਸਬਲਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વੇਪੁਲ੍ਲੋਤਿ ਰਾਜਗਹਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਠਿਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਪਬ੍ਬਤੇਸੁ વਿਪੁਲਭਾવਤੋ વੇਪੁਲ੍ਲੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ। ਤਤੋ ਏવ ਮਹਾ, ਠਿਤਦਿਸਾਭਾਗવਸੇਨ ਉਤ੍ਤਰੋ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟਸ੍ਸ। ਗਿਰਿਬ੍ਬਜੇਤਿ ਗਿਰਿਬ੍ਬਜਪੁਰਨਾਮਕਸ੍ਸ ਰਾਜਗਹਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ।
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਯਤੋ ਚ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
ਤਤ੍ਥ ਯਤੋਤਿ ਯਦਾ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਰਿਯਾਨਿ, ਅવਿਤਥਭਾવੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਚਾਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਅਰਿਯਭਾવਕਰਾਨਿ વਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਅਰਿਯੇਹਿ વਾ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਅਥ વਾ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਸਦੇવਕੇਨ ਹਿ ਲੋਕੇਨ ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਰਿਯੋ ਭਗવਾ, ਤੇਨ ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਨਾ ਞਾਯੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਾવਨਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਆਦਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਸਰੂਪਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੇਕੂਪਦ੍ਦવਾਧਿਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਕੁਚ੍ਛਿਤਭਾવਤੋ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤવਿਰਹੇਨ ਤੁਚ੍ਛਭਾવਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ ਏਤੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਨ, ਏਤ੍ਥ વਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਰਣੀਯਤੋ ਚ ਅਰਿਯੋ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਂ ਅਙ੍ਗਾਨਂ વਸੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਕਿਲੇਸੇ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਮਗ੍ਗਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੋ। ਤਤੋ ਏવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪਸਮਂ ਨਿਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖੂਪਸਮਗਾਮੀ। ਯਤੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
ਸ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਰਮਂ, ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾਨ ਪੁਗ੍ਗਲੋਤਿ ਸੋ ਏવਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸ੍ਸਾવੀ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਸਬ੍ਬਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਸਮਾਨੋ ਸਤ੍ਤવਾਰਪਰਮਂਯੇવ ਭવਾਦੀਸੁ ਅਪਰਾਪਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾ ਸਂਸਰਿਤ੍વਾ। ਏਕਬੀਜੀ, ਕੋਲਂਕੋਲੋ, ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਪਰਮੋਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮਜ੍ਝਿਮਮੁਦੁਭਾવੇਨ ਤਯੋ ਹਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ। ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ વਸੇਨਿਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਰਮਂ, ਸਨ੍ਧਾવਿਤ੍વਾਨਾ’’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਕਰੋ ਹੋਤੀਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਕਰੋ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਰੋ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ? ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਜਨਕ੍ਖਯਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਿਰવਸੇਸਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਖੇਪਨਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲੇਨੇવ ਦੇਸਨਾਯ ਕੂਟਂ ਗਣ੍ਹਿ।
ਚਤੁਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੫. ਮੁਸਾવਾਦਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਏਕਧਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਭਗવਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਚ ਮਹਾਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ, ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਪਰਿਹਾਯਿ। ਤੇ ਹਤਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਾ ਨਿਪ੍ਪਭਾ ਨਿਤ੍ਤੇਜਾ ਇਸ੍ਸਾਪਕਤਾ ਚਿਞ੍ਚਮਾਣવਿਕਂ ਨਾਮ ਪਰਿਬ੍ਬਾਜਿਕਂ ਉਯ੍ਯੋਜੇਸੁਂ – ‘‘ਏਹਿ, ਤ੍વਂ ਭਗਿਨਿ, ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਸ੍ਸੂ’’ਤਿ। ਸਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਚਤੁਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਭੂਤੇਨ ਅਬ੍ਭਾਚਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕੇਨਸ੍ਸਾ ਅਭੂਤਭਾવੇ ਪਕਾਸਿਤੇ ਮਹਾਜਨੇਨ ‘‘ਧੀ ਕਾਲ਼ਕਣ੍ਣੀ’’ਤਿ વਿਹਾਰਤੋ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਾਪਿਤਾ ਪਥવਿਯਾ વਿવਰੇ ਦਿਨ੍ਨੇ ਅવੀਚਿਜਾਲਾਨਂ ਇਨ੍ਧਨਂ ਹੁਤ੍વਾવ ਅવੀਚਿਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਭਿਯ੍ਯੋਸੋਮਤ੍ਤਾਯ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੋ ਪਰਿਹਾਯਿ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਮ੍ਮਸਭਾਯਂ ਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ ‘‘ਆવੁਸੋ, ਚਿਞ੍ਚਮਾਣવਿਕਾ ਏવਂ ਉਲ਼ਾਰਗੁਣਂ ਅਗ੍ਗਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯ ਨੁਤ੍ਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਤਰਹਿ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਦਾਨੇવ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਸਾ ਮਂ ਅਭੂਤੇਨ ਅਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਮਹਾવਿਨਾਸਂ ਪਤ੍ਤਾਯੇવਾ’’ਤਿ ਮਹਾਪਦੁਮਜਾਤਕਮ੍ਪਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਅਟ੍ਠੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ‘‘ਏਕਧਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਦੇਸੇਸਿ।
ਤਤ੍ਥ ਏਕਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਕਂ વਚੀਸਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਂ ਧਮ੍ਮਂ। ਅਤੀਤਸ੍ਸਾਤਿ ਯਾ ਸਾ ਅਟ੍ਠ ਅਨਰਿਯવੋਹਾਰੇ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਸੁ ਅਰਿਯવੋਹਾਰੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਸ। ਅਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਸਮ੍ਪਜਾਨਮੁਸਾવਾਦੀ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਤਯਾ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਨ ਮਯਾ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ
ਗਾਥਾਯਂ ਮੁਸਾવਾਦਿਸ੍ਸਾਤਿ ਮੁਸਾ ਅਭੂਤਂ ਅਤਚ੍ਛਂ ਪਰੇਸਂ વਿਞ੍ਞਾਪਨવਸੇਨ વਦਨਸੀਲਸ੍ਸ। ਯਸ੍ਸ ਦਸਸੁ વਚਨੇਸੁ ਏਕਮ੍ਪਿ ਸਚ੍ਚਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਏવਰੂਪੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਜਨ੍ਤੁਨੋਤਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਸਤ੍ਤੋ ਹਿ ਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਜਨ੍ਤੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਤਿਣ੍ਣਪਰਲੋਕਸ੍ਸਾਤਿ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਪਰਲੋਕਸ੍ਸ। ਈਦਿਸੋ ਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦੇવਲੋਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅવਸਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਪਾਪਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਇਦਂ ਨਾਮ ਪਾਪਂ ਨ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
ਪਞ੍ਚਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੬. ਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੬. ਛਟ੍ਠੇ ਏવਞ੍ਚੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ ਉਪਮਾਕਾਰੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਚੇਤਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਨੇ। ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸਤ੍ਤਾ। ਜਾਨੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਬੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯੁਂ। ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗਸ੍ਸਾਤਿ ਯਾਯ ਹਿ ਚੇਤਨਾਯ ਅਨ੍ਨਾਦਿਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਪੂਜਾਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰવਸੇਨ ਪਰੇਸਂ ਦੀਯਤਿ, ਤਂ ਦਾਨਂ। ਯਾਯ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ ਗਹਿਤવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਏਕਦੇਸੋ ਸਂવਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦੀਯਤਿ, ਅਯਂ ਸਂવਿਭਾਗੋ। વਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਫਲਂ। ਯਥਾਹਂ ਜਾਨਾਮੀਤਿ ਯਥਾ ਅਹਂ ਜਾਨਾਮਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਸ੍ਸਪਿ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਤੇ ਪવਤ੍ਤਸੁਖવਿਪਚ੍ਚਨવਸੇਨ ਸਤਗੁਣਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਅਹਂ ਦਾਨਸ੍ਸ ਸਂવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਚ વਿਪਾਕਂ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਂ ਞਾਣਬਲੇਨ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਜਾਨਾਮਿ, ਏવਂ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਯਦਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ। ਨ ਅਦਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਯਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਚ ਨੇਸਂ ਮਚ੍ਛੇਰਮਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਪਰੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਭਾવਾਸਹਨਲਕ੍ਖਣਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਭਸ੍ਸਰਭਾવਦੂਸਕਾਨਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਭੂਤਾਨਂ ਕਣ੍ਹਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਮਚ੍ਛੇਰਮਲਂ। ਅਥ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਚ੍ਛੇਰਞ੍ਚੇવ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਦਾਨਨ੍ਤਰਾਯਕਰਂ ਇਸ੍ਸਾਲੋਭਦੋਸਾਦਿਮਲਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਯਥਾ ਦਾਨਚੇਤਨਾ
ਯੋਪਿ ਨੇਸਂ ਅਸ੍ਸ ਚਰਿਮੋ ਆਲੋਪੋਤਿ ਨੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਯੋ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਆਲੋਪੋ ਸਿਯਾ। ਚਰਿਮਂ ਕਬਲ਼ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਪਕਤਿਯਾ ਯਤ੍ਤਕੇਹਿ ਆਲੋਪੇਹਿ ਸਯਂ ਯਾਪੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇਸੁ ਏਕਮੇવ ਆਲੋਪਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥਾਯ ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਦਞ੍ਞੇ ਸਬ੍ਬੇ ਆਲੋਪੇ ਆਗਤਾਗਤਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯੋ ਠਪਿਤੋ ਆਲੋਪੋ ਅਸ੍ਸ, ਸੋ ਇਧ ਚਰਿਮੋ ਆਲੋਪੋ ਨਾਮ। ਤਤੋਪਿ ਨ ਅਸਂવਿਭਜਿਤ੍વਾ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਸਚੇ ਨੇਸਂ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾ ਅਸ੍ਸੂਤਿ ਨੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹਕਾ ਯਦਿ ਸਿਯੁਂ, ਤਤੋਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਚਰਿਮਾਲੋਪਤੋਪਿ ਸਂવਿਭਜਿਤ੍વਾવ ਏਕਦੇਸਂ ਦਤ੍વਾવ ਭੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਯਥਾਹਂ ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਜਾਨਾਮਿ, ਏવਂ ਯਦਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋਤਿਆਦਿਨਾ ਕਮ੍ਮਫਲਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਏવਮੇਤੇ ਸਤ੍ਤਾ ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗੇਸੁ ਨ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਮਤ੍ਥਂ ਕਾਰਣੇਨ ਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦੇਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ਤੇਸਂ ਤਦਞ੍ਞਪੁਞ੍ਞੇਸੁ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਪੁਞ੍ਞੇਸੁ ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
ਗਾਥਾਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਮਹੇਸਿਨਾਤਿ ਮਹੇਸਿਨਾ ਭਗવਤਾ ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤੇ ਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਸਤਗੁਣਾ ਦਕ੍ਖਿਣਾ વਿਪਾਕਂ ਸਂવਿਭਾਗਸ੍ਸਾਤਿ ਸਂવਿਭਾਗਸ੍ਸਪਿ વਿਪਾਕਂ, ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਦਾਨਸ੍ਸ। ਯਥਾ ਹੋਤਿ ਮਹਪ੍ਫਲਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਸੋ વਿਪਾਕੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਫਲਂ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਯਦਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। વਿਨੇਯ੍ਯ ਮਚ੍ਛੇਰਮਲਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਛਰਿਯਮਲਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਫਲਸਦ੍ਧਾਯ ਰਤਨਤ੍ਤਯਸਦ੍ਧਾਯ ਦਜ੍ਜੁਂ ਦਦੇਯ੍ਯੁਂ।
ਮਹਪ੍ਫਲਭਾવਕਰਣਤੋ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯਾ, ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਨ੍ਨਾ, ਤੇਸੁ ਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੇਸੁ। ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਪਰਲੋਕਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਦਾਤਬ੍ਬਂ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਯਥਾ ਇਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚੁਤਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਸਗ੍ਗਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਦਾਯਕਾ। ਕਾਮਕਾਮਿਨੋਤਿ ਕਾਮੇਤਬ੍ਬਾਨਂ ਉਲ਼ਾਰਾਨਂ ਦੇવਭੋਗਾਨਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਰੂਪવਿਭવੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਉਪਗਮਨੇ ਸਾਧੁਕਾਰਿਤਾਯ ਕਾਮਕਾਮਿਨੋ ਸਬ੍ਬਕਾਮਸਮਙ੍ਗਿਨੋ। ਮੋਦਨ੍ਤਿ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪਰਿਚਾਰੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਛਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
੭. ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
੨੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਯਾਨਿ ਕਾਨਿਚੀਤਿ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਓਪਧਿਕਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ
ਤੇਸਂ ਨਿਯਮਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਧਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾ, ਉਪਧਿਸ੍ਸ ਕਰਣਂ ਸੀਲਂ ਏਤੇਸਂ, ਉਪਧਿਪ੍ਪਯੋਜਨਾਨਿ વਾ ਓਪਧਿਕਾਨਿ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਅਤ੍ਤਭਾવਜਨਕਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਕਾਨਿ। ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਚ ਤਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਫਲਾਨਿਸਂਸਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨਿ ਚਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨਿ। ਤਾਨਿ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਾਨਮਯਂ, ਸੀਲਮਯਂ, ਭਾવਨਾਮਯਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਰਤੋ ਤਿਕਨਿਪਾਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ। ‘‘ਮੇਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਉਪਚਾਰੋਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਪਿ, ‘‘ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਨਾਝਾਨਮੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿਨ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸਭਾਗਂ ਓਪਧਿਕਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨਿ ਨ ਅਗ੍ਘਨ੍ਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਯੋ વਿਪਾਕੋ, ਤਂ ਸੋਲ਼ਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਕਤ੍વਾ ਅਧਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ। ਭਾਸਤੇਤਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਦਿਪ੍ਪਤਿ। ਤਪਤੇਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਅਨવਸੇਸੇ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇ ਸਨ੍ਤਪਤਿ। વਿਰੋਚਤੀਤਿ ਉਭਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਰੋਚਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾ ਹਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦਾਲੋਕਸਙ੍ਖਾਤਾ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਜੁਣ੍ਹਾ વਿਯ ਦਿਪ੍ਪਤਿ, ਆਤਪੋ વਿਯ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ વਿਧਮਨ੍ਤੀ
ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀਤਿ ਓਪਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਾਰਕਰੂਪਾਨਨ੍ਤਿ ਜੋਤੀਨਂ। ਚਨ੍ਦਿਯਾਤਿ ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅਯਨ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦੀ, ਤਸ੍ਸਾ ਚਨ੍ਦਿਯਾ, ਪਭਾਯ ਜੁਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ વਸ੍ਸਾਨਂ ਬਹੁવਸੇਨ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਸ੍ਸ ਉਤੁਨੋ। ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਮਾਸੇਤਿ ਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸੇ। ਸਰਦਸਮਯੇਤਿ ਸਰਦਕਾਲੇ। ਅਸ੍ਸਯੁਜਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਸਰਦਉਤੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। વਿਦ੍ਧੇਤਿ ਉਬ੍ਬਿਦ੍ਧੇ, ਮੇਘવਿਗਮੇਨ ਦੂਰੀਭੂਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘વਿਗਤવਲਾਹਕੇ’’ਤਿ। ਦੇવੇਤਿ ਆਕਾਸੇ। ਨਭਂ ਅਬ੍ਭੁਸ੍ਸਕ੍ਕਮਾਨੋਤਿ ਉਦਯਟ੍ਠਾਨਤੋ ਆਕਾਸਂ ਉਲ੍ਲਙ੍ਘਨ੍ਤੋ। ਤਮਗਤਨ੍ਤਿ ਤਮਂ। ਅਭਿવਿਹਚ੍ਚਾਤਿ ਅਭਿਹਨ੍ਤ੍વਾ વਿਧਮਿਤ੍વਾ। ਓਸਧਿਤਾਰਕਾਤਿ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾ ਪਭਾ ਏਤਾਯ ਧੀਯਤਿ, ਓਸਧੀਨਂ વਾ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਯਿਕਤ੍ਤਾ ਓਸਧੀਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ ਤਾਰਕਾ।
ਏਤ੍ਥਾਹ – ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਸਮਾਨੇਪਿ ਓਪਧਿਕਭਾવੇ ਮੇਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਹਿ ਓਪਧਿਕਪੁਞ੍ਞੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਸੇਟ੍ਠਾ ਹਿ ਏਤੇ વਿਹਾਰਾ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭੂਤਾਨਿ ਯਦਿਦਂ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਾਨਿ। ਯਥਾ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਨਿਦ੍ਦੋਸਚਿਤ੍ਤਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਏਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਯੋਗਿਨੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸਮਾવ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਮੇ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਮੇਤ੍ਤਾવ ਇਤਰੇਹਿ ਓਪਧਿਕਪੁਞ੍ਞੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ।
ਏવਮ੍ਪਿ ਕਸ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਾવ ਏવਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ? ਇਤਰੇਸਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਪੂਰਿਕਤ੍ਤਾ ਚ। ਅਯਞ੍ਹਿ
ਅਪਿਚ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਇਤਰੇਹਿ ਓਪਧਿਕਪੁਞ੍ਞੇਹਿ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾ વੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਯਥਾ ਨਾਮ ਮਹਤਾ વੇਲਾਮਸ੍ਸ ਦਾਨਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਦਾਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸਤਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸਕਦਾਗਾਮਿਸ੍ਸ ਦਾਨਂ…ਪੇ॰… ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਤਤੋ ਭਗવਤੋ, ਤਤੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਾਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਿਹਾਰਦਾਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਸਰਣਗਮਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਸੀਲਸਮਾਦਾਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਗਦ੍ਦੂਹਨਮਤ੍ਤਂ ਕਾਲਂ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਯਂ
ਮਹਗ੍ਗਤਪੁਞ੍ਞਭਾવੇਨ ਪਨਸ੍ਸਾ ਪਰਿਤ੍ਤਪੁਞ੍ਞਤੋ
ਗਾਥਾਸੁ ਯੋਤਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਗਹਟ੍ਠੋ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ વਾ। ਮੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਂ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਅਸੁਭਭਾવਨਾਦਯੋ વਿਯ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਦੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਨવਸੇਸਫਰਣવਸੇਨ ਅਨੋਧਿਸੋਫਰਣવਸੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਪਗੁਣਭਾવਨਾવਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਤਨੂ ਸਂਯੋਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਅਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖੇਨੇવ ਪਟਿਘਸਂਯੋਜਨਾਦਯੋ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਤਨੂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਸ੍ਸਤੋ ਉਪਧਿਕ੍ਖਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਉਪਧਿਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਥ વਾ ਤਨੂ ਸਂਯੋਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਉਪਧਿਕ੍ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਪਗੇવ ਦਸਪਿ ਸਂਯੋਜਨਾ ਤਨੂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਤਨੂ ਸਂਯੋਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਘੋ ਚੇવ ਪਟਿਘਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਂਯੋਜਨਾ ਚ ਤਨੁਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਸ੍ਸਤੋ ਉਪਧਿਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਕਿਲੇਸੂਪਧੀਨਂ ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਂ
ਏવਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਞ੍ਚ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਯ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਿਸਂਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞੇ ਆਨਿਸਂਸੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਚੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਬਲੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਬ੍ਯਾਪਾਦਤਾਯ ਬ੍ਯਾਪਾਦੇਨ ਅਦੂਸਿਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਮੇਤ੍ਤਾਯਤੀਤਿ ਹਿਤਫਰਣવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਕੁਸਲੋਤਿ ਅਤਿਸਯੇਨ ਕੁਸਲવਾ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋ, ਪਟਿਘਾਦਿਅਨਤ੍ਥવਿਗਮੇਨ વੋ। ਖੇਮੀ ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾਯਿਤੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਪਾਣੇਤਿ ਚਸਦ੍ਦੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇ। ਮਨਸਾਨੁਕਮ੍ਪਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਨ੍ਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਏਕਸਤ੍ਤવਿਸਯਾਪਿ ਤਾવ ਮੇਤ੍ਤਾ ਮਹਾਕੁਸਲਰਾਸਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਪਨ ਪਾਣੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਪੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਹਿਤਫਰਣੇਨ ਮਨਸਾ ਅਨੁਕਮ੍ਪਨ੍ਤੋ ਪਹੂਤਂ ਬਹੁਂ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਅਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿਮਹਾਕਪ੍ਪੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਪ੍ਪਬਨ੍ਧਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਉਲ਼ਾਰਪੁਞ੍ਞਂ ਅਰਿਯੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਕਰੋਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ।
ਸਤ੍ਤਸਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਣ੍ਡੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਭਰਿਤਂ, ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਅવਿਰਲ਼ਂ ਆਕਿਣ੍ਣਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨੇવ વਿਜਿਨਿਤ੍વਾ। ਰਾਜਿਸਯੋਤਿ ਇਸਿਸਦਿਸਾ ਧਮ੍ਮਿਕਰਾਜਾਨੋ। ਯਜਮਾਨਾਤਿ ਦਾਨਾਨਿ ਦਦਮਾਨਾ। ਅਨੁਪਰਿਯਗਾਤਿ વਿਚਰਿਂਸੁ।
ਅਸ੍ਸਮੇਧਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪੋਰਾਣਕਰਾਜਕਾਲੇ ਕਿਰ ਸਸ੍ਸਮੇਧਂ, ਪੁਰਿਸਮੇਧਂ, ਸਮ੍ਮਾਪਾਸਂ, વਾਚਾਪੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ ਅਹੇਸੁਂ, ਯੇਹਿ ਰਾਜਾਨੋ ਲੋਕਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਸਸ੍ਸਤੋ ਦਸਮਭਾਗਗ੍ਗਹਣਂ ਸਸ੍ਸਮੇਧਂ ਨਾਮ, ਸਸ੍ਸਸਮ੍ਪਾਦਨੇ, ਮੇਧਾવਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਹਾਯੋਧਾਨਂ ਛਮਾਸਿਕਂ ਭਤ੍ਤવੇਤਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪੁਰਿਸਮੇਧਂ ਨਾਮ, ਪੁਰਿਸਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨੇ ਮੇਧਾવਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਲਿਦ੍ਦਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਪਾਸਂ ਨਾਮ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪਾਸੇਤਿ ਹਦਯੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਯ ਠਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਪਾਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਤਾਤ ਮਾਤੁਲਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਸਣ੍ਹવਾਚਾਯ ਸਙ੍ਗਹਣਂ વਾਚਾਪੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ, ਪੇਯ੍ਯવਜ੍ਜਂ ਪਿਯવਾਚਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਇਦ੍ਧਞ੍ਚੇવ ਹੋਤਿ ਫੀਤਞ੍ਚ ਪਹੂਤਅਨ੍ਨਪਾਨਂ ਖੇਮਂ ‘‘ਨਿਰਗ੍ਗਲ਼’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਯਂ ਪੋਰਾਣਿਕਾ ਪવੇਣਿ, ਅਯਂ ਪੋਰਾਣਿਕਾ ਪਕਤਿ।
ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨ ਓਕ੍ਕਾਕਰਾਜਕਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ ਇਮਞ੍ਚ ਰਟ੍ਠਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਮ੍ਮੂਲਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਮੇਧਂ ਪੁਰਿਸਮੇਧਨ੍ਤਿਆਦਿਕੇ ਪਞ੍ਚ ਯਞ੍ਞੇ ਨਾਮ ਅਕਂਸੁ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਧਮ੍ਮਿਯਸੁਤ੍ਤੇ –
‘‘ਤੇਸਂ ਆਸਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਣੁਤੋ ਅਣੁਂ…ਪੇ॰…॥
‘‘ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਮਨ੍ਤੇ ਗਨ੍ਥੇਤ੍વਾ, ਓਕ੍ਕਾਕਂ ਤਦੁਪਾਗਮੁ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੩੦੧-੩੦੪)।
ਤਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਮੇਤ੍ਥ ਮੇਧਨ੍ਤਿ ਬਾਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸਮੇਧੋ। ਦ੍વੀਹਿ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਏਕવੀਸਤਿਯੂਪਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਛਿਮਦਿવਸੇ ਏવ ਸਤ੍ਤਨવੁਤਿਪਞ੍ਚਪਸੁਸਤਘਾਤਭੀਸਨਸ੍ਸ ਠਪੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਞ੍ਚ ਪੁਰਿਸੇ ਚ ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬવਿਭવਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪੁਰਿਸਮੇਤ੍ਥ ਮੇਧਨ੍ਤਿ ਬਾਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸਮੇਧੋ। ਚਤੂਹਿ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਂਭੂਮਿਯਾ ਅਸ੍ਸਮੇਧੇ વੁਤ੍ਤવਿਭવਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਮ੍ਮਮੇਤ੍ਥ ਪਾਸਨ੍ਤਿ ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਾਸੋ। ਯੁਗਚ੍ਛਿਗ੍ਗਲ਼ੇ ਪવੇਸਨਦਣ੍ਡਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮ੍ਮਂ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਤਿਤੋਕਾਸੇ વੇਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਂਹਾਰਿਮੇਹਿ ਯੂਪਾਦੀਹਿ ਸਰਸ੍ਸਤਿਨਦਿਯਾ ਨਿਮੁਗ੍ਗੋਕਾਸਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਟਿਲੋਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਤ੍ਰਯਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ વਾਜਮੇਤ੍ਥ ਪਿવਨ੍ਤੀਤਿ વਾਜਪੇਯ੍ਯੋ। ਏਕੇਨ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਨ ਸਤ੍ਤਰਸਹਿ ਪਸੂਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਬੇਲ਼ੁવਯੂਪਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਰਸਕਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਲ਼ੋਤਿ ਨਿਰਗ੍ਗਲ਼ੋ। ਨવਹਿ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਂ ਭੂਮਿਯਾ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਚ ਅਸ੍ਸਮੇਧੇ વੁਤ੍ਤવਿਭવਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਮੇਧਪਰਿਯਾਯਨਾਮਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਮੇਧવਿਕਪ੍ਪਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।
ਚਨ੍ਦਪ੍ਪਭਾਤਿ ਚਨ੍ਦਪ੍ਪਭਾਯ। ਤਾਰਗਣਾવ ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤਾਰਾਗਣਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੋਭਾਯ ਸੋਲ਼ਸਿਮ੍ਪਿ
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਯੋ ਨ ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਭਾવਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਨ ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਦੂਰવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਬ੍ਯਾਪਾਦਤਾਯ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਸਤ੍ਤਂ ਹਿਂਸਤਿ, ਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਨ વਿਬਾਧਤਿ વਾ। ਨ ਘਾਤੇਤੀਤਿ ਪਰਂ ਸਮਾਦਪੇਤ੍વਾ ਨ ਸਤ੍ਤੇ ਹਨਾਪੇਤਿ ਨ વਿਬਾਧਾਪੇਤਿ ਚ। ਨ ਜਿਨਾਤੀਤਿ ਸਾਰਮ੍ਭવਿਗ੍ਗਾਹਿਕਕਥਾਦਿવਸੇਨ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਜਿਨਾਤਿ ਸਾਰਮ੍ਭਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ, ਜਾਨਿਕਰਣવਸੇਨ વਾ ਅਡ੍ਡਕਰਣਾਦਿਨਾ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਜਿਨਾਤਿ। ਨ ਜਾਪਯੇਤਿ ਪਰੇਪਿ ਪਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਧਨਜਾਨਿਂ ਨ ਕਾਰਾਪੇਯ੍ਯ। ਮੇਤ੍ਤਂਸੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਮਯਚਿਤ੍ਤਕੋਟ੍ਠਾਸੋ, ਮੇਤ੍ਤਾਯ વਾ ਅਂਸੋ ਅવਿਜਹਨਟ੍ਠੇਨ ਅવਯવਭੂਤੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂਸੋ। ਸਬ੍ਬਭੂਤੇਸੂਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ। ਤਤੋ ਏવ વੇਰਂ ਤਸ੍ਸ ਨ ਕੇਨਚੀਤਿ ਅਕੁਸਲવੇਰਂ ਤਸ੍ਸ ਕੇਨਚਿਪਿ ਕਾਰਣੇਨ ਨਤ੍ਥਿ, ਪੁਗ੍ਗਲવੇਰਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਰੋਧੋ ਕੇਨਚਿ ਪੁਰਿਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰਿਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
ਏવਮੇਤਸ੍ਮਿਂ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਤੇਰਸਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸੁਤ੍ਤਦ੍વਯੇ ਚਾਤਿ ਪਨ੍ਨਰਸਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿવਟ੍ਟਂ ਕਥਿਤਂ, ਨੀવਰਣਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂਯੋਜਨਸੁਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦਸੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਿਸਞ੍ਚਯਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਂ ਕਥਿਤਂ। ਇਤਰੇਸੁ ਪਨ વਟ੍ਟਮੇવ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ।
ਸਤ੍ਤਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਾ
ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਏਕਕਨਿਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।