੧. ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਨਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ
ਇਦਾਨਿ ਪਨ –
੧.
‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ
ਸਨ੍ਤੀਧ ਸਤ੍ਤਾਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾ, ਦੇਸੇਹਿ ਧਮ੍ਮਂ ਅਨੁਕਮ੍ਪਿਮਂ ਪਜ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
ਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਨਿਦਾਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ ਹੋਤਿ।
ਏਤ੍ਥ
‘‘ਕਦਾਯਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ, ਅਜ੍ਝਿਟ੍ਠੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਜਿਨੋ।
ਕਦਾ ਕਤ੍ਥ ਚ ਕੇਨਾਯਂ, ਗਾਥਾ ਹਿ ਸਮੁਦੀਰਿਤਾ’’ਤਿ॥
વੁਚ੍ਚਤੇ ਛਨ੍ਨਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ – ‘‘ਅਰਿਨਰવਰਮਨ੍ਥਕਂ ਕਣ੍ਡਕਂ ਨਾਮ ਤੁਰਙ੍ਗવਰਮਾਹਰਾ’’ਤਿ ਕਣ੍ਡਕਂ ਆਹਰਾਪੇਤ੍વਾ ਛਨ੍ਨਸਹਾਯੋ વਰਤੁਰਙ੍ਗਮਾਰੁਯ੍ਹ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਅਧਿવਤ੍ਥਾਯ ਦੇવਤਾਯ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇ વਿવਟੇ ਨਗਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਤੀਣਿ ਰਜ੍ਜਾਨਿ ਤੇਨ ਰਤ੍ਤਾવਸੇਸੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਨੋਮਸਤ੍ਤੋ ਅਨੋਮਾਯ ਨਾਮ ਨਦਿਯਾ ਤੀਰੇ ਠਤ੍વਾ ਛਨ੍ਨਮੇવਮਾਹ ਰਾਜਗਹਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ ਯਾਪਨਮਤ੍ਤਂ ਭਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਗਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡવਪਬ੍ਬਤਪਸ੍ਸੇ ਛਾਯੂਦਕਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਸੁਚਿਭੂਮਿਭਾਗੇ ਪਰਮਰਮਣੀਯੇ ਪવਿવਿਤ੍ਤੇ ਓਕਾਸੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਬਲੇਨ ਮਿਸ੍ਸਕਭਤ੍ਤਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਣ੍ਡવਗਿਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੇਨ ਮਗਧਮਹਾਰਾਜੇਨ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਾਮਗੋਤ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤੇਨ ਪਮੁਦਿਤਹਦਯੇਨ ‘‘ਮਮ ਰਜ੍ਜਭਾਗਂ ਗਣ੍ਹਾਹੀ’’ਤਿ ਰਜ੍ਜੇਨ ਨਿਮਨ੍ਤਿਯਮਾਨੋ – ‘‘ਅਲਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਨ ਮਯ੍ਹਂ ਰਜ੍ਜੇਨਤ੍ਥੋ ਅਹਂ ਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਾਯ ਪਧਾਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਲੋਕੇ વਿવਟਚ੍ਛਦੋ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਨ ਚ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਮਮ વਿਜਿਤਂ ਓਸਰੇਯ੍ਯਾਥਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ‘ਸਾਧੂ’ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ ਆਲ਼ਾਰਞ੍ਚ ਉਦਕਞ੍ਚ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਸਾਰਂ ਅવਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਤਤੋ ਪਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਉਰੁવੇਲਾਯਂ ਛਬ੍ਬਸ੍ਸਾਨਿ ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਅਮਤਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਹਾਰਪਟਿਸੇવਨੇਨ ਸਰੀਰਂ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪੇਸਿ।
ਤਦਾ ਸੇਨਾਨਿਗਮੇ ਸੇਨਾਨਿਗਮਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕਸ੍ਸ ਧੀਤਾ ਸੁਜਾਤਾ ਨਾਮ ਦਾਰਿਕਾ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਨਿਗ੍ਰੋਧਰੁਕ੍ਖੇ ਪਤ੍ਥਨਮਕਾਸਿ – ‘‘ਸਚਾਹਂ ਸਮਜਾਤਿਕਂ ਕੁਲਘਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਠਮਗਬ੍ਭੇ ਪੁਤ੍ਤਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਸਮਿਜ੍ਝਿ। ਸਾ વੇਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਦਿવਸੇ ‘‘ਅਜ੍ਜ ਬਲਿਕਮ੍ਮਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਾਤੋવ ਪਾਯਾਸਂ ਅਨਾਯਾਸਂ ਪਰਮਮਧੁਰਂ ਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦੇਸਿ। ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ ਤਦਹੇવ ਕਤਸਰੀਰਪਟਿਜਗ੍ਗਨੋ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਕਾਲਂ ਆਗਮਯਮਾਨੋ ਪਾਤੋવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਗ੍ਰੋਧਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥ ਖੋ ਪੁਣ੍ਣਾ ਨਾਮ ਦਾਸੀ ਤਸ੍ਸਾ ਧਾਤੀ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਸੋਧਨਤ੍ਥਾਯ ਗਤਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਂ ਪਾਚੀਨਲੋਕਧਾਤੁਂ ਓਲੋਕਯਮਾਨਂ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਸਞ੍ਝਾਪ੍ਪਭਾਨੁਰਞ੍ਜਿਤવਰਕਨਕਗਿਰਿਸਿਖਰਸਦਿਸਸਰੀਰਸੋਭਂ ਤਿਮਿਰਨਿਕਰਨਿਧਾਨਕਰਂ ਕਮਲવਨવਿਕਸਨਕਰਂ ਘਨવਿવਰਮੁਪਗਤਂ ਦਿવਸਕਰਮਿવ ਤਰੁવਰਮੁਪਗਤਂ ਮੁਨਿਦਿવਸਕਰਮਦ੍ਦਸ। ਸਰੀਰਤੋ ਚਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾਹਿ ਪਭਾਹਿ ਸਕਲਞ੍ਚ ਤਂ ਰੁਕ੍ਖਂ ਸੁવਣ੍ਣવਣ੍ਣਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਅਜ੍ਜ ਅਮ੍ਹਾਕਂ
ਤਤੋ
ਅਥ ਖੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨੇਰਞ੍ਜਰਾਯ ਨਦਿਯਾ ਤੀਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸ ਨਾਮ ਤਿਤ੍ਥਸ੍ਸ ਤੀਰੇ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੁਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਪਿਣ੍ਡੇ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਤਂ ਪਾਯਾਸਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ – ‘‘ਸਚਾਹਂ ਅਜ੍ਜ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਯਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿ ਪਟਿਸੋਤਂ ਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਖਿਪਿ। ਸਾ ਪਾਤਿ ਪਟਿਸੋਤਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਾਲ਼ਸ੍ਸ ਨਾਮ ਨਾਗਰਾਜਸ੍ਸ ਭવਨਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਿਣ੍ਣਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਥਾਲਕਾਨਿ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ।
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥੇવ વਨਸਣ੍ਡੇ ਦਿવਾવਿਹਾਰਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਸੋਤ੍ਥਿਯੇਨ ਨਾਮ ਤਿਣਹਾਰਕੇਨ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਆਕਾਰਂ ਞਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਾ ਅਟ੍ਠ ਤਿਣਮੁਟ੍ਠਿਯੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡਮਾਰੁਯ੍ਹ ਦਕ੍ਖਿਣਦਿਸਾਭਾਗੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਪਨ ਪਦੇਸੋ ਪਦੁਮਿਨਿਪਤ੍ਤੇ ਉਦਕਬਿਨ੍ਦੁ વਿਯ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ – ‘‘ਅਯਂ ਪਦੇਸੋ ਮਮ ਗੁਣਂ ਧਾਰੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥੋ’’ਤਿ
ਤਙ੍ਖਣਞ੍ਞੇવ ਗਿਰਿਮੇਖਲਂ ਨਾਮ ਅਰਿવਰવਾਰਣਂ વਰવਾਰਣਂ ਅਭਿਰੁਯ੍ਹ ਨવਯੋਜਨਿਕੇਨ ਧਨੁਅਸਿਫਰਸੁਸਰਸਤ੍ਤਿਸਬਲੇਨਾਤਿਬਹਲੇਨ ਮਾਰਬਲੇਨ ਸਮ੍ਪਰਿવੁਤੋ ਸਮਨ੍ਤਾ ਪਬ੍ਬਤੋ વਿਯ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਨ੍ਤੋ ਮਹਾਸਪਤ੍ਤਂ વਿਯ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਸਮੁਪਾਗਮਿ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਸੂਰਿਯੇ ਧਰਨ੍ਤੇਯੇવ ਅਤਿਤੁਮੂਲਂ ਮਾਰਬਲਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ વਿਕਸਿਤਜਯਸੁਮਨਕੁਸੁਮਸਦਿਸਸ੍ਸ ਚੀવਰਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਪਤਮਾਨੇਹਿ ਰਤ੍ਤਪવਾਲਙ੍ਕੁਰਸਦਿਸਰੁਚਿਰਦਸ੍ਸਨੇਹਿ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਙ੍ਕੁਰੇਹਿ ਪੀਤਿਯਾ વਿਯ ਪੂਜਿਯਮਾਨੋ ਏવ ਪਠਮਯਾਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮੇ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਂ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮੇ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਂ ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਅਰੁਣੋਦਯੇ ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ –
‘‘ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਂਸਾਰਂ, ਸਨ੍ਧਾવਿਸ੍ਸਂ ਅਨਿਬ੍ਬਿਸਂ।
ਗਹਕਾਰਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਜਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ॥
‘‘ਗਹਕਾਰਕ ਦਿਟ੍ਠੋਸਿ, ਪੁਨ ਗੇਹਂ ਨ ਕਾਹਸਿ।
ਸਬ੍ਬਾ ਤੇ ਫਾਸੁਕਾ ਭਗ੍ਗਾ, ਗਹਕੂਟਂ વਿਸਙ੍ਖਤਂ।
વਿਸਙ੍ਖਾਰਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਮਜ੍ਝਗਾ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੫੩-੧੫੪) –
ਇਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਪਟਿਸੇવਨੇਨ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਮੇ ਦਿવਸੇ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਦੇવਤਾਨਂ ਕਙ੍ਖਂ ਞਤ੍વਾ ਤਾਸਂ ਕਙ੍ਖਾવਿਧਮਨਤ੍ਥਂ ਆਕਾਸੇ ਉਪ੍ਪਤਿਤ੍વਾ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਾਸਂ ਕਙ੍ਖਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਤੋ ਈਸਕਂ ਪਾਚੀਨਨਿਸ੍ਸਿਤੇ ਉਤ੍ਤਰਦਿਸਾਭਾਗੇ ਠਤ੍વਾ – ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਤ ਮੇ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿવਿਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਞ੍ਚ ਪੂਰਿਤਾਨਂ ਪਾਰਮੀਨਂ ਫਲਾਧਿਗਮਟ੍ਠਾਨਂ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਞ੍ਚੇવ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਅਨਿਮਿਸੇਹਿ ਅਕ੍ਖੀਹਿ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વੀਤਿਨਾਮੇਸਿ, ਤਂ ਠਾਨਂ ਅਨਿਮਿਸਚੇਤਿਯਂ ਨਾਮ ਜਾਤਂ।
ਅਥ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਸ੍ਸ ਚ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਪਚ੍ਛਿਮਤੋ ਆਯਤੇ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વੀਤਿਨਾਮੇਸਿ, ਤਂ ਠਾਨਂ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਚੇਤਿਯਂ ਰਤਨਘਰਚੇਤਿਯਂ ਨਾਮ ਅਜਪਾਲਨਿਗ੍ਰੋਧੇ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વੀਤਿਨਾਮੇਸਿ।
ਏવਂ ਮੁਚਲਿਨ੍ਦੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਸ੍ਸ ਨਿਸਿਨ੍ਨਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਭਗવਤੋ ਸਕਲਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਗਬ੍ਭਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਮਹਾਅਕਾਲਮੇਘੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਮੁਚਲਿਨ੍ਦੋ ਨਾਗਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਯਂ ਮਹਾਮੇਘੋ ਸਤ੍ਥਰਿ ਮਯ੍ਹਂ ਭવਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ વਾਸਾਗਾਰਮਸ੍ਸ ਲਦ੍ਧੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯਂ ਦੇવવਿਮਾਨਸਦਿਸਂ ਦਿਬ੍ਬવਿਮਾਨਂ ਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋਪਿ ਏવਂ ਕਤੇ – ‘‘ਨ ਮਯ੍ਹਂ ਮਹਪ੍ਫਲਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਕਾਯવੇਯ੍ਯਾવਚ੍ਚਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਤਿਮਹਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਭੋਗੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਪਰਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਫਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਭਗવਾ ਪਰਿਕ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋવ ਮਹਤਿ ਓਕਾਸੇ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯੇ ਪਚ੍ਚਗ੍ਘਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਉਪਰਿ વਿਨਿਗ੍ਗਲਨ੍ਤવਿવਿਧਸੁਰਭਿਕੁਸੁਮਦਾਮવਿਤਾਨੇ વਿવਿਧਸੁਰਭਿਗਨ੍ਧવਾਸਿਤੇ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਂ વਿਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯ વਿਹਾਸਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਤਂ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਤਤ੍ਥ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਅਪਰਂ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਰਾਜਾਯਤਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦਿਯੇવ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਾਨਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਭਗવਾ ਝਾਨਸੁਖੇਨ ਫਲਸੁਖੇਨ ਚ વੀਤਿਨਾਮੇਸਿ।
ਅਥਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਾਤਿਕ੍ਕਮੇ – ‘‘ਮੁਖਂ ਧੋવਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ ਅਗਦਹਰੀਤਕਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕੋ ਨਾਗਲਤਾਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਞ੍ਚ ਮੁਖਧੋવਨਉਦਕਞ੍ਚ ਅਦਾਸਿ। ਤਤੋ ਭਗવਾ ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਂ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਅਨੋਤਤ੍ਤਦਹੋਦਕੇਨ ਮੁਖਂ ਧੋવਿਤ੍વਾ ਰਾਜਾਯਤਨਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਤੂਹਿ ਲੋਕਪਾਲੇਹਿ ਉਪਨੀਤੇ ਪਚ੍ਚਗ੍ਘੇ ਸੇਲਮਯੇ ਪਤ੍ਤੇ ਤਪੁਸ੍ਸਭਲ੍ਲਿਕਾਨਂ વਾਣਿਜਾਨਂ ਮਨ੍ਥਞ੍ਚ ਮਧੁਪਿਣ੍ਡਿਕਞ੍ਚ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਜਪਾਲਨਿਗ੍ਰੋਧਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸਿਨ੍ਨਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਧਿਗਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਭਾવਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣੋ – ‘‘ਅਧਿਗਤੋ ਖੋ ਮ੍ਯਾਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋ ਦੁਦ੍ਦਸੋ ਦੁਰਨੁਬੋਧੋ ਸਨ੍ਤੋ ਪਣੀਤੋ ਅਤਕ੍ਕਾવਚਰੋ ਨਿਪੁਣੋ ਪਣ੍ਡਿਤવੇਦਨੀਯੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੮੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੭) ਪਰੇਸਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਦੇਸੇਤੁਕਾਮਤਾਕਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ।
ਅਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਚੇਤਸਾ ਚੇਤੋਪਰਿવਿਤਕ੍ਕਮਞ੍ਞਾਯ – ‘‘ਨਸ੍ਸਤਿ વਤ, ਭੋ, ਲੋਕੋ, વਿਨਸ੍ਸਤਿ વਤ, ਭੋ, ਲੋਕੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੨; ਮਹਾવ॰ ੮) વਾਚਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਨ੍ਤੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਬ੍ਰਹ੍ਮਗਣਪਰਿવੁਤੋ ਸਕ੍ਕਸੁਯਾਮਸਨ੍ਤੁਸਿਤਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਹਿ ਅਨੁਗਤੋ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਪੁਰਤੋ ਪਾਤੁਰਹੋਸਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਤ੍ਥਾਯ ਪਥવਿਂ ਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣਂ ਜਾਣੁਮਣ੍ਡਲਂ ਪਥવਿਯਂ ਨਿਹਨ੍ਤ੍વਾ ਜਲਜਾਮਲਾવਿਕਲਕਮਲਮਕੁਲਸਦਿਸਂ ਦਸਨਖਸਮੋਧਾਨਸਮੁਜ੍ਜਲਮਞ੍ਜਲਿਂ ਸਿਰਸ੍ਮਿਂ ਕਤ੍વਾ – ‘‘ਦੇਸੇਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ
‘‘ਪਾਤੁਰਹੋਸਿ ਮਗਧੇਸੁ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਧਮ੍ਮੋ ਅਸੁਦ੍ਧੋ ਸਮਲੇਹਿ ਚਿਨ੍ਤਿਤੋ।
ਅਪਾਪੁਰੇਤਂ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਂ, ਸੁਣਨ੍ਤੁ ਧਮ੍ਮਂ વਿਮਲੇਨਾਨੁਬੁਦ੍ਧਂ॥
‘‘ਸੇਲੇ ਯਥਾ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿਟ੍ਠਿਤੋ, ਯਥਾਪਿ ਪਸ੍ਸੇ ਜਨਤਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ।
ਤਥੂਪਮਂ ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਸੁਮੇਧ, ਪਾਸਾਦਮਾਰੁਯ੍ਹ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ।
ਸੋਕਾવਤਿਣ੍ਣਂ ਜਨਤਮਪੇਤਸੋਕੋ, ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ ਜਾਤਿਜਰਾਭਿਭੂਤਂ॥
‘‘ਉਟ੍ਠੇਹਿ વੀਰ વਿਜਿਤਸਙ੍ਗਾਮ, ਸਤ੍ਥવਾਹ ਅਨਣ વਿਚਰ ਲੋਕੇ।
ਦੇਸਸ੍ਸੁ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ, ਅਞ੍ਞਾਤਾਰੋ ਭવਿਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੮) –
‘‘ਨਨੁ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਬੋਧੇਯ੍ਯਂ ਤਿਣ੍ਣੋ ਤਾਰੇਯ੍ਯਂ ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਯ੍ਯ’’’ਨ੍ਤਿ –
‘‘ਕਿਂ
ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਤਾਰਯਿਸ੍ਸਂ ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੫) –
ਪਤ੍ਥਨਂ ਕਤ੍વਾ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਚ, ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇ ਅਦੇਸਿਯਮਾਨੇ ਕੋ ਹਿ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞੋ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਤਿ, ਕਿਮਞ੍ਞਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਰਣਂ ਤਾਣਂ ਲੇਣਂ ਪਰਾਯਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਏવਮਾਦੀਹਿ ਅਨੇਕੇਹਿ ਨਯੇਹਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ ਅਯਾਚਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਬੁਦ੍ਧਭੂਤਸ੍ਸ
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਕਦਾ ਕਤ੍ਥ ਚ ਕੇਨਾਯਂ, ਗਾਥਾ ਹਿ ਸਮੁਦੀਰਿਤਾ’’ਤਿ ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾਯ ਓਕਾਸੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਦਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ વੁਤ੍ਤਾ। ਪਠਮਮਹਾਸਙ੍ਗੀਤਿ ਨਾਮੇਸਾ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੩੭) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਤ੍ਥ ਕੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਭਗવਤਿ ਕਿਰ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਰਾਜਗਹਨਗਰੇ વੇਭਾਰਪਬ੍ਬਤਪਸ੍ਸੇ ਸਤ੍ਤਪਣ੍ਣਿਗੁਹਾਦ੍વਾਰੇ વਿਜਿਤਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਨਾ ਅਜਾਤਸਤ੍ਤੁਨਾ ਮਗਧਮਹਾਰਾਜੇਨ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਯਨਤ੍ਥਂ ਕਾਰਿਤੇ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਸਙ੍ਕਾਸੇ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੇਨ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਚ ਲੋਕਾਧਿਪਤੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਗਾਥਾਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ –
‘‘ਕਦਾਯਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ, ਅਜ੍ਝਿਟ੍ਠੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਜਿਨੋ।
ਕਦਾ ਕਤ੍ਥ ਚ ਕੇਨਾਯਂ, ਗਾਥਾ ਹਿ ਸਮੁਦੀਰਿਤਾ’’ਤਿ॥ –
ਅਯਮ੍ਪਿ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਇਮਿਨਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨ વੁਤ੍ਤਾਯ ਪਨਸ੍ਸਾ ਅਨੁਤ੍ਤਾਨਪਦવਣ੍ਣਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ।
ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਬ੍ਰੂਹਿਤੋ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਗੁਣવਿਸੇਸੇਹੀਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ। ਅਯਂ ਪਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਤਥਾਗਤਮਾਤਾਪਿਤੁਸੇਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੬੬) ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ।
‘‘ਤਮੋਨੁਦੋ
ਅਨਾਸવੋ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਹੀਨੋ, ਸਚ੍ਚવ੍ਹਯੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮੇ ਉਪਾਸਿਤੋ ਮੇ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੧੩੯) –
ਏਤ੍ਥ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ। ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਥਾਗਤੋ। ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਪੁਬ੍ਬਾਚਰਿਯਾਤਿ વੁਚ੍ਚਰੇ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੧; ੪.੬੩; ਇਤਿવੁ॰ ੧੦੬; ਜਾ॰ ੨.੨੦.੧੮੧) ਏਤ੍ਥ ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ। ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮; ੫.੧੧; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੪੪) ਏਤ੍ਥ ਸੇਟ੍ਠੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਣੀਤਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਕਪ੍ਪਾਯੁਕੋ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੩)। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਚ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੋ વਾ। ਲੋਕਾਧਿਪਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲੋਕੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕੋ ਸਤ੍ਤਲੋਕੋ ਓਕਾਸਲੋਕੋਤਿ ਤਯੋ ਲੋਕਾਧਿਪਤਿ, ਲੋਕੇਕਦੇਸਸ੍ਸਾਪਿ ਅਧਿਪਤਿ ਲੋਕਾਧਿਪਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦੇવਾਧਿਪਤਿ ਨਰਾਧਿਪਤਿ વਿਯ।
ਸਹਮ੍ਪਤੀਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਸਹਕੋ ਨਾਮ ਥੇਰੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕਤਞ੍ਜਲੀਤਿ ਕਤਞ੍ਜਲਿਕੋ, ਅਞ੍ਜਲਿਪੁਟਂ ਸਿਰਸਿ ਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਧਿવਰਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਰੋ ਅਧਿવਰੋ ਨਾਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਧਿવਰੋ, ਨ ਤਤੋ ਅਧਿਕੋ વਰੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਾ ਅਨਧਿવਰੋ, ਅਨੁਤ੍ਤਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਂ ਅਨਧਿવਰਂ। ਅਯਾਚਥਾਤਿ ਅਯਾਚਿਤ੍ਥ ਅਜ੍ਝੇਸਿ।
ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਸੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਯਾਚਿ, ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਨ੍ਤੀਧ ਸਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਧਾਤਿ ਅਯਂ ਦੇਸਾਪਦੇਸੇ ਨਿਪਾਤੋ
‘‘ਇਧੇવ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ, ਦੇવਭੂਤਸ੍ਸ ਮੇ ਸਤੋ।
ਪੁਨਰਾਯੁ ਚ ਮੇ ਲਦ੍ਧੋ, ਏવਂ ਜਾਨਾਹਿ ਮਾਰਿਸਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੬੯) –
ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭੁਤ੍ਤਾવੀ ਅਸ੍ਸਂ ਪવਾਰਿਤੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦)। ਕਤ੍ਥਚਿ ਲੋਕਂ ਉਪਾਦਾਯ, ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਬਹੁਜਨਹਿਤਾਯ ਬਹੁਜਨਸੁਖਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੦)। ਇਧਾਪਿ ਲੋਕਮੇવ ਉਪਾਦਾਯ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇਨ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸਤ੍ਤਾ ਆਸਤ੍ਤਾ ਲਗ੍ਗਾ ਲਗਿਤਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾ, ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਪਾਣਿਨੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਰੁਲ਼੍ਹੀਸਦ੍ਦੇਨ ਪਨ વੀਤਰਾਗੇਸੁਪਿ ਅਯਂ વੋਹਾਰੋ વਤ੍ਤਤਿਯੇવ।
ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਮਯੇ ਅਕ੍ਖਿਮ੍ਹਿ ਅਪ੍ਪਂ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਰਜਂ ਏਤੇਸਂ ਏવਂਸਭਾવਾ ਚ ਤੇਤਿ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾ, ਅਪ੍ਪਂ ਰਾਗਾਦਿਰਜਮੇવ વਾ ਯੇਸਂ ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਾ, ਤੇ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਸਭਾવਾ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਜਾਤਿਕਾਨਂ। ‘‘ਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਦੇਸੇਹੀਤਿ ਆਯਾਚਨવਚਨਮੇਤਂ, ਦੇਸੇਹਿ ਕਥੇਹਿ ਉਪਦਿਸਾਤਿ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਪਕਤਿਸਭਾવਸੁਞ੍ਞਤਾਪੁਞ੍ਞਆਪਤ੍ਤਿਞੇਯ੍ਯਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ – ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੇਯ੍ਯਂ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ…ਪੇ॰… વੇਦਲ੍ਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੦੨) ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਏવਂਧਮ੍ਮਾ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ।
‘‘ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਚਤੁਰੋ ਧਮ੍ਮਾ, વਾਨਰਿਨ੍ਦ ਯਥਾ ਤવ।
ਸਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਧਿਤਿ ਚਾਗੋ, ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੋ ਅਤਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ॥ –
ਆਦੀਸੁ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਤਿ ਅਨੁਕਮ੍ਪਂ ਅਨੁਦ੍ਦਯਂ ਕਰੋਹਿ। ਇਮਨ੍ਤਿ ਪਜਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਪਜਨ੍ਤਿ ਪਜਾਤਤ੍ਤਾ ਪਜਾ, ਤਂ ਪਜਂ, ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਚੇਹੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ –
‘‘ਭਗવਾਤਿ ਲੋਕਾਧਿਪਤੀ ਨਰੁਤ੍ਤਮੋ,
ਕਤਞ੍ਜਲੀ ਬ੍ਰਹ੍ਮਗਣੇਹਿ ਯਾਚਿਤੋ’’ਤਿ॥ –
ਪਠਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਯਂ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ।
ਅਥ ਭਗવਤੋ ਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਹਮ੍ਪਤਿਸ੍ਸ ਆਯਾਚਨવਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਅਪਰਿਮਿਤਸਮਯਸਮੁਦਿਤਕਰੁਣਾਬਲਸ੍ਸ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਪਰਹਿਤਕਰਣਨਿਪੁਣਮਤਿਚਾਰਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਓਕਾਸਕਰਣਮਤ੍ਤੇਨ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਉਦਪਾਦਿ। ਤਂ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਕਰੁਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਲੇ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਕੇਹਿ –
੨.
‘‘ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸ੍ਸ
ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ’’ਤਿ॥ –
ਅਯਂ ਗਾਥਾ ਠਪਿਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਤਿવਿਧਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਮਙ੍ਗਿਮਧੁਰવਸੇਨ। ਤਤ੍ਥ –
‘‘ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ
ਪਟਿવੇਦੇਮਿ ਤੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮੇ, ਨ ਨਂ વਾਰੇਤੁਮੁਸ੍ਸਹੇ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੧੪.੧) –
ਇਦਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮੁਪੇਤੋ ਉਪਗਤੋ ਸਮੁਪਗਤੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੧੧) ਇਦਂ ਸਮਙ੍ਗਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ‘‘ਇਮਿਸ੍ਸਾ, ਭਨ੍ਤੇ, ਮਹਾਪਥવਿਯਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮਤਲਂ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ ਖੁਦ੍ਦਮਧੁਂ ਅਨੀਲਕਂ, ਏવਮਸ੍ਸਾਦ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੮) ਇਦਂ ਮਧੁਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਇਧ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਮਙ੍ਗਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਯੁਜ੍ਜਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੬੪)। વਿਜ੍ਜਾਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇ વਿਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ વਿਦਿਤਕਰਣਟ੍ਠੇਨ વਿਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਚ વਿਜ੍ਜਾ। ਤਾ ਪਨ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ વਿਜ੍ਜਾ ਅਟ੍ਠਪਿ વਿਜ੍ਜਾ। ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾ ਭਯਭੇਰવਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦ ਆਦਯੋ) ਆਗਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਅਟ੍ਠ ਅਮ੍ਬਟ੍ਠਸੁਤ੍ਤੇ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੮ ਆਦਯੋ)। ਤਤ੍ਰ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਮਨੋਮਯਿਦ੍ਧਿਯਾ ਚ ਸਹ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠ વਿਜ੍ਜਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਰਣਨ੍ਤਿ ਸੀਲਸਂવਰੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਤਾ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਾ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗੋ ਸਦ੍ਧਾ ਹਿਰੀ ਓਤ੍ਤਪ੍ਪਂ ਬਾਹੁਸਚ੍ਚਂ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਤਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿਤਾ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਰੂਪਾવਚਰਜ੍ਝਾਨਾਨੀਤਿ ਇਮੇ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਮੇਯੇવ ਹਿ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤੇਹਿ ਚਰਤਿ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਗਚ੍ਛਤਿ ਅਮਤਂ ਦਿਸਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਚਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧ, ਮਹਾਨਾਮ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੀਲવਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪) ਸਬ੍ਬਂ ਮਜ੍ਝਿਮਪਣ੍ਣਾਸਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਜ੍ਜਾ ਚ ਚਰਣਞ੍ਚ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਾਨਿ, ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨਿ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਾਨਿ ਯਸ੍ਸ ਸੋਯਂ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਿਜ੍ਜਾਚਰਣੋ, વਿਜ੍ਜਾਚਰਣੇਹਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤੋ, ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ વਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਿਜ੍ਜਾਚਰਣੋ। ਉਭਯਥਾਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤੇવ, ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨવਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸ੍ਸ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧ વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ)।
ਤਾਦਿਨੋਤਿ ‘‘ਇਟ੍ਠੇਪਿ ਤਾਦੀ ਅਨਿਟ੍ਠੇਪਿ ਤਾਦੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਮਹਾਨਿ॰ ੩੮, ੧੯੨) ਆਗਤਤਾਦਿਲਕ੍ਖਣੇਨ ਤਾਦਿਨੋ, ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਅવਿਕਾਰਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜੁਤਿਨ੍ਧਰਸ੍ਸਾਤਿ
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ
ਦਿવਾ ਤਪਤਿ ਆਦਿਚ੍ਚੋ, ਰਤ੍ਤਿਮਾਭਾਤਿ ਚਨ੍ਦਿਮਾ॥
‘‘ਅਥ ਅਗ੍ਗਿ ਦਿવਾਰਤ੍ਤਿਂ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਭਾਸਤਿ।
ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਤਪਤਂ ਸੇਟ੍ਠੋ, ਏਸਾ ਆਭਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੬, ੮੫)।
ਤਸ੍ਮਾ ਉਭਯਥਾਪਿ ਸਰੀਰਪਞ੍ਞਾਜੁਤਿવਿਸਰਧਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤਿਮਦੇਹਧਾਰਿਨੋਤਿ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮਸਰੀਰਧਾਰਿਨੋ, ਅਪੁਨਬ੍ਭવਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਤਮੇਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ? ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤੋਤਿ।
ਕਥਂ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਥਾ ਯੇਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨ ਦਾਨਪਾਰਮਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸੀਲਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਞ੍ਞਾવੀਰਿਯਖਨ੍ਤਿਸਚ੍ਚਅਧਿਟ੍ਠਾਨਮੇਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾਪਾਰਮਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਇਮਾ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਦਸ ਉਪਪਾਰਮਿਯੋ ਦਸ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮਿਯੋਤਿ ਸਮਤ੍ਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਙ੍ਗਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਧਨਰਜ੍ਜਪੁਤ੍ਤਦਾਰਪਰਿਚ੍ਚਾਗਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ ਯਥਾ વਿਪਸ੍ਸਿਆਦਯੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਆਗਤਾ, ਤਥਾ ਅਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਯਥੇવ ਲੋਕਮ੍ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਿਆਦਯੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਂ ਮੁਨਯੋ ਇਧਾਗਤਾ।
ਤਥਾ ਅਯਂ ਸਕ੍ਯਮੁਨੀਪਿ ਆਗਤੋ, ਤਥਾਗਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤੇਨ ਚਕ੍ਖੁਮਾ’’ਤਿ॥
ਕਥਂ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਥਾ ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤਾ વਿਪਸ੍ਸਿਆਦਯੋ ਸਮੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਉਤ੍ਤਰਾਭਿਮੁਖਾ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੇਨ ਗਤਾ, ਤਥਾ ਅਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਮੁਹੁਤ੍ਤਜਾਤੋવ
ਸੋ વਿਕ੍ਕਮੀ ਸਤ੍ਤਪਦਾਨਿ ਗੋਤਮੋ, ਸੇਤਞ੍ਚ ਛਤ੍ਤਂ ਅਨੁਧਾਰਯੁਂ ਮਰੂ॥
‘‘ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਸੋ ਸਤ੍ਤਪਦਾਨਿ ਗੋਤਮੋ, ਦਿਸਾ વਿਲੋਕੇਸਿ ਸਮਾ ਸਮਨ੍ਤਤੋ।
ਅਟ੍ਠਙ੍ਗੁਪੇਤਂ ਗਿਰਮਬ੍ਭੁਦੀਰਯੀ, ਸੀਹੋ ਯਥਾ ਪਬ੍ਬਤਮੁਦ੍ਧਨਿਟ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿ॥
ਕਥਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਲਕ੍ਖਣਂ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਞ੍ਚ ਤਥਂ ਅવਿਤਥਂ ਞਾਣਗਤਿਯਾ ਆਗਤੋ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤੋ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।
‘‘ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਸਕਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਂ।
ਤਥਮੇવਾਗਤੋ ਯਸ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਥਾ ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ॥
ਕਥਂ ਤਥਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਤਥਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ? ‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’ਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਮੇਤਂ ਅવਿਤਥਮੇਤਂ ਅਨਞ੍ਞਥਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੦) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਤਾਨਿ ਚ ਭਗવਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਨਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਥੋ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਗਤਸਦ੍ਦੋ।
‘‘ਤਥਨਾਮਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ, ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ ਨਾਯਕੋ।
ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ? ਭਗવਾ ਹਿ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਣਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਮਨੋਦ੍વਾਰੇਸੁ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਰੂਪਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਤਥਾਗਤੋ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ, ਏવਂ ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ। ਅਥ વਾ ਯਂ ਲੋਕੇ ਤਥਂ, ਤਂ ਲੋਕਸ੍ਸ ਤਥੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤੋਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਤਥਦਸ੍ਸਿਅਤ੍ਥੇ ‘‘ਤਥਾਗਤੋ’’ਤਿ ਪਦਸਮ੍ਭવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
‘‘ਤਥਾਕਾਰੇਨ
ਤਥਦਸ੍ਸੀਤਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤੋ ਤਥਾਗਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਞ੍ਚ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਞ੍ਚਚਤ੍ਤਾਲੀਸવਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣਕਾਲੇ ਸੁਤ੍ਤਾਦਿਨવਙ੍ਗਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਭਾਸਿਤਂ ਲਪਿਤਂ ਤਥਾਗਤੇਨ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਏਕਤੁਲਾਯ ਤੁਲਿਤਂ વਿਯ ਤਥਮੇવ ਅવਿਤਥਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ –
‘‘ਯਞ੍ਚ, ਚੁਨ੍ਦ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਭਾਸਤਿ ਲਪਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਤਥੇવ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ।
ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਗਦਅਤ੍ਥੋ ਹਿ ਗਤਸਦ੍ਦੋ। ਏવਂ ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ। ਆਗਦਨਂ ਆਗਦੋ, વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥੋ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਆਗਦੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਦ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ।
‘‘ਤਥਾવਾਦੀ ਜਿਨੋ ਯਸ੍ਮਾ, ਤਥਧਮ੍ਮਪ੍ਪਕਾਸਕੋ।
ਤਥਾਮਾਗਦਨਞ੍ਚਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧੋ ਤਥਾਗਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ? ਭਗવਾ ਹਿ ਯਂ ਯਂ વਾਚਂ ਅਭਾਸਿ, ਤਂ ਤਂ ਏવ ਕਾਯੇਨ ਕਰੋਤਿ, વਾਚਾਯ ਕਾਯੋ ਅਨੁਲੋਮੇਤਿ, ਕਾਯਸ੍ਸਪਿ વਾਚਾ। ਤੇਨੇવਾਹ –
‘‘ਯਥਾ વਾਦੀ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਤਥਾ ਕਾਰੀ, ਯਥਾ ਕਾਰੀ ਤਥਾ વਾਦੀ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪੋਸਾਲਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੩)।
ਯਥਾ ਚ વਾਚਾ ਗਤਾ, ਕਾਯੋਪਿ ਤਥਾ ਗਤੋ, ਯਥਾ ਕਾਯੋ ਗਤੋ, વਾਚਾਪਿ ਤਥਾ ਗਤਾ। ਏવਂ ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ।
‘‘ਯਥਾ વਾਚਾ ਗਤਾ ਤਸ੍ਸ, ਤਥਾ ਕਾਯੋ ਗਤੋ ਯਤੋ।
ਤਥਾવਾਦਿਤਾਯ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਤ੍ਥਾ ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ’’॥
ਕਥਂ ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤੋ? ਉਪਰਿ ਭવਗ੍ਗਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅવੀਚਿਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤਿਰਿਯਂ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਅਭਿਭવਤਿ ਸੀਲੇਨਪਿ ਸਮਾਧਿਨਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾਯਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਪਿ
‘‘ਸਦੇવਕੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਭੂ ਅਨਭਿਭੂਤੋ ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਦਸੋ વਸવਤ੍ਤੀ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩; ਪੋਸਾਲਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੮੩)।
ਤਤ੍ਰੇવਂ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਅਗਦੋ વਿਯ ਅਗਦੋ। ਕੋ ਪਨੇਸ? ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ ਚੇવ ਪੁਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯੋ ਚ। ਤੇਨ ਹੇਸ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਭਿਸਕ੍ਕੋ ਦਿਬ੍ਬਾਗਦੇਨ ਸਪ੍ਪੇ વਿਯ ਸਬ੍ਬਪਰਪ੍ਪવਾਦਿਨੋ ਸਦੇવਕਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਅਭਿਭવਤਿ, ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਭਿਭવਨਤੋ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ ਚੇવ
‘‘ਤਥੋ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਚ, ਅਗਦੋ ਯਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
વਸવਤ੍ਤੀਤਿ ਸੋ ਤੇਨ, ਹੋਤਿ ਸਤ੍ਥਾ ਤਥਾਗਤੋ’’॥
ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲવਿਰਹਿਤਸ੍ਸ, ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ‘‘ਅਹਂ ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਾਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਟਿਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੀਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਾਤਿ ਕਰੁਣਾਯ ਭਾવੋ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਾ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਤਿ ਨਿਰવਸੇਸਸਤ੍ਤਪਰਿਯਾਦਾਨવਚਨਂ, ਸਕਲੇ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਹੋਤਿ।
ਅਥ ਭਗવਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਾਯ ਆਯਾਚਿਤੋ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੁਕਾਮੋ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਗਾਥਾਯ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿ –
‘‘ਅਪਾਰੁਤਾ ਤੇਸਂ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਾ, ਯੇ ਸੋਤવਨ੍ਤੋ ਪਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤੁ ਸਦ੍ਧਂ।
વਿਹਿਂਸਸਞ੍ਞੀ ਪਗੁਣਂ ਨ ਭਾਸਿਂ, ਧਮ੍ਮਂ ਪਣੀਤਂ ਮਨੁਜੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮੇ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੯)।
ਅਥ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਹਮ੍ਪਤਿ ‘‘ਕਤਾવਕਾਸੋ ਖੋਮ੍ਹਿ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯਾ’’ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਦਸਨਖਸਮੋਧਾਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਸਿਰਸਿ ਕਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਭਿવਾਦੇਤ੍વਾ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਗਣਪਰਿવੁਤੋ ਪਕ੍ਕਾਮਿ। ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ – ‘‘ਕਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਪਠਮਂ ਉਪਕਂ ਨਾਮ ਆਜੀવਕਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਮਾવਿਕਤ੍વਾ ਤਂਦਿવਸਮੇવ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਇਸਿਪਤਨਮਗਮਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯਾਨਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨਗਤੋ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੩ ਆਦਯੋ; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੩੦) ਦੇਸੇਸਿ।
ਤੇਸੁ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੯; ਮਹਾવ॰ ੨੦ ਆਦਯੋ) ਦੇਸੇਸਿ, ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਞ੍ਚਪਿ ਥੇਰਾ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਂਸੁ।
ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਯਸਸ੍ਸ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਗੇਹਂ ਪਹਾਯ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਏਹਿ ਯਸਾ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੬) ਪਕ੍ਕੋਸਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਞੇવ ਰਤ੍ਤਿਭਾਗੇ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਪੁਨਦਿવਸੇ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਚ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਅਪਰੇਪਿ ਤਸ੍ਸ ਸਹਾਯਕੇ ਚਤੁਪਣ੍ਣਾਸਜਨੇ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ। ਏવਂ ਲੋਕੇ ਏਕਸਟ੍ਠਿਯਾ ਅਰਹਨ੍ਤੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ਸਤ੍ਥਾ વੁਟ੍ਠવਸ੍ਸੋ ਪવਾਰੇਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏਤਦવੋਚ –
‘‘ਪਰਤ੍ਥਂ
ਬ੍ਯਾਹਰਨ੍ਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਧਮ੍ਮਂ ਚਰਥ ਭਿਕ੍ਖવੋ॥
‘‘વਿਹਰਥ વਿવਿਤ੍ਤੇਸੁ, ਪਬ੍ਬਤੇਸੁ વਨੇਸੁ ਚ।
ਪਕਾਸਯਨ੍ਤਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ, ਲੋਕਸ੍ਸ ਸਤਤਂ ਮਮ॥
‘‘ਕਰੋਨ੍ਤਾ
ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਸੁਬ੍ਬਤਾ વਚਨਂ ਮਮ॥
‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਪਿਦਹਥ ਦ੍વਾਰਂ, ਅਪਾਯਾਨਮਨਾਸવਾ।
ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ, ਦ੍વਾਰਂ વਿવਰਥਾਸਮਾ॥
‘‘ਦੇਸਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤੀਹਿ, ਕਰੁਣਾਦਿਗੁਣਾਲਯਾ।
ਬੁਦ੍ਧਿਂ ਸਦ੍ਧਞ੍ਚ ਲੋਕਸ੍ਸ, ਅਭਿવਡ੍ਢੇਥ ਸਬ੍ਬਸੋ॥
‘‘ਗਿਹੀਨਮੁਪਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂ, ਨਿਚ੍ਚਮਾਮਿਸਦਾਨਤੋ।
ਕਰੋਥ ਧਮ੍ਮਦਾਨੇਨ, ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚੂਪਕਾਰਕਂ॥
‘‘ਸਮੁਸ੍ਸਯਥ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ, ਦੇਸਯਨ੍ਤਾ ਇਸਿਦ੍ਧਜਂ।
ਕਤਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ, ਪਰਤ੍ਥਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਥਾ’’ਤਿ॥
ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਦਿਸਾਸੁ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਉਰੁવੇਲਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਮਗ੍ਗੇ ਕਪ੍ਪਾਸਿਕવਨਸਣ੍ਡੇ ਤਿਂਸ ਭਦ੍ਦવਗ੍ਗਿਯਕੁਮਾਰੇ વਿਨੇਸਿ। ਤੇਸੁ ਯੋ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮਕੋ, ਸੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ, ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠੋ ਅਨਾਗਾਮੀ, ਏਕੋਪਿ ਅਰਹਾ વਾ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ વਾ ਨਾਹੋਸਿ। ਤੇਪਿ ਸਬ੍ਬੇ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਦਿਸਾਸੁ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਸਯਂ ਉਰੁવੇਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਡ੍ਢੁਡ੍ਢਾਨਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਉਰੁવੇਲਕਸ੍ਸਪਾਦਯੋ ਸਹਸ੍ਸਜਟਿਲਪਰਿવਾਰੇ ਤੇਭਾਤਿਕਜਟਿਲੇ ਦਮੇਤ੍વਾ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਭਾવੇਨ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਆਦਿਤ੍ਤਪਰਿਯਾਯਦੇਸਨਾਯ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੮; ਮਹਾવ॰ ੫੪) ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਅਰਹਨ੍ਤਸਹਸ੍ਸੇਨ ਭਗવਾ ਪਰਿવੁਤੋ ‘‘ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਰਾਜਗਹਨਗਰੂਪਚਾਰੇ ਲਟ੍ਠਿવਨੁਯ੍ਯਾਨਂ ਨਾਮ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਤੋ ਉਯ੍ਯਾਨਪਾਲਕੋ ਰਞ੍ਞੋ ਆਰੋਚੇਸਿ। ਰਾਜਾ – ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਆਗਤੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਦ੍વਾਦਸਨਹੁਤੇਹਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਦਸਬਲਂ ਘਨવਿવਰਗਤਮਿવ ਦਿવਸਕਰਂ
ਅਥ ਖੋ ਤੇਸਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਹਪਤਿਕਾਨਂ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਮਹਾਸਮਣੋ ਉਰੁવੇਲਕਸ੍ਸਪੇ
‘‘ਕਿਮੇવ ਦਿਸ੍વਾ ਉਰੁવੇਲવਾਸਿ, ਪਹਾਸਿ ਅਗ੍ਗਿਂ ਕਿਸਕੋવਦਾਨੋ।
ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਕਸ੍ਸਪ ਏਤਮਤ੍ਥਂ, ਕਥਂ ਪਹੀਨਂ ਤવ ਅਗ੍ਗਿਹੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਮਹਾવ॰ ੫੫)।
ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ –
‘‘ਰੂਪੇ ਚ ਸਦ੍ਦੇ ਚ ਅਥੋ ਰਸੇ ਚ, ਕਾਮਿਤ੍ਥਿਯੋ ਚਾਭਿવਦਨ੍ਤਿ ਯਞ੍ਞਾ।
ਏਤਂ ਮਲਨ੍ਤੀ ਉਪਧੀਸੁ ਞਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਯਿਟ੍ਠੇ ਨ ਹੁਤੇ ਅਰਞ੍ਜਿ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਮਹਾવ॰ ੫੫) –
ਇਮਂ ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਾવਕਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਾਦੇਸੁ ਸਿਰਸਾ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ – ‘‘ਸਤ੍ਥਾ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ, ਸਾવਕੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏਕਤਾਲਦ੍વਿਤਾਲ…ਪੇ॰… ਸਤ੍ਤਤਾਲਪ੍ਪਮਾਣਂ વੇਹਾਸਂ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਆਕਾਸਤੋ ਓਰੁਯ੍ਹ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ।
ਅਥ ਖੋ ਮਹਾਜਨੋ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਅਹੋ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ, ਏવਂ ਥਾਮਗਤਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ‘ਅਰਹਾ ਅਹ’ਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਉਰੁવੇਲਕਸ੍ਸਪੋਪਿ ਦਿਟ੍ਠਿਜਾਲਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੇਨ ਦਮਿਤੋ’’ਤਿ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਗੁਣਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾ – ‘‘ਨਾਹਮਿਦਾਨਿਯੇવ ਇਮਂ ਉਰੁવੇਲਕਸ੍ਸਪਂ ਦਮੇਮਿ, ਅਤੀਤੇਪਿ ਏਸ ਮਯਾ ਦਮਿਤੋਯੇવਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਥ ਖੋ ਸੋ ਮਹਾਜਨੋ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਿਰਸਿ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਏવਮਾਹ – ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਇਦਾਨਿ ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਏਸ ਮਹਾਨਾਰਦਕਸ੍ਸਪਜਾਤਕਂ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੧੧੫੩) ਕਥੇਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸੇਸਿ। ਤਤੋ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਰਾਜਾ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰੋ ਏਕਾਦਸਨਹੁਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ, ਏਕਨਹੁਤਂ ਉਪਾਸਕਤ੍ਤਂ ਪਟਿવੇਦੇਸਿ। ਰਾਜਾ ਸਰਣਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸ੍વਾਤਨਾਯ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇਨ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਾਮਿ।
ਪੁਨਦਿવਸੇ
‘‘ਆવਾਸਦਾਨਸ੍ਸ ਪਨਾਨਿਸਂਸਂ, ਕੋ ਨਾਮ વਤ੍ਤੁਂ, ਪੁਰਿਸੋ ਸਮਤ੍ਥੋ।
ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਬੁਦ੍ਧਾ ਪਨ ਲੋਕਨਾਥਾ, ਯੁਤ੍ਤੋ ਮੁਖਾਨਂ ਨਹੁਤੇਨ ਚਾਪਿ॥
‘‘ਆਯੁਞ੍ਚ
ਦਦਾਤਿ ਨਾਮਾਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੇ ਸੋ, ਯੋ ਦੇਤਿ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਨਰੋ વਿਹਾਰਂ॥
‘‘ਦਾਤਾ ਨਿવਾਸਸ੍ਸ ਨਿવਾਰਣਸ੍ਸ, ਸੀਤਾਦਿਨੋ ਜੀવਿਤੁਪਦ੍ਦવਸ੍ਸ।
ਪਾਲੇਤਿ ਆਯੁਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਯਸ੍ਮਾ, ਆਯੁਪ੍ਪਦੋ ਹੋਤਿ ਤਮਾਹੁ ਸਨ੍ਤੋ॥
‘‘ਅਚ੍ਚੁਣ੍ਹਸੀਤੇ
ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸੋ ਦੇਤਿ વਿਹਾਰਦਾਤਾ, ਬਲਞ੍ਚ વਣ੍ਣਂ ਪਟਿਭਾਨਮੇવ॥
‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੀਤੁਣ੍ਹਸਰੀਸਪਾ ਚ, વਾਤਾਤਪਾਦਿਪ੍ਪਭવਸ੍ਸ ਲੋਕੇ।
ਨਿવਾਰਣਾ ਨੇਕવਿਧਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਚਂ, ਸੁਖਪ੍ਪਦੋ ਹੋਤਿ વਿਹਾਰਦਾਤਾ॥
‘‘ਸੀਤੁਣ੍ਹવਾਤਾਤਪਡਂਸવੁਟ੍ਠਿ
ਯਸ੍ਮਾ ਨਿવਾਰੇਤਿ વਿਹਾਰਦਾਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੁਖਂ વਿਨ੍ਦਤਿ ਸੋ ਪਰਤ੍ਥ॥
‘‘ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਭવਭੋਗਹੇਤੁਂ, ਮਨੋਭਿਰਾਮਂ ਮੁਦਿਤੋ વਿਹਾਰਂ।
ਯੋ ਦੇਤਿ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣੋਦਿਤਾਨਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਦਦੋ ਨਾਮ ਪવੁਚ੍ਚਤੇ ਸੋ॥
‘‘ਪਹਾਯ ਮਚ੍ਛੇਰਮਲਂ ਸਲੋਭਂ, ਗੁਣਾਲਯਾਨਂ ਨਿਲਯਂ ਦਦਾਤਿ।
ਖਿਤ੍ਤੋવ ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਪਰੇਹਿ ਸਗ੍ਗੇ, ਯਥਾਭਤਂ ਜਾਯਤਿ વੀਤਸੋਕੋ॥
‘‘વਰੇ
ਦਦੇਯ੍ਯਨ੍ਨਪਾਨਞ੍ਚ વਤ੍ਥਞ੍ਚ ਨੇਸਂ, ਪਸਨ੍ਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚ ਨਿਚ੍ਚਂ॥
‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਮਹਾਰਾਜ ਭવੇਸੁ ਭੋਗੇ, ਮਨੋਰਮੇ ਪਚ੍ਚਨੁਭੁਯ੍ਯ ਭਿਯ੍ਯੋ।
વਿਹਾਰਦਾਨਸ੍ਸ ਫਲੇਨ ਸਨ੍ਤਂ, ਸੁਖਂ ਅਸੋਕਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛ ਪਚ੍ਛਾ’’ਤਿ॥
ਇਚ੍ਚੇવਂ ਮੁਨਿਰਾਜਾ ਨਰਰਾਜਸ੍ਸ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਸ੍ਸ વਿਹਾਰਦਾਨਾਨੁਮੋਦਨਂ ਕਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਪਰਮਦਸ੍ਸਨੀਯਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾਯ ਸੁવਣ੍ਣਰਸਸੇਕਪਿਞ੍ਛਰਾਨਿ વਿਯ ਨਗਰવਨવਿਮਾਨਾਦੀਨਿ ਕੁਰੁਮਾਨੋ ਅਨੋਪਮਾਯ ਬੁਦ੍ਧਲੀਲ਼ਾਯ ਅਨਨ੍ਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਸਿਰਿਯਾ વੇਲ਼ੁવਨਮਹਾવਿਹਾਰਮੇવ ਪਾવਿਸੀਤਿ।
‘‘ਅਕੀਲ਼ਨੇ વੇਲ਼ੁવਨੇ વਿਹਾਰੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਤਤ੍ਥ ਮਨੋਭਿਰਾਮੇ।
ਨਾਨਾવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਾਸਿ ਧੀਰੋ, વੇਨੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਸਮੁਦਿਕ੍ਖਮਾਨੋ’’॥
ਅਥੇવਂ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜਾ ‘‘ਪੁਤ੍ਤੋ ਮੇ ਛਬ੍ਬਸ੍ਸਾਨਿ ਦੁਕ੍ਕਰਕਾਰਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਮਾਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤવਰਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੋ ਰਾਜਗਹਂ ਪਤ੍વਾ વੇਲ਼ੁવਨਮਹਾવਿਹਾਰੇ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਮਹਾਮਚ੍ਚਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਏਹਿ, ਭਣੇ, ਪੁਰਿਸਸਹਸ੍ਸਪਰਿવਾਰੋ ਰਾਜਗਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਮ વਚਨੇਨ ‘ਪਿਤਾ વੋ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜਾ ਤਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ’ਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਂ ਮੇ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਏਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਪਟਿਸ੍ਸੁਣਿਤ੍વਾ ਪੁਰਿਸਸਹਸ੍ਸਪਰਿવਾਰੋ ਸਟ੍ਠਿਯੋਜਨਮਗ੍ਗਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨવੇਲਾਯ વਿਹਾਰਂ ਪਾવਿਸਿ। ਸੋ ‘‘ਤਿਟ੍ਠਤੁ ਤਾવ ਰਞ੍ਞਾ ਪਹਿਤਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਰਿਸਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਯਥਾਠਿਤੋવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਰਿਸਸਹਸ੍ਸੇਨ
ਅਥ ਰਾਜਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਮਮ વਚਨਂ ਕਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਬ੍ਬਰਾਜਬਲਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਉਦਾਯਿਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਸੋ ਕਿਰ ਰਞ੍ਞੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਸਾਧਕੋ ਅਮਚ੍ਚੋ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਿਕੋ ਅਤਿવਿਸ੍ਸਾਸਿਕੋ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਦਿવਸੇਯੇવ ਜਾਤੋ ਸਹਪਂਸੁਕੀਲ਼ਿਤੋ ਸਹਾਯੋ। ਅਥ ਨਂ ਰਾਜਾ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਤਾਤ ਉਦਾਯਿ, ਅਹਂ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ ਨવਪੁਰਿਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪੇਸੇਸਿਂ, ਏਕਪੁਰਿਸੋਪਿ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਾਸਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਆਰੋਚੇਤਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਦੁਜ੍ਜਾਨੋ ਖੋ ਪਨ ਮੇ ਜੀવਿਤਨ੍ਤਰਾਯੋ, ਅਹਂ ਜੀવਮਾਨੋવ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠੁਮਿਚ੍ਛਾਮਿ। ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸਿ ਮੇ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ? ਸੋ ‘‘ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਦੇવ, ਸਚੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤੁਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਤਾਤ, ਤ੍વਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਾ ਅਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਾ ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘ਸਾਧੁ, ਦੇવਾ’’ਤਿ ਰਞ੍ਞੋ ਸਾਸਨਂ ਆਦਾਯ ਰਾਜਗਹਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪੁਰਿਸਸਹਸ੍ਸੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਭਾવੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਫਗ੍ਗੁਨੀਪੁਣ੍ਣਮਾਸਿਯਂ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੇਮਨ੍ਤੋ, વਸਨ੍ਤਸਮਯੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਾ વਨਸਣ੍ਡਾ, ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕ੍ਖਮੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਕਾਲੋ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਞਾਤਿਸਙ੍ਗਹਂ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸਟ੍ਠਿਮਤ੍ਤਾਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਭਗવਤੋ ਕੁਲਨਗਰਂ ਗਮਨਤ੍ਥਾਯ ਗਮਨવਣ੍ਣਂ વਣ੍ਣੇਸਿ –
‘‘ਅਙ੍ਗਾਰਿਨੋ ਦਾਨਿ ਦੁਮਾ ਭਦਨ੍ਤੇ, ਫਲੇਸਿਨੋ ਛਦਨਂ વਿਪ੍ਪਹਾਯ।
ਤੇ ਅਚ੍ਚਿਮਨ੍ਤੋવ ਪਭਾਸਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਦੁਮਾ
ਰਤਨੁਜ੍ਜਲਮਣ੍ਡਪਸਨ੍ਨਿਭਾਸਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਗ੍ਗਾ ਕੁਸੁਮੇਹਿ ਭੂਸਿਤਾ, ਮਨੁਞ੍ਞਭੂਤਾ ਸੁਚਿਸਾਧੁਗਨ੍ਧਾ।
ਰੁਕ੍ਖਾ વਿਰੋਚਨ੍ਤਿ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਫਲੇਹਿਨੇਕੇਹਿ ਸਮਿਦ੍ਧਿਭੂਤਾ, વਿਚਿਤ੍ਤਰੁਕ੍ਖਾ ਉਭਤੋવਕਾਸੇ।
ਖੁਦ੍ਦਂ ਪਿਪਾਸਮ੍ਪਿ વਿਨੋਦਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਤਮਾਲਾ
ਰੁਕ੍ਖਾ વਿਰੋਚਨ੍ਤਿ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਰੋਚਮਾਨਾ ਫਲਪਲ੍ਲવੇਹਿ, ਸੁਸਜ੍ਜਿਤਾ વਾਸਨਿવਾਸਭੂਤਾ।
ਤੋਸੇਨ੍ਤਿ ਅਦ੍ਧਾਨਕਿਲਨ੍ਤਸਤ੍ਤੇ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਫੁਲ੍ਲਿਤਗ੍ਗਾ વਨਗੁਮ੍ਬਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਲਤਾ ਅਨੇਕਾ ਸੁવਿਰਾਜਮਾਨਾ।
ਤੋਸੇਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤੇ ਮਣਿਮਣ੍ਡਪਾવ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਲਤਾ ਅਨੇਕਾ ਦੁਮਨਿਸ੍ਸਿਤਾવ, ਪਿਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਹਿਤਾ વਧੂવ।
ਪਲੋਭਯਨ੍ਤੀ ਹਿ ਸੁਗਨ੍ਧਗਨ੍ਧਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਤਨੀਲਾਦਿਮਨੁਞ੍ਞવਣ੍ਣਾ
ਤੋਸੇਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਜੁਸ੍ਸਰਤਾ ਰਤੀਹਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਮਿਗਾ ਚ ਨਾਨਾ ਸੁવਿਰਾਜਮਾਨਾ, ਉਤ੍ਤੁਙ੍ਗਕਣ੍ਣਾ ਚ ਮਨੁਞ੍ਞਨੇਤ੍ਤਾ।
ਦਿਸਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਮਭਿਧਾવਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਮਨੁਞ੍ਞਭੂਤਾ ਚ ਮਹੀ ਸਮਨ੍ਤਾ, વਿਰਾਜਮਾਨਾ ਹਰਿਤਾવ ਸਦ੍ਦਲਾ।
ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਰੁਕ੍ਖਾ ਮੋਲ਼ਿਨਿવਲਙ੍ਕਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਸਜ੍ਜਿਤਾ ਮੁਤ੍ਤਮਯਾવ વਾਲੁਕਾ, ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਾ ਚਾਰੁਸੁਫਸ੍ਸਦਾਤਾ।
વਿਰੋਚਯਨ੍ਤੇવ ਦਿਸਾ ਸਮਨ੍ਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸਮਂ ਸੁਫਸ੍ਸਂ ਸੁਚਿਭੂਮਿਭਾਗਂ, ਮਨੁਞ੍ਞਪੁਪ੍ਫੋਦਯਗਨ੍ਧવਾਸਿਤਂ।
વਿਰਾਜਮਾਨਂ ਸੁਚਿਮਞ੍ਚ ਸੋਭਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਸਜ੍ਜਿਤਂ ਨਨ੍ਦਨਕਾਨਨਂવ, વਿਚਿਤ੍ਤਨਾਨਾਦੁਮਸਣ੍ਡਮਣ੍ਡਿਤਂ।
ਸੁਗਨ੍ਧਭੂਤਂ ਪવਨਂ ਸੁਰਮ੍ਮਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸਰਾ વਿਚਿਤ੍ਤਾ વਿવਿਧਾ ਮਨੋਰਮਾ, ਸੁਸਜ੍ਜਿਤਾ ਪਙ੍ਕਜਪੁਣ੍ਡਰੀਕਾ।
ਪਸਨ੍ਨਸੀਤੋਦਕਚਾਰੁਪੁਣ੍ਣਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਫੁਲ੍ਲਨਾਨਾવਿਧਪਙ੍ਕਜੇਹਿ
ਪਮੋਦਯਨ੍ਤੇવ ਨਰਾਮਰਾਨਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਫੁਲ੍ਲਪਙ੍ਕੇਰੁਹਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ, ਦਿਜਾ ਸਮਨ੍ਤਾ ਮਭਿਨਾਦਯਨ੍ਤਾ।
ਮੋਦਨ੍ਤਿ ਭਰਿਯਾਹਿ ਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਤੇ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਫੁਲ੍ਲਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਰਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਅਲੀ વਿਧਾવਨ੍ਤਿ વਿਕੂਜਮਾਨਾ।
ਮਧੁਮ੍ਹਿ ਗਨ੍ਧੋ વਿਦਿਸਂ ਪવਾਯਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਅਭਿਨ੍ਨਨਾਦਾ ਮਦવਾਰਣਾ ਚ, ਗਿਰੀਹਿ ਧਾવਨ੍ਤਿ ਚ વਾਰਿਧਾਰਾ।
ਸવਨ੍ਤਿ ਨਜ੍ਜੋ ਸੁવਿਰਾਜਿਤਾવ ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਗਿਰੀ ਸਮਨ੍ਤਾવ ਪਦਿਸ੍ਸਮਾਨਾ, ਮਯੂਰਗੀવਾ ਇવ ਨੀਲવਣ੍ਣਾ।
ਦਿਸਾ ਰਜਿਨ੍ਦਾવ વਿਰੋਚਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਮਯੂਰਸਙ੍ਘਾ ਗਿਰਿਮੁਦ੍ਧਨਸ੍ਮਿਂ, ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਨਾਰੀਹਿ ਸਮਙ੍ਗਿਭੂਤਾ।
ਕੂਜਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾਮਧੁਰਸ੍ਸਰੇਹਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁવਾਦਿਕਾ ਨੇਕਦਿਜਾ ਮਨੁਞ੍ਞਾ, વਿਚਿਤ੍ਤਪਤ੍ਤੇਹਿ વਿਰਾਜਮਾਨਾ।
ਗਿਰਿਮ੍ਹਿ ਠਤ੍વਾ ਅਭਿਨਾਦਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਫੁਲ੍ਲਪੁਪ੍ਫਾਕਰਮਾਭਿਕਿਣ੍ਣਾ
ਗਿਰੀ વਿਰੋਚਨ੍ਤਿ ਦਿਸਾ ਸਮਨ੍ਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਜਲਾਸਯਾ ਨੇਕਸੁਗਨ੍ਧਗਨ੍ਧਾ, ਸੁਰਿਨ੍ਦਉਯ੍ਯਾਨਜਲਾਸਯਾવ।
ਸવਨ੍ਤਿ ਨਜ੍ਜੋ ਸੁવਿਰਾਜਮਾਨਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਤਤਿਤ੍ਥੇਹਿ ਅਲਙ੍ਕਤਾ ਚ, ਮਨੁਞ੍ਞਨਾਨਾਮਿਗਪਕ੍ਖਿਪਾਸਾ।
ਨਜ੍ਜੋ વਿਰੋਚਨ੍ਤਿ ਸੁਸਨ੍ਦਮਾਨਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਜਲਾਸਯੇਸੁ, ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਾ ਚਾਰੁਸੁਗਨ੍ਧਰੁਕ੍ਖਾ।
વਿਭੂਸਿਤਗ੍ਗਾ ਸੁਰਸੁਨ੍ਦਰੀ ਚ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਗਨ੍ਧਨਾਨਾਦੁਮਜਾਲਕਿਣ੍ਣਂ
ਮਨੋਭਿਰਾਮਂ ਸਤਤਂ ਗਤੀਨਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਨਾਨਾਸੁਚਿਅਨ੍ਨਪਾਨਾ, ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾ ਸਾਦੁਰਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ।
ਪਥੇਸੁ ਗਾਮੇ ਸੁਲਭਾ ਮਨੁਞ੍ਞਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਰਾਜਿਤਾ ਆਸਿ ਮਹੀ ਸਮਨ੍ਤਾ, વਿਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਾ ਕੁਸੁਮਾਸਨਸ੍ਸ।
ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਗੋਪੇਹਿ ਅਲਙ੍ਕਤਾવ ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਸਦ੍ਧਾਦਿਗੁਣੇਹਿ
ਬਹੂਹਿ ਤਤ੍ਥੇવ ਜਨਾ ਸਮਨ੍ਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਰਆਰਾਮਸੁਪੋਕ੍ਖਰਞ੍ਞੋ, વਿਚਿਤ੍ਰਨਾਨਾਪਦੁਮੇਹਿ ਛਨ੍ਨਾ।
ਭਿਸੇਹਿ ਖੀਰਂવ ਰਸਂ ਪવਾਯਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਰਨੀਲਚ੍ਛਦਨੇਨਲਙ੍ਕਤਾ, ਮਨੁਞ੍ਞਰੁਕ੍ਖਾ ਉਭਤੋવਕਾਸੇ।
ਸਮੁਗ੍ਗਤਾ ਸਤ੍ਤਸਮੂਹਭੂਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਰਨੀਲਬ੍ਭਮਿવਾਯਤਂ વਨਂ, ਸੁਰਿਨ੍ਦਲੋਕੇ ਇવ ਨਨ੍ਦਨਂ વਨਂ।
ਸਬ੍ਬੋਤੁਕਂ ਸਾਧੁਸੁਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਭਞ੍ਜਸਂ ਯੋਜਨਯੋਜਨੇਸੁ, ਸੁਭਿਕ੍ਖਗਾਮਾ ਸੁਲਭਾ ਮਨੁਞ੍ਞਾ।
ਜਨਾਭਿਕਿਣ੍ਣਾ ਸੁਲਭਨ੍ਨਪਾਨਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਪਹੂਤਛਾਯੂਦਕਰਮ੍ਮਭੂਤਾ, ਨਿવਾਸਿਨਂ ਸਬ੍ਬਸੁਖਪ੍ਪਦਾਤਾ।
વਿਸਾਲਸਾਲਾ ਚ ਸਭਾ ਚ ਬਹੂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਤਨਾਨਾਦੁਮਸਣ੍ਡਮਣ੍ਡਿਤਾ, ਮਨੁਞ੍ਞਉਯ੍ਯਾਨਸੁਪੋਕ੍ਖਰਞ੍ਞੋ।
ਸੁਮਾਪਿਤਾ ਸਾਧੁਸੁਗਨ੍ਧਗਨ੍ਧਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਾਤੋ
ਦਿਸਾ ਚ ਸਬ੍ਬਾવ વਿਰੋਚਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਪਥੇ
ਨਭੇ ਚ ਸੂਰੋ ਮੁਦੁਕੋવ ਤਾਪੋ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਮਦਪ੍ਪਬਾਹਾ ਮਦਹਤ੍ਥਿਸਙ੍ਘਾ, ਕਰੇਣੁਸਙ੍ਘੇਹਿ ਸੁਕੀਲ਼ਯਨ੍ਤਿ।
ਦਿਸਾ વਿਧਾવਨ੍ਤਿ ਚ ਗਜ੍ਜਯਨ੍ਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਨਂ ਸੁਨੀਲਂ ਅਭਿਦਸ੍ਸਨੀਯਂ, ਨੀਲਬ੍ਭਕੂਟਂ ਇવ ਰਮ੍ਮਭੂਤਂ।
વਿਲੋਕਿਤਾਨਂ ਅਤਿવਿਮ੍ਹਨੀਯਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਸੁਦ੍ਧਮਬ੍ਭਂ ਗਗਨਂ ਸੁਰਮ੍ਮਂ, ਮਣਿਮਯੇਹਿ ਸਮਲਙ੍ਕਤਾવ।
ਦਿਸਾ ਚ ਸਬ੍ਬਾ ਅਤਿਰੋਚਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਗਨ੍ਧਬ੍ਬવਿਜ੍ਜਾਧਰਕਿਨ੍ਨਰਾ ਚ, ਸੁਗੀਤਿਯਨ੍ਤਾ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰੇਨ।
ਚਰਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪવਨੇ ਸੁਰਮ੍ਮੇ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਕਿਲੇਸਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਭਿਤਾਸਕੇਹਿ, ਤਪਸ੍ਸਿਸਙ੍ਘੇਹਿ ਨਿਸੇવਿਤਂ વਨਂ।
વਿਹਾਰਆਰਾਮਸਮਿਦ੍ਧਿਭੂਤਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸਮਿਦ੍ਧਿਨਾਨਾਫਲਿਨੋ
ਸਮਾਧਿਪੀਤਿਂ ਅਭਿવਡ੍ਢਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਨਿਸੇવਿਤਂ ਨੇਕਦਿਜੇਹਿ ਨਿਚ੍ਚਂ, ਗਾਮੇਨ ਗਾਮਂ ਸਤਤਂ વਸਨ੍ਤਾ।
ਪੁਰੇ ਪੁਰੇ ਗਾਮવਰਾ ਚ ਸਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਤ੍ਥਨ੍ਨਪਾਨਂ ਸਯਨਾਸਨਞ੍ਚ, ਗਨ੍ਧਞ੍ਚ ਮਾਲਞ੍ਚ વਿਲੇਪਨਞ੍ਚ।
ਤਹਿਂ ਸਮਿਦ੍ਧਾ ਜਨਤਾ ਬਹੂ ਚ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਪੁਞ੍ਞਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਬ੍ਬਯਸਗ੍ਗਪਤ੍ਤਾ, ਜਨਾ ਚ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੁਖਿਤਾ ਸਮਿਦ੍ਧਾ।
ਪਹੂਤਭੋਗਾ વਿવਿਧਾ વਸਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਨਭੇ ਚ ਅਬ੍ਭਾ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧવਣ੍ਣਾ, ਦਿਸਾ ਚ ਚਨ੍ਦੋ ਸੁવਿਰਾਜਿਤੋવ।
ਰਤ੍ਤਿਞ੍ਚ વਾਤੋ ਮੁਦੁਸੀਤਲੋ ਚ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਚਨ੍ਦੁਗ੍ਗਮੇ
ਪਿਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਭਿਮੋਦਯਨ੍ਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਰਂਸੀਹਿ ਨਭਂ વਿਰੋਚਿ, ਮਹੀ ਚ ਸਂਸੁਦ੍ਧਮਨੁਞ੍ਞવਣ੍ਣਾ।
ਦਿਸਾ ਚ ਸਬ੍ਬਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਰੂਪਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਦੂਰੇ
ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਗਨ੍ਧਗੁਣਤ੍ਥਿਕਾਨਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਰਂਸੀਹਿ વਿਲਿਮ੍ਪਿਤਾવ, ਮਹੀ ਸਮਨ੍ਤਾ ਕੁਸੁਮੇਨਲਙ੍ਕਤਾ।
વਿਰੋਚਿ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸੁਮਾਲਿਨੀવ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਕੁਚਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥੀਪਿ ਮਦੇਨ ਮਤ੍ਤਾ, વਿਚਿਤ੍ਤਪਿਞ੍ਛਾ ਚ ਦਿਜਾ ਸਮਨ੍ਤਾ।
ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਨਾਦਂ ਪવਨੇ ਸੁਰਮ੍ਮੇ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਪਥਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨਕ੍ਖਮਂ, ਇਦ੍ਧਞ੍ਚ ਰਟ੍ਠਂ ਸਧਨਂ ਸਭੋਗਂ।
ਸਬ੍ਬਤ੍ਥੁਤਂ ਸਬ੍ਬਸੁਖਪ੍ਪਦਾਨਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਨਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਸੁવਿਚਿਤ੍ਤਰੂਪਂ, ਸੁਮਾਪਿਤਂ ਨਨ੍ਦਨਕਾਨਨਂવ।
ਯਤੀਨ ਪੀਤਿਂ ਸਤਤਂ ਜਨੇਤਿ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਅਲਙ੍ਕਤਂ ਦੇવਪੁਰਂવ ਰਮ੍ਮਂ, ਕਪੀਲવਤ੍ਥੁਂ ਇਤਿ ਨਾਮਧੇਯ੍ਯਂ।
ਕੁਲਨਗਰਂ ਇਧ ਸਸ੍ਸਿਰਿਕਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਮਨੁਞ੍ਞਅਟ੍ਟਾਲવਿਚਿਤ੍ਤਰੂਪਂ, ਸੁਫੁਲ੍ਲਪਙ੍ਕੇਰੁਹਸਣ੍ਡਮਣ੍ਡਿਤਂ।
વਿਚਿਤ੍ਤਪਰਿਖਾਹਿ ਪੁਰਂ ਸੁਰਮ੍ਮਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘વਿਚਿਤ੍ਤਪਾਕਾਰਞ੍ਚ
ਮਨੁਞ੍ਞવੀਥਿ ਸੁਰਲੋਕਸਨ੍ਨਿਭਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਅਲਙ੍ਕਤਾ ਸਾਕਿਯਰਾਜਪੁਤ੍ਤਾ, વਿਰਾਜਮਾਨਾ વਰਭੂਸਨੇਹਿ।
ਸੁਰਿਨ੍ਦਲੋਕੇ ਇવ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਾ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਸੁਦ੍ਧੋਦਨੋ
ਬਲੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਹਤਾ ਮੁਨਿਨ੍ਦ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਨੇવਾਗਤਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨੇવ વਾਚਂ, ਸੋਕਾਭਿਭੂਤਂ ਨਰવੀਰਸੇਟ੍ਠਂ।
ਤੋਸੇਤੁਮਿਚ੍ਛਾਮਿ ਨਰਾਧਿਪਤ੍ਤਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਤਂਦਸ੍ਸਨੇਨਬ੍ਭੁਤਪੀਤਿਰਾਸਿ, ਉਦਿਕ੍ਖਮਾਨਂ ਦ੍વਿਪਦਾਨਮਿਨ੍ਦਂ।
ਤੋਸੇਹਿ ਤਂ ਮੁਨਿਨ੍ਦ ਗੁਣਸੇਟ੍ਠਂ, ਸਮਯੋ ਮਹਾવੀਰ ਅਙ੍ਗੀਰਸਾਨਂ॥
‘‘ਆਸਾਯ ਕਸ੍ਸਤੇ ਖੇਤ੍ਤਂ, ਬੀਜਂ ਆਸਾਯ વਪ੍ਪਤਿ।
ਆਸਾਯ વਾਣਿਜਾ ਯਨ੍ਤਿ, ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਧਨਹਾਰਕਾ।
ਯਾਯ ਆਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਾਮਿ, ਸਾ ਮੇ ਆਸਾ ਸਮਿਜ੍ਝਤੁ॥
‘‘ਨਾਤਿਸੀਤਂ
ਸਦ੍ਦਲਾ ਹਰਿਤਾ ਭੂਮਿ, ਏਸ ਕਾਲੋ ਮਹਾਮੁਨੀ’’ਤਿ॥
ਅਥ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ – ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਉਦਾਯਿ, ਗਮਨવਣ੍ਣਂ વਣ੍ਣੇਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਪਿਤਾ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨਮਹਾਰਾਜਾ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮੋ, ਕਰੋਥ ਞਾਤਕਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਉਦਾਯਿ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਞਾਤਿਸਙ੍ਗਹਂ, ਤੇਨ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਹਿ ਗਮਿਯવਤ੍ਤਂ ਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਥੇਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸਿ।
ਸਤ੍ਥਾ ਅਙ੍ਗਮਗਧવਾਸੀਨਂ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦਸਹਿ ਸਹਸ੍ਸੇਹਿ, ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁવਾਸੀਨਂ ਦਸਹਿ ਸਹਸ੍ਸੇਹੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹੇવ વੀਸਤਿਯਾ ਖੀਣਾਸવਭਿਕ੍ਖੁਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਰਾਜਗਹਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਯੋਜਨਂ ਯੋਜਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਦ੍વੀਹਿ ਮਾਸੇਹਿ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਪੁਰਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਸਾਕਿਯਾਪਿ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੇਯੇવ ਭਗવਤਿ – ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਞਾਤਿਸੇਟ੍ਠਂ ਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਭਗવਤੋ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ વੀਮਂਸਮਾਨਾ ‘‘ਨਿਗ੍ਰੋਧਸਕ੍ਕਸ੍ਸਾਰਾਮੋ ਰਮਣੀਯੋ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਂ ਪਟਿਜਗ੍ਗਨવਿਧਿਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਹਤ੍ਥਾ ਪਚ੍ਚੁਗ੍ਗਮਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਾਲਙ੍ਕਾਰੇਹਿ ਸਮਲਙ੍ਕਤਗਤ੍ਤਾ ਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਚੁਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਪੂਜਯਮਾਨਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਨਿਗ੍ਰੋਧਾਰਾਮਮੇવ ਅਗਮਂਸੁ।
ਤਤ੍ਰ ਭਗવਾ વੀਸਤਿਯਾ ਖੀਣਾਸવਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤવਰਬੁਦ੍ਧਾਸਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਸਾਕਿਯਾ
੩.
‘‘ਨ ਹੇਤੇ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਸਦੇવਮਾਨੁਸਾ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਯਂ ਕੀਦਿਸਕੋ ਨਰੁਤ੍ਤਮੋ।
ਇਦ੍ਧਿਬਲਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਞ੍ਚ ਕੀਦਿਸਂ, ਬੁਦ੍ਧਬਲਂ ਲੋਕਹਿਤਸ੍ਸ ਕੀਦਿਸਂ॥
੪.
‘‘ਨ
ਇਦ੍ਧਿਬਲਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਞ੍ਚ ਏਦਿਸਂ, ਬੁਦ੍ਧਬਲਂ ਲੋਕਹਿਤਸ੍ਸ ਏਦਿਸਂ॥
੫.
‘‘ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਦਸ੍ਸਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧਬਲਮਨੁਤ੍ਤਰਂ।
ਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਭੇ ਰਤਨਮਣ੍ਡਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਨ ਹੇਤੇ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਹਿ ਏਤੇ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਨ-ਕਾਰੋ ਪਟਿਸੇਧਤ੍ਥੋ। ਹਿ-ਕਾਰੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਮਮ ਞਾਤਿਆਦਯੋ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਮਯਾ ਬੁਦ੍ਧਬਲੇ ਚ ਇਦ੍ਧਿਬਲੇ ਚ ਅਨਾવਿਕਤੇ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਏਦਿਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਏਦਿਸਂ ਇਦ੍ਧਿਬਲ’’ਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਂ ਮਮ ਬੁਦ੍ਧਬਲਞ੍ਚ ਇਦ੍ਧਿਬਲਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦੇવਮਾਨੁਸਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੇવਾਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਸਹ ਦੇવੇਹੀਤਿ ਸਦੇવਾ। ਕੇ ਤੇ? ਮਾਨੁਸਾ, ਸਦੇવਾ ਏવ ਮਾਨੁਸਾ ਸਦੇવਮਾਨੁਸਾ। ਅਥ વਾ ਦੇવੋਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવੋ, ਸੁਦ੍ਧੋਦਨੋ ਰਾਜਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸਹ ਦੇવੇਨ ਰਞ੍ਞਾ ਸੁਦ੍ਧੋਦਨੇਨਾਤਿ ਸਦੇવਾ। ਮਾਨੁਸਾਤਿ ਞਾਤਿਮਾਨੁਸਾ, ਸਦੇવਾ ਸਸੁਦ੍ਧੋਦਨਾ ਮਾਨੁਸਾ ਸਦੇવਮਾਨੁਸਾ ਸਰਾਜਾਨੋ વਾ ਏਤੇ ਮਮ ਞਾਤਿਮਾਨੁਸਾ ਮਮ ਬਲਂ ਨ વਿਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਦੇવਾਪਿ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯੇવ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਦੇવਾ ਦੇવਨਟ੍ਠੇਨ ‘‘ਦੇવਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਦੇવਨਂ ਨਾਮ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੋ ਕੀਲ਼ਾਦਿ। ਅਥ વਾ ਦੇવਾ ਚ ਮਾਨੁਸਾ ਚ ਦੇવਮਾਨੁਸਾ, ਸਹ ਦੇવਮਾਨੁਸੇਹਿ ਸਦੇવਮਾਨੁਸਾ। ਕੇ ਤੇ? ਲੋਕਾਤਿ વਚਨਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮੇ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਨੁਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ
ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਹੀਨਂ ਮੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਬੁਦ੍ਧੋਸ੍ਮਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੯; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੬੩)।
ਇਧ ਪਨ ਕਤ੍ਤੁਕਾਰਕੇ ਬੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਅਧਿਗਤવਿਸੇਸੇਹਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਤ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧੋ। ਇਧ ਕਮ੍ਮਕਾਰਕੇ ਬੁਦ੍ਧਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਬੁਦ੍ਧਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਾ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਬੁਦ੍ਧવਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਦ੍ਦਸਤ੍ਥਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕੀਦਿਸਕੋਤਿ ਕੀਦਿਸੋ ਕਿਂਸਰਿਕ੍ਖਕੋ ਕਿਂਸਦਿਸੋ ਕਿਂવਣ੍ਣੋ ਕਿਂਸਣ੍ਠਾਨੋ ਦੀਘੋ વਾ ਰਸ੍ਸੋ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਨਰੁਤ੍ਤਮੋਤਿ ਇਦ੍ਧਿਬਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਜ੍ਝਨਂ ਇਦ੍ਧਿ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥੇਨ ਪਟਿਲਾਭਟ੍ਠੇਨ ਚ ਇਦ੍ਧਿ। ਅਥ વਾ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਤਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਇਦ੍ਧਾ વੁਦ੍ਧਾ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ
‘‘ਇਦ੍ਧਿਯੋਤਿ ਦਸ ਇਦ੍ਧਿਯੋ। ਕਤਮਾ ਦਸ? ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਇਦ੍ਧਿ, વਿਕੁਬ੍ਬਨਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਮਨੋਮਯਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਞਾਣવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਅਰਿਯਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਪੁਞ੍ਞવਤੋ ਇਦ੍ਧਿ, વਿਜ੍ਜਾਮਯਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਪਯੋਗਪਚ੍ਚਯਾ ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਇਦ੍ਧੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੧੦)।
ਤਾਸਂ ਇਦਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ – ਪਕਤਿਯਾ ਏਕੋ ਬਹੁਕਂ ਆવਜ੍ਜੇਤਿ, ਸਤਂ વਾ ਸਹਸ੍ਸਂ વਾ ਆવਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਞਾਣੇਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ ‘‘ਬਹੁਕੋ ਹੋਮੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੧੦) ਏવਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਇਦ੍ਧਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸਾਯਮਤ੍ਥੋ – ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਸਚੇ ਸਤਂ ਇਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਸਤਂ ਹੋਮਿ, ਸਤਂ ਹੋਮੀ’’ਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਪਰਿਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਂ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਪੁਨ ਆવਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹੇવ ਸਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਹਸ੍ਸਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
ਤਤ੍ਥ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸਤਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ વਾ ਸਹਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ વਾ, ਤਾਨਿ ਚ ਖੋ વਣ੍ਣવਸੇਨ, ਨੋ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਸੇਨ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਤਾਰਮ੍ਮਣਮੇવ, ਤਂ ਪਨ ਅਪ੍ਪਨਾਚਿਤ੍ਤਂ વਿਯ ਗੋਤ੍ਰਭੁਅਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਚਤੁਤ੍ਥਝਾਨਿਕਂ વਿਕੁਬ੍ਬਨਿਦ੍ਧਿ ਨਾਮ।
‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਇਮਮ੍ਹਾ ਕਾਯਾ ਅਞ੍ਞਂ ਕਾਯਂ ਅਭਿਨਿਮ੍ਮਿਨਾਤਿ ਰੂਪਿਂ ਮਨੋਮਯਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਿਂ ਅਹੀਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੧੪) ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਆਗਤਾ ਇਦ੍ਧਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸੇવ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਮਨੋਮਯਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮਨੋਮਯਿਦ੍ਧਿ ਨਾਮ।
ਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਤਙ੍ਖਣੇ વਾ ਤੇਨ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਪਟਿਲਭਿਤਬ੍ਬਅਰਹਤ੍ਤਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ વਿਸੇਸੋ ਞਾਣવਿਪ੍ਫਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਬਾਕੁਲਸ੍ਸ ਚ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਂਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਚ ਞਾਣવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ, ਤੇਸਂ વਤ੍ਥੁ ਚੇਤ੍ਥ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੨੬)।
ਸਮਾਧਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾ ਤਙ੍ਖਣੇ વਾ ਸਮਥਾਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ વਿਸੇਸੋ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ (ਉਦਾ॰ ੩੪), ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਞ੍ਜੀવਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੦੭), ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਖਾਣੁਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਖਾਣੁਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਤ੍ਥੇਰવਤ੍ਥੁ), ਉਤ੍ਤਰਾਯ ਉਪਾਸਿਕਾਯ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧਿ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਉਤ੍ਤਰਾਉਪਾਸਿਕਾવਤ੍ਥੁ; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੬੨), ਸਾਮਾવਤਿਯਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯ ਸਮਾਧਿવਿਪ੍ਫਾਰਾ ਇਦ੍ਧੀਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਸਾਮਾવਤੀવਤ੍ਥੁ; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੨੬੦-੨੬੧) ਤੇਸਂ વਤ੍ਥੂਨੇਤ੍ਥ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਗਨ੍ਥવਿਤ੍ਥਾਰਦੋਸਪਰਿਹਾਰਤ੍ਥਂ ਪਨ ਮਯਾ ਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਾਨਿ।
ਕਤਮਾ ਅਰਿਯਾ ਇਦ੍ਧਿ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਚੇ ਆਕਙ੍ਖਤਿ ‘‘ਪਟਿਕ੍ਕੂਲੇ ਅਪ੍ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਸਞ੍ਞੀ ਅਰਿਯਾ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ।
ਕਤਮਾ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਾ ਇਦ੍ਧਿ? ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਪਕ੍ਖੀਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਦੇવਾਨਂ ਪਠਮਕਪ੍ਪਿਕਾਨਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਏਕਚ੍ਚਾਨਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਾ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਕਤਮਾ ਪੁਞ੍ਞવਤੋ ਇਦ੍ਧਿ? ਰਾਜਾ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ વੇਹਾਸਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਨਿਯਾ ਸੇਨਾਯ। ਜਟਿਲਕਸ੍ਸ ਗਹਪਤਿਸ੍ਸ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥੋ ਸੁવਣ੍ਣਪਬ੍ਬਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਪੁਞ੍ਞવਤੋ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਘੋਸਕਸ੍ਸ ਗਹਪਤਿਨੋ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਕੁਮ੍ਭਘੋਸਕਸੇਟ੍ਠਿવਤ੍ਥੁ) ਸਤ੍ਤਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਮਾਰਣਤ੍ਥਾਯ ਉਪਕ੍ਕਮੇ ਕਤੇਪਿ ਅਰੋਗਭਾવੋ ਪੁਞ੍ਞવਤੋ ਇਦ੍ਧਿ। ਮੇਣ੍ਡਕਸੇਟ੍ਠਿਸ੍ਸ (ਧ॰ ਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.ਮੇਣ੍ਡਕਸੇਟ੍ਠਿવਤ੍ਥੁ) ਅਟ੍ਠਕਰੀਸਮਤ੍ਤੇ ਪਦੇਸੇ ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯਾਨਂ ਮੇਣ੍ਡਕਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਪੁਞ੍ਞવਤੋ ਇਦ੍ਧਿ।
ਕਤਮਾ વਿਜ੍ਜਾਮਯਾ ਇਦ੍ਧਿ? વਿਜ੍ਜਾਧਰਾ વਿਜ੍ਜਂ ਪਰਿਜਪ੍ਪਿਤ੍વਾ વੇਹਾਸਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਆਕਾਸੇ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖੇ ਹਤ੍ਥਿਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… વਿવਿਧਮ੍ਪਿ ਸੇਨਾਬ੍ਯੂਹਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੀਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੧੮)। ਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ વਿਜ੍ਜਾਮਯਾ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਤਂ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਪਯੋਗਪਚ੍ਚਯਾ ਇਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਇਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦਸવਿਧਾਯ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਬਲਂ ਇਦ੍ਧਿਬਲਂ ਨਾਮ, ਇਦਂ ਮਯ੍ਹਂ ਇਦ੍ਧਿਬਲਂ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੩੭੫ ਆਦਯੋ)।
ਪਞ੍ਞਾਬਲਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਗੁਣવਿਸੇਸਦਾਯਕਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਏਤੇ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਛਨ੍ਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਬਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਬਲਂ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੋ, ਦਸਬਲਞਾਣਾਨਿ વਾ। ਤਤ੍ਥ ਦਸਬਲਞਾਣਾਨਿ ਨਾਮ ਠਾਨਾਟ੍ਠਾਨਞਾਣਂ, ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਾਨਨਞਾਣਂ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਪਟਿਪਦਾਞਾਣਂ, ਅਨੇਕਧਾਤੁਨਾਨਾਧਾਤੁਲੋਕਜਾਨਨਞਾਣਂ, ਨਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕਞਾਣਂ, ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਂ, ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਸਮਾਧਿਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸવੋਦਾਨવੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਂ, ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਂ, ਚੁਤੂਪਪਾਤਞਾਣਂ, ਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਦਸ। ਇਮੇਸਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਞਾਣਾਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ ਬੁਦ੍ਧਬਲਨ੍ਤਿ। ਏਦਿਸਨ੍ਤਿ ਈਦਿਸਂ, ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ।
ਹਨ੍ਦਾਤਿ વવਸ੍ਸਗ੍ਗਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਅਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਮਮ ਞਾਤਕਾ ਬੁਦ੍ਧਬਲਂ વਾ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ વਾ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਸ੍ਸਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਯ੍ਯਂ। ‘‘ਦਸ੍ਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਬੁਦ੍ਧਬਲਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવਂ, ਬੁਦ੍ਧਞਾਣવਿਸੇਸਂ વਾ। ਅਨੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਰਂ। ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ ਚਙ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮਾਪਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਮਾਪੇਯ੍ਯਂ। ‘‘ਚਙ੍ਕਮਨਂ ਮਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਨਭੇਤਿ ਆਕਾਸੇ। ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਣ੍ਡਿਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਰਤਿਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਰਤਨੇਹਿ ਮੁਤ੍ਤਾ-ਮਣਿ-વੇਲ਼ੁਰਿਯ-ਸਙ੍ਖ-ਸਿਲਾ-ਪવਾਲ਼-ਰਜਤ-ਸੁવਣ੍ਣ-ਮਸਾਰਗਲ੍ਲ-ਲੋਹਿਤਙ੍ਕੇਹਿ
ਅਥੇવਂ ਭਗવਤਾ ਚਿਨ੍ਤਿਤਮਤ੍ਤੇ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼વਾਸਿਨੋ ਭੁਮ੍ਮਾਦਯੋ ਦੇવਾ ਪਮੁਦਿਤਹਦਯਾ ਸਾਧੁਕਾਰਮਦਂਸੁ। ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੇਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਕੇਹਿ –
੬.
‘‘ਭੁਮ੍ਮਾ
ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤਾ ਯੇਪਿ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ, ਆਨਨ੍ਦਿਤਾ વਿਪੁਲਮਕਂਸੁ ਘੋਸ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
ਆਦਿਗਾਥਾਯੋ ਠਪਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
ਤਤ੍ਥ ਭੁਮ੍ਮਾਤਿ ਭੁਮ੍ਮਟ੍ਠਾ, ਪਾਸਾਣਪਬ੍ਬਤવਨਰੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਠਿਤਾ। ਮਹਾਰਾਜਿਕਾਤਿ ਮਹਾਰਾਜਪਕ੍ਖਿਕਾ। ਭੁਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਆਕਾਸਟ੍ਠਕਦੇવਤਾ, ਤਤੋ ਅਬ੍ਭવਲਾਹਕਾ ਦੇવਤਾ, ਤਤੋ ਉਣ੍ਹવਲਾਹਕਾ ਦੇવਤਾ, ਤਤੋ ਸੀਤવਲਾਹਕਾ ਦੇવਤਾ, ਤਤੋ વਸ੍ਸવਲਾਹਕਾ ਦੇવਤਾ, ਤਤੋ વਾਤવਲਾਹਕਾ ਦੇવਤਾ, ਤਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ, ਤਤੋ ਤਾવਤਿਂਸਾ, ਤਤੋ ਯਾਮਾ, ਤਤੋ ਤੁਸਿਤਾ, ਤਤੋ ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤੀ, ਤਤੋ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀ, ਤਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ, ਤਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਪੁਰੋਹਿਤਾ, ਤਤੋ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ, ਤਤੋ ਪਰਿਤ੍ਤਾਭਾ, ਤਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਭਾ, ਤਤੋ ਆਭਸ੍ਸਰਾ, ਤਤੋ ਪਰਿਤ੍ਤਸੁਭਾ, ਤਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਣਸੁਭਾ, ਤਤੋ ਸੁਭਕਿਣ੍ਹਾ, ਤਤੋ વੇਹਪ੍ਫਲਾ, ਤਤੋ ਅવਿਹਾ, ਤਤੋ ਅਤਪ੍ਪਾ, ਤਤੋ ਸੁਦਸ੍ਸਾ, ਤਤੋ ਸੁਦਸ੍ਸੀ, ਤਤੋ ਅਕਨਿਟ੍ਠਾ ਦੇવਤਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਦ੍ਦਂ ਅਕਂਸੁ। ਅਸਞ੍ਞਿਨੋ ਚ ਅਰੂਪਾવਚਰਸਤ੍ਤੇ ਚ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੋਤਾਯਤਨਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਨਾਗਾਦਯੋ ਪੀਤਿવਸਂ ਗਤਹਦਯਾ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਸਦ੍ਦਮਕਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਨਨ੍ਦਿਤਾਤਿ ਪਮੁਦਿਤਹਦਯਾ, ਸਞ੍ਜਾਤਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਾ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪੁਲਨ੍ਤਿ ਪੁਥੁਲਂ।
ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਚਿਨ੍ਤਿਤਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਓਦਾਤਕਸਿਣਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ – ‘‘ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਆਲੋਕੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ
੭.
‘‘ਓਭਾਸਿਤਾ ਚ ਪਥવੀ ਸਦੇવਕਾ, ਪੁਥੂ ਚ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਾ ਅਸਂવੁਤਾ।
ਤਮੋ ਚ ਤਿਬ੍ਬੋ વਿਹਤੋ ਤਦਾ ਅਹੁ, ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਚ੍ਛੇਰਕਂ ਪਾਟਿਹੀਰ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਓਭਾਸਿਤਾਤਿ ਪਕਾਸਿਤਾ। ਪਥવੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਪਥવੀ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ – ਕਕ੍ਖਲ਼ਪਥવੀ, ਸਸਮ੍ਭਾਰਪਥવੀ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਪਥવੀ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਥવੀਤਿ। ਤਾਸੁ ‘‘ਕਤਮਾ ਚਾવੁਸੋ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾ ਪਥવੀਧਾਤੁ? ਯਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਕਕ੍ਖਲ਼ਂ ਖਰਿਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੧੭੩) વੁਤ੍ਤਾ ਅਯਂ ਕਕ੍ਖਲ਼ਪਥવੀ ਨਾਮ। ‘‘ਯੋ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਥવਿਂ ਖਣੇਯ੍ਯ વਾ ਖਣਾਪੇਯ੍ਯ વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੮੫) વੁਤ੍ਤਾ ਸਸਮ੍ਭਾਰਪਥવੀ, ਯੇ ਚ ਕੇਸਾਦਯੋ વੀਸਤਿ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ, ਅਯੋਲੋਹਾਦਯੋ ਚ ਬਾਹਿਰਾ; ਸਾਪਿ વਣ੍ਣਾਦੀਹਿ ਸਮ੍ਭਾਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਥવੀਤਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਪਥવੀ ਨਾਮ। ‘‘ਪਥવੀਕਸਿਣਮੇਕੋ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬੦) ਨਿਮਿਤ੍ਤਪਥવੀ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਪਥવੀ’’ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਪਥવੀਕਸਿਣਝਾਨਲਾਭੀ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਆਗਮਨવਸੇਨ ‘‘ਪਥવੀਦੇવੋ’’ਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਆਪੋ ਚ ਦੇવਾ ਪਥવੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੪੦) ਅਯਂ ਸਮ੍ਮੁਤਿਪਥવੀ, ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਥવੀ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਧ ਪਨ ਸਸਮ੍ਭਾਰਪਥવੀ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨ ਪਥવੀવਾਰવਣ੍ਣਨਾ)।
ਸਦੇવਕਾਤਿ ਸਦੇવਲੋਕਾ। ‘‘ਸਦੇવਤਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ ਅਤ੍ਥਿ ਚੇ ਸੁਨ੍ਦਰਤਰਂ, ਸਦੇવਕੋ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ ਓਭਾਸਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਥੂਤਿ ਬਹੂ। ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਾਤਿ ਅਸੁਰਕਾਯਨਰਕਾਨਮੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਤਾ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਏਕਾ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਾ ਹੋਤਿ, ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਕਟਚਕ੍ਕਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਆਹਚ੍ਚ ਠਿਤਾਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਓਕਾਸੋ વਿਯ ਏਕੇਕੋ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯੋ, ਪਰਿਮਾਣਤੋ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ। ਅਸਂવੁਤਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾ। ਤਮੋ ਚਾਤਿ ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ। ਤਿਬ੍ਬੋਤਿ ਬਹਲੋ ਘਨੋ। ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾਲੋਕਾਭਾવਤੋ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਧਕਾਰੋવ ਹੋਤਿ। વਿਹਤੋਤਿ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤੋ। ਤਦਾਤਿ ਯਦਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਕਾਰੁਞ੍ਞਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਕਰਣਤ੍ਥਂ ਆਲੋਕਂ ਫਰਿ, ਤਦਾ ਸੋ ਤਮੋ ਤਿਬ੍ਬੋ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਾਸੁ ਠਿਤੋ, વਿਹਤੋ વਿਦ੍ਧਸ੍ਤੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਚ੍ਛੇਰਕਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਛਰਾਪਹਰਣਯੋਗ੍ਗਂ, વਿਮ੍ਹਯવਸੇਨ ਅਙ੍ਗੁਲੀਹਿ ਪਹਰਣਯੋਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਾਟਿਹੀਰਨ੍ਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਹਰਣਤੋ ਪਾਟਿਹੀਰਂ। ਪਟਿਹਰਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨੋਪਗਤਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਚ੍ਛੇਰਕਂ ਪਾਟਿਹੀਰਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦੇવਾ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਾਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਪਿ ਚ ਤਂ ਭਗવਤੋ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਰਮਪ੍ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਅਗਮਂਸੂਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਇਤਰਥਾ ਨ ਪੁਬ੍ਬੇਨ વਾ ਪਰਂ, ਨ ਪਰੇਨ વਾ ਪੁਬ੍ਬਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
ਇਦਾਨਿ
੮.
‘‘ਸਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਰਕ੍ਖਸੇ,
ਆਭਾ ਉਲ਼ਾਰਾ વਿਪੁਲਾ ਅਜਾਯਥ।
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਪਰਸ੍ਮਿਞ੍ਚੋਭਯਸ੍ਮਿਂ,
ਅਧੋ ਚ ਉਦ੍ਧਂ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ – ਅਯਂ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਦੇવਾਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤਿਦੇવਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦੇવਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਦੇવਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਦੇવਾ ਇਧ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਦੇવਾ ਚ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਰਕ੍ਖਸਾ ਚ ਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਰਕ੍ਖਸਾ। ਸਹ ਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਰਕ੍ਖਸੇਹੀਤਿ ਸਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਰਕ੍ਖਸੋ। ਕੋ ਪਨ ਸੋ? ਲੋਕੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਰਕ੍ਖਸੇ ਲੋਕੇ। ਆਭਾਤਿ ਆਲੋਕੋ। ਉਲ਼ਾਰਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਯਂ ਉਲ਼ਾਰ-ਸਦ੍ਦੋ ਮਧੁਰਸੇਟ੍ਠવਿਪੁਲਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਉਲ਼ਾਰਾਨਿ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਾਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੬੬) ਮਧੁਰੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਉਲ਼ਾਰਾਯ ਖੋ ਪਨ ਭવਂ વਚ੍ਛਾਯਨੋ ਪਸਂਸਾਯ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਪਸਂਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੮) ਸੇਟ੍ਠੇ। ‘‘ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਨੁਭਾવਂ ਅਪ੍ਪਮਾਣੋ ਉਲ਼ਾਰੋ ਓਭਾਸੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੦੧) વਿਪੁਲੇ। ਸ੍વਾਯਂ ਇਧ ਸੇਟ੍ਠੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੪੨; વਿ॰ વ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧)। વਿਪੁਲਾਤਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾ। ਅਜਾਯਥਾਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ ਉਦਪਾਦਿ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍ਥ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਪਰਸ੍ਮਿਞ੍ਚਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਚ ਪਰਸ੍ਮਿਂ ਦੇવਲੋਕੇ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਭਯਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਤਦੁਭਯਸ੍ਮਿਂ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਦੀਸੁ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਧੋ ਚਾਤਿ ਅવੀਚਿਆਦੀਸੁ ਨਿਰਯੇਸੁ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਭવਗ੍ਗਤੋਪਿ ਉਦ੍ਧਂ ਅਜਟਾਕਾਸੇਪਿ। ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਤਿ ਤਿਰਿਯਤੋਪਿ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ। વਿਤ੍ਥਤਨ੍ਤਿ વਿਸਟਂ। ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਲੋਕਞ੍ਚ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਤਨ੍ਤਿ ਤਿਰਿਯਤੋ વਿਤ੍ਥਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ ਪਦੇਸਂ ਆਭਾ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਥ ਭਗવਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਆਲੋਕਫਰਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਆવਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਕਾਸਮਬ੍ਭੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਞਾਤੀਨਂ ਸੀਸੇਸੁ ਪਾਦਪਂਸੁਂ ਓਕਿਰਮਾਨੋ વਿਯ ਮਹਤਿਯਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਸਾਯ ਮਜ੍ਝੇ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੬) –
‘‘ਕਤਮਂ
‘‘ਭਗવਾ ਚਙ੍ਕਮਤਿ, ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ વਾ ਸੇਯ੍ਯਂ વਾ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਭਗવਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਚਙ੍ਕਮਤਿ વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ વਾ ਸੇਯ੍ਯਂ વਾ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਭਗવਾ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਚਙ੍ਕਮਤਿ વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਾ ਸੇਯ੍ਯਂ વਾ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਭਗવਾ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਚਙ੍ਕਮਤਿ વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ વਾ। ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਚਙ੍ਕਮਤਿ, ਭਗવਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ વਾ ਸੇਯ੍ਯਂ વਾ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਭਗવਾ ਚਙ੍ਕਮਤਿ વਾ ਨਿਸੀਦਤਿ વਾ ਸੇਯ੍ਯਂ વਾ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਭਗવਾ ਚਙ੍ਕਮਤਿ વਾ
ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਤੇਜੋਕਸਿਣਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਉਪਰਿਮਕਾਯਤੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਆਪੋਕਸਿਣਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯਤੋ ਉਦਕਧਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਨ ਉਦਕਧਾਰਾਯ ਪવਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਉਦਕਧਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ, ‘‘ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯਤੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਉਪਰਿਮਕਾਯਤੋ ਉਦਕਧਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਸੇવ ਨਯੋ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਉਦਕਧਾਰਾਯ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸੋવ ਅਹੋਸਿ। ਤਥਾ ਉਦਕਧਾਰਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ। ਰਸ੍ਮੀਸੁ ਪਨ ਦੁਤਿਯਾ ਦੁਤਿਯਾ ਰਸ੍ਮਿ ਪੁਰਿਮਾਯ ਪੁਰਿਮਾਯ ਯਮਕਾ વਿਯ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਾਮ
ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਯਮਕਪਾਟਿਹੀਰੇ ਕਯਿਰਮਾਨੇ ਸਕਲਸ੍ਸਾਪਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸ੍ਸ ਅਲਙ੍ਕਾਰਕਰਣਕਾਲੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
੯.
‘‘ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ ਅਨਧਿવਰੋ વਿਨਾਯਕੋ, ਸਤ੍ਥਾ ਅਹੂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪੂਜਿਤੋ।
ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣੋ, ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਅਚ੍ਛੇਰਕਂ ਪਾਟਿਹੀਰ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਉਤ੍ਤਮੋ ਪવਰੋ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਉਤ੍ਤਮੋ ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ। ਸਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਹਿ ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਾਮਂ, ਤੇਨ ਦਸਬਲਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਤ੍ਤੇਨ ਸੇਟ੍ਠੋ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਸਤ੍ਤੋ ਉਤ੍ਤਮੋਤਿ વਾ ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਉਤ੍ਤਮ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਨਿਪਾਤਪਾਠਤੋ। ਨ ਪਨੇਸ ਭੇਦੋ ਅਨਿਯਮਤੋ ਬਹੁਲવਚਨਤੋ ਚ ਨਰੁਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੁਤ੍ਤਮਨਰવਰਾਦਿ-ਸਦ੍ਦਾ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਸਤ੍ਤਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਇਧਾਪਿ ਚ ਉਤ੍ਤਮ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਨਿਪਾਤੋ ਭવਤਿ। ਉਤ੍ਤਮਸਤ੍ਤੋਤਿ વਿਸੇਸਨਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਨਿਪਾਤਪਾਠਤੋ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਗੂ ਪਦ੍ਧਗੂ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਯਾਤਿ ਨਾਯਂ ਦੋਸੋ। ਉਭਯવਿਸੇਸਨਤੋ વਾ ਆਹਿਤਗ੍ਗਿਆਦਿਪਾਠੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। વਿਨਾਯਕੋਤਿ ਬਹੂਹਿ વਿਨਯਨੂਪਾਯੇਹਿ ਸਤ੍ਤੇ વਿਨੇਤਿ ਦਮੇਤੀਤਿ વਿਨਾਯਕੋ। ਸਤ੍ਥਾਤਿ ਅਹੂਤਿ ਅਹੋਸਿ। ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪੂਜਿਤੋਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਦਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੀਤਿ ਦੇવਾ। ਮਨਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਦੇવਾ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਮਹਾਨੁਭਾવੋਤਿ ਮਹਤਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤੇਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾ ਏਕੇਕਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਸਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਕਰੇਯ੍ਯੁਂ ਏਤ੍ਤਕੇਹਿ ਜਨੇਹਿ ਕਤਕਮ੍ਮਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਸਯਮੇવ ਏਕਕੋ ਸਤਗੁਣਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤਪੁਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਸਤੇਨ ਸਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਏਕੇਕਲਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯੋ ਕੋਚਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਤਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ। ਦਸ੍ਸੇਸੀਤਿ
ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਆਕਾਸੇ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਚਾਰਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਕੂਲਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ਆਕਾਸੇ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼વਿਤ੍ਥਤਂ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯਂ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
੧੦.
‘‘ਸੋ ਯਾਚਿਤੋ ਦੇવવਰੇਨ ਚਕ੍ਖੁਮਾ, ਅਤ੍ਥਂ ਸਮੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਤਦਾ ਨਰੁਤ੍ਤਮੋ।
ਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪਯਿ ਲੋਕਨਾਯਕੋ, ਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਂ ਸਬ੍ਬਰਤਨਨਿਮ੍ਮਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਿ ਸੋ ਸਤ੍ਥਾ। ਯਾਚਿਤੋਤਿ ਪਠਮਮੇવ ਅਟ੍ਠਮੇ ਸਤ੍ਤਾਹੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਯਾਚਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੇવવਰੇਨਾਤਿ ਸਹਮ੍ਪਤਿਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ। ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁ, ਸਮવਿਸਮਂ વਿਭਾવਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁ ਦੁવਿਧਂ – ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ, ਮਂਸਚਕ੍ਖੂਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ – ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ, ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ, ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੂਤਿ। ਤੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਞ੍ਚੇવ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਞ੍ਚ, ਯਂ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੩; ੨.੩੩੯; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨; ਮਹਾવ॰ ੯) ਆਗਤਂ। ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ਆਲੋਕવਡ੍ਢਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਭਿਞ੍ਞਾਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞਾਣਂ, ਯਂ ‘‘ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੮, ੨੮੪, ੩੮੫, ੪੩੨; ੨.੩੪੧; ੩.੮੨, ੨੬੧; ਮਹਾવ॰ ੧੦) ਆਗਤਂ। ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦਿ, ਞਾਣਂ ਉਦਪਾਦੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੨; ਮਹਾવ॰ ੧੫; ਕਥਾ॰ ੪੦੫; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੩੦) ਏਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਦਿਞਾਣਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੂਤਿ ਆਗਤਂ।
ਮਂਸਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਞ੍ਚ ਪਟਿਚ੍ਚ ਰੂਪੇ ਚਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੦੪, ੪੦੦; ੩.੪੨੧, ੪੨੫-੪੨੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੪੩; ੪.੬੦; ਕਥਾ॰ ੪੬੫, ੪੬੭) ਏਤ੍ਥ ਪਸਾਦਮਂਸਚਕ੍ਖੁ વੁਤ੍ਤਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੨੧੩)। ਤਂ ਪਨ ਦੁવਿਧਂ – ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੂਤਿ। ਤੇਸੁ ਯ੍વਾਯਂ ਅਕ੍ਖਿਕੂਪਕੇ ਅਕ੍ਖਿਪਤ੍ਤਕੇਹਿ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਮਂਸਪਿਣ੍ਡੋ ਯਤ੍ਥ ਚਤਸ੍ਸੋ ਧਾਤੁਯੋ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੋਜਾ ਸਮ੍ਭવੋ ਜੀવਿਤਂ ਭਾવੋ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦੋ ਕਾਯਪਸਾਦੋਤਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਯਂ ਪਨ ਸੇਤਮਣ੍ਡਲਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਨ ਕਣ੍ਹਮਣ੍ਡਲੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੇ ਦਿਟ੍ਠਮਣ੍ਡਲੇ ਸਨ੍ਨਿવਿਟ੍ਠਂ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਂ ਪਸਾਦਮਤ੍ਤਂ, ਇਦਂ ਪਸਾਦਚਕ੍ਖੁ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਪਨੇਤਾਨਿ ਏਕવਿਧਾਨਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਸਙ੍ਖਤਤੋ, ਦੁવਿਧਾਨਿ ਸਾਸવਾਨਾਸવਤੋ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤੋ, ਤਿવਿਧਾਨਿ ਭੂਮਿਤੋ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਤ੍ਤਿਕਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਨਿ ਏਕਨ੍ਤਪਰਿਤ੍ਤਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿਯਤਾਰਮ੍ਮਣਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧਾਨਿ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰੂਪਸਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣਾਨਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ, ਛਬ੍ਬਿਧਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖਾਦਿવਸੇਨ। ਇਚ੍ਚੇવਮੇਤਾਨਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਿ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਅਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਭਗવਾ ਚਕ੍ਖੁਮਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਤ੍ਥਂ ਸਮੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾਤਿ ਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ, ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਹਿਤਤ੍ਥਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਉਪਧਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਮਾਪਯੀਤਿ ਮਾਪੇਸਿ। ਲੋਕਨਾਯਕੋਤਿ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਾਭਿਮੁਖਂ ਲੋਕਂ ਨਯਤੀਤਿ ਲੋਕਨਾਯਕੋ। ਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ, ਪਰਿਯੋਸਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਰਤਨਨਿਮ੍ਮਿਤਨ੍ਤਿ ਦਸવਿਧਰਤਨਮਯਂ।
ਇਦਾਨਿ
੧੧.
‘‘ਇਦ੍ਧੀ ਚ ਆਦੇਸਨਾਨੁਸਾਸਨੀ, ਤਿਪਾਟਿਹੀਰੇ ਭਗવਾ વਸੀ ਅਹੁ।
ਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪਯਿ ਲੋਕਨਾਯਕੋ, ਸੁਨਿਟ੍ਠਿਤਂ ਸਬ੍ਬਰਤਨਨਿਮ੍ਮਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ – વੁਤ੍ਤਂ।
ਤਤ੍ਥ ਇਦ੍ਧੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਨਾਮ। ਤਂ ਪਨ ਏਕੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਬਹੁਧਾ ਹੋਤਿ, ਬਹੁਧਾਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਏਕੋ ਹੋਤੀਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੭; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੧੦)। ਆਦੇਸਨਾਤਿ ਪਰਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਚਾਰਂ ਞਤ੍વਾ ਕਥਨਂ ਆਦੇਸਨਾਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ, ਤਂ ਸਾવਕਾਨਞ੍ਚ ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਸਤਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ। ਅਨੁਸਾਸਨੀਤਿ ਅਨੁਸਾਸਨਿਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਕੂਲਮੋવਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ਏਤਾਨਿ ਤੀਣਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਇਦ੍ਧਿਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨਿਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਸ੍ਸ ਆਚਿਣ੍ਣਂ, ਆਦੇਸਨਾਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨਿਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਸ੍ਸ, ਅਨੁਸਾਸਨਿਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਤਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ। ਤਿਪਾਟਿਹੀਰੇਤਿ ਭਗવਾਤਿ ਇਦਂ ਗੁਣવਿਸਿਟ੍ਠਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਗਰੁਗਾਰવਾਧਿવਚਨਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਪੋਰਾਣੇਹਿ –
‘‘ਭਗવਾਤਿ વਚਨਂ ਸੇਟ੍ਠਂ, ਭਗવਾਤਿ વਚਨਮੁਤ੍ਤਮਂ।
ਗਰੁਗਾਰવਯੁਤ੍ਤੋ ਸੋ, ਭਗવਾ ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੪੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਮੂਲਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ; ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧ વੇਰਞ੍ਜਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ; ਇਤਿવੁ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾ; ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੦)।
વਸੀਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਤਿવਿਧੇਪਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯੇ વਸਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਚਿਣ੍ਣવਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਸਿਯੋ ਨਾਮ ਪਞ੍ਚ વਸਿਯੋ – ਆવਜ੍ਜਨਸਮਾਪਜ੍ਜਨਅਧਿਟ੍ਠਾਨવੁਟ੍ਠਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤਾ। ਤਤ੍ਰ ਯਂ ਯਂ ਝਾਨਂ ਯਥਿਚ੍ਛਕਂ ਯਦਿਚ੍ਛਕਂ ਯਾવਤਿਚ੍ਛਕਂ ਆવਜ੍ਜਤਿ ਆવਜ੍ਜਨਾਯ ਦਨ੍ਧਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸੀਘਂ ਆવਜ੍ਜੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ ਆવਜ੍ਜਨવਸੀ ਨਾਮ। ਤਥਾ ਯਂ ਯਂ ਝਾਨਂ ਯਥਿਚ੍ਛਕਂ…ਪੇ॰… ਸਮਾਪਜ੍ਜਤਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਾਯ ਦਨ੍ਧਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸੀਘਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਸਮਤ੍ਥਤਾ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨવਸੀ ਨਾਮ। ਦੀਘਂ ਕਾਲਂ ਠਪੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੀ ਨਾਮ। ਤਥੇવ ਲਹੁਂ વੁਟ੍ਠਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਤਾ વੁਟ੍ਠਾਨવਸੀ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੀ
ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਸ੍ਸ ਨਿਮ੍ਮਿਤવਿਧਾਨਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ –
੧੨.
‘‘ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁਯਾ, ਸਿਨੇਰੁਪਬ੍ਬਤੁਤ੍ਤਮੇ।
ਥਮ੍ਭੇવ ਦਸ੍ਸੇਸਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ, ਚਙ੍ਕਮੇ ਰਤਨਾਮਯੇ’’ਤਿ॥ – ਆਦਿਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁਯਾਤਿ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ। ਸਿਨੇਰੁਪਬ੍ਬਤੁਤ੍ਤਮੇਤਿ ਮਹਾਮੇਰੁਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸੇਟ੍ਠਪਬ੍ਬਤੇ। ਥਮ੍ਭੇવਾਤਿ ਥਮ੍ਭੇ વਿਯ ਦਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਯੇ ਸਿਨੇਰੁਪਬ੍ਬਤਾ, ਤੇ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਠਿਤੇ ਸੁવਣ੍ਣਥਮ੍ਭੇ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਉਪਰਿ ਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰਤਨਾਮਯੇਤਿ ਰਤਨਮਯੇ।
੧੩. ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮਾਤਿ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਮਾਪੇਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਏਕਂ ਕੋਟਿਂ ਸਬ੍ਬਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਪਾਚੀਨਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮੁਖવਟ੍ਟਿਂ ਏਕਂ ਕੋਟਿਂ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮੁਖવਟ੍ਟਿਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਮਾਪੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ, ਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪਯੀ ਜਿਨੋ।
ਸਬ੍ਬਸੋਣ੍ਣਮਯਾ ਪਸ੍ਸੇ, ਚਙ੍ਕਮੇ ਰਤਨਾਮਯੇ’’ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਜਿਨੋਤਿ ਕਿਲੇਸਾਰਿਜਯਨਤੋ ਜਿਨੋ। ਸਬ੍ਬਸੋਣ੍ਣਮਯਾ ਪਸ੍ਸੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਏવਂ ਨਿਮ੍ਮਿਤਸ੍ਸ ਚਙ੍ਕਮਸ੍ਸ
੧੪. ਤੁਲਾਸਙ੍ਘਾਟਾਤਿ ਤੁਲਾਯੁਗਲ਼ਾ, ਤਾ ਨਾਨਾਰਤਨਮਯਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਨੁવਗ੍ਗਾਤਿ ਅਨੁਰੂਪਾ। ਸੋવਣ੍ਣਫਲਕਤ੍ਥਤਾਤਿ ਸੋવਣ੍ਣਮਯੇਹਿ ਫਲਕੇਹਿ ਅਤ੍ਥਤਾ, ਤੁਲਾਸਙ੍ਘਾਤਾਨਂ ਉਪਰਿ ਸੁવਣ੍ਣਮਯੋ ਪਦਰਚ੍ਛਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੇਦਿਕਾ ਸਬ੍ਬਸੋવਣ੍ਣਾਤਿ વੇਦਿਕਾ ਪਨ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਸੁવਣ੍ਣਮਯਾ, ਯਾ ਪਨੇਸਾ ਚਙ੍ਕਮਨਪਰਿਕ੍ਖੇਪવੇਦਿਕਾ, ਸਾ ਏਕਾવ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਰਤਨੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਭਤੋ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਨਿਮ੍ਮਿਤਾਤਿ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਨਿਮ੍ਮਿਤਾ। ਦ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ।
੧੫. ਮਣਿਮੁਤ੍ਤਾવਾਲੁਕਾਕਿਣ੍ਣਾਤਿ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋਤਿ ਇਮਿਨਾਕਾਰੇਨ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਕਤੋ। ਰਤਨਾਮਯੋਤਿ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯੋ, ਚਙ੍ਕਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਭਾਸੇਤਿ ਦਿਸਾ ਸਬ੍ਬਾਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਦਸ ਦਿਸਾ ਓਭਾਸੇਤਿ ਪਕਾਸੇਤਿ। ਸਤਰਂਸੀવਾਤਿ ਸਹਸ੍ਸਰਂਸਿਆਦਿਚ੍ਚੋ વਿਯ। ਉਗ੍ਗਤੋਤਿ ਉਦਿਤੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ ਸਹਸ੍ਸਰਂਸਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਦਸ ਦਿਸਾ ਓਭਾਸੇਤਿ, ਏવਮੇવ ਏਸੋਪਿ ਸਬ੍ਬਰਤਨਮਯੋ ਚਙ੍ਕਮੋ ਓਭਾਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਇਦਾਨਿ
੧੬.
‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਙ੍ਕਮਨੇ ਧੀਰੋ, ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣੋ।
વਿਰੋਚਮਾਨੋ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮੀ ਜਿਨੋ॥
੧੭.
‘‘ਦਿਬ੍ਬਂ ਮਨ੍ਦਾਰવਂ ਪੁਪ੍ਫਂ, ਪਦੁਮਂ ਪਾਰਿਛਤ੍ਤਕਂ।
ਚਙ੍ਕਮਨੇ ਓਕਿਰਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਾ ਸਮਾਗਤਾ॥
੧੮.
‘‘ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦੇવਸਙ੍ਘਾ, ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਪਮੋਦਿਤਾ।
ਨਮਸ੍ਸਮਾਨਾ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ, ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾ ਪਮੋਦਿਤਾ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਧੀਰੋਤਿ ਧਿਤਿਯੁਤ੍ਤੋ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਪਾਦਤਲਾਦੀਹਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦੇવਲੋਕੇ ਭવਂ ਜਾਤਂ ਦਿਬ੍ਬਂ। ਪਾਰਿਛਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਦੇવਾਨਂ ਤਾવਤਿਂਸਾਨਂ ਕੋવਿਲ਼ਾਰਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਸਮਨ੍ਤਾ ਯੋਜਨਸਤਪਰਿਮਾਣੋ ਪਰਮਦਸ੍ਸਨੀਯੋ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਰੁਕ੍ਖੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪੁਪ੍ਫਿਤੇ ਸਕਲਂ ਦੇવਨਗਰਂ ਏਕਸੁਰਭਿਗਨ੍ਧવਾਸਿਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਕੁਸੁਮਰੇਣੁਓਕਿਣ੍ਣਾਨਿ ਨવਕਨਕવਿਮਾਨਾਨਿ ਪਿਞ੍ਜਰਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਖਾਯਨ੍ਤਿ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੁਪ੍ਫਞ੍ਚ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਙ੍ਕਮੇ ਓਕਿਰਨ੍ਤੀਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮੇ ਅવਕਿਰਨ੍ਤਿ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਪੁਪ੍ਫੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਮਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪੂਜੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਾਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਾਦਯੋ ਦੇવਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਤਿ ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ, ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਯਂ ਦੇવਸਙ੍ਘਾ ਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਮੋਦਿਤਾਤਿ ਪਮੁਦਿਤਾ। ਨਿਪਤਨ੍ਤੀਤਿ ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾਤਿ ਪੀਤਿવਸੇਨ ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾ। ਪਮੋਦਿਤਾਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇਹਿ ਤਾવਤਿਂਸਾਦਿਦੇવੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਇਤਰਥਾ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸਤੋ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਥ વਾ ਪਮੋਦਿਤਾ ਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾ ਪਮੋਦਿਤਾ ਤਹਿਂ ਤਹਿਂ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਪਸ੍ਸਿਂਸੁ ਯੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਂਸੁ, ਤੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ –
੧੯.
‘‘ਤਾવਤਿਂਸਾ ਚ ਯਾਮਾ ਚ, ਤੁਸਿਤਾ ਚਾਪਿ ਦੇવਤਾ।
ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤਿਨੋ ਦੇવਾ, ਯੇ ਦੇવਾ વਸવਤ੍ਤਿਨੋ।
ਉਦਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾ ਸੁਮਨਾ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਲੋਕਨਾਯਕਂ॥
੨੦.
‘‘ਸਦੇવਗਨ੍ਧਬ੍ਬਮਨੁਸ੍ਸਰਕ੍ਖਸਾ
ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਲੋਕਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕਂ, ਨਭੇવ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ॥
੨੧.
‘‘ਆਭਸ੍ਸਰਾ ਸੁਭਕਿਣ੍ਹਾ, વੇਹਪ੍ਫਲਾ ਅਕਨਿਟ੍ਠਾ ਚ ਦੇવਤਾ।
ਸੁਸੁਦ੍ਧਸੁਕ੍ਕવਤ੍ਥવਸਨਾ, ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਜਲੀਕਤਾ॥
੨੨.
‘‘ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪੁਪ੍ਫਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਿਕਂ, ਮਨ੍ਦਾਰવਂ ਚਨ੍ਦਨਚੁਣ੍ਣਮਿਸ੍ਸਿਤਂ।
ਭਮੇਨ੍ਤਿ ਚੇਲਾਨਿ ਚ ਅਮ੍ਬਰੇ ਤਦਾ, ਅਹੋ ਜਿਨੋ ਲੋਕਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋ’’ਤਿ॥ –
ਇਮਾ ਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਉਦਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾਤਿ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸવਸੇਨ ਉਦਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾ। ਸੁਮਨਾਤਿ ਉਦਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવ ਸੁਮਨਾ। ਲੋਕਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕਹਿਤਞ੍ਚ ਲੋਕਾਨੁਕਮ੍ਪਕਞ੍ਚ। ਲੋਕਹਿਤੇਨ વਾ ਅਨੁਕਮ੍ਪਕਂ ਲੋਕਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕਂ। ਨਭੇવ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਕਾਸੇ ਅਭਿਨવੋਦਿਤਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਸਬ੍ਬੋਪਦ੍ਦવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਸਰਦਸਮਯੇ ਚਨ੍ਦਮਣ੍ਡਲਂ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧਸਿਰਿਯਾ વਿਰੋਚਮਾਨਂ ਨਯਨਾਨਨ੍ਦਕਰਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਆਭਸ੍ਸਰਾਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਤ੍ਤਾਭਅਪ੍ਪਮਾਣਾਭਆਭਸ੍ਸਰਾਪਰਿਤ੍ਤਮਜ੍ਝਿਮਪਣੀਤਭੇਦੇਨ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਨਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇવ ਗਹਿਤਾਤਿ ਸੁਭਕਿਣ੍ਹਾਤਿ ਇਦਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਰਿਤ੍ਤਸੁਭਅਪ੍ਪਮਾਣਸੁਭਸੁਭਕਿਣ੍ਹਾਪਰਿਤ੍ਤਾਦਿਭੇਦੇਨ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬੇવ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੇਹਪ੍ਫਲਾਤਿ વਿਪੁਲਾ ਫਲਾਤਿ વੇਹਪ੍ਫਲਾ। ਤੇ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤੇਹਿ ਏਕਤਲવਾਸਿਨੋ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਾਨਮਭਾવਤੋ ਅਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤਾ ਚ ਅਰੂਪਿਨੋ ਚ ਇਧ ਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਅਕਨਿਟ੍ਠਾ ਚ ਦੇવਤਾਤਿ ਇਧਾਪਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਹਾਤਪ੍ਪਸੁਦਸ੍ਸਾਸੁਦਸ੍ਸਿਅਕਨਿਟ੍ਠਸਙ੍ਖਾਤਾ ਪਞ੍ਚਪਿ ਸੁਦ੍ਧਾવਾਸਾ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੁਸੁਦ੍ਧਸੁਕ੍ਕવਤ੍ਥવਸਨਾਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸੁਦ੍ਧਾਨਿ ਸੁਸੁਦ੍ਧਾਨਿ ਸੁਕ੍ਕਾਨਿ ਓਦਾਤਾਨਿ। ਸੁਸੁਦ੍ਧਾਨਿ ਸੁਕ੍ਕਾਨਿ વਤ੍ਥਾਨਿ ਨਿવਤ੍ਥਾਨਿ ਚੇવ ਪਾਰੁਤਾਨਿ ਚ ਯੇਹਿ ਪਞ੍ਜਲੀਕਤਾਤਿ ਕਤਪਞ੍ਜਲਿਕਾ ਕਮਲਮਕੁਲਸਦਿਸਂ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਸਿਰਸਿ ਕਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ।
ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਪ੍ਫਂ ਪਨਾਤਿ ਕੁਸੁਮਂ ਪਨ। ‘‘ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ વਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, વਚਨવਿਪਰਿਯਾਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨਸ੍ਸ ਸੋਯੇવ। ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਿਕਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਂ – ਨੀਲਪੀਤਲੋਹਿਤੋਦਾਤਮਞ੍ਜਿਟ੍ਠਕવਣ੍ਣવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਂ। ਚਨ੍ਦਨਚੁਣ੍ਣਮਿਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦਨਚੁਣ੍ਣੇਨ ਮਿਸ੍ਸਿਤਂ। ਭਮੇਨ੍ਤਿ ਚੇਲਾਨੀਤਿ ਭਮਯਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥਾਨਿ। ਅਹੋ ਜਿਨੋ ਲੋਕਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋਤਿ ‘‘ਅਹੋ ਜਿਨੋ ਲੋਕਹਿਤੋ ਅਹੋ ਚ ਲੋਕਹਿਤਾਨੁਕਮ੍ਪਕੋ ਅਹੋ ਕਾਰੁਣਿਕੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ ਥੁਤਿવਚਨਾਨਿ ਉਗ੍ਗਿਰਨ੍ਤਾ। ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪੁਪ੍ਫਂ ਭਮਯਨ੍ਤਿ ਚੇਲਾਨੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ।
ਇਦਾਨਿ ਤੇਹਿ ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਿ ਥੁਤਿવਚਨਾਨਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਮਾ ਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ –
੨੩.
‘‘ਤੁવਂ ਸਤ੍ਥਾ ਚ ਕੇਤੂ ਚ, ਧਜੋ ਯੂਪੋ ਚ ਪਾਣਿਨਂ।
ਪਰਾਯਨੋ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਚ, ਦੀਪੋ ਚ ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋ॥
੨੪.
‘‘ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁਯਾ, ਦੇવਤਾਯੋ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ।
ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾ ਪਮੋਦਿਤਾ॥
੨੫.
‘‘ਦੇવਤਾ ਦੇવਕਞ੍ਞਾ ਚ, ਪਸਨ੍ਨਾ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸਾ।
ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਿਕਪੁਪ੍ਫੇਹਿ, ਪੂਜਯਨ੍ਤਿ ਨਰਾਸਭਂ॥
੨੬.
‘‘ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਤਂ ਦੇવਸਙ੍ਘਾ, ਪਸਨ੍ਨਾ ਤੁਟ੍ਠਮਾਨਸਾ।
ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਿਕਪੁਪ੍ਫੇਹਿ, ਪੂਜਯਨ੍ਤਿ ਨਰਾਸਭਂ॥
੨੭.
‘‘ਅਹੋ
ਨ ਮੇਦਿਸਂ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਅਚ੍ਛੇਰਂ ਲੋਮਹਂਸਨਂ॥
੨੮.
‘‘ਸਕਸਕਮ੍ਹਿ ਭવਨੇ, ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾਨ ਦੇવਤਾ।
ਹਸਨ੍ਤਿ ਤਾ ਮਹਾਹਸਿਤਂ, ਦਿਸ੍વਾਨਚ੍ਛੇਰਕਂ ਨਭੇ॥
੨੯.
‘‘ਆਕਾਸਟ੍ਠਾ ਚ ਭੂਮਟ੍ਠਾ, ਤਿਣਪਨ੍ਥਨਿવਾਸਿਨੋ।
ਕਤਞ੍ਜਲੀ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾ ਪਮੋਦਿਤਾ॥
੩੦.
‘‘ਯੇਪਿ ਦੀਘਾਯੁਕਾ ਨਾਗਾ, ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤੋ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ।
ਪਮੋਦਿਤਾ ਨਮਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਪੂਜਯਨ੍ਤਿ ਨਰੁਤ੍ਤਮਂ॥
੩੧.
‘‘ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ
ਚਮ੍ਮਨਦ੍ਧਾਨਿ વਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਦਿਸ੍વਾਨਚ੍ਛੇਰਕਂ ਨਭੇ॥
੩੨.
‘‘ਸਙ੍ਖਾ ਚ ਪਣવਾ ਚੇવ, ਅਥੋਪਿ ਡਿਣ੍ਡਿਮਾ ਬਹੂ।
ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਸ੍ਮਿਂ વਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਦਿਸ੍વਾਨਚ੍ਛੇਰਕਂ ਨਭੇ॥
੩੩.
‘‘ਅਬ੍ਭੁਤੋ વਤ ਨੋ ਅਜ੍ਜ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ ਲੋਮਹਂਸਨੋ।
ਧੁવਮਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਂ ਲਭਾਮ, ਖਣੋ ਨੋ ਪਟਿਪਾਦਿਤੋ॥
੩੪.
‘‘ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤੇਸਂ ਸੁਤ੍વਾਨ, ਪੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ ਤਾવਦੇ।
ਬੁਦ੍ਧੋ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਕਥਯਨ੍ਤਾ, ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਜਲੀਕਤਾ॥
੩੫.
‘‘ਹਿਙ੍ਕਾਰਾ ਸਾਧੁਕਾਰਾ ਚ, ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿ ਸਮ੍ਪਹਂਸਨਂ।
ਪਜਾ ਚ વਿવਿਧਾ ਗਗਨੇ, વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਜਲੀਕਤਾ॥
੩੬.
‘‘ਗਾਯਨ੍ਤਿ ਸੇਲ਼ੇਨ੍ਤਿ ਚ વਾਦਯਨ੍ਤਿ ਚ, ਭੁਜਾਨਿ ਪੋਥੇਨ੍ਤਿ ਚ ਨਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਚ।
ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪੁਪ੍ਫਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਿਕਂ, ਮਨ੍ਦਾਰવਂ ਚਨ੍ਦਨਚੁਣ੍ਣਮਿਸ੍ਸਿਤਂ॥
੩੭.
‘‘ਯਥਾ ਤੁਯ੍ਹਂ ਮਹਾવੀਰ, ਪਾਦੇਸੁ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਂ।
ਧਜવਜਿਰਪਟਾਕਾ, વਡ੍ਢਮਾਨਙ੍ਕੁਸਾਚਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਇਧਲੋਕਪਰਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਂ ਸਾਸਤੀਤਿ ਸਤ੍ਥਾ। ਕੇਤੂਤਿ ਕੇਤੁਨੋ ਅਪਚਿਤਿਕਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਕੇਤੁ વਿਯਾਤਿ ਕੇਤੁ। ਧਜੋਤਿ ਇਨ੍ਦਧਜੋ ਸਮੁਸ੍ਸਯਟ੍ਠੇਨ ਦਸ੍ਸਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਚ ਤੁવਂ ਧਜੋ વਿਯਾਤਿ ਧਜੋਤਿ। ਅਥ ‘‘ਧਜੋ ਯੂਪੋ ਚਾ’’ਤਿ। ਕੂਟਦਨ੍ਤਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦਾਨਾਦਿਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਂ ਸਬ੍ਬਯਾਗਾਨਂ ਯਜਨਤ੍ਥਾਯ ਸਮੁਸ੍ਸਿਤੋ ਯੂਪੋ ਤੁવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਾਯਨੋਤਿ ਪਟਿਸਰਣਂ। ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ ਯਥਾ ਮਹਾਪਥવੀ ਸਬ੍ਬਪਾਣੀਨਂ ਆਧਾਰਭਾવੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤਾ, ਏવਂ ਤੁવਮ੍ਪਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਭੂਤਾ। ਦੀਪੋ ਚਾਤਿ ਪਦੀਪੋ। ਯਥਾ ਚਤੁਰਙ੍ਗੇ ਤਮਸਿ વਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਰੋਪਿਤੋ ਪਦੀਪੋ ਰੂਪਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰੇ વਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮਤ੍ਥਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨੋ ਪਦੀਪੋ ਤੁવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਭਿਨ੍ਨਨਾવਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਮੁਦ੍ਦਦੀਪੋ
ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋਤਿ ਦ੍વਿਪਦਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮੋ ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋ, ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਛਟ੍ਠੀਸਮਾਸਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਲਕ੍ਖਣਾਯ ਛਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਾਸੋ ਪਟਿਸਿਦ੍ਧੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਨ ਅਪਦਾਨਂ ਦ੍વਿਪਦਾਨਂ ਚਤੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਬਹੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਰੂਪੀਨਂ ਅਰੂਪੀਨਂ ਸਞ੍ਞੀਨਂ ਅਸਞ੍ਞੀਨਂ ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞੀਨਂ ਉਤ੍ਤਮੋવ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਿਧ ‘‘ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਚੇ? ਸੇਟ੍ਠਤਰવਸੇਨ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਲੋਕੇ ਸੇਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਪਦਚਤੁਪ੍ਪਦਬਹੁਪ੍ਪਦੇਸੁਪਿ ਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਦ੍વਿਪਦੇਸੁਯੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਤਰਦ੍વਿਪਦੇਸੂਤਿ? ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਚੇવ ਦੇવੇਸੁ ਚ। ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਤਿਸਹਸ੍ਸਿਮਹਾਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁ વਸੇ ਕਤ੍ਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਦੇવੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁ વਸવਤ੍ਤੀ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਪ੍ਪਿਯਕਾਰਕੋ વਾ ਆਰਾਮਿਕੋ વਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਤਤੋਪਿ ਸੇਟ੍ਠਤਰવਸੇਨ ‘‘ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਯਾਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਲੋਕਧਾਤੁਯਾ। ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਮਹਤਿਯਾ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਯੁਤ੍ਤਾ, ਮਹਾਨੁਭਾવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ਪਸਨ੍ਨਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਸਦ੍ਧਾ। ਨਰਾਸਭਨ੍ਤਿ ਨਰਪੁਙ੍ਗવਂ। ਅਹੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਤਾਰੋਹਨਂ વਿਯ ਨਿਚ੍ਚਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਅਚ੍ਛਰਾਯੋਗ੍ਗਨ੍ਤਿ વਾ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ, ‘‘ਅਹੋ, ਇਦਂ વਿਮ੍ਹਯ’’ਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਬ੍ਭੁਤਨ੍ਤਿ ਲੋਮਹਂਸਨਨ੍ਤਿ ਲੋਮਾਨਂ ਉਦ੍ਧਗ੍ਗਭਾવਕਰਣਂ। ਨ ਮੇਦਿਸਂ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨ ਮਯਾ ਈਦਿਸਂ ਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ, ਅਬ੍ਭੁਤਂ ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વਚਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਚ੍ਛੇਰਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ।
ਸਕਸਕਮ੍ਹਿ ਭવਨੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭવਨੇ। ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾਨਾਤਿ ਉਪવਿਸ੍ਸ। ਦੇવਤਾਤਿ ਇਦਂ ਪਨ વਚਨਂ ਦੇવਾਨਮ੍ਪਿ ਦੇવਧੀਤਾਨਮ੍ਪਿ ਸਾਧਾਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹਸਨ੍ਤਿਤਾਤਿ ਤਾ ਦੇવਤਾ ਮਹਾਹਸਿਤਂ ਹਸਨ੍ਤਿ, ਪੀਤਿવਸਂ ਗਤਹਦਯਤਾਯ ਮਿਹਿਤਮਤ੍ਤਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਟਹਾਸਂ ਹਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਭੇਤਿ ਆਕਾਸੇ।
ਆਕਾਸਟ੍ਠਾਤਿ ਆਕਾਸੇ વਿਮਾਨਾਦੀਸੁ ਠਿਤਾ, ਏਸੇવ ਨਯੋ ਭੂਮਟ੍ਠੇਸੁਪਿ। ਤਿਣਪਨ੍ਥਨਿવਾਸਿਨੋਤਿ ਪੁਞ੍ਞવਨ੍ਤੋਤਿ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞਾ। ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਮਹਾਨੁਭਾવਾ। ਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਦੇવਨਾਟਕਸਙ੍ਗੀਤਿਯੋ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਗਤਂ ਪੂਜਨਤ੍ਥਾਯ ਪਯੁਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਮ੍ਬਰੇਤਿ ਆਕਾਸੇ। ਅਨਿਲਞ੍ਜਸੇਤਿ ਅਨਿਲਪਥੇ, ਅਮ੍ਬਰਸ੍ਸ ਅਨੇਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਚਮ੍ਮਨਦ੍ਧਾਨੀਤਿ ਚਮ੍ਮવਿਨਦ੍ਧਾਨਿ। ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ, ਦੇવਦੁਨ੍ਦੁਭਿਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਾਦੇਨ੍ਤੀਤਿ વਾਦਯਨ੍ਤਿ ਦੇવਤਾ।
ਸਙ੍ਖਾਤਿ ਧਮਨਸਙ੍ਖਾ। ਪਣવਾਤਿ ਤਨੁਮਜ੍ਝਤੁਰਿਯવਿਸੇਸਾ। ਡਿਣ੍ਡਿਮਾਤਿ ਤਿਣવਾਖੁਦ੍ਦਕਭੇਰਿਯੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। વਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ વਾਦਯਨ੍ਤਿ। ਅਬ੍ਭੁਤੋ વਤ ਨੋਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯੋ વਤ ਨੁ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੀਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਲੋਮਹਂਸਨੋਤਿ ਲੋਮਹਂਸਨਕਰੋ। ਧੁવਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਬ੍ਭੁਤੋ ਅਯਂ ਸਤ੍ਥਾ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਧੁવਂ ਅવਸ੍ਸਂ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਂ ਲਭਾਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਲਭਾਮਾਤਿ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮ। ਖਣੋਤਿ ਅਟ੍ਠਕ੍ਖਣવਿਰਹਿਤੋ ਨવਮੋ ਖਣੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨੋਤਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ। ਪਟਿਪਾਦਿਤੋਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧੋ।
ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤੇਸਂ ਸੁਤ੍વਾਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਦੇવਾਨਂ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾ ਪੀਤਿ ਉਦਪਾਦੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾવਦੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ। ਹਿਙ੍ਕਾਰਾਤਿ ਹਿਙ੍ਕਾਰਸਦ੍ਦਾ, ਹਿਂਹਿਨ੍ਤਿ ਯਕ੍ਖਾਦਯੋ ਪਹਟ੍ਠਕਾਲੇ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਸਾਧੁਕਾਰਾਤਿ ਸਾਧੁਕਾਰਸਦ੍ਦਾ ਚ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠੀਤਿ ਉਕ੍ਕੁਟ੍ਠਿਸਦ੍ਦੋ ਚ ਉਨ੍ਨਾਦਸਦ੍ਦੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਜਾਤਿ ਦੇવਾਦਯੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਕੇਚਿ ‘‘ਪਟਾਕਾ વਿવਿਧਾ ਗਗਨੇ વਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਗਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਗੀਤਂ ਗਾਯਨ੍ਤਿ।
ਸੇਲ਼ੇਨ੍ਤੀਤਿ વਾਦਯਨ੍ਤੀਤਿ ਭੁਜਾਨਿ ਪੋਥੇਨ੍ਤੀਤਿ ਭੁਜੇ ਅਪ੍ਫੋਟੇਨ੍ਤਿ। ਲਿਙ੍ਗવਿਪਰਿਯਾਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਨਚ੍ਚਾਪੇਨ੍ਤਿ ਸਯਞ੍ਚ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
ਯਥਾ ਤੁਯ੍ਹਂ ਮਹਾવੀਰ, ਪਾਦੇਸੁ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯੇਨ ਪਕਾਰੇਨ ਯਥਾ। ਮਹਾવੀਰਿਯੇਨ ਯੋਗਤੋ ਮਹਾવੀਰੋ। ਪਾਦੇਸੁ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਤવ ਉਭੋਸੁ ਪਾਦਤਲੇਸੁ ਸਹਸ੍ਸਾਰਂ ਸਨੇਮਿਕਂ ਸਨਾਭਿਕਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਪੂਰਂ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਂ ਸੋਭਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਕ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨਾਯਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਰਥਙ੍ਗਇਰਿਯਾਪਥਦਾਨਰਤਨਧਮ੍ਮਖੁਰਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧) ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਚਕ੍ਕਂવ વਹਤੋ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧) ਰਥਙ੍ਗੇ। ‘‘ਚਤੁਚਕ੍ਕਂ ਨવਦ੍વਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯) ਇਰਿਯਾਪਥੇ। ‘‘ਦਦਂ ਭੁਞ੍ਜ ਚ ਮਾ ਚ ਪਮਾਦੋ, ਚਕ੍ਕਂ વਤ੍ਤਯ ਸਬ੍ਬਪਾਣਿਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਜਾ॰ ੧.੭.੧੪੯) ਏਤ੍ਥ ਦਾਨੇ। ‘‘ਦਿਬ੍ਬਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਪਾਤੁਭੂਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੪੩; ੩.੮੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੬) ਏਤ੍ਥ ਰਤਨਚਕ੍ਕੇ। ‘‘ਮਯਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੬੨; ਬੁ॰ વਂ॰ ੨੮.੧੭) ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ। ‘‘ਇਚ੍ਛਾਹਤਸ੍ਸ ਧਜવਜਿਰਪਟਾਕਾ, વਡ੍ਢਮਾਨਙ੍ਕੁਸਾਚਿਤਨ੍ਤਿ ਧਜੇਨ ਚ વਜਿਰੇਨ ਚ ਪਟਾਕਾਯ ਚ વਡ੍ਢਮਾਨੇਨ ਚ ਅਙ੍ਕੁਸੇਨ ਚ ਆਚਿਤਂ ਅਲਙ੍ਕਤਂ ਪਰਿવਾਰਿਤਂ ਪਾਦੇਸੁ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਗਹਿਤੇ ਸੇਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਗਹਿਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਅਸੀਤਿ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾ ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਹਿ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਸੀਤਿਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਹਿ ਸਮਲਙ੍ਕਤੋ ਭਗવਤੋ ਕਾਯੋ ਸਬ੍ਬਫਾਲਿਫੁਲ੍ਲੋ વਿਯ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋ વਿਕਸਿਤਪਦੁਮਂ વਿਯ ਕਮਲવਨਂ વਿવਿਧਰਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਂ વਿਯ ਨવਕਨਕਤੋਰਣਂ ਤਾਰਾਮਰੀਚਿવਿਰਾਜਿਤਮਿવ ਗਗਨਤਲਂ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ વਿਧਾવਮਾਨਾ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਮਾਨਾ ਛਬ੍ਬਣ੍ਣਬੁਦ੍ਧਰਸ੍ਮਿਯੋ ਮੁਞ੍ਚਮਾਨੋ ਅਤਿવਿਯ ਸੋਭਤਿ।
ਇਦਾਨਿ
੩੮.
‘‘ਰੂਪੇ ਸੀਲੇ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਅਸਾਦਿਸੋ।
વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸਮਸਮੋ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇ’’ਤਿ॥ – ਅਯਂ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਰੂਪੇਤਿ ਅਯਂ ਰੂਪ-ਸਦ੍ਦੋ ਖਨ੍ਧਭવਨਿਮਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯਸਰੀਰવਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਸੀਲੇਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਸੀਲੇ। ਸਮਾਧਿਮ੍ਹੀਤਿ ਤਿવਿਧੇਪਿ ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ। ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ। ਅਸਾਦਿਸੋਤਿ ਅਸਦਿਸੋ ਅਨੁਪਮੋ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸਮਸਮੋਤਿ ਅਸਮਾ ਅਤੀਤਾ ਬੁਦ੍ਧਾ ਤੇਹਿ ਅਸਮੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਸਮੋਤਿ ਅਸਮਸਮੋ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਭਗવਤੋ ਰੂਪਕਾਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ।
ਇਦਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਕਾਯਬਲਾਦਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ –
੩੯.
‘‘ਦਸਨਾਗਬਲਂ ਕਾਯੇ, ਤੁਯ੍ਹਂ ਪਾਕਤਿਕਂ ਬਲਂ।
ਇਦ੍ਧਿਬਲੇਨ ਅਸਮੋ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇ’’ਤਿ॥ – વੁਤ੍ਤਂ।
ਤਤ੍ਥ ਦਸਨਾਗਬਲਨ੍ਤਿ ਦਸਛਦ੍ਦਨ੍ਤਨਾਗਬਲਂ। ਦੁવਿਧਞ੍ਹਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਬਲਂ – ਕਾਯਬਲਂ, ਞਾਣਬਲਞ੍ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਬਲਂ ਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ?
‘‘ਕਾਲ਼ਾવਕਞ੍ਚ
ਗਨ੍ਧਮਙ੍ਗਲਹੇਮਞ੍ਚ, ਉਪੋਸਥਛਦ੍ਦਨ੍ਤਿਮੇ ਦਸਾ’’ਤਿ॥(ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੪੮; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੨੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੧੦.੨੧; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੯੮; વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੬੦; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੭੫; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੮੧; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨.੪੪) –
ਇਮਾਨਿ ਦਸ ਹਤ੍ਥਿਕੁਲਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਕਾਲ਼ਾવਕੋਤਿ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਕੁਲਂ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਕਾਯਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ਾવਕਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਿਨੋ ਬਲਂ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਕਾਲ਼ਾવਕਾਨਂ ਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਗਙ੍ਗੇਯ੍ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਏਤੇਨੇવ ਉਪਾਯੇਨ ਯਾવ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਬਲਂ ਨੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਯਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਛਦ੍ਦਨ੍ਤਾਨਂ ਬਲਂ, ਤਂ ਏਕਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਬਲਂ, ਨਾਰਾਯਨਬਲਂ વਜਿਰਬਲਨ੍ਤਿ ਇਦਮੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਦੇਤਂ ਪਕਤਿਹਤ੍ਥਿਗਣਨਾਯ ਹਤ੍ਥਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਬਲਂ, ਪੁਰਿਸਗਣਨਾਯ ਦਸਨ੍ਨਂ ਕਾਯੇ, ਤੁਯ੍ਹਂ ਪਾਕਤਿਕਂ ਬਲਨ੍ਤਿ ਤਞ੍ਚ ਪਨ ਤવ ਕਾਯੇ ਪਾਕਤਿਕਬਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦਸਨਾਗਬਲ’’ਨ੍ਤਿ ਦਸਛਦ੍ਦਨ੍ਤਨਾਗਬਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਇਦਾਨਿ ਞਾਣਬਲਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦ੍ਧਿਬਲੇਨ ਅਸਮੋ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਇਦ੍ਧਿਬਲੇਨ ਅਸਮੋਤਿ વਿਕੁਬ੍ਬਨਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਨਾ ਇਦ੍ਧਿਬਲੇਨ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇਤਿ ਦੇਸਨਾਞਾਣੇਪਿ ਅਸਮੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਯੋ ਏવਮਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਸਤ੍ਥਾ, ਸੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਕਨਾਯਕੋ, ਤਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਨਮਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਣਾਮਨੇ ਨਿਯੋਗਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ –
੪੦.
‘‘ਏવਂ ਸਬ੍ਬਗੁਣੂਪੇਤਂ, ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸਮੁਪਾਗਤਂ।
ਮਹਾਮੁਨਿਂ ਕਾਰੁਣਿਕਂ, ਲੋਕਨਾਥਂ ਨਮਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ॥ – વੁਤ੍ਤਂ।
ਤਤ੍ਥ ਏવਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸਬ੍ਬਗੁਣੂਪੇਤਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੋਤਿ ਅਯਂ ਨਿਰવਸੇਸવਾਚੀ। ਗੁਣੋਤਿ ਅਯਂ ਗੁਣ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਸਮੁਪਾਗਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇਹਿ ਗੁਣਙ੍ਗੇਹਿ વਾ ਸਮੁਪਾਗਤਂ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਮਹਾਮੁਨਿਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਮੁਨੀਹਿ ਅਧਿਕਭਾવਤੋ ਮਹਨ੍ਤੋ ਮੁਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਹਾਮੁਨਿ। ਕਾਰੁਣਿਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕਨਾਥਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਕਨਾਥਂ, ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਹਿ ‘‘ਅਯਂ ਨੋ ਦੁਕ੍ਖੋਪਤਾਪਸ੍ਸ ਆਹਨ੍ਤਾ ਸਮੇਤਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਸੀਸੀਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਇਦਾਨਿ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਨਿਪਚ੍ਚਾਕਾਰਸ੍ਸ ਅਰਹਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ –
੪੧.
‘‘ਅਭਿવਾਦਨਂ ਥੋਮਨਞ੍ਚ, વਨ੍ਦਨਞ੍ਚ ਪਸਂਸਨਂ।
ਨਮਸ੍ਸਨਞ੍ਚ ਪੂਜਞ੍ਚ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਰਹਸੀ ਤੁવਂ॥
੪੨.
‘‘ਯੇ
ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠੋ ਮਹਾવੀਰ, ਸਦਿਸੋ ਤੇ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ॥ – વੁਤ੍ਤਂ।
ਤਤ੍ਥ ਅਭਿવਾਦਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਿવਾਦਨਕਾਰਾਪਨਂ। ਥੋਮਨਨ੍ਤਿ ਪਰਮ੍ਮੁਖਤੋ ਥੁਤਿ। વਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਪਣਾਮਨਂ। ਪਸਂਸਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਖਤੋ ਪਸਂਸਨਂ। ਨਮਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਜਲਿਕਰਣਂ, ਮਨਸਾ ਨਮਸ੍ਸਨਂ વਾ। ਪੂਜਨਨ੍ਤਿ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਾਦੀਹਿ ਪੂਜਨਞ੍ਚ। ਸਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਕ੍ਕਾਰવਿਸੇਸਂ ਤੁવਂ ਅਰਹਸਿ ਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕੇ વਨ੍ਦਨੇਯ੍ਯਾਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕੇ વਨ੍ਦਿਤਬ੍ਬਾ વਨ੍ਦਨੀਯਾ વਨ੍ਦਨਂ ਅਰਹਨ੍ਤਿ। ਯੇਤਿ ਯੇ ਪਨ ਲੋਕੇ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸੇਟ੍ਠੋ ਉਤ੍ਤਮੋ, ਤ੍વਂ ਮਹਾવੀਰ ਸਦਿਸੋ ਤੇ ਲੋਕੇ ਕੋਚਿ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਥ ਭਗવਤਿ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਰ ਚਙ੍ਕਮਮਾਨੇ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਰਾਜਗਹੇ વਿਹਰਤਿ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੇ ਪਬ੍ਬਤੇ ਪਞ੍ਚਹਿ ਪਰਿવਾਰਭਿਕ੍ਖੁਸਤੇਹਿ। ਅਥ ਥੇਰੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਅਦ੍ਦਸ ਕਪਿਲਪੁਰੇ ਆਕਾਸੇ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਮਾਨਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
੪੩.
‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ, ਸਮਾਧਿਜ੍ਝਾਨਕੋવਿਦੋ।
ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੇ ਠਿਤੋਯੇવ, ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੋਕਨਾਯਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ – ਆਦਿ।
ਤਤ੍ਥ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਰੂਪਸਾਰਿਯਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ। ਮਹਾਪਞ੍ਞੋਤਿ ਮਹਤਿਯਾ ਸੋਲ਼ਸવਿਧਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ। ਸਮਾਧਿਜ੍ਝਾਨਕੋવਿਦੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਮਾਧੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਂ ਆਦਹਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਠਪੇਤੀਤਿ ਸਮਾਧਿ। ਸੋ ਤਿવਿਧੋ ਹੋਤਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰੋ ਅવਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਮਤ੍ਤੋ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰੋ ਸਮਾਧੀਤਿ। ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੇਤਿ ਏવਂਨਾਮਕੇ ਪਬ੍ਬਤੇ ਠਿਤੋਯੇવ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪਸ੍ਸਿ।
੪੪. ਸੁਫੁਲ੍ਲਂ ਸਾਲਰਾਜਂ વਾਤਿ ਸਮવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਸਮੁਗ੍ਗਤવਿਪੁਲਕੋਮਲਫਲਪਲ੍ਲવਙ੍ਕੁਰਸਮਲਙ੍ਕਤਸਾਖਂ ਸਬ੍ਬਫਾਲਿਫੁਲ੍ਲਂ ਸਾਲਰਾਜਂ વਿਯ ਸੀਲਮੂਲਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਞ੍ਞਾਸਾਖਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪੁਪ੍ਫਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਫਲਂ ਦਸਬਲਸਾਲਰਾਜਂ ਓਲੋਕੇਸੀਤਿ ਏવਂ ਓਲੋਕਪਦੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਚਨ੍ਦਂવ ਗਗਨੇ ਯਥਾਤਿ ਅਬ੍ਭਾਹਿਮਧੂਮਰਜੋਰਾਹੁਪਸਗ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਤਾਰਗਣਪਰਿવੁਤਂ ਸਰਦਸਮਯੇ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ વਿਯ ਯਥਾਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕੇવ ਸੂਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮਜ੍ਝਨ੍ਹਿਕਸਮਯੇ ਸਿਰਿਯਾ ਪਟੁਤਰਕਿਰਣਮਾਲਿਨਂ ਅਂਸੁਮਾਲਿਨਮਿવ વਿਰੋਚਮਾਨਂ। ਨਰਾਸਭਨ੍ਤਿ ਨਰવਸਭਂ।
੪੫. ਜਲਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਦ੍ਦਲ਼੍ਹਮਾਨਂ, ਸਰਦਸਮਯਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦਸਸ੍ਸਿਰਿਕਚਾਰੁવਦਨਸੋਭਂ ਲਕ੍ਖਣਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮਲਙ੍ਕਤવਰਸਰੀਰਂ ਪਰਮਾਯ ਬੁਦ੍ਧਸਿਰਿਯਾ વਿਰੋਚਮਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੀਪਰੁਕ੍ਖਂ વਾਤਿ ਆਰੋਪਿਤਦੀਪਂ ਦੀਪਰੁਕ੍ਖਮਿવ। ਤਰੁਣਸੂਰਿਯਂવ ਉਗ੍ਗਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨવੋਦਿਤਾਦਿਚ੍ਚਮਿવ, ਸੋਮ੍ਮਭਾવੇਨ ਜਲਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਤਰੁਣਭਾવੋ ਪਨ ਉਦਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨ ਹਿ ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ વਿਯ ਹਾਨਿવੁਦ੍ਧਿਯੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਨੁਰਞ੍ਜਿਤਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਯ ਅਨੁਰਞ੍ਜਿਤਂ। ਧੀਰਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਲੋਕਨਾਯਕਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇਕਧੀਰਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਨਾਯਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਥਾਯਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿ ਅਤਿਸੀਤਲਸਲਿਲਧਰਨਿਕਰਪਰਿਚੁਮ੍ਬਿਤਕੂਟੇ ਨਾਨਾવਿਧਸੁਰਭਿਤਰੁਕੁਸੁਮવਾਸਿਤਕੂਟੇ ਪਰਮਰੁਚਿਰਚਿਤ੍ਤਕੂਟੇ ਗਿਜ੍ਝਕੂਟੇ ਪਬ੍ਬਤੇ ਠਤ੍વਾવ ਦਸਹਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਆਗਤੇਹਿ ਦੇવਬ੍ਰਹ੍ਮਗਣੇਹਿ ਪਰਿવੁਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾਯ ਬੁਦ੍ਧਸਿਰਿਯਾ ਅਨੋਪਮਾਯ
੪੬.
‘‘ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਂ, ਕਤਕਿਚ੍ਚਾਨ ਤਾਦਿਨਂ।
ਖੀਣਾਸવਾਨਂ વਿਮਲਾਨਂ, ਖਣੇਨ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਯੀ’’ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਾਨਿ, ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਤਕਿਚ੍ਚਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਸੋਲ਼ਸਕਿਚ੍ਚਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਖੀਣਾਸવਾਨਨ੍ਤਿ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਚਤੁਰਾਸવਾਨਂ। વਿਮਲਾਨਨ੍ਤਿ વਿਗਤਮਲਾਨਂ ਖਣੇਨਾਤਿ ਖਣੇਯੇવ। ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਯੀਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਸਿ।
ਇਦਾਨਿ
੪੭.
‘‘ਲੋਕਪ੍ਪਸਾਦਨਂ ਨਾਮ, ਪਾਟਿਹੀਰਂ ਨਿਦਸ੍ਸਯਿ।
ਅਮ੍ਹੇਪਿ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ, વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮ ਮਯਂ ਜਿਨਂ॥
੪੮.
‘‘ਏਥ ਸਬ੍ਬੇ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮ, ਤੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮ ਮਯਂ ਜਿਨਂ।
ਕਙ੍ਖਂ વਿਨੋਦਯਿਸ੍ਸਾਮ, ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਲੋਕਨਾਯਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ – ਇਮਾ ਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ।
ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਪ੍ਪਸਾਦਨਂ ਨਾਮਾਤਿ ਲੋਕਸ੍ਸ ਪਸਾਦਕਰਣਤੋ ਲੋਕਪ੍ਪਸਾਦਨਂ ਪਾਟਿਹੀਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਉਲ੍ਲੋਕਪ੍ਪਸਾਦਨਂ ਨਾਮਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਲੋਕવਿવਰਣਪਾਟਿਹਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਪਨ ਉਦ੍ਧਂ ਅਕਨਿਟ੍ਠਭવਨਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਯਾવ ਅવੀਚਿ ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਏਕਾਲੋਕਂ ਕਤ੍વਾ ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਦਸ੍ਸਨਕਰਣਾਧਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਦਸ੍ਸਯੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਅਮ੍ਹੇਪੀਤਿ ਮਯਮ੍ਪਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਯਤ੍ਥ ਭਗવਾ, ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਮਯਂ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਿਸ੍ਸਾਮ। ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਮ੍ਹੇਪਿ, ਮਯਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸ ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਪਚ੍ਛਿਮਸ੍ਸ વਨ੍ਦਨਕਿਰਿਯਾਯ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸਤੋ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤਿ।
ਏਥਾਤਿ ਆਗਚ੍ਛਥ। ਕਙ੍ਖਂ વਿਨੋਦਯਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਹ – ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਪਨ ਕਙ੍ਖਾ ਨਾਮ ਕਾਚਿਪਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਕਸ੍ਮਾ ਥੇਰੋ ਏવਮਾਹਾਤਿ? ਸਚ੍ਚਮੇવੇਤਂ, ਪਠਮਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਂ ਗਤਾ। ਯਥਾਹ –
‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਅਪਾਯਗਮਨੀਯੋ ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੪੦੫ ਥੋਕਂ વਿਸਦਿਸਂ)।
ਨ ਪਨੇਸਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕਙ੍ਖਾਤਿ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਅਜਾਨਨਂ ਨਾਮ। ਥੇਰੋ ਪਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤੁਕਾਮੋ, ਸੋ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂਯੇવ વਿਸਯੋ, ਨ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਥੇਰੋ ਅવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਏવਮਾਹਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਨੋਦਯਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ વਿਨੋਦੇਸ੍ਸਾਮ।
ਅਥ
੪੯.
‘‘ਸਾਧੂਤਿ ਤੇ ਪਟਿਸ੍ਸੁਤ੍વਾ, ਨਿਪਕਾ ਸਂવੁਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾ।
ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ, ਤਰਮਾਨਾ ਉਪਾਗਮੁ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਸਾਧੂਤਿ ਅਯਂ ਸਾਧੁ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਯਾਚਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਸਮ੍ਪਹਂਸਨਸੁਨ੍ਦਰਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ – ‘‘ਸਾਧੁ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ, ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੯੫; ੫.੩੮੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੫੭) ਆਯਾਚਨੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ ਖੋ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਤੋ ਭਾਸਿਤਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬) ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨੇ। ‘‘ਸਾਧੁ ਸਾਧੁ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੪੯) ਸਮ੍ਪਹਂਸਨੇ।
‘‘ਸਾਧੁ ਧਮ੍ਮਰੁਚਿ ਰਾਜਾ, ਸਾਧੁ ਪਞ੍ਞਾਣવਾ ਨਰੋ।
ਸਾਧੁ ਮਿਤ੍ਤਾਨਮਦ੍ਦੁਬ੍ਭੋ, ਪਾਪਸ੍ਸਾਕਰਣਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
ਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੨.੧੮.੧੦੧) ਸੁਨ੍ਦਰੇ। ਇਧ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨੇ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾਧੁ ਸੁਟ੍ਠੂਤਿ ਥੇਰਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੮੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧ ਸੁਤ੍ਤਨਿਕ੍ਖੇਪવਣ੍ਣਨਾ; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧੫ ਅਗ੍ਗਿਕਭਾਰਦ੍વਾਜਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ)। ਨਿਪਕਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤਾ। ਸਂવੁਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਰਮਾਨਾਤਿ ਤੁਰਿਤਾ। ਉਪਾਗਮੁਨ੍ਤਿ ਥੇਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ।
੫੦-੧. ਇਦਾਨਿ ‘‘ਖੀਣਾਸવੇਹਿ વਿਮਲੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਦਨ੍ਤੇਹੀਤਿ ਕਾਯੇਨ ਚ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਦਨ੍ਤੇਹਿ। ਉਤ੍ਤਮੇ ਦਮੇਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤੇ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਭੁਮ੍ਮਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹੀਤਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤੇਹਿ। ਮਹਾਗਣੀਤਿ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਚ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾવਸੇਨ ਚ ਮਹਨ੍ਤੋ ਗਣੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮਹਾਗਣੀ, ਨਾਨਾਪਦવਸੇਨ વਾ ਸੀਲਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ ਮਹਨ੍ਤੋ ਗਣੋਤਿ ਮਹਾਗਣੋ, ਮਹਾਗਣੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਮਹਾਗਣੀ। ਲਲ਼ਨ੍ਤੋ ਦੇવੋવ ਗਗਨੇਤਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਲਾਸੇਨ વਿਲਾਸੇਨ੍ਤੋ ਦੇવੋ વਿਯ ਗਗਨਤਲੇ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
੫੨. ਇਦਾਨਿ ‘‘ਉਕ੍ਕਾਸਿਤਞ੍ਚ ਖਿਪਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਉਕ੍ਕਾਸਿਤਞ੍ਚਾਤਿ ਉਕ੍ਕਾਸਿਤਸਦ੍ਦਞ੍ਚ। ਖਿਪਿਤਨ੍ਤਿ ਖਿਪਿਤਸਦ੍ਦਞ੍ਚ। ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਯਾਤਿ ਉਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ, ਤਂ ਉਭਯਂ ਅਕਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸੁਬ੍ਬਤਾਤਿ ਸੁવਿਮਲਧੁਤਗੁਣਾ। ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਸਹਪਤਿਸ੍ਸਯਾ, ਨੀਚવੁਤ੍ਤਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
੫੩. ਸਯਮ੍ਭੁਨ੍ਤਿ ਸਯਮੇવ ਅਞ੍ਞਾਪਦੇਸਂ વਿਨਾ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਅਧਿਗਤਬੁਦ੍ਧਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨવੋਦਿਤਂ। ਚਨ੍ਦਂ વਾਤਿ ਚਨ੍ਦਂ વਿਯ, ਨਭੇ ਜਲਨ੍ਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਗਗਨੇ ਚਨ੍ਦਂ વਿਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਪਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਧਾਪਿ ਯਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤੋવ।
੫੪. વਿਜ੍ਜੁਂ વਾਤਿ વਿਜ੍ਜੁਘਨਂ વਿਯ। ਯਦਿ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਅਚਿਰਪ੍ਪਭਾ ਅਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਗਗਨੇ ਯਥਾਤਿ ਆਕਾਸੇ ਯਥਾ, ਇਧਾਪਿ ਯਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤੋવ। ਇਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਈਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਯਥਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
੫੫. ਰਹਦਮਿવ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਅਤਿਗਮ੍ਭੀਰવਿਤ੍ਥਤਂ ਮਹਾਰਹਦਂ વਿਯ ਅਨਾવਿਲਂ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਸਲਿਲਂ। ਸੁਫੁਲ੍ਲਂ ਪਦੁਮਂ ਯਥਾਤਿ ਸੁવਿਕਸਿਤਪਦੁਮવਨਂ ਰਹਦਮਿવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਸੁਫੁਲ੍ਲਂ ਕਮਲਂ ਯਥਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਮਨੀਯਭਾવੇਨ ਸੁਫੁਲ੍ਲਂ ਕਮਲવਨਮਿવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
੫੬. ਅਥ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਪ੍ਪਮੁਖਾ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਸਿਰਸਿ ਕਤ੍વਾ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਚਕ੍ਕਾਲਙ੍ਕਤਤਲੇਸੁ ਪਾਦੇਸੁ ਨਿਪਤਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਨ, ਤੁਟ੍ਠਹਟ੍ਠਾ ਪਮੋਦਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਪਤਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਪਤਿਂਸੁ, વਨ੍ਦਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣੇਤਿ
੫੭. ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਥੇਰਾਨਂ ਨਾਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਹਿ ‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ, ਕੋਰਣ੍ਡਸਮਸਾਦਿਸੋ’’ਤਿਆਦਿ ਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਕੋਰਣ੍ਡਸਮਸਾਦਿਸੋਤਿ ਕੋਰਣ੍ਡਕੁਸੁਮਸਦਿਸવਣ੍ਣੋ, ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਕੋਰਣ੍ਡਸਮੋ’’ਤਿ વਾ, ‘‘ਕੋਰਣ੍ਡਸਦਿਸੋ’’ਤਿ વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਕਿਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸਮਾਧਿਜ੍ਝਾਨਕੁਸਲੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਕੁਸਲ-ਸਦ੍ਦੋ ਤਾવ ਅਰੋਗ੍ਯਾਨવਜ੍ਜਛੇਕਸੁਖવਿਪਾਕਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਕਚ੍ਚਿ ਨੁ ਭੋਤੋ ਕੁਸਲਂ, ਕਚ੍ਚਿ ਭੋਤੋ ਅਨਾਮਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੧੪੬; ੨.੨੦.੧੨੯) ਆਰੋਗ੍ਯੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਕਤਮੋ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਕਾਯਸਮਾਚਾਰੋ ਕੁਸਲੋ વਨ੍ਦਤੇਤਿ વਨ੍ਦਿਤ੍ਥ।
੫੮. ਗਜ੍ਜਿਤਾਤਿ ਗਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਗਜ੍ਜਿਤਾ। ਕਾਲਮੇਘੋ વਾਤਿ ਨੀਲਸਲਿਲਧਰੋ વਿਯ ਗਜ੍ਜਿਤਾ ਇਦ੍ਧਿવਿਸਯੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਨੀਲੁਪ੍ਪਲਸਮਸਾਦਿਸੋਤਿ ਨੀਲਕੁવਲਯਸਦਿਸવਣ੍ਣੋ। ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવੇਤ੍ਥਾਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋਤਿ ਏવਂ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਕੋਲਿਤੋ।
੫੯. ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋਪਿ ਚਾਤਿ ਉਰੁવੇਲਕਸ੍ਸਪਨਦੀਕਸ੍ਸਪਗਯਾਕਸ੍ਸਪਕੁਮਾਰਕਸ੍ਸਪੇ ਖੁਦ੍ਦਾਨੁਖੁਦ੍ਦਕੇ ਥੇਰੇ ਉਪਾਦਾਯ ਅਯਂ ਮਹਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਮਹਾਕਸ੍ਸਪੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਿ ਚਾਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਨਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ। ਉਤ੍ਤਤ੍ਤਕਨਕਸਨ੍ਨਿਭੋਤਿ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਸਦਿਸਛવਿવਣ੍ਣੋ। ਧੁਤਗੁਣੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਿਲੇਸਧੁਨਨਤੋ ਧਮ੍ਮੋ ਧੁਤੋ ਨਾਮ, ਧੁਤਗੁਣੋ ਨਾਮ ਧੁਤਧਮ੍ਮੋ। ਕਤਮੋ ਪਨ ਧੁਤਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ? ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾ, ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾ, ਸਲ੍ਲੇਖਤਾ, ਪવਿવੇਕਤਾ, ਇਦਮਟ੍ਠਿਕਤਾਤਿ ਇਮੇ ਧੁਤਙ੍ਗਚੇਤਨਾਯ ਪਰਿવਾਰਭੂਤਾ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਂਯੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ ਧੁਤਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ। ਅਥ વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਧੁਨਨਤੋ ਞਾਣਂ ਧੁਤਂ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਧੁਤਗੁਣੇ। ਅਗ੍ਗਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਗ੍ਗ-ਸਦ੍ਦੋ ਆਦਿਕੋਟਿਕੋਟ੍ਠਾਸਸੇਟ੍ਠਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਹੇਸ – ‘‘ਅਜ੍ਜਤਗ੍ਗੇ, ਸਮ੍ਮ ਦੋવਾਰਿਕ ਥੋਮਿਤੋਤਿ ਪਸਂਸਿਤੋ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਦੀਹਿ। ਸਤ੍ਥੁ વਣ੍ਣਿਤੋਤਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾ વਣ੍ਣਿਤੋ ਥੁਤੋ, ‘‘ਕਸ੍ਸਪੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਨ੍ਦੂਪਮੋ ਕੁਲਾਨਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ ਅਪਕਸ੍ਸੇવ
੬੦. ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਨ੍ਤਿ ਦਿਬ੍ਬਂ ਚਕ੍ਖੁ ਯੇਸਂ ਅਤ੍ਥਿ ਤੇ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂ, ਤੇਸਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਅਗ੍ਗੋ ਸੇਟ੍ਠੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮, ੧੯੨)। ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਤ੍ਥੇਰੋ ਭਗવਤੋ ਚੂਲ਼ਪਿਤੁਨੋ ਅਮਿਤੋਦਨਸ੍ਸ ਨਾਮ ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਨਾਮਸ੍ਸ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਾ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋ ਪਰਮਸੁਖੁਮਾਲੋ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਸਤ੍ਤਮੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਨੁਕ੍ਕਮੋ ਸਙ੍ਘਭੇਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧਕੇ (ਚੂਲ਼વ॰ ੩੩੦ ਆਦਯੋ) ਆਗਤੋવ। ਅવਿਦੂਰੇ વਾਤਿ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇਯੇવ।
੬੧. ਆਪਤ੍ਤਿਅਨਾਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਕੋવਿਦੋ। ਸਤੇਕਿਚ੍ਛਾਯਾਤਿ ਸਪ੍ਪਟਿਕਮ੍ਮਾਯਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿਕਮ੍ਮਾਯਪਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਪ੍ਪਟਿਕਮ੍ਮਾ ਸਾ ਛਬ੍ਬਿਧਾ ਹੋਤਿ, ਅਪ੍ਪਟਿਕਮ੍ਮਾ ਸਾ ਪਾਰਾਜਿਕਾਪਤ੍ਤਿ। ‘‘ਆਪਤ੍ਤਿਅਨਾਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਸਤੇਕਿਚ੍ਛਾਯ ਕੋવਿਦੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਨਯੇਤਿ ਅਗ੍ਗਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋਤਿ ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ ਉਪਾਲੀਤਿ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ। ਸਤ੍ਥੁ વਣ੍ਣਿਤੋਤਿ ਸਤ੍ਥਾਰਾ વਣ੍ਣਿਤੋ ਪਸਤ੍ਥੋ। ਥੇਰੋ ਕਿਰ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸੇવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਿਨਯਪਿਟਕਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਭਾਰੁਕਚ੍ਛਕવਤ੍ਥੁਂ (ਪਾਰਾ॰ ੭੮), ਅਜ੍ਜੁਕવਤ੍ਥੁਂ (ਪਾਰਾ॰ ੧੫੮), ਕੁਮਾਰਕਸ੍ਸਪવਤ੍ਥੁਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯) ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਥੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਥੇਰੋ વਿਨਯਧਰਾਨਂ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਤ੍ਥਾਰਾ વਣ੍ਣਿਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ।
੬੨. ਸੁਖੁਮਨਿਪੁਣਤ੍ਥਪਟਿવਿਦ੍ਧੋਤਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਸੁਖੁਮਨਿਪੁਣਤ੍ਥੋ, ਪਟਿવਿਦ੍ਧਦੁਦ੍ਦਸਨਿਪੁਣਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਥਿਕਾਨਂ ਪવਰੋਤਿ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਸੇਟ੍ਠੋ। ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਪੁਣ੍ਣੋ ਮਨ੍ਤਾਣਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮, ੧੯੬) ਏਤਦਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਰੋਪਿਤੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਕਥਿਕਾਨਂ ਪવਰੋ’’ਤਿ। ਗਣੀਤਿ ਸਸਙ੍ਘੋ। ਥੇਰਸ੍ਸ ਕਿਰ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਸਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਜਾਤਭੂਮਿਕਾ ਜਾਤਰਟ੍ਠવਾਸਿਨੋ ਸਬ੍ਬੇવ ਖੀਣਾਸવਾ ਸਬ੍ਬੇવ ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਲਾਭਿਨੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਣੀ’’ਤਿ। ਇਸੀਤਿ ਏਸਤਿ ਗવੇਸਤਿ ਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਇਸਿ। ਮਨ੍ਤਾਣਿਯਾ ਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਮਨ੍ਤਾਣਿਯਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਿਯਾ ਪੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਣ੍ਣੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। વਿਸ੍ਸੁਤੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦੀਹਿ ਗੁਣੇਹਿ વਿਸ੍ਸੁਤੋ।
ਅਞ੍ਞਾਸਿਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਤ੍ਥੇਰੋ ਅਨੁਰੁਦ੍ਧਤ੍ਥੇਰੋ ਚ ਉਪਾਲਿਤ੍ਥੇਰੋ ਚ ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਥੇਰਾ ਭਗવਤੋ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਪੁਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਞਾਤਿਸਮਾਗਮਦਿવਸੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ વਿਯ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਂ ਪਨ ਖਨ੍ਧਕਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ ਚ ਨ ਸਮੇਤਿ। વੀਮਂਸਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ।
ਅਥ
੬੩.
‘‘ਏਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਮਞ੍ਞਾਯ, ਓਪਮ੍ਮਕੁਸਲੋ ਮੁਨਿ।
ਕਙ੍ਖਚ੍ਛੇਦੋ ਮਹਾવੀਰੋ, ਕਥੇਸਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਓਪਮ੍ਮਕੁਸਲੋਤਿ ਉਪਮਾਯ ਕੁਸਲੋ। ਕਙ੍ਖਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂਸਯਚ੍ਛੇਦਕੋ।
ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੁਣੇ ਕਥੇਸਿ, ਤੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ –
੬੪.
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਤੇ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾ, ਕੋਟਿ ਯੇਸਂ ਨ ਨਾਯਤਿ।
ਸਤ੍ਤਕਾਯੋ ਚ ਆਕਾਸੋ, ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾ ਚਨਨ੍ਤਕਾ।
ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਏਤੇ વਿਜਾਨਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ॥ – વੁਤ੍ਤਂ।
ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰੋਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਏਤੇਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਥੇ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਾਤੁਮਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾ, ਗਣਨਪਥਂ વੀਤਿવਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋਟੀਤਿਆਦਿ વਾ ਅਨ੍ਤੋ વਾ ਮਰਿਯਾਦਾ। ਯੇਸਨ੍ਤਿ ਯੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਂ। ਨ ਨਾਯਤੀਤਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਤ੍ਤਕਾਯੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਤ੍ਤਕਾਯੋਤਿ ਸਤ੍ਤਸਮੂਹੋ, ਸਤ੍ਤਕਾਯੋ ਅਨਨ੍ਤੋ ਅਪਰਿਮਾਣੋ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੋ। ਤਥਾ ਆਕਾਸੋ ਆਕਾਸਸ੍ਸਾਪਿ ਅਨ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਿ ਅਨਨ੍ਤਾਨਿ ਏવ। ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯਂ। ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਏਤੇ વਿਜਾਨਿਤੁਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਅਨਨ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਜਾਨਿਤੁਂ।
੬੫. ਇਦਾਨਿ
‘‘ਕਿਮੇਤਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਲੋਕੇ, ਯਂ ਮੇ ਇਦ੍ਧਿવਿਕੁਬ੍ਬਨਂ।
ਅਞ੍ਞੇ ਬਹੂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਾ, ਅਬ੍ਭੁਤਾ ਲੋਮਹਂਸਨਾ’’ਤਿ॥ – ਆਦਿਮਾਹ।
ਤਤ੍ਥ ਕਿਨ੍ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ।ਏਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਇਦ੍ਧਿવਿਕੁਬ੍ਬਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਯਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਯਂ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੦੫੮; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੧੦; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾ ੭੭) ਉਪਯੋਗવਚਨੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ
ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਅਚ੍ਛਰਿਯੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ –
੬੬.
‘‘ਯਦਾਹਂ ਤੁਸਿਤੇ ਕਾਯੇ, ਸਨ੍ਤੁਸਿਤੋ ਨਾਮਹਂ ਤਦਾ।
ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਸਮਾਗਮ੍ਮ, ਯਾਚਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਜਲੀ ਮਮ’’ਨ੍ਤਿ॥ – ਆਦਿਮਾਹ।
ਤਤ੍ਥ ਯਦਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ। ਅਹਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਤੁਸਿਤੇ ਕਾਯੇਤਿ ਤੁਸਿਤਸਙ੍ਖਾਤੇ ਦੇવਨਿਕਾਯੇ। ਯਦਾ ਪਨਾਹਂ ਸਮਤ੍ਤਿਂਸਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ ਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਲੋਕਤ੍ਥਚਰਿਯਬੁਦ੍ਧਤ੍ਥਚਰਿਯਾਨਂ ਕੋਟਿਂ ਪਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਸਤਕਮਹਾਦਾਨਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਥવਿਂ ਕਮ੍ਪੇਤ੍વਾ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਦੁਤਿਯੇ ਚਿਤ੍ਤવਾਰੇ ਤੁਸਿਤਭવਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਤਦਾਪਿ ਸਨ੍ਤੁਸਿਤੋ ਨਾਮ ਦੇવਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿਂ। ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਸਮਾਗਮ੍ਮਾਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਦੇવਤਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾਚਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਜਲੀ ਮਮਨ੍ਤਿ ਮਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ, ‘‘ਮਾਰਿਸ, ਤਯਾ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੇਨ ਨ ਸਕ੍ਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਨ ਮਾਰ ਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮ ਨ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੇਨ ਪੂਰਿਤਾ, ਲੋਕਨਿਤ੍ਥਰਣਤ੍ਥਾਯ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨੇਨ ਪੂਰਿਤਾ, ਸੋ ਤવ ਕਾਲੋ, ਮਾਰਿਸ, ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾਯ ਸਮਯੋ
੬੭.
‘‘ਕਾਲੋ ਖੋ ਤੇ ਮਹਾવੀਰ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ।
ਸਦੇવਕਂ ਤਾਰਯਨ੍ਤੋ, ਬੁਜ੍ਝਸ੍ਸੁ ਅਮਤਂ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਤਤ੍ਥ ਕਾਲੋ ਤੇਤਿ ਕਾਲੋ ਤવ, ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹ, ‘‘ਓਕ੍ਕਮਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿ ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਰਯਨ੍ਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋਪਿ ਤਾਰਯਤਿ ਨਾਮ, ਪਾਰਮਿਯੋ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਤਾਰਯਤਿ ਨਾਮ, વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ
‘‘ਸਦੇવਕਂ ਤਾਰਯਨ੍ਤੋ, ਬੁਜ੍ਝਸ੍ਸੁ ਅਮਤਂ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ॥
ਅਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਦੇવਤਾਹਿ ਯਾਚਿਯਮਾਨੋਪਿ ਦੇવਤਾਨਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਅਦਤ੍વਾવ ਕਾਲਦੀਪਦੇਸਕੁਲਜਨੇਤ੍ਤਿਆਯੁਪਰਿਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਮਹਾવਿਲੋਕਨਂ ਨਾਮ વਿਲੋਕੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਾਲੋ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਕਾਲੋ’’ਤਿ ਪਠਮਂ ਕਾਲਂ વਿਲੋਕੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਆਯੁਕਾਲੋ ਕਾਲੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਦੀਨਂ ਅਪਾਕਟਤ੍ਤਾ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਨਾਮ ਤਿਲਕ੍ਖਣਮੁਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਸਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨਤ੍ਤਾਤਿ ਕਥੇਨ੍ਤਾਨਂ ‘‘ਕਿਨ੍ਨਾਮੇਤੇ ਕਥੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਨ ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤਿ, ਤਤੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਤਿ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ ਕਾਲੋ ਨਾਮ। ਇਦਾਨਿ વਸ੍ਸਸਤਾਯੁਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਤਿ ਅਥ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਕਾਲੋ’’ਤਿ ਅਦ੍ਦਸ।
ਤਤੋ ਦੀਪਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੇਯੇવ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਦੀਪਂ ਪਸ੍ਸਿ। ਤਤੋ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪੋ ਨਾਮ ਮਹਾ ਦਸਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣੋ, ਕਤਰਸ੍ਮਿਂ ਨੁ ਖੋ ਪਦੇਸੇ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਦੇਸਂ વਿਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸਂ ਪਸ੍ਸਿ। ਤਤੋ ਕੁਲਂ વਿਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਲੋਕਸਮ੍ਮਤੇ ਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਇਦਾਨਿ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲਂ ਲੋਕਸਮ੍ਮਤਂ, ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸੁਦ੍ਧੋਦਨੋ ਨਾਮ ਮੇ ਰਾਜਾ ਪਿਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਕੁਲਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਤਤੋ ਮਾਤਰਂ વਿਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਮਾਤਾ ਨਾਮ ਲੋਲਾ ਸੁਰਾਧੁਤ੍ਤਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਖਣ੍ਡਪਞ੍ਚਸੀਲਾਤਿ ਅਯਞ੍ਚ ਮਹਾਮਾਯਾ ਨਾਮ ਦੇવੀ ਏਦਿਸਾ, ਅਯਂ ਮੇ ਮਾਤਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਅਸ੍ਸਾ ਆਯੂ’’ਤਿ ਆવਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਦਸਨ੍ਨਂ ਮਾਸਾਨਂ ਉਪਰਿ ਸਤ੍ਤਦਿવਸਾਨਿ ਪਸ੍ਸਿ। ਇਤਿ ਇਮਂ ਪਞ੍ਚવਿਧવਿਲੋਕਨਂ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ – ‘‘ਕਾਲੋ ਮੇ, ਮਾਰਿਸ, ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯਾ’’ਤਿ ਦੇવਤਾਨਂ ਪਟਿਞ੍ਞਂ ਦਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਸਕ੍ਯਰਾਜਕੁਲੇ
੬੮.
‘‘ਤੁਸਿਤਾ ਕਾਯਾ ਚવਿਤ੍વਾਨ, ਯਦਾ ਓਕ੍ਕਮਿ ਕੁਚ੍ਛਿਯਂ।
ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁ, ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ ਧਰਣੀ ਤਦਾ’’ਤਿ॥ – ਆਦਿ।
ਤਤ੍ਥ ਓਕ੍ਕਮੀਤਿ ਓਕ੍ਕਮਿਂ ਪਾવਿਸਿਂ। ਕੁਚ੍ਛਿਯਨ੍ਤਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ। ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁ, ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥਾਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਪਨ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਏਕੂਨવੀਸਤਿਯਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਮੇਤ੍ਤਾਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸ੍ਸ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਦਿਸ ਮਹਾવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਸਾਲ਼੍ਹਿਪੁਣ੍ਣਮਾਯਂ ਉਤ੍ਤਰਾਸਾਲ਼੍ਹਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਤਦਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁ ਸਕਲਾਪਿ ਧਰਣੀਤਿ ਧਾਰੇਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਥਾવਰਜਙ੍ਗਮੇਤਿ ਧਰਣੀ, ਪਥવੀ।
੬੯. ਸਮ੍ਪਜਾਨੋવ ਨਿਕ੍ਖਮਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦਾ ਪਨਾਹਂ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋવ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਧਮ੍ਮਾਸਨਤੋ ਓਤਰਨ੍ਤੋ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ વਿਯ ਨਿਸ੍ਸੇਣਿਤੋ ਓਤਰਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਚ ਦ੍વੇ ਹਤ੍ਥੇ ਚ ਪਾਦੇ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤਯਨ੍ਤਿ, ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥਾਤਿ ਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਓਕ੍ਕਮਨੇਪਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨੇਪਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਪਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
੭੦. ਅਥ ਭਗવਾ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਸਮਂ ਅਦਿਸ੍વਾ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਮੇ ਸਮੋ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੀਤਿ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਯਂ, ਭੁਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੇਤਿ ਮਯਾ। ਸਮੋਤਿ ਸਦਿਸੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਜਾਤਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਜਾਯਤਿ ਏਤਾਯ ਮਾਤੁਯਾਤਿ ਮਾਤਾ ‘‘ਜਾਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਤੋ ਜਾਤਿਤੋ ਮਾਤੁਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮੇਤਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨੇ ਪਸવੇ ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਬੋਧਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਸਤ੍ਥਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਬੋਧਿ ਸਮ੍ਬੋਧਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਬੋਧਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਰੁਕ੍ਖਮਗ੍ਗਨਿਬ੍ਬਾਨਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ – ‘‘ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਪਠਮਾਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧; ਉਦਾ॰ ੧) ਚ, ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਗਯਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਬੋਧਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫; ੨.੩੪੧; ਮਹਾવ॰ ੧੧) ਚ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਬੋਧਿ
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਾ ਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਸਂਸਤੀਤਿ? ਸਬ੍ਬਗੁਣਦਾਯਕਤ੍ਤਾ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਸਮ੍ਬੋਧਿ ਸਬ੍ਬਗੁਣਦਾਯਿਕਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਨਿਰવਸੇਸੇ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪਨ ਦੁવਿਧਂ ਹੋਤਿ – ਪਟਿવੇਧਞਾਣਞ੍ਚ ਦੇਸਨਾਞਾਣਞ੍ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪਭਾવਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਰਿਯਫਲਾવਹਂ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ, ਕਰੁਣਾਪਭਾવਿਤਂ ਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਫਲਾવਹਂ ਦੇਸਨਾਞਾਣਂ। ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਹਗਤਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਅવਿਚਾਰਂ, ਦੇਸਨਾਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ
੭੧. ਇਦਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਮਨੇવ ਪਥવਿਕਮ੍ਪਨਾਦਿਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਲੋਕੇ’’ਤਿ ਦੇવਤਾਹਿ ਅਯਂ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਤਾਤਿ ਅਹੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਭਾવੋ, ਅਹੋ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਮਹਾਨੁਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਲੋਕਧਾਤੁ, ਛਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਕਮ੍ਪਥਾਤਿ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਮਹਾਪਥવੀ ਛਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ ਚਲਿਤ੍ਥ। ਕਥਂ? ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ ਪਚ੍ਛਿਮਤੋ ਓਨਮਤਿ, ਪਚ੍ਛਿਮਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਤੋ ਓਨਮਤਿ, ਉਤ੍ਤਰਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣਤੋ ਓਨਮਤਿ, ਦਕ੍ਖਿਣਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ ਉਤ੍ਤਰਤੋ ਓਨਮਤਿ, ਮਜ੍ਝਿਮਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ ਪਰਿਯਨ੍ਤਤੋ ਓਨਮਤਿ, ਪਰਿਯਨ੍ਤਤੋ ਉਨ੍ਨਮਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਤੋ ਓਨਮਤੀਤਿ ਏવਂ ਛਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਨਿਲਬਲਚਲਿਤਜਲਤਰਙ੍ਗਭਙ੍ਗਸਙ੍ਘਟ੍ਟਿਤਾ વਿਯ ਨਾવਾ ਚਤੁਨਹੁਤਾਧਿਕਦ੍વਿਯੋਜਨਸਤਸਹਸ੍ਸਬਹਲਾ ਪਥવਿਸਨ੍ਧਾਰਕਜਲਪਰਿਯਨ੍ਤਾ ਅਚੇਤਨਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਸਚੇਤਨਾ વਿਯ ਅਯਂ ਮਹਾਪਥવੀ ਪੀਤਿਯਾ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤੀ વਿਯ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਭਾਸੋ ਚ ਮਹਾ ਆਸੀਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮੇવ ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਨੁਭਾવਂ ਉਲ਼ਾਰੋ ਓਭਾਸੋ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਚ੍ਛੇਰਂ ਲੋਮਹਂਸਨਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਛੇਰਞ੍ਚ ਲੋਮਹਂਸਨਞ੍ਚ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
੭੨. ਇਦਾਨਿ ਪਥવਿਕਮ੍ਪਨਾਲੋਕਪਾਤੁਭਾવਾਦੀਸੁ ਅਚ੍ਛਰਿਯੇਸੁ વਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਭਗવਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਭਗવਾ ਤਮ੍ਹਿ ਸਮਯੇ’’ਤਿਆਦਿਗਾਥਾਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਜੇਟ੍ਠੋਤਿ ਲੋਕਸੇਟ੍ਠੋ। ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਯਨ੍ਤੋਤਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ।
੭੩. ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋવਾਤਿ ਦਸਲੋਕਧਾਤੁਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਠਿਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਤਨਮਯੇ ਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਮਾਨੋવ ਕਥੇਸਿ। ਲੋਕਨਾਯਕੋਤਿ ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਮਨੋਸਿਲਾਤਲੇ ਸੀਹਨਾਦਂ ਨਦਨ੍ਤੋ ਸੀਹੋ વਿਯ ਗਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਪਾવੁਸ੍ਸਕਮੇਘੋ વਿਯ ਚ ਆਕਾਸਗਙ੍ਗਂ ਓਤਾਰੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੮੫, ੩੦੧) ਸવਨੀਯੇਨ ਕਮਨੀਯੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰੇਨ ਨਾਨਾਨਯવਿਚਿਤ੍ਤਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਤਿਲਕ੍ਖਣਾਹਤਂ ਮਧੁਰਧਮ੍ਮਕਥਂ ਕਥੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਅਨ੍ਤਰਾ ਨ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਚਤੁਹਤ੍ਥੇ ਚਙ੍ਕਮੇ ਯਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਪਨ ਨਿਮ੍ਮਿਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਚਙ੍ਕਮਸ੍ਸ ਏਕਾ ਕੋਟਿ ਪਾਚੀਨਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮੁਖવਟ੍ਟਿਯਂ ਏਕਾ ਪਚ੍ਛਿਮਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਮੁਖવਟ੍ਟਿਯਂ ਏવਂ ਠਿਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਤਨਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਮਾਨੋ ਸਤ੍ਥਾ ਉਭੋ ਕੋਟਿਯੋ ਪਤ੍વਾવ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਅਨ੍ਤਰਾ ਉਭੋ ਕੋਟਿਯੋ ਅਪਤ੍વਾ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾ ਚਤੁਹਤ੍ਥਪ੍ਪਮਾਣੇ ਚਙ੍ਕਮੇ ਚਙ੍ਕਮਮਾਨੋ ਉਭੋ ਕੋਟਿਯੋ ਸੀਘਮੇવ ਪਤ੍વਾ ਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਨ ਨਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਾਯਾਮਂ ਚਙ੍ਕਮਂ ਰਸ੍ਸਮਕਾਸਿ
ਅਥ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਅਪਰਿਮਿਤਸਮਯਸਮੁਪਚਿਤਕੁਸਲਬਲਜਨਿਤਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣੋਪਸੋਭਿਤਂ ਅਸੀਤਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਿਰਾਜਿਤਂ વਰਸਰੀਰਂ ਸਰਦਸਮਯੇ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ વਿਯ ਰਜਨਿਕਰਂ ਸਬ੍ਬਫਾਲਿਫੁਲ੍ਲਂ વਿਯ ਚ ਯੋਜਨਸਤੁਬ੍ਬੇਧਂ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਰਤਨੁਬ੍ਬੇਧਂ ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾਪਰਿਕ੍ਖੇਪਸਸ੍ਸਿਰਿਕਂ વਰਕਨਕਗਿਰਿਮਿવ ਜਙ੍ਗਮਂ ਅਨੋਪਮਾਯ ਬੁਦ੍ਧਲੀਲ਼ਾਯ ਅਨੋਪਮੇਨ ਬੁਦ੍ਧਸਿਰਿવਿਲਾਸੇਨ ਚਙ੍ਕਮਨ੍ਤਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਦੇવਗਣਪਰਿવੁਤਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਯਂ ‘‘ਕੀਦਿਸੋ ਤੇ ਮਹਾવੀਰਾ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
੭੪.
‘‘ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ, ਸਮਾਧਿਜ੍ਝਾਨਕੋવਿਦੋ।
ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਲੋਕਨਾਯਕਂ॥
੭੫.
‘‘ਕੀਦਿਸੋ ਤੇ ਮਹਾવੀਰ, ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਨਰੁਤ੍ਤਮ।
ਕਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇ ਤਯਾ ਧੀਰ, ਪਤ੍ਥਿਤਾ ਬੋਧਿਮੁਤ੍ਤਮਾ’’ਤਿ॥ –
ਆਦਿ। ਕਾ ਨਾਮਾਯਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧੀਤਿ? ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਤਿਸ੍ਸੋ ਹਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਯੋ – ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਸਨ੍ਧਿ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਓਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਕਿਂ ਪਾਰਿਮਂ ਤੀਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧) ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਭਗવਤਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
‘‘ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਏવਂ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ ‘ਇਤਿ ਕਿਰ, ਭੋ, ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, વੇਦਨਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਤ੍ਤਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਤ੍ਤਾ, ਅਨਤ੍ਤਕਤਾਨਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
ਯੇਨ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧੀ’’ਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਞਾਣਸ੍ਸ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਪੁਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਚ੍ਛਾ ਨਾਮ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾਪੁਚ੍ਛਾ, ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ, વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਨੁਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ, ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਥੇਰਸ੍ਸ ਕਤਮਾ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਚੇ? ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਾਯਂ ਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੋਪਚਿਤਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਭਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ
ਕੀਦਿਸੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਨਾਕਾਰੋ, ਕਿਂਪਕਾਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਤਿ ਤવ। ਅਭਿਨੀਹਾਰੋਤਿ ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਤ੍ਥਂ ਮਾਨਸਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਅਲਦ੍ਧਾ ਨ ਉਟ੍ਠਹਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વੀਰਿਯਮਧਿਟ੍ਠਾਯ ਨਿਪਜ੍ਜਨਂ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘ਕੀਦਿਸੋ ਤੇ ਮਹਾવੀਰ, ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਨਰੁਤ੍ਤਮਾ’’ਤਿ॥
ਕਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ। ਪਤ੍ਥਿਤਾਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਾ ਅਭਿਕਙ੍ਖਿਤਾ, ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਬੋਧੇਯ੍ਯਂ ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਪਣਿਧਾਨਂ ਕਦਾ ਕਤਨ੍ਤਿ ਅਪੁਚ੍ਛਿ। ਬੋਧੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ਚ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਚੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਉਤ੍ਤਮਾਤਿ ਸਾવਕਬੋਧਿਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧੀਹਿ ਸੇਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਉਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤਰਾ ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ।
ਇਦਾਨਿ
੭੬.
‘‘ਦਾਨਂ ਸੀਲਞ੍ਚ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ, ਪਞ੍ਞਾવੀਰਿਯਞ੍ਚ ਕੀਦਿਸਂ।
ਖਨ੍ਤਿਸਚ੍ਚਮਧਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਮੇਤ੍ਤੁਪੇਕ੍ਖਾ ਚ ਕੀਦਿਸਾ॥
੭੭.
‘‘ਦਸ ਪਾਰਮੀ ਤਯਾ ਧੀਰ, ਕੀਦਿਸੀ ਲੋਕਨਾਯਕ।
ਕਥਂ ਉਪਪਾਰਮੀ ਪੁਣ੍ਣਾ, ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਕਥ’’ਨ੍ਤਿ॥ – ਆਹ।
ਤਤ੍ਥ ਪਾਰਮੀ ਨਾਮ, ਅਙ੍ਗਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ ਉਪਪਾਰਮੀ ਨਾਮ, ਜੀવਿਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮਾਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਪਾਰਮੀਸੁਪਿ। ਏવਂ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਦਸ ਉਪਪਾਰਮਿਯੋ ਦਸ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮਿਯੋਤਿ ਸਮਤ੍ਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਪਾਰਮਿਤਾਯ ਪੂਰਿਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਸਸਪਣ੍ਡਿਤਜਾਤਕੇ –
‘‘ਭਿਕ੍ਖਾਯ ਉਪਗਤਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਸਕਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਂ।
ਦਾਨੇਨ ਮੇ ਸਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏਸਾ ਮੇ ਦਾਨਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਚਰਿਯਾ॰ ੧.੧੪੩ ਤਸ੍ਸੁਦ੍ਦਾਨਂ) –
ਏવਂ ਪਰਂ ਜੀવਿਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦਾਨਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਸੀਲਪਾਰਮਿਤਾਯ ਪੂਰਿਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਪਨਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਪਾਲਜਾਤਕੇ –
‘‘ਸੂਲੇਹਿ
ਭੋਜਪੁਤ੍ਤੇ ਨ ਕੁਪ੍ਪਾਮਿ, ਏਸਾ ਮੇ ਸੀਲਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਚਰਿਯਾ॰ ੨.੯੧) –
ਏવਂ ਅਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਚਾਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੀਲਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਮਹਾਰਜ੍ਜਂ ਪਹਾਯ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਾਰਮਿਯਾ ਪੂਰਿਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਚੂਲ਼ਸੁਤਸੋਮਜਾਤਕੇ –
‘‘ਮਹਾਰਜ੍ਜਂ
ਚਜਤੋ ਨ ਹੋਤਿ ਲਗ੍ਗਨਂ, ਏਸਾ ਮੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ) –
ਏવਂ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਤਾਯ ਰਜ੍ਜਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਮਹੋਸਧਪਣ੍ਡਿਤਕਾਲਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਯਾ ਪੂਰਿਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤੁਭਤ੍ਤਕਪਣ੍ਡਿਤਕਾਲੇ –
‘‘ਪਞ੍ਞਾਯ વਿਚਿਨਨ੍ਤੋਹਂ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਮੋਚਯਿਂ ਦੁਖਾ।
ਪਞ੍ਞਾਯ ਮੇ ਸਮੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏਸਾ ਮੇ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ) –
ਅਨ੍ਤੋਭਸ੍ਤਗਤਂ ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ વੀਰਿਯਪਾਰਮਿਤਾਯ ਪੂਰਿਤਤ੍ਤਭਾવਾਨਂ ਪਰਿਮਾਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਮਹਾਜਨਕਜਾਤਕੇ –
‘‘ਅਤੀਰਦਸ੍ਸੀ ਜਲਮਜ੍ਝੇ, ਹਤਾ ਸਬ੍ਬੇવ ਮਾਨੁਸਾ।
ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਏਸਾ ਮੇ વੀਰਿਯਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ) –
ਏવਂ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਂ ਤਰਨ੍ਤਸ੍ਸ વੀਰਿਯਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਖਨ੍ਤਿવਾਦਿਜਾਤਕੇ –
‘‘ਅਚੇਤਨਂવ ਕੋਟ੍ਟੇਨ੍ਤੇ, ਤਿਣ੍ਹੇਨ ਫਰਸੁਨਾ ਮਮਂ।
ਕਾਸਿਰਾਜੇ ਨ ਕੁਪ੍ਪਾਮਿ, ਏਸਾ ਮੇ ਖਨ੍ਤਿਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ) –
ਏવਂ ਖਨ੍ਤਿਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਮਹਾਸੁਤਸੋਮਜਾਤਕੇ –
‘‘ਸਚ੍ਚવਾਚਂਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ਚਜਿਤ੍વਾ ਮਮ ਜੀવਿਤਂ।
ਮੋਚੇਸਿਂ ਏਕਸਤਂ ਖਤ੍ਤਿਯੇ, ਏਸਾ ਮੇ ਸਚ੍ਚਪਾਰਮੀ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ) –
ਏવਂ ਜੀવਿਤਂ ਚਜਿਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਂ ਅਨੁਰਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਮੂਗਪਕ੍ਖਜਾਤਕੇ –
‘‘ਮਾਤਾ
ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਿਯਂ ਮਯ੍ਹਂ, ਤਸ੍ਮਾ વਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਿ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਚਰਿਯਾ ੩.੬੫) –
ਏવਂ ਜੀવਿਤਮ੍ਪਿ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ વਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਥਾ ਸੁવਣ੍ਣਸਾਮਜਾਤਕੇ –
‘‘ਨ ਮਂ ਕੋਚਿ ਉਤ੍ਤਸਤਿ, ਨਪਿ ਭਾਯਾਮਿ ਕਸ੍ਸਚਿ।
ਮੇਤ੍ਤਾਬਲੇਨੁਪਤ੍ਥਦ੍ਧੋ, ਰਮਾਮਿ ਪવਨੇ ਤਦਾ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਚਰਿਯਾ॰ ੩.੧੧੩) –
ਏવਂ ਮੇਤ੍ਤਾਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ।
ਤਤੋ ਲੋਮਹਂਸਜਾਤਕੇ –
‘‘ਸੁਸਾਨੇ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਮਿ, ਛવਟ੍ਠਿਕਂ ਉਪਨਿਧਾਯਹਂ।
ਗਾਮਣ੍ਡਲਾ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਰੂਪਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਿਨਪ੍ਪਕ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਚਰਿਯਾ॰ ੩.੧੧੯) –
ਏવਂ ਗਾਮਦਾਰਕੇਸੁ ਨਿਟ੍ਠੁਭਨਾਦੀਹਿ ਚੇવ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧੂਪਹਾਰਾਦੀਹਿ ਚ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੇਸੁਪਿ ਉਪੇਕ੍ਖਂ ਅਨਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪੇਕ੍ਖਾਪਾਰਮੀ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮੀ ਨਾਮ ਜਾਤਾ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਚਰਿਯਾਪਿਟਕਤੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
ਇਦਾਨਿ ਥੇਰੇਨ ਪੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਹਿ ਸਙ੍ਗੀਤਿਕਾਰਕੇਹਿ –
੭੮.
‘‘ਤਸ੍ਸ ਪੁਟ੍ਠੋ વਿਯਾਕਾਸਿ, ਕਰવੀਕਮਧੁਰਗਿਰੋ।
ਨਿਬ੍ਬਾਪਯਨ੍ਤੋ ਹਦਯਂ, ਹਾਸਯਨ੍ਤੋ ਸਦੇવਕਂ॥
੭੯.
‘‘ਅਤੀਤਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਜਿਨਾਨਂ ਦੇਸਿਤਂ, ਨਿਕੀਲਿਤਂ ਬੁਦ੍ਧਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਂ।
ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਗਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ, ਪਕਾਸਯੀ ਲੋਕਹਿਤਂ ਸਦੇવਕੇ’’ਤਿ॥ – વੁਤ੍ਤਂ।
ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸ ਪੁਟ੍ਠੋ વਿਯਾਕਾਸੀਤਿ ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਨਾ ਪੁਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਂ ਕਥੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਰવੀਕਮਧੁਰਗਿਰੋਤਿ ਕਰવੀਕਸਕੁਣਸ੍ਸ વਿਯ ਮਧੁਰਾ ਗਿਰਾ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਕਰવੀਕਮਧੁਰਗਿਰੋ, ਕਰવੀਕਮਧੁਰਮਞ੍ਜੁਸ੍ਸਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਕਰવੀਕਾਨਂ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰਤਾ – ਕਰવੀਕਸਕੁਣਾ ਕਿਰ ਮਧੁਰਰਸਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪਯਨ੍ਤੋ ਹਦਯਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਗ੍ਗਿਸਨ੍ਤਤ੍ਤਸਬ੍ਬਜਨਮਾਨਸਂ ਹਾਸਯਨ੍ਤੋਤਿ ਤੋਸਯਨ੍ਤੋ। ਸਦੇવਕਨ੍ਤਿ ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕਂ।
ਅਤੀਤਬੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ। ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਅਭਿਨੀਹਾਰਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਪਨ ਤਣ੍ਹਙ੍ਕਰੋ ਮੇਧਙ੍ਕਰੋ ਸਰਣਙ੍ਕਰੋ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਕਪ੍ਪੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਅਪਰਭਾਗੇ ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਾਦਯੋ ਤੇવੀਸਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਦੀਪਙ੍ਕਰਾਦਯੋ ਚਤੁવੀਸਤਿ ਬੁਦ੍ਧਾ ਇਧ ‘‘ਅਤੀਤਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ, ਤੇਸਂ ਅਤੀਤਬੁਦ੍ਧਾਨਂ। ਜਿਨਾਨਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਦੇਸਿਤਨ੍ਤਿ ਕਥਿਤਂ। ਚਤੁવੀਸਤਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ। ਨਿਕੀਲਿਤਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਚਰਿਤਂ ਕਪ੍ਪਜਾਤਿਗੋਤ੍ਤਾਯੁਬੋਧਿਸਾવਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤਉਪਟ੍ਠਾਕਮਾਤਾਪਿਤੁਪੁਤ੍ਤਭਰਿਯਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਦਿਕਂ ਨਿਕੀਲਿਤਂ ਨਾਮ। ਬੁਦ੍ਧਪਰਮ੍ਪਰਾਗਤਨ੍ਤਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਕਸ੍ਸਪਪਰਮ੍ਪਰਤੋ ਆਗਤਂ ਦੇਸਿਤਂ ਨਿਕੀਲਿਤਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਗਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੮, ੩੮੪, ੪੨੧; ੨.੨੩੩; ੩.੮੨; ਪਾਰਾ॰ ੧੨) ਏવਂ વਿਭਤ੍ਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਨਿવੁਟ੍ਠਕ੍ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਾਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਗਤਾ ਉਪਗਤਾ ਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਗਤਾਯ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ, ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਕਾਸਯੀਤਿ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਲੋਕਹਿਤਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕਹਿਤਂ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਂ। ਸਦੇવਕੇਤਿ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
੮੦. ਅਥ ਭਗવਾ ਕਰੁਣਾਸੀਤਲੇਨ ਹਦਯੇਨ ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕਂ ਸવਨੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਜਨਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਜਨਨਨ੍ਤਿ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਕਰਂ ਪੀਤਿਯਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਂ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ, ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਜਨਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋਕਸਲ੍ਲવਿਨੋਦਨਨ੍ਤਿ ਸੋਕਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਸਲ੍ਲਾਨਂ વਿਨੋਦਨਂ વਿਦ੍ਧਂਸਨਂ। ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਲਾਭਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤ੍વਾਤਿ ਸੁਣਾਥਾਤਿ ਨਿਸਾਮੇਥ ਨਿਬੋਧਥ। ਮੇਤਿ ਮਮ।
੮੧. ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਮਦਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬਮਦਾਨਂ ਨਿਮ੍ਮਦਨਕਰਂ। ਸੋਕਨੁਦਨ੍ਤਿ ਸੋਕੋ ਨਾਮ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਾਦੀਹਿ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਪੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਮੇવ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਨਿਜ੍ਝਾਯਨਰਸੋ, ਅਨੁਸੋਚਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਤਂ ਸੋਕਂ ਨੁਦਤੀਤਿ ਸੋਕਨੁਦੋ, ਤਂ ਸੋਕਨੁਦਂ। ਸਂਸਾਰਪਰਿਮੋਚਨਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰਬਨ੍ਧਨਤੋ ਪਰਿਮੋਚਨਕਰਂ। ‘‘ਸਂਸਾਰਸਮਤਿਕ੍ਕਮ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਂਸਾਰਸਮਤਿਕ੍ਕਮਕਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖ-ਸਦ੍ਦੋ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ-ਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁ-ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣ-ਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯ-ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੩, ੪੩੦; ਪਾਰਾ॰ ੧੧) ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਯਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਜਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਜਰਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧) ਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ। ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਖੋ, ਮਹਾਲਿ, ਰੂਪਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਤਿਤਂ ਦੁਕ੍ਖਾવਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੬੦) ਦੁਕ੍ਖਾਰਮ੍ਮਣੇ। ‘‘ਦੁਕ੍ਖੋ ਪਾਪਸ੍ਸ ਉਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੧੭) ਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯੇ। ‘‘ਯਾવਞ੍ਚਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਸੁਕਰਾ ਅਕ੍ਖਾਨੇਨ ਪਾਪੁਣਿਤਂ ਯਾવ ਦੁਕ੍ਖਾ ਨਿਰਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫੦) ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨੇ। ਇਧ ਪਨਾਯਂ ਦੁਕ੍ਖવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯੇਪਿ ਚ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿਆਦਿਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਕਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨ ਆਦਯੋ)। ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੁਸਲਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ, ਕਿਲੇਸੇ વਾ ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਦੇਸਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਭੂਤਂ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਦੇਸਨਂ। ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਚਿਤ੍ਤੀਕਤ੍વਾ, ਓਹਿਤਸੋਤਾ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟਿਪਜ੍ਜਥਾਤਿ ਅਧਿਤਿਟ੍ਠਥ, ਸੁਣਾਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਪੀਤਿਪਾਮੋਜ੍ਜਜਨਨਂ ਸੋਕਸਲ੍ਲવਿਨੋਦਨਂ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਲਾਭਹੇਤੁਭੂਤਂ ਇਮਂ ਬੁਦ੍ਧવਂਸਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਾਦਿਗੁਣવਿਸੇਸਾવਹਂ ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਂ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਥਾਤਿ
ਇਤਿ ਮਧੁਰਤ੍ਥવਿਲਾਸਿਨਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧવਂਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
ਰਤਨਚਙ੍ਕਮਨਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ ਚ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਨਿਦਾਨਸ੍ਸਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ।