੬. ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸਮੁਚ੍ਚਯਭੂਮਿ
੬੦. ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਾਸਨਂ ਤਿવਿਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਧਾਤੂਸੁ ਆਯਤਨੇਸੁ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਯਾવ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਦਸ ਰੂਪਆਯਤਨਾਨਿ ਚਕ੍ਖੁ ਰੂਪਾ ਚ ਯਾવ ਕਾਯੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਚ, ਅਯਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਛ વੇਦਨਾਕਾਯਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ ਯਾવ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ વੇਦਨਾ, ਅਯਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਛ ਸਞ੍ਞਾਕਾਯਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਯਾવ ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ ਇਮੇ ਛ ਸਞ੍ਞਾਕਾਯਾ, ਅਯਂ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਛ ਚੇਤਨਾਕਾਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਰੂਪਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਯਾવ ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਇਮੇ ਛ ਚੇਤਨਾਕਾਯਾ, ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਯਾવ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਇਮੇ ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ, ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ।
ਤੇਸਂ ਕਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਏਸਾ ਏਤੇਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥੋ? ਸਮੂਹਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥੋ, ਪੁਞ੍ਜਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥੋ, ਰਾਸਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਯਥਾ ਦਬ੍ਬਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વਾਯੁਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਇਤਿ ਏવਂ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹੋવ ਏવਂ ਖਨ੍ਧਤ੍ਥੋ।
ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਰੂਪਧਾਤੁ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ…ਪੇ॰… ਮਨੋਧਾਤੁ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ। ਏਤਾਯੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਧਾਤੁਯੋ। ਤਾਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਏਸਾ ਏਤਾਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੋ? વੁਚ੍ਚਤੇ ਅવਯવਤ੍ਥੋ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੋ। ਅવਯવੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁ ਨੋ ਪਸਾਦੋ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚਸੁ ਧਾਤੂਸੁ ਪੁਨ ਰਾਗવવਚ੍ਛੇਦਤ੍ਥੋ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੋ। વવਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਹਿ ਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚਸੁ ਪੁਨਰਾਹ ਏਕਨ੍ਤਿਪਕਤ੍ਯਤ੍ਥੇਨ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੇ। ਤਂ ਯਥਾ, ਪਕਤਿਯਾ ਅਯਂ ਪੁਰਿਸੋ ਪਿਤ੍ਤਿਕੋ ਸੇਮ੍ਹਿਕੋ વਾਤਿਕੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਿਕੋਤਿ ਏવਂ ਪਕਤਿਚਕ੍ਖੁਧਾਤੁ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਿਯਾ ਚ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ…ਪੇ॰… વਿਸਭਾਗਤ੍ਥੋ ਧਾਤੁਅਤ੍ਥੋ।
ਤਤ੍ਥ ਦ੍વਾਦਸਾਯਤਨਾਨਿ ਕਤਮਾਨਿ? ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਛ ਬਾਹਿਰਾਨਿ। ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਯਾવ ਮਨਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ, ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਯਾવ ਧਮ੍ਮਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਬਾਹਿਰਂ। ਏਤਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸ ਆਯਤਨਾਨਿ। ਏਤੇਸਂ ਕਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ, ਏਸਾ ਏਤੇਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਅਪਿ ਚ ਦ੍વਿਧਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ, ਏਸਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ ਪਨ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨਾ, ਏਸਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਆਯਤਨਤ੍ਥੋ? વੁਚ੍ਚਤੇ ਆਕਾਰਤ੍ਥੋ ਆਯਤਨਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਸੁવਣ੍ਣਾਕਰੋ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣਾਕਰੋ, ਯਥਾ ਦ੍વੀਹਿ ਤੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਤੇ ਤੇ ਗਾવਾ ਉਤ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਏਤੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਗਾવਾ ਉਤ੍ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਕਿਲੇਸਾ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮਾ ਚ। ਪੁਨਰਾਹ ਆਯਦਾਨਤ੍ਥੋ ਆਯਤਨਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਰਞ੍ਞੋ ਆਯਦਾਨੇਹਿ ਆਯੋ ਭવਤਿ, ਏવਂ ਆਯਦਾਨਤ੍ਥੋ ਆਯਤਨਤ੍ਥੋ।
੬੧. ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਦਯੋ ਨਿਰੋਧੋ ਮਗ੍ਗੋ ਚ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਯਥਾ ਸਮਾਸੇਨ ਧਮ੍ਮਾਚਰਿਯਂ ਮਾਨਸਞ੍ਚ, ਸਮੁਦਯੋ ਸਮਾਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਤਣ੍ਹਾ ਚ, ਨਿਰੋਧੋ ਸਮਾਸੇਨ વਿਜ੍ਜਾ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚ, ਮਗ੍ਗੋ ਸਮਾਸੇਨ ਸਮਥੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ।
ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਕਤਮੇ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਯਾવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਏવਮੇਤੇ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ, ਸੋ ਮਗ੍ਗੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਕਤਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ…ਪੇ॰… ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਂ…ਪੇ॰… ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ…ਪੇ॰… ਬਲਾਨਿ…ਪੇ॰… ਤਤ੍ਥ ਕੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਥੋ? ਇਨ੍ਦਤ੍ਥੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਥੋ, ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਥੋ, ਪਸਾਦਤ੍ਥੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਥੋ, ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਕਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਤ੍ਥੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਥੋ ਅਨવਪਰਿਯਤ੍ਥੋ ਬਲਤ੍ਥੋ, ਥਾਮਤ੍ਥੋ ਬਲਤ੍ਥੋ, ਉਪਾਦਾਯਤ੍ਥੋ ਬਲਤ੍ਥੋ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਤ੍ਥੋ ਬਲਤ੍ਥੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ? ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਯਾવ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ? ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਯਾવ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਖਨ੍ਧੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ, ਅਯਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ, ਅਯਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਅਯਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਏવਂ ਤਾਯੋ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ। ਏવਂ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਦਸ ਪਦਾਨਿ…ਪੇ॰…।
ਤਤ੍ਥ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਠਿਤੋ ਦੋਸਂ ਅਕੁਸਲਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਦੋਸਾਨੁਸਯਂ ਸਮੂਹਨਤਿ, ਦੋਸਸਲ੍ਲਂ ਉਦ੍ਧਰਤਿ, ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਕਾਮਧਾਤੁਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਠਿਤੋ ਲੋਭਂ ਅਕੁਸਲਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਰਾਗਾਨੁਸਯਂ ਸਮੂਹਨਤਿ, ਲੋਭਸਲ੍ਲਂ ਉਦ੍ਧਰਤਿ, ਸੁਖવੇਦਨਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਧਾਤੁਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਠਿਤੋ ਮੋਹਂ ਅਕੁਸਲਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਂ ਸਮੂਹਨਤਿ, ਮੋਹਸਲ੍ਲਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਲ੍ਲਞ੍ਚ ਉਦ੍ਧਰਤਿ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖવੇਦਨਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਰੂਪਧਾਤੁਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਇਤਿ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਲ੍ਲਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰਤਿ, ਤਿਸ੍ਸੋ વੇਦਨਾ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਤੇਧਾਤੁਕਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤਿ।
੬੨. ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ? ਯਂ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਯਥਾ ਸੋ ਪਾਣਸਜ੍ਜੇਸੁ ਕਥਂਕਥਾ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ? ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਚੇਤਨਾ ਫਸ੍ਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਇਦਂ ਨਾਮਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਰੂਪਂ? ਚਾਤੁਮਹਾਭੂਤਿਕਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯਰੂਪਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਕਞ੍ਚ ਨਾਮਂ ਇਦਞ੍ਚ ਰੂਪਂ ਤਦੁਭਯਂ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਛਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਚਕ੍ਖੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਆਯਤਨਂ ਯਾવ ਮਨੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਆਯਤਨਂ। ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਛ ਫਸ੍ਸਕਾਯਾ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਯਾવ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਫਸ੍ਸੋ। ਛ વੇਦਨਾਕਾਯਾ વੇਦਨਾ। ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਛ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯਾ ਤਣ੍ਹਾ। ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਉਪਾਦਾਨਂ। ਭવੋਤਿ ਤਯੋ ਭવਾ ਕਾਮਭવੋ ਰੂਪਭવੋ ਅਰੂਪਭવੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਜਾਤਿ? ਯਾ ਪਠਮਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਠਮਂ ਧਾਤੂਨਂ ਪਠਮਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਜਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ, ਅਯਂ ਜਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਜਰਾ? ਜਰਾ ਨਾਮ ਯਂ ਤਂ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਪਾਲਿਚ੍ਚਂ વਲਿਤ੍ਤਚਤਾ ਪવਿવਿਤ੍ਤਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ વਿવਣ੍ਣਤਂ ਭਗ੍ਗੋ ਤਂ ਜਰਾ ਹੀਯਨਾ ਪਹੀਯਨਾ ਆਯੁਨੋ ਹਾਨਿ ਸਂਹਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਭੇਦੋ ਉਪਨਾਹੋ ਪਰਿਪਾਕੋ, ਅਯਂ ਜਰਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਮਰਣਂ? ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਯਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤਿ ਚવਨਤਾ ਮਰਣਂ ਕਾਲਙ੍ਕਿਰਿਯਾ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਾਨਂ ਭੇਦੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋ, ਇਦਂ ਮਰਣਂ। ਇਤਿ ਪੁਰਿਮਿਕਾ ਚ ਜਰਾ ਇਦਞ੍ਚ ਮਰਣਂ ਤਦੁਭਯਂ ਜਰਾਮਰਣਂ।
ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਧਕਾਰਤਿਮਿਸਾ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਪ੍ਪਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਹ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਲਕ੍ਖਣਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਉਪਚਯਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਰੋਪਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਤੇ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। વਤ੍ਥੁ ਸવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਂ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਨੇਕਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਲਕ੍ਖਣਂ ਨਾਮਰੂਪਂ, ਤਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવવਤ੍ਥਾਪਨਲਕ੍ਖਣਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ, ਤਂ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ । ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਲਕ੍ਖਣੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਸੋ વੇਦਨਾਯ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਨੁਭવਨਲਕ੍ਖਣਾ વੇਦਨਾ, ਸਾ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਸਾ ਉਪਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਆਦਾਨਪਰਿਹਨਨਲਕ੍ਖਣਂ ਉਪਾਦਾਨਂ, ਤਂ ਭવਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ । ਨਾਨਾਗਤਿવਿਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣੋ ਭવੋ, ਸੋ ਜਾਤਿਯਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવਲਕ੍ਖਣਾ ਜਾਤਿ, ਸਾ ਜਰਾਯ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਉਪਨਯਪਰਿਪਾਕਲਕ੍ਖਣਾ ਜਰਾ, ਸਾ ਮਰਣਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਆਯੁਕ੍ਖਯਜੀવਿਤਉਪਰੋਧਲਕ੍ਖਣਂ ਮਰਣਂ, ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਕਾਯਸਮ੍ਪੀਲ਼ਨਲਕ੍ਖਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪੀਲ਼ਨਲਕ੍ਖਣਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਤਂ ਸੋਕਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸੋਚਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸੋਕੋ, ਸੋ ਪਰਿਦੇવਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। વਚੀਨਿਚ੍ਛਾਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਪਰਿਦੇવੋ, ਸੋ ਉਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯੇ ਆਯਾਸਾ ਤੇ ਉਪਾਯਾਸਾ।
ਨવ ਪਦਾਨਿ ਯਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੋ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਸਙ੍ਗਹਂ ਸਮੋਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਨવ ਪਦਾਨਿ? ਦ੍વੇ ਮੂਲਕਿਲੇਸਾ, ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ। ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਮੂਲਕਿਲੇਸਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਭવਤਣ੍ਹਾ ਚ, ਤੀਣਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਲੋਭੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਚ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੪੯ – ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ‘‘ਅਨਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ।
੬੩. ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਮ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ। ਭવਤਣ੍ਹਾ ਨਾਮ ਯੋ ਭવੇਸੁ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਨਨ੍ਦੀ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਅਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਅਯਂ ਭવਤਣ੍ਹਾ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ?
ਲੋਭੋ ਨਾਮ ਸੋ ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਪਰવਤ੍ਥੂਸੁ ਪਰਦਬ੍ਬੇਸੁ ਪਰਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਪਰਸਾਪਤੇਯ੍ਯੇਸੁ ਪਰਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤੇਸੁ ਲੋਭੋ ਲੁਬ੍ਭਨਾ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਨਨ੍ਦੀ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਅਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ, ਅਯਂ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮੂਲਂ? ਲੋਭੋ ਲੋਭਜਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ, ਤਥਾ ਯਥਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਂ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਦੋਸੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ?
ਸੋ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਆਘਾਤੋ ਅਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਪਦੋਸੋ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਤਾ ਚੇਤਸੋ ਪਟਿਘਾਤੋ, ਅਯਂ ਦੋਸੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ।
ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮੂਲਂ?
ਦੋਸਜਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਂ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਮੋਹੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ?
ਯਂ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਅਨਭਿਸਮਯੋ ਅਸਮ੍ਪਜ੍ਜਗ੍ਗਾਹੋ ਅਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ ਮੋਹੋ ਮੁਯ੍ਹਨਾ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਤਮੋ ਅਨ੍ਧਕਾਰੋ ਆવਰਣਂ ਨੀવਰਣਂ ਛਦਨਂ ਅਚ੍ਛਦਨਂ ਅવੇਚ੍ਛਦਨਂ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਅਪਸਚ੍ਛਾਗਮਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਅਯਂ ਮੋਹੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ।
ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮੂਲਂ?
ਮੋਹਜਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਂ।
ਤਤ੍ਥ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ, વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ વਤ੍ਥੁ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਸਿਯਾ, ਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਤੀਣਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥੂਨਿ। ਕਤਮੋ ਏਕੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਚ, ਯੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸਿਤਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ?
‘‘ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ, ‘‘ਅਨਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਏਕੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ।
ਕਤਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥੂਨਿ?
ਕਾਯੋ વੇਦਨਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਾ ਚ। ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥੂਨਿ।
ਕਤਮਾਨਿ ਤੀਣਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਿ?
ਸਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ। ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਿ।
ਤਤ੍ਥ ਮਨਾਪਿਕੇ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਤ੍ਥੇ વਣ੍ਣਾਯਤਨੇ વਾ ਯੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਗਾਹੋ, ਅਯਂ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ। ਤਤ੍ਥ વਿਪਰੀਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਮ੍ਹਿ ਸਤਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ। ਤਤ੍ਥ વਿਪਰੀਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਮ੍ਹਿ ਰੂਪੇ ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ ਯਾ ਖਨ੍ਤਿ ਰੁਚਿ ਉਪੇਕ੍ਖਨਾ ਨਿਚ੍ਛਯੋ ਦਿਟ੍ਠਿ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਨ੍ਤੀਰਣਾ, ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਭੇਦੇਨ ਕਾਯੇਸੁ ਦ੍વਾਦਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ਤਯੋ ਕਾਯੇ ਤਯੋ વੇਦਨਾਯ ਤਯੋ ਚਿਤ੍ਤੇ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸਾ, ਆਯਤਨੂਪਚਯਤੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸਞ੍ਞਾਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ ਰੂਪੇਸੁ ਦ੍વਾਦਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਯਾવ ਮਨੋ ਸਞ੍ਞਾਸਮਙ੍ਗਿਸ੍ਸ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦ੍વਾਦਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਛ ਦ੍વਾਦਸਕਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਹਿ ਅਪਰਿਮਿਤਸਙ੍ਖੇਯ੍ਯਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ (ਕ॰) ਅਪਰਿਮਿਤਮਸਙ੍ਖੇਯ੍ਯਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਹੀਨੁਕ੍ਕਟ੍ਠਮਜ੍ਝਿਮਤਾਯ।
੬੪. ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੂਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ। ਯੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸੋ ਕਾਯੋ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੁ। ਯੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸੋ વੇਦਨਾ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੁ। ਯੋ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਚ, ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੁ। ਯੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੁ। ਇਤਿ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੂਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਯੇ ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਭવਤਿ। ਏવਂ વੇਦਨਾਸੁ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤੇ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਅਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਭવਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਨ੍ਨਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਭਗવਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਦੇਸੇਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤਿ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤੋ ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਏવਂ વੇਦਨਾਸੁ, ਚਿਤ੍ਤੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਕਾਤਬ੍ਬਂ।
ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਧਕਾਰਤਿਮਿਸਾ ਅਪ੍ਪਟਿવੇਧਲਕ੍ਖਣਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਸ੍ਸਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਤ੍ਤਾਸਯવਞ੍ਚਨਾਲਕ੍ਖਣੋ ਲੋਭੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਧ વਿવਾਦਲਕ੍ਖਣੋ ਦੋਸੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। વਤ੍ਥੁવਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਮੋਹੋ, ਤਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਙ੍ਖਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਿਨਾਸਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣਾ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਾਸવਫਸ੍ਸੋਪਗਮਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਮਮਙ੍ਕਾਰੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪਗਮਨਲਕ੍ਖਣਾ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ , ਤਸ੍ਸਾ ਅਹਙ੍ਕਾਰੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। વਣ੍ਣਸਙ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣਾ ਸੁਭਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਅਸਂવਰੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਏਤੇਹਿ ਨવਹਿ ਪਦੇਹਿ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇਹਿ ਸਬ੍ਬੋ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਭવਤਿ, ਸੋ ਚ ਖੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨੋ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸੁਤੇਨ, ਪਞ੍ਞવਤਾ ਨੋ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੇਨ, ਯੁਤ੍ਤੇਨ ਨੋ ਅਯੁਤ੍ਤੇਨ।
ਨવ ਪਦਾਨਿ ਕੁਸਲਾਨਿ ਯਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੋ ਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਮੋਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਨવ ਪਦਾਨਿ? ਸਮਥੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਲੋਭੋ ਅਦੋਸੋ ਅਮੋਹੋ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ ਚ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸਮਥੋ? ਯਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿ ਸਣ੍ਠਿਤਿ ਅવਟ੍ਠਿਤਿ ਠਾਨਂ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਂ ਸਮਾਧਿ ਸਮਾਧਾਨਂ ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ વੂਪਸਮੋ ਮਾਨਸੋ ਏਕਗ੍ਗਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਯਂ ਸਮਥੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ? ਖਨ੍ਧੇਸੁ વਾ ਧਾਤੂਸੁ વਾ ਆਯਤਨੇਸੁ વਾ ਨਾਮਰੂਪੇਸੁ વਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ વਾ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖੇਸੁ વਾ ਸਮੁਦਯੇਸੁ વਾ ਨਿਰੋਧੇ વਾ ਮਗ੍ਗੇ વਾ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਸੁ વਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਾવਜ੍ਜਅਨવਜ੍ਜੇਸੁ વਾ ਕਣ੍ਹਸੁਕ੍ਕੇਸੁ વਾ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਅਸੇવਿਤਬ੍ਬੇਸੁ વਾ ਸੋ ਯਥਾਭੂਤਂ વਿਚਯੋ ਪવਿਚਯੋ વੀਮਂਸਾ ਪਰવੀਮਂਸਾ ਗਾਹਨਾ ਅਗ੍ਗਾਹਨਾ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਨਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਰਿਚਿਤਨਾ ਤੁਲਨਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾ ਞਾਣਂ વਿਜ੍ਜਾ વਾ ਚਕ੍ਖੁ ਬੁਦ੍ਧਿ ਮੇਧਾ ਪਞ੍ਞਾ ਓਭਾਸੋ ਆਲੋਕੋ ਆਭਾ ਪਭਾ ਖਗ੍ਗੋ ਨਾਰਾਚੋ ਨਾਰਜ੍ਜੋ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ, ਅਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਤੇਨੇਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਇਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿવਿਧਾ વਾ ਏਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦ੍વਿਧਾ ਚੇਸਾ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਧਮ੍ਮવਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਦ੍વਿਧਾ ਇਮਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ ਸੁਭਞ੍ਚ ਅਸੁਭਞ੍ਚ ਕਣ੍ਹਞ੍ਚ ਸੁਕ੍ਕਞ੍ਚ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਅਸੇવਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਞ੍ਚ વਿਪਾਕਞ੍ਚ ਬਨ੍ਧਞ੍ਚ વਿਮੋਕ੍ਖਞ੍ਚ ਆਚਯਞ੍ਚ ਅਪਚਯਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਨਿવਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਸਂਕਿਲੇਸਞ੍ਚ વੋਦਾਨਞ੍ਚ, ਏવਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਥ વਾ વਿਇਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੋ ਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਤਸ੍ਮਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੇ, ਅਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ।
੬੫. ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਰੋਗਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਭવਤਣ੍ਹਾ ਚ, ਏਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਰੋਗਾਨਂ ਨਿਘਾਤਾਯ ਭਗવਤਾ ਦ੍વੇ ਭੇਸਜ੍ਜਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਸਮਥੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ। ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਭੇਸਜ੍ਜਾਨਿ ਪਟਿਸੇવੇਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਅਰੋਗੇ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ ਰਾਗવਿਰਾਗਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਰੋਗਸ੍ਸ ਸਮਥੋ ਭੇਸਜ੍ਜਂ, ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਰੋਗਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਰੋਗਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਭੇਸਜ੍ਜਂ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਰੋਗਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਭਗવਾ ਚਾਹ, ‘‘ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਪਸ੍ਸ ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫੨ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਭવਤਣ੍ਹਾ ਚ, ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਸਮਥੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ, ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ વਿਜ੍ਜਾ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਥਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਰੂਪਂ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤਣ੍ਹਂ ਪਜਹਤਿ, ਤਣ੍ਹਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਨਾਮਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਨਾਮਂ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਜਹਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ। ਯਦਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਨਾਮਞ੍ਚ ਰੂਪਞ੍ਚ, ਤਥਾਸ੍ਸ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਹੀਨਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਭવਤਣ੍ਹਾ ਚ। ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਸਮਥੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ, ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ ਭવਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜਾ ਚ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਤਕਿਚ੍ਚੋ ਭવਤਿ। ਏਸਾ ਸੋਪਾਦਿਸੇਸਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ। ਤਸ੍ਸ ਆਯੁਪਰਿਯਾਦਾਨਾ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਰੋਧਾ ਇਦਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਅਞ੍ਞਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਇਮੇਸਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨਂ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨਾਨਂ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਅਪਾਤੁਭਾવੋ, ਅਯਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਅਲੋਭੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ? ਯਂਧਾਤੁਕੋ ਅਲੋਭੋ ਅਲੁਬ੍ਭਨਾ ਅਲੁਬ੍ਭਿਤਤ੍ਤਂ ਅਨਿਚ੍ਛਾ ਅਪਤ੍ਥਨਾ ਅਕਨ੍ਤਾ ਅਨਜ੍ਝੋਸਾਨਂ। ਅਯਂ ਅਲੋਭੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮੂਲਂ? ਅਲੋਭਜਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਂ। ਅਥ વਾ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਕੁਸਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਮੂਲਂ। ਕਤਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਚ ਇਮੇਸਂ ਮੂਲਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਅਦੋਸੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ? ਯਾ ਸਤ੍ਤੇਸੁ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ વਾ ਅਨਘਾਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਘਾਤੋ ਅਬ੍ਯਾਪਤ੍ਤਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਅਦੋਸੋ ਮੇਤ੍ਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਾ ਅਤ੍ਥਕਾਮਤਾ ਹਿਤਕਾਮਤਾ ਚੇਤਸੋ ਪਸਾਦੋ, ਅਯਂ ਅਦੋਸੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮੂਲਂ? ਅਦੋਸਜਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਂ। ਅਥ વਾ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਮੂਲਂ। ਕਤਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ? ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸ੍ਸ ਚ ਇਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਮੂਲਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਅਮੋਹੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ? ਯਂ ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯਥਾਭੂਤਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ਅਭਿਸਮਯੋ ਸਮ੍ਮਾ ਚ ਪਚ੍ਚਾਗਮੋ ਪਟਿવੇਧੋ ਅਮੋਹੋ ਅਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨਾ ਅਸਮ੍ਮੋਹੋ વਿਜ੍ਜਾਪਕਾਸੋ ਆਲੋਕੋ ਅਨਾવਰਣਂ ਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਅਯਂ ਅਮੋਹੋ ਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਕਸ੍ਸੇਤਂ ਮੂਲਂ? ਅਮੋਹਜਸ੍ਸ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮੂਲਂ। ਅਥ વਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਏਤਂ ਮੂਲਂ। ਕਤਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ? ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਯਾ ਚ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਂ ਮੂਲਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਸਲਮੂਲਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਇਮੇਸਂ ਤੀਹਿ ਕੁਸਲਮੂਲੇਹਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।
੬੬. ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ? ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਪ੍ਪਾਦવਯਧਮ੍ਮਿਨੋ’’ਤਿ ਚ ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨਾ વવਤ੍ਥਪਨਾ ਉਗ੍ਗਾਹੋ, ਅਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਕੋ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ? ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਅਟ੍ਠਸੁ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਨੁਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤਾ વਾ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸਾ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ? ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨਾ વવਤ੍ਥਪਨਾ ਉਗ੍ਗਾਹੋ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਕੋ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ? ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਆਲਸ੍ਸੇ ਸਂਪਮਾਦੇ વਿਮ੍ਹਯੇ ਚ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਨੁਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤਾ વਾ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸਾ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ? ‘‘ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨਾ વવਤ੍ਥਪਨਾ ਉਗ੍ਗਾਹੋ, ਅਯਂ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਕੋ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ, ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਅਹਙ੍ਕਾਰੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਨੁਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧਤਿ, ਮਮਙ੍ਕਾਰੋ ਨ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤਾ વਾ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸਾ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ? ‘‘ਸਤ੍ਤ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਸੁਭਾ’’ਤਿ ਯਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨਾ વવਤ੍ਥਪਨਾ ਉਗ੍ਗਾਹੋ, ਅਯਂ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਕੋ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ? ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾਯ ਭਾવਿਤਾਯ ਬਹੁਲੀਕਤਾਯ ਸੁਭਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਨੁਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧਤਿ ਨ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਉਪੇਕ੍ਖਾ વਾ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਤਾ વਾ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸਾ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੋ।
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਾ, ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਤਂ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਥੇਨ ਤਣ੍ਹਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਅਦੋਸੇਨ ਦੋਸਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਅਮੋਹੇਨ ਮੋਹਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਯ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾਯ ਸੁਖਸਞ੍ਞਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ, ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾਯ ਸੁਭਸਞ੍ਞਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇਤਿ।
ਚਿਤ੍ਤવਿਕ੍ਖੇਪਪਟਿਸਂਹਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮਥੋ, ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਾਨਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਟਿવੇਧਲਕ੍ਖਣਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਬ੍ਬਨੇਯ੍ਯਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਚ੍ਛਾਪਟਿਸਂਹਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਅਲੋਭੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ વੇਰਮਣੀ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਲਕ੍ਖਣੋ ਅਦੋਸੋ, ਤਸ੍ਸ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વੇਰਮਣੀ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। વਤ੍ਥੁਅਪ੍ਪਟਿਹਤਲਕ੍ਖਣੋ ਅਮੋਹੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਙ੍ਖਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਨਾਸਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣਾ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਾਸવਫਸ੍ਸਸਞ੍ਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਾ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ વੇਦਨਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਅਨੁਪਗਮਨਲਕ੍ਖਣਾ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। વਿਨੀਲਕવਿਪੁਬ੍ਬਕਉਦ੍ਧੁਮਾਤਕਸਮੁਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣਾ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਇਮੇਸੁ ਨવਸੁ ਪਦੇਸੁ ਉਪਦਿਟ੍ਠੇਸੁ ਸਬ੍ਬੋ ਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਉਪਦਿਟ੍ਠੋ ਭવਤਿ, ਸੋ ਚ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਜਾਨਿਤੁਂ ਨੋ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸੁਤੇਨ, ਪਞ੍ਞવਤਾ ਨੋ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੇਨ, ਯੁਤ੍ਤੇਨ ਨੋ ਅਯੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ।
੬੭. ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਧਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪਰਾਪਰਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਣਾਮੇਨ੍ਤੋ ਸਤਿਮਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਸੁਖਸ੍ਸਾਦਾਧਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਇਰਿਯਾਪਥਸ੍ਸ ਅਗਤਿਮਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਖਨ੍ਧਧਾਤੁਆਯਤਨੇਸੁ ਅਤ੍ਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਨਾਧਾਤੁਅਨੇਕਧਾਤੁવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਮਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਾਭਿਰਤਸ੍ਸ ਕਾਯੇ ਸੁਭਾਧਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ વਿਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ।
ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਲਕ੍ਖਣਾ ਸਦ੍ਧਾ, ਸਦ੍ਦਹਨਾ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗਾਨਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਏવਞ੍ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਪਸ੍ਸ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਚਤੂਸੁ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਯਙ੍ਗੇਸੁ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ।
ਸੂਰਾਅਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਲਕ੍ਖਣਂ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਪਸ੍ਸ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਚਤੂਸੁ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇਸੁ।
ਸਤਿ ਸਰਣਲਕ੍ਖਣਾ, ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਤਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਚਤੂਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ।
ਏਕਗ੍ਗਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮਾਧਿ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਞਾਣਾਨਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਚਤੂਸੁ ਝਾਨੇਸੁ।
ਪਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਾ ਪਞ੍ਞਾ, ਭੂਤਤ੍ਥਸਨ੍ਤੀਰਣਾ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਤਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਪਸ੍ਸ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ।
ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਕ੍ਕਾਨਿ ਪਸ੍ਸ ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੧ ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸੋ ਚਕ੍ਕਂ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ ਚਕ੍ਕਂ, ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਾਨਂ ਚਕ੍ਕਂ, ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਤਪੁਞ੍ਞਤਾ ਚਕ੍ਕਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਲਕ੍ਖਣੋ ਪਤਿਰੂਪਦੇਸવਾਸੋ, ਸੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਰਿਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਲਕ੍ਖਣੋ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸ੍ਸੂਪਨਿਸ੍ਸਯੋ, ਸੋ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਾਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਾਨਂ, ਤਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੋਪਚਯਲਕ੍ਖਣਂ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।
ਏਕਾਦਸਸੀਲਮੂਲਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸੀਲવਤੋ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਭવਤਿ…ਪੇ॰… ਸੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ ‘‘ਨਾਪਰਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਾਯਾ’’ਤਿ ਪਜਾਨਨਾ। ਤਤ੍ਥ વੇਰਮਣਿਲਕ੍ਖਣਂ ਸੀਲਂ, ਤਂ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਨ ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਲਕ੍ਖਣੋ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ, ਸੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਭਿਪ੍ਪਮੋਦਨਲਕ੍ਖਣਂ ਪਾਮੋਜ੍ਜਂ, ਤਂ ਪੀਤਿਯਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਤ੍ਤਮਨਲਕ੍ਖਣਾ ਪੀਤਿ , ਸਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਯਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਕਮ੍ਮਨਿਯਲਕ੍ਖਣਾ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ, ਸਾ ਸੁਖਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਲਕ੍ਖਣਂ ਸੁਖਂ, ਤਂ ਸਮਾਧਿਨੋ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅવਿਕ੍ਖੇਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮਾਧਿ, ਸੋ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅવਿਪਰੀਤਸਨ੍ਤੀਰਣਲਕ੍ਖਣਾ ਪਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨਾਲਯਨਲਕ੍ਖਣਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾ, ਸਾ વਿਰਾਗਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਸਂਕਿਲੇਸਲਕ੍ਖਣੋ વਿਰਾਗੋ, ਸੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮવਿવੇਕਲਕ੍ਖਣਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਸਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਨੋ વੋਦਾਨਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ।
੬੮. ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਰਿਯਭੂਮਿਯੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ਏਸਾ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਞ੍ਚ ਸੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਿਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ, ਇਦਂ ਤਨੁਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਾਨਂ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲਞ੍ਚ ਸਣ੍ਹਂ વਿਰਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਂ ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਞ੍ਚ ਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ વਿਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਯਂ ਕਤਾਭੂਮਿ। ਅਰਹਤ੍ਤਞ੍ਚ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨੀਤਿ ਕੋ વਚਨਤ੍ਥੋ, ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਾਮਞ੍ਞਂ, ਤਸ੍ਸੇਤਾਨਿ ਫਲਾਨਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਸ੍ਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਫਲਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੇ? ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਾਨਿ ਫਲਾਨੀਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਞ੍ਞਫਲਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੇ।
ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਕਥਂ ਹੋਤਿ? ਸਹ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਾ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਚ, ਇਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਹਾਨਾ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਹੋਤਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮੋ ਯਾવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ? ਅਸ੍ਸੁਤવਾ ਬਾਲੋ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ ਯਾવ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇ ਅਕੋવਿਦੋ, ਸੋ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ ਯਾવ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ, ਸੋ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੋ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਗ੍ਗਾਹੋ વਾ ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂ વਸવਤ੍ਤਿਕੋ ਅવਤ੍ਤਿਤੋ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਅਨੁਗ੍ਗਹੋ ਅਨੁਸਯਨ੍ਤੋ ਅਙ੍ਗਮਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਪਰਤਿ। ਯਾ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਤਿ ਰੁਚਿ ਪੇਕ੍ਖਨਾ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਯਨਾ ਅਭਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੇ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠੀਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਉਚ੍ਛੇਦਂ ਭਜਨ੍ਤਿ। ਕਤਮਾਯੋ ਪਞ੍ਚ? ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਯਾવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਇਮਾਯੋ ਪਞ੍ਚ ਉਚ੍ਛੇਦਂ ਭਜਨ੍ਤਿ, ਅવਸੇਸਾਯੋ ਪਨ੍ਨਰਸ ਸਸ੍ਸਤਂ ਭਜਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਪਹਾਨਾ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ। ਪਹਾਨਾ ਉਚ੍ਛੇਦਂ ਸਸ੍ਸਤਞ੍ਚ ਨ ਭਜਤਿ। ਇਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦਸਸ੍ਸਤਪ੍ਪਹਾਨਾ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਭવਤਿ, ਅਞ੍ਞਾ વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ। ਕਥਂ ਪਨ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਨ ਭવਤਿ? ਇਧ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੁਤવਾ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੋ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ, ਯਾવ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕੋવਿਦੋ ਰੂਪਂ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਯਾવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਏવਮਸ੍ਸ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਨ ਭવਤਿ।
ਕਥਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਨ ਭવਤਿ? ਇਧ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਬੁਦ੍ਧੇ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ, ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ ਅਭਿਪ੍ਪਸੀਦਤਿ, ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾਤਿ ਸਬ੍ਬਂ। ਧਮ੍ਮੇ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ ਸਬ੍ਬਂ। ਯਾવ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯੋ વਿਰਾਗੋ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਦੁਤਿਯੇਨ ਆਕਙ੍ਖਿਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਸਙ੍ਘੇ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ…ਪੇ॰… ਯਾવ ਪੂਜਾ ਦੇવਾਨਞ੍ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਞ੍ਚਾਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਤਤਿਯੇਨ ਆਕਙ੍ਖਿਯੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ।
ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਅਭਿਪ੍ਪਸੀਦਤਿ। ਤਣ੍ਹਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋਤਿ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਨਿਰੋਧਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋਤਿ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ। ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਨ ਕਙ੍ਖਤਿ ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਤਿ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਤਿ ਅਭਿਪ੍ਪਸੀਦਤਿ। ਯਾવ ਬੁਦ੍ਧੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ વਾ ਸਙ੍ਘੇ વਾ ਦੁਕ੍ਖੇ વਾ ਸਮੁਦਯੇ વਾ ਨਿਰੋਧੇ વਾ ਮਗ੍ਗੇ વਾ ਕਙ੍ਖਾਯਨਾ વਿਮਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਦ੍વੇਧਾਪਥਾ ਆਸਪ੍ਪਨਾ ਅਪ੍ਪਨਾ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਧ॰ ਸ॰ ੧੦੦੮ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡੇ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਪਰਿਸਪ੍ਪਨਾ ਅਨવਟ੍ਠਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਗਮਨਂ ਅਨਿਟ੍ਠਾਗਮਨਂ (ਕ॰) ਅਨੇਕਂਸੋ ਅਨੇਕਂਸਿਕਤਾ, ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਪਣੁਨ੍ਨਾ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ।
੬੯. ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਦ੍વਿਧਾ – ਸੀਲਸ੍ਸ વਾ ਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ વਾ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਸ੍ਸ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਇਮਿਨਾਹਂ ਸੀਲੇਨ વਾ વਤੇਨ વਾ ਤਪੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਦੇવਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਤਤ੍ਥ ਕਪੋਤਪਾਦਾਹਿ ਅਚ੍ਛਰਾਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮਿ ਰਮਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਰਿਚਰਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਯਥਾਭੂਤਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਰੁਚਿવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਰਾਗੋ ਰਾਗਪਰਿવਤ੍ਤਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿਰੂਪਨਾ ਪਸ੍ਸਨਾ ਅਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਸੀਲਂ ਪਰਾਮਸਤਿ, ਸੀਲੇਨ ਸੁਜ੍ਝਤਿ, ਸੀਲੇਨ ਨੀਯਤਿ, ਸੀਲੇਨ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਸੁਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਤਿ ਅਨੁਪਾਪੁਣਾਤਿ ਉਪਰਿਮੇਨ। ਤਦੁਭਯਂ ਸੀਲવਤਂ ਪਰਾਮਸਤਿ ਤਦੁਭਯੇਨ ਸੀਲવਤੇਨ ਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਨੀਯਨ੍ਤਿ, ਸੁਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਅਨੁਪਾਪੁਣਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਿਸੁਚਿਕਰਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅવਿਮੁਤ੍ਤਿਕਰਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਸੁਚਿਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਤੋ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਾ ਤਥਾਭੂਤਸ੍ਸ ਖਨ੍ਤਿ ਰੁਚਿ ਮੁਤ੍ਤਿ ਪੇਕ੍ਖਨਾ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਯਨਾ ਪਸ੍ਸਨਾ, ਅਯਂ ਸੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ। ਏਤੇ ਉਭੋ ਪਰਾਮਾਸਾ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਪਹੀਨਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਯਾવ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ, ਸੋ ਸੀਲવਾ ਭવਤਿ ਅਰਿਯਕਨ੍ਤੇਹਿ ਸੀਲੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਕ੍ਖਣ੍ਡੇਹਿ ਯਾવ ਉਪਸਮਸਂવਤ੍ਤਨਿਕੇਹਿ। ਇਮੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਹਾਨਾ ਸੁਤવਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਭવਤਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮੋ, ਸਬ੍ਬਂ।
ਸਹਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਾ, ਇਤਿ ਕੋ વਚਨਤ੍ਥੋ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਭਿਸਮਯਾ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੋ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੋ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੋ।
ਤਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਂ? ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੋ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੋ, ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੋ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੋ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਥਂ ਅਭਿਸਮੇਤਿ? ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧੋ, ਅਯਂ ਸਮਥੋ। ਯਾ ਪਰਿਯੋਗਾਹਨਾ, ਅਯਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾ। ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਆਲਯੋ ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪਗਮਨਂ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਾ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਣਿਧਿ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਹੀਯਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਆਲਯੋ ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਉਪਗਮਨਂ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਣਿਧਿ ਪਤ੍ਥਨਾ, ਅਯਂ ਸਮੁਦਯੋ। ਯਂ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ, ਸੋ ਨਿਰੋਧੋ ਸਮਥੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਮਗ੍ਗੋ, ਏવਂ ਤੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਏਕਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਅਭਿਸਮਯੋ ਭવਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਸਹਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਾ ਅਰਿਯਸਾવਕਸ੍ਸ ਤੀਣਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
੭੦. ਤਤ੍ਥ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਏਕਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਯਾવ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ? ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੋ, ਯਾવ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੋ। ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਯਥਾ ਨਾવਾ ਜਲਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਪਾਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਪਾਪੇਤਿ, ਓਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਜਹਤਿ, ਭਾਰਂ વਹਤਿ, ਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ; ਏવਮੇવ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਏਕਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ , ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਯਾવ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਸੂਰਿਯੋ ਉਦਯਨ੍ਤੋ ਏਕਕਾਲੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਤਿ, ਆਲੋਕਂ ਪਾਤੁਕਰੋਤਿ, ਰੂਪਂ ਨਿਦਸ੍ਸੀਯਤਿ, ਸੀਤਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਏਕਕਾਲੇ…ਪੇ॰… ਯਥਾ ਪਦੀਪੋ ਜਲਨ੍ਤੋ ਏਕਕਾਲੇ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਤਿ, ਆਲੋਕਂ ਪਾਤੁਕਰੋਤਿ, ਰੂਪਂ ਨਿਦਸ੍ਸੀਯਤਿ, ਉਪਾਦਾਨਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ; ਏવਮੇવ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਏਕਕਾਲੇ…ਪੇ॰…।
ਯਦਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਭવਤਿ ਅવਿਨਿਪਾਤਧਮ੍ਮੋ ਨਿਯਤੋ ਯਾવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਞ੍ਚ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਠਿਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਯੁਗਨਦ੍ਧਾ વਤ੍ਤਮਾਨਾ ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦਾਨਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਹਾਨਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਹੋਤਿ। ਸਕਦਾਗਾਮਿ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਸਕਿਦੇવ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਯਂ ਤਨੁਭੂਮਿ।
ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲਞ੍ਚ ਯੋ ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲੇ ਠਿਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦੇ ਸਾਨੁਸਯੇ ਅਨવਸੇਸਂ ਪਜਹਤਿ, ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦੇਸੁ ਅਨવਸੇਸਂ ਪਹੀਨੇਸੁ ਪਞ੍ਚੋਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਹੀਨਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਚ, ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਹਾਨਾ ਪਹਾਨਾਯ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਹੋਤਿ ਅਨਾਗਾਮੀ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀ ਅਨਾવਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ ਤਸ੍ਮਾ ਲੋਕਾ, ਅਯਂ વੀਤਰਾਗਭੂਮਿ।
ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਞ੍ਚ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲੇ ਠਿਤੋ ਉਤ੍ਤਰਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਪਜਹਤਿ ਰੂਪਰਾਗਅਰੂਪਰਾਗਮਾਨਉਦ੍ਧਚ੍ਚਅવਿਜ੍ਜਞ੍ਚ। ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪਹਾਨਾ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਹਾ ਭવਤਿ, ਖੀਣਾਸવੋ વੁਸਿਤવਾ ਸਮ੍ਮਦਞ੍ਞਾ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੋ (ਪੀ॰ ਕ॰) વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਭવਸਂਯੋਜਨੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਸਦਤ੍ਥੋ, ਅਯਂ ਕਤਾਭੂਮਿ।
ਅਰਹਨ੍ਤੋવ ਅਯਂ ਸੋਪਾਦਿਸੇਸਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ। ਤਸ੍ਸ ਆਯੁਕ੍ਖਯਾ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਪਰੋਧਾ ਇਦਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਅਞ੍ਞਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਯੋ ਇਮਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਰੋਧੋ વੂਪਸਮੋ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚ ਅਪਾਤੁਭਾવੋ, ਅਯਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ। ਇਮਾ ਦ੍વੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯੋ। ਇਤਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਕਿਲੇਸવવਤ੍ਥਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਭੂਮਿਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਫਲਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯੋ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਮਿਮੇਸੁ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਬੋਧਿ વੁਤ੍ਤਾ ਭવਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਯੋਗੋ ਕਰਣੀਯੋ।
੭੧. ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾਯੋ ਨવ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ? ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਚ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਕਤਮਾਨਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਸ੍ਸ ਦੀਘਨਿਕਾਯੇ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ? વਿਰਾਗਿਨੋ વਤ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ, ਯਾવ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਇਮਾਯੋ ਨવ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ? ਪਞ੍ਚਙ੍ਗવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ। ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ? ਪਞ੍ਚਹਿ ਨੀવਰਣੇਹਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣਾਨਿ? ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ? ਯੋ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਪੇਮਂ ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਅਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋ ਅਨੁਸਯੋ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਯਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਨੀવਰਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਨੀવਰਣਂ? ਯੋ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਚ ਆਘਾਤੋ…ਪੇ॰… ਯਥਾ ਦੋਸੇ ਤਥਾ ਨਿਓਟ੍ਠਾਨਾ, ਅਯਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਨੀવਰਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਮਿਦ੍ਧਂ? ਯਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜਲ਼ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਰੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਮ੍ਮਨੀਯਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ ਨਿਦ੍ਦਾਯਨਾ ਪਚਲਿਕਤਾ ਪਚਲਾਯਨਾ ਪਚਲਾਯਨਂ, ਇਦਂ ਮਿਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਥਿਨਂ ਥੀਨਂ (ਪੀ॰)? ਯਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਥਿਨਤਾ ਜਲ਼ਤਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਗਰੁਤ੍ਤਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ, ਇਦਂ ਥਿਨਂ। ਇਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ਥਿਨਂ ਪੁਰਿਮਕਞ੍ਚ ਮਿਦ੍ਧਂ ਤਦੁਭਯਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ? ਯੋ ਅવੂਪਸਮੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਇਦਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ? ਯੋ ਚੇਤਸੋ વਿਲੇਖੋ ਅਲਞ੍ਚਨਾ વਿਲਞ੍ਚਨਾ ਹਦਯਲੇਖੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ, ਇਦਂ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ। ਇਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਪੁਰਿਮਕਞ੍ਚ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਤਦੁਭਯਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੀવਰਣਂ? ਯੋ ਬੁਦ੍ਧੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ વਾ ਸਙ੍ਘੇ વਾ…ਪੇ॰… ਅਯਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ। ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਪਨ ਪਞ੍ਚ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯੋ ਸਮਨਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਦੇਸਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਸਮਾਪਤ੍ਤਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਸਗ੍ਗਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ, ਇਮਾਯੋ ਪਞ੍ਚ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯੋ । ਇਧ ਪਨ ਸਮਾਪਤ੍ਤਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣਾ।
ਤਤ੍ਥ ਨੀવਰਣਾਨੀਤਿ ਕੋ વਚਨਤ੍ਥੋ, ਕੁਤੋ ਨਿવਾਰਯਨ੍ਤੀਤਿ? ਸਬ੍ਬਤੋ ਕੁਸਲਪਕ੍ਖਿਕਾ ਨਿવਾਰਯਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ ਕਿਂ ਕਂ (ਪੀ॰ ਕ॰) ਨਿવਾਰਯਨ੍ਤਿ? ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਅਸੁਭਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਮੇਤ੍ਤਤੋ (ਪੀ॰) ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਥਿਨਂ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਮਿਦ੍ਧਂ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਸਮਥਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਪਞ੍ਞਾਤੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ।
ਅਪਰੋ ਪਰਿਯਾਯੋ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਅਲੋਭਤੋ ਕੁਸਲਮੂਲਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਅਦੋਸਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਸਮਾਧਿਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਨਿવਾਰਯਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਅਮੋਹਤੋ ਕੁਸਲਮੂਲਤੋ ਨਿવਾਰਯਤਿ।
ਅਪਰੋ ਪਰਿਯਾਯੋ। ਤਯੋ વਿਹਾਰਾ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੋ ਅਰਿਯવਿਹਾਰੋ। ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਨਿ, ਅਰਿਯવਿਹਾਰੋ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਞ੍ਚ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਂ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਂ ਨਿવਾਰਯਤਿ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਚ ਅਰਿਯવਿਹਾਰਂ ਨਿવਾਰਯਤਿ।
ਅਪਰੋ ਪਰਿਯਾਯੋ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਞ੍ਚ ਸਮਥਂ ਨਿવਾਰਯਨ੍ਤਿ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਨਿવਾਰਯਨ੍ਤਿ, ਅਤੋ ਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੇ। ਇਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ।
ਕਤਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਅਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ? વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਹਿ ਪੀਤਿਯਾ ਸੁਖੇਨ ਚ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਚ। ਇਮੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਪਟਿਲਾਭਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤੇ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ વਿਹਾਰੇਨ।
ਤਤ੍ਥ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਪੀਤਿਸੁਖੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨੇਨ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਸਤਿਯਾ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇ ਸੁਖੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਯ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ વਿਹਰਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਚ, ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਙ੍ਗੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਪਟਿਲਾਭੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਪਟਿਲਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦਿਬ੍ਬੇਨ વਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਤੀਤਿ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਨਿਚ੍ਚਟ੍ਠੋ? ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਅਨਿਚ੍ਚਟ੍ਠੋ ਪਭਙ੍ਗਟ੍ਠੋ ਸਮ੍ਪਾਪਨਟ੍ਠੋ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ ਅਨਿਚ੍ਚਟ੍ਠੋ, ਅਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਟ੍ਠੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ? ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ ਸਮ੍ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਸਂવੇਗਟ੍ਠੋ ਬ੍ਯਾਧਿਨਟ੍ਠੋ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸੁਞ੍ਞਟ੍ਠੋ? ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤੋ ਸੁਞ੍ਞਟ੍ਠੋ, ਅਸਮ੍ਭਾਜਨਟ੍ਠੋ ਗਤਪਟ੍ਠੋ ਅਪ੍ਪਟ੍ਠੋ (ਪੀ॰) વਿવਟ੍ਟਟ੍ਠੋ, ਅਯਂ ਸੁਞ੍ਞਟ੍ਠੋ।
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਨਤ੍ਤਟ੍ਠੋ? ਅਨਿਸ੍ਸਰਿਯਟ੍ਠੋ ਅਨਤ੍ਤਟ੍ਠੋ, ਅવਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੋ, ਅਕਾਮਕਾਰਿਟ੍ਠੋ ਪਰਿવਿਦਟ੍ਠੋ, ਅਯਂ ਅਨਤ੍ਤਟ੍ਠੋਤਿ।
ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਸਮੁਚ੍ਚਯੋ ਨਾਮ ਸਂવਤ੍ਤਿਸਨ੍ਤਿਕਾ ਪੇਟਕਭੂਮਿ ਸਮਤ੍ਤਾ।