១៦. ញាណវិភង្គោ
១. ឯកកមាតិកា
៧៥១. ឯកវិធេន
ឧប្បន្នវត្ថុកា ឧប្បន្នារម្មណា,
(៣) បុរេជាតវត្ថុកា បុរេជាតារម្មណា
(៤) អជ្ឈត្តិកវត្ថុកា ពាហិរារម្មណា
(៥) អសម្ភិន្នវត្ថុកា អសម្ភិន្នារម្មណា
(៦) នានាវត្ថុកា នានារម្មណា
(៧) ន អញ្ញមញ្ញស្ស
(៨) ន អសមន្នាហារា ឧប្បជ្ជន្តិ
(៩) ន
(១០) ន អព្ពោកិណ្ណា ឧប្បជ្ជន្តិ
(១១) ន អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជន្តិ
(១២) ន អញ្ញមញ្ញស្ស សមនន្តរា ឧប្បជ្ជន្តិ
(១៣) បញ្ច វិញ្ញាណា អនាភោគា
(១៤) បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ
(១៥) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កញ្ចិ ធម្មំ បដិវិជានាតិ
(១៦) បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតិ
(១៧) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតិ
(១៨) បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតិ
(១៩) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតិ
(២០) បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កុសលាកុសលំ ធម្មំ សមាទិយតិ
(២១) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កុសលាកុសលំ ធម្មំ សមាទិយតិ
(២២) បញ្ចហិ
(២៣) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន សមាបជ្ជតិ ន វុដ្ឋាតិ
(២៤) បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន ចវតិ ន ឧប្បជ្ជតិ
(២៥) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន ចវតិ ន ឧប្បជ្ជតិ
(២៦) បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន សុបតិ ន
(២៧) បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន សុបតិ ន បដិពុជ្ឈតិ ន សុបិនំ បស្សតិ, យាថាវកវត្ថុវិភាវនា បញ្ញា
ឯវំ ឯកវិធេន ញាណវត្ថុ។
២. ទុកមាតិកា
៧៥២. ទុវិធេន ញាណវត្ថុ –
(១) លោកិយា បញ្ញា, លោកុត្តរា បញ្ញា
(២) កេនចិ វិញ្ញេយ្យា បញ្ញា, កេនចិ ន វិញ្ញេយ្យា បញ្ញា
(៣) សាសវា បញ្ញា
(៤) អាសវវិប្បយុត្តា សាសវា បញ្ញា, អាសវវិប្បយុត្តា អនាសវា បញ្ញា
(៥) សំយោជនិយា បញ្ញា, អសំយោជនិយា បញ្ញា
(៦) សំយោជនវិប្បយុត្តា សំយោជនិយា បញ្ញា, សំយោជនវិប្បយុត្តា អសំយោជនិយា បញ្ញា
(៧) គន្ថនិយា បញ្ញា, អគន្ថនិយា បញ្ញា
(៨) គន្ថវិប្បយុត្តា គន្ថនិយា បញ្ញា, គន្ថវិប្បយុត្តា អគន្ថនិយា បញ្ញា
(៩) ឱឃនិយា បញ្ញា, អនោឃនិយា បញ្ញា
(១០) ឱឃវិប្បយុត្តា ឱឃនិយា បញ្ញា, ឱឃវិប្បយុត្តា អនោឃនិយា បញ្ញា
(១១) យោគនិយា បញ្ញា, អយោគនិយា បញ្ញា
(១២) យោគវិប្បយុត្តា យោគនិយា បញ្ញា, យោគវិប្បយុត្តា អយោគនិយា បញ្ញា
(១៣) នីវរណិយា បញ្ញា, អនីវរណិយា បញ្ញា
(១៤) នីវរណវិប្បយុត្តា នីវរណិយា បញ្ញា, នីវរណវិប្បយុត្តា អនីវរណិយា បញ្ញា
(១៥) បរាមដ្ឋា
(១៦) បរាមាសវិប្បយុត្តា បរាមដ្ឋា បញ្ញា, បរាមាសវិប្បយុត្តា អបរាមដ្ឋា បញ្ញា
(១៧) ឧបាទិន្នា បញ្ញា, អនុបាទិន្នា បញ្ញា
(១៨) ឧបាទានិយា បញ្ញា, អនុបាទានិយា បញ្ញា
(១៩) ឧបាទានវិប្បយុត្តា
(២០) សំកិលេសិកា បញ្ញា, អសំកិលេសិកា បញ្ញា
(២១) កិលេសវិប្បយុត្តា សំកិលេសិកា បញ្ញា, កិលេសវិប្បយុត្តា អសំកិលេសិកា បញ្ញា
(២២) សវិតក្កា បញ្ញា, អវិតក្កា បញ្ញា
(២៣) សវិចារា បញ្ញា, អវិចារា បញ្ញា
(២៤) សប្បីតិកា បញ្ញា, អប្បីតិកា បញ្ញា
(២៥) បីតិសហគតា បញ្ញា, ន បីតិសហគតា បញ្ញា
(២៦) សុខសហគតា បញ្ញា, ន សុខសហគតា បញ្ញា
(២៧) ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា, ន ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា
(២៨) កាមាវចរា បញ្ញា
(២៩) រូបាវចរា បញ្ញា, ន រូបាវចរា បញ្ញា
(៣០) អរូបាវចរា បញ្ញា, ន អរូបាវចរា បញ្ញា
(៣១) បរិយាបន្នា បញ្ញា, អបរិយាបន្នា បញ្ញា
(៣២) និយ្យានិកា បញ្ញា, អនិយ្យានិកា បញ្ញា
(៣៣) និយតា បញ្ញា, អនិយតា បញ្ញា
(៣៤) សឧត្តរា បញ្ញា
(៣៥) អត្ថជាបិកា បញ្ញា, ជាបិតត្ថា បញ្ញា
ឯវំ ទុវិធេន ញាណវត្ថុ។
៣. តិកមាតិកា
៧៥៣. តិវិធេន
(១) ចិន្តាមយា បញ្ញា, សុតមយា បញ្ញា, ភាវនាមយា បញ្ញា
(២) ទានមយា បញ្ញា, សីលមយា បញ្ញា, ភាវនាមយា បញ្ញា
(៣) អធិសីលេ បញ្ញា, អធិចិត្តេ បញ្ញា, អធិបញ្ញាយ បញ្ញា
(៤) អាយកោសល្លំ, អបាយកោសល្លំ, ឧបាយកោសល្លំ
(៥) វិបាកា បញ្ញា, វិបាកធម្មធម្មា បញ្ញា, នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា បញ្ញា
(៦) ឧបាទិន្នុបាទានិយា បញ្ញា, អនុបាទិន្នុបាទានិយា បញ្ញា, អនុបាទិន្នអនុបាទានិយា បញ្ញា
(៧) សវិតក្កសវិចារា បញ្ញា, អវិតក្កវិចារមត្តា បញ្ញា, អវិតក្កអវិចារា បញ្ញា
(៨) បីតិសហគតា បញ្ញា, សុខសហគតា បញ្ញា, ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា
(៩) អាចយគាមិនី បញ្ញា, អបចយគាមិនី បញ្ញា, នេវាចយគាមិនាបចយគាមិនី បញ្ញា
(១០) សេក្ខា បញ្ញា, អសេក្ខា បញ្ញា, នេវសេក្ខនាសេក្ខា បញ្ញា
(១១) បរិត្តា បញ្ញា, មហគ្គតា បញ្ញា, អប្បមាណា បញ្ញា
(១២) បរិត្តារម្មណា បញ្ញា, មហគ្គតារម្មណា បញ្ញា, អប្បមាណារម្មណា បញ្ញា
(១៣) មគ្គារម្មណា បញ្ញា, មគ្គហេតុកា បញ្ញា, មគ្គាធិបតិនី បញ្ញា
(១៤) ឧប្បន្នា បញ្ញា
(១៥) អតីតា
(១៦) អតីតារម្មណា បញ្ញា, អនាគតារម្មណា បញ្ញា, បច្ចុប្បន្នារម្មណា បញ្ញា
(១៧) អជ្ឈត្តា
(១៨) អជ្ឈត្តារម្មណា បញ្ញា, ពហិទ្ធារម្មណា បញ្ញា, អជ្ឈត្តពហិទ្ធារម្មណា បញ្ញា
(១៩) សវិតក្កសវិចារា បញ្ញា អត្ថិ វិបាកា, អត្ថិ វិបាកធម្មធម្មា, អត្ថិ នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា
(២០) អត្ថិ ឧបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុបាទិន្នអនុបាទានិយា
(២១) អត្ថិ បីតិសហគតា, អត្ថិ សុខសហគតា, អត្ថិ ឧបេក្ខាសហគតា
(២២) អត្ថិ អាចយគាមិនី, អត្ថិ អបចយគាមិនី, អត្ថិ នេវាចយគាមិនាបចយគាមិនី
(២៣) អត្ថិ សេក្ខា, អត្ថិ អសេក្ខា, អត្ថិ នេវសេក្ខនាសេក្ខា
(២៤) អត្ថិ បរិត្តា, អត្ថិ មហគ្គតា, អត្ថិ អប្បមាណា
(២៥) អត្ថិ បរិត្តារម្មណា, អត្ថិ មហគ្គតារម្មណា, អត្ថិ អប្បមាណារម្មណា
(២៦) អត្ថិ មគ្គារម្មណា, អត្ថិ មគ្គហេតុកា, អត្ថិ មគ្គាធិបតិនី
(២៧) អត្ថិ ឧប្បន្នា, អត្ថិ អនុប្បន្នា, អត្ថិ ឧប្បាទិនី
(២៨) អត្ថិ អតីតា, អត្ថិ អនាគតា
(២៩) អត្ថិ
(៣០) អត្ថិ អជ្ឈត្តា, អត្ថិ ពហិទ្ធា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធា
(៣១) អត្ថិ អជ្ឈត្តារម្មណា, អត្ថិ ពហិទ្ធារម្មណា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធារម្មណា
(៣២) អវិតក្កវិចារមត្តា បញ្ញា អត្ថិ វិបាកា, អត្ថិ វិបាកធម្មធម្មា, អត្ថិ នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា
(៣៣) អត្ថិ ឧបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុបាទិន្នអនុបាទានិយា
(៣៤) អត្ថិ
(៣៥) អត្ថិ សេក្ខា, អត្ថិ អសេក្ខា, អត្ថិ នេវសេក្ខនាសេក្ខា
(៣៦) អត្ថិ ឧប្បន្នា, អត្ថិ អនុប្បន្នា, អត្ថិ ឧប្បាទិនី
(៣៧) អត្ថិ អតីតា, អត្ថិ អនាគតា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នា
(៣៨) អត្ថិ អជ្ឈត្តា, អត្ថិ ពហិទ្ធា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធា
(៣៩) អវិតក្កអវិចារា បញ្ញា អត្ថិ វិបាកា, អត្ថិ វិបាកធម្មធម្មា, អត្ថិ នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា
(៤០) អត្ថិ ឧបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុប្បាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុប្បាទិន្នអនុបាទានិយា
(៤១) អត្ថិ បីតិសហគតា, អត្ថិ សុខសហគតា, អត្ថិ ឧបេក្ខាសហគតា
(៤២) អត្ថិ អាចយគាមិនី, អត្ថិ អបចយគាមិនី, អត្ថិ នេវាចយគាមិនាបចយគាមិនី
(៤៣) អត្ថិ
(៤៤) អត្ថិ បរិត្តារម្មណា, អត្ថិ មហគ្គតារម្មណា, អត្ថិ អប្បមាណារម្មណា
(៤៥) អត្ថិ មគ្គារម្មណា, អត្ថិ មគ្គហេតុកា, អត្ថិ មគ្គាធិបតិនី
(៤៦) អត្ថិ ឧប្បន្នា, អត្ថិ អនុប្បន្នា, អត្ថិ ឧប្បាទិនី
(៤៧) អត្ថិ អតីតា, អត្ថិ អនាគតា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នា
(៤៨) អត្ថិ អតីតារម្មណា, អត្ថិ អនាគតារម្មណា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នារម្មណា
(៤៩) អត្ថិ អជ្ឈត្តា, អត្ថិ ពហិទ្ធា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធា
(៥០) អត្ថិ អជ្ឈត្តារម្មណា, អត្ថិ ពហិទ្ធារម្មណា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធារម្មណា
(៥១) បីតិសហគតា
(៥២) អត្ថិ
(៥៣) អត្ថិ សវិតក្កសវិចារា, អត្ថិ អវិតក្កវិចារមត្តា, អត្ថិ អវិតក្កអវិចារា
(៥៤) អត្ថិ អាចយគាមិនី, អត្ថិ អបចយគាមិនី, អត្ថិ នេវាចយគាមិនាបចយគាមិនី
(៥៥) អត្ថិ សេក្ខា, អត្ថិ អសេក្ខា, អត្ថិ នេវសេក្ខនាសេក្ខា
(៥៦) អត្ថិ បរិត្តា, អត្ថិ មហគ្គតា, អត្ថិ អប្បមាណា
(៥៧) អត្ថិ
(៥៨) អត្ថិ មគ្គារម្មណា
(៥៩) អត្ថិ ឧប្បន្នា, អត្ថិ អនុប្បន្នា, អត្ថិ ឧប្បាទិនី
(៦០) អត្ថិ អតីតា, អត្ថិ អនាគតា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នា
(៦១) អត្ថិ អតីតារម្មណា, អត្ថិ អនាគតារម្មណា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នារម្មណា
(៦២) អត្ថិ អជ្ឈតា, អត្ថិ ពហិទ្ធា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធា
(៦៣) អត្ថិ អជ្ឈត្តារម្មណា, អត្ថិ ពហិទ្ធារម្មណា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធារម្មណា
(៦៤) ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា អត្ថិ វិបាកា, អត្ថិ វិបាកធម្មធម្មា, អត្ថិ នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា
(៦៥) អត្ថិ ឧបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុបាទិន្នុបាទានិយា, អត្ថិ អនុបាទិន្នអនុបាទានិយា
(៦៦) អត្ថិ អាចយគាមិនី, អត្ថិ អបចយគាមិនី, អត្ថិ នេវាចយគាមិនាបចយគាមិនី
(៦៧) អត្ថិ
(៦៨) អត្ថិ បរិត្តា, អត្ថិ មហគ្គតា, អត្ថិ អប្បមាណា
(៦៩) អត្ថិ បរិត្តារម្មណា, អត្ថិ មហគ្គតារម្មណា, អត្ថិ អប្បមាណារម្មណា
(៧០) អត្ថិ មគ្គារម្មណា, អត្ថិ មគ្គហេតុកា, អត្ថិ មគ្គាធិបតិនី
(៧១) អត្ថិ
(៧២) អត្ថិ អតីតា, អត្ថិ អនាគតា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នា
(៧៣) អត្ថិ អតីតារម្មណា, អត្ថិ អនាគតារម្មណា, អត្ថិ បច្ចុប្បន្នារម្មណា
(៧៤) អត្ថិ អជ្ឈត្តា, អត្ថិ ពហិទ្ធា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធា
(៧៥) អត្ថិ អជ្ឈត្តារម្មណា, អត្ថិ ពហិទ្ធារម្មណា, អត្ថិ អជ្ឈត្តពហិទ្ធារម្មណា
ឯវំ តិវិធេន ញាណវត្ថុ។
៤. ចតុក្កមាតិកា
៧៥៤. ចតុព្ពិធេន ញាណវត្ថុ –
(១) កម្មស្សកតញាណំ, សច្ចានុលោមិកំ ញាណំ, មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ, ផលសមង្គិស្ស ញាណំ
(២) ទុក្ខេ ញាណំ, ទុក្ខសមុទយេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធេ ញាណំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ
(៣) កាមាវចរា បញ្ញា, រូបាវចរា បញ្ញា, អរូបាវចរា បញ្ញា, អបរិយាបន្នា បញ្ញា
(៤) ធម្មេ ញាណំ, អន្វយេ ញាណំ, បរិយេ
(៥) អត្ថិ
(៦) អត្ថិ បញ្ញា និព្ពិទាយ នោ បដិវេធាយ, អត្ថិ បញ្ញា បដិវេធាយ នោ និព្ពិទាយ, អត្ថិ បញ្ញា និព្ពិទាយ ចេវ បដិវេធាយ ច, អត្ថិ បញ្ញា នេវ និព្ពិទាយ នោ បដិវេធាយ
(៧) ហានភាគិនី
(៨) ចតស្សោ
(៩) ចតស្សោ បដិបទា
(១០) ចត្តារិ អារម្មណានិ
(១១) ជរាមរណេ ញាណំ, ជរាមរណសមុទយេ ញាណំ, ជរាមរណនិរោធេ ញាណំ, ជរាមរណនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ
(១២-២១) ជាតិយា ញាណំ…បេ.… ភវេ ញាណំ…បេ.… ឧបាទានេ ញាណំ…បេ.… តណ្ហាយ ញាណំ…បេ.… វេទនាយ ញាណំ…បេ.… ផស្សេ ញាណំ…បេ.… សឡាយតនេ ញាណំ…បេ.… នាមរូបេ ញាណំ…បេ.… វិញ្ញាណេ ញាណំ…បេ.… សង្ខារេសុ ញាណំ, សង្ខារសមុទយេ ញាណំ, សង្ខារនិរោធេ ញាណំ, សង្ខារនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ។ ឯវំ ចតុព្ពិធេន ញាណវត្ថុ។
៥. បញ្ចកមាតិកា
៧៥៥. បញ្ចវិធេន ញាណវត្ថុ –
(១) បញ្ចង្គិកោ សម្មាសមាធិ (២) បញ្ចញាណិកោ សម្មាសមាធិ
ឯវំ បញ្ចវិធេន ញាណវត្ថុ។
៦. ឆក្កមាតិកា
៧៥៦. ឆព្ពិធេន
(១) ឆសុ អភិញ្ញាសុ បញ្ញា
ឯវំ ឆព្ពិធេន ញាណវត្ថុ។
៧. សត្តកមាតិកា
៧៥៧. សត្តវិធេន ញាណវត្ថុ –
(១) សត្តសត្តតិ ញាណវត្ថូនិ
ឯវំ សត្តវិធេន ញាណវត្ថុ។
៨. អដ្ឋកមាតិកា
៧៥៨. អដ្ឋវិធេន
(១) ចតូសុ មគ្គេសុ, ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា
ឯវំ អដ្ឋវិធេន ញាណវត្ថុ។
៩. នវកមាតិកា
៧៥៩. នវវិធេន ញាណវត្ថុ –
(១) នវសុ អនុបុព្ពវិហារសមាបត្តីសុ បញ្ញា
ឯវំ នវវិធេន ញាណវត្ថុ។
១០. ទសកមាតិកា
៧៦០.ទសវិធេន
(១) ឥធ តថាគតោ ឋានញ្ច ឋានតោ អដ្ឋានញ្ច អដ្ឋានតោ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ ឋានញ្ច ឋានតោ អដ្ឋានញ្ច អដ្ឋានតោ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ
(២) បុន ចបរំ តថាគតោ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ កម្មសមាទានានំ ឋានសោ ហេតុសោ វិបាកំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ កម្មសមាទានានំ ឋានសោ ហេតុសោ វិបាកំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ។
(៣) បុន ចបរំ តថាគតោ សព្ពត្ថគាមិនិំ បដិបទំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ សព្ពត្ថគាមិនិំ បដិបទំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ។
(៤) បុន ចបរំ តថាគតោ អនេកធាតុ នានាធាតុលោកំ
(៥) បុន ចបរំ តថាគតោ សត្តានំ នានាធិមុត្តិកតំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ សត្តានំ
(៦) បុន ចបរំ តថាគតោ បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ បរសត្តានំ បរបុគ្គលានំ ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តំ យថាភូតំ បជានាតិ
(៧) បុន ចបរំ តថាគតោ ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនំ សំកិលេសំ វោទានំ វុដ្ឋានំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនំ សំកិលេសំ វោទានំ វុដ្ឋានំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ។
(៨) បុន ចបរំ តថាគតោ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ។
(៩) បុន ចបរំ តថាគតោ សត្តានំ ចុតូបបាតំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ សត្តានំ ចុតូបបាតំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ។
(១០) បុន ចបរំ តថាគតោ អាសវានំ ខយំ យថាភូតំ បជានាតិ។ យម្បិ តថាគតោ អាសវានំ ខយំ យថាភូតំ បជានាតិ, ឥទម្បិ តថាគតស្ស តថាគតពលំ ហោតិ, យំ ពលំ អាគម្ម តថាគតោ អាសភំ ឋានំ បដិជានាតិ, បរិសាសុ សីហនាទំ នទតិ, ព្រហ្មចក្កំ បវត្តេតិ។ ឥមានិ
ឯវំ ទសវិធេន ញាណវត្ថុ។
មាតិកា
១. ឯកកនិទ្ទេសោ
៧៦១. បញ្ច
៧៦២. បញ្ច វិញ្ញាណា ឧប្បន្នវត្ថុកា, ឧប្បន្នារម្មណាតិ ឧប្បន្នស្មិំ វត្ថុស្មិំ ឧប្បន្នេ អារម្មណេ ឧប្បជ្ជន្តិ។
បុរេជាតវត្ថុកា, បុរេជាតារម្មណាតិ បុរេជាតស្មិំ វត្ថុស្មិំ បុរេជាតេ អារម្មណេ ឧប្បជ្ជន្តិ។
អជ្ឈត្តិកវត្ថុកា
អសម្ភិន្នវត្ថុកា, អសម្ភិន្នារម្មណាតិ អសម្ភិន្នស្មិំ វត្ថុស្មិំ អសម្ភិន្នេ
នានាវត្ថុកា, នានារម្មណាតិ អញ្ញំ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស វត្ថុ ច អារម្មណញ្ច, អញ្ញំ សោតវិញ្ញាណស្ស វត្ថុ ច អារម្មណញ្ច, អញ្ញំ ឃានវិញ្ញាណស្ស វត្ថុ ច អារម្មណញ្ច, អញ្ញំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស វត្ថុ ច អារម្មណញ្ច, អញ្ញំ កាយវិញ្ញាណស្ស វត្ថុ ច អារម្មណញ្ច។
៧៦៣. ន អញ្ញមញ្ញស្ស គោចរវិសយំ បច្ចនុភោន្តីតិ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស គោចរវិសយំ សោតវិញ្ញាណំ ន បច្ចនុភោតិ, សោតវិញ្ញាណស្ស គោចរវិសយម្បិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន បច្ចនុភោតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស គោចរវិសយំ ឃានវិញ្ញាណំ ន បច្ចនុភោតិ, ឃានវិញ្ញាណស្ស គោចរវិសយម្បិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ
៧៦៤. ន អសមន្នាហារា ឧប្បជ្ជន្តីតិ សមន្នាហរន្តស្ស ឧប្បជ្ជន្តិ។
ន
ន អព្ពោកិណ្ណា ឧប្បជ្ជន្តីតិ ន បដិបាដិយា ឧប្បជ្ជន្តិ។
ន អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជន្តីតិ ន ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជន្តិ។
៧៦៥. ន អញ្ញមញ្ញស្ស សមនន្តរា ឧប្បជ្ជន្តីតិ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ, សោតវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរាបិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរា ឃានវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ, ឃានវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរាបិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរា ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ, ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរាបិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរា កាយវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ, កាយវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរាបិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ។ សោតវិញ្ញាណស្ស…បេ.… ឃានវិញ្ញាណស្ស…បេ.… ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស…បេ.… កាយវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរា ចក្ខុវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ, ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរាបិ កាយវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ។ កាយវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ន ឧប្បជ្ជតិ, សោតវិញ្ញាណស្ស ឧប្បន្នសមនន្តរាបិ
៧៦៦. បញ្ច វិញ្ញាណា អនាភោគាតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ នត្ថិ អាវដ្ដនា វា អាភោគោ វា សមន្នាហារោ វា មនសិការោ វា។
បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ ធម្មំ បដិវិជានាតីតិ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ ធម្មំ បដិវិជានាតិ។
អញ្ញត្រ អភិនិបាតមត្តាតិ អញ្ញត្រ អាបាតមត្តា។
បញ្ចន្នំ
បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតីតិ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតិ – គមនំ វា ឋានំ វា និសជ្ជំ វា សេយ្យំ វា។
បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតីតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរា មនោធាតុយាបិ ន កញ្ចិ ឥរិយាបថំ កប្បេតិ – គមនំ វា ឋានំ វា និសជ្ជំ វា សេយ្យំ វា។
បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតីតិ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតិ។
បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតីតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរា មនោធាតុយាបិ ន កាយកម្មំ ន វចីកម្មំ បដ្ឋបេតិ។
បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន កុសលាកុសលំ ធម្មំ សមាទិយតីតិ
បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន កុសលាកុសលំ ធម្មំ សមាទិយតីតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរា មនោធាតុយាបិ ន កុសលាកុសលំ ធម្មំ សមាទិយតិ។
បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន សមាបជ្ជតិ ន វុដ្ឋាតីតិ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន សមាបជ្ជតិ ន វុដ្ឋាតិ។
បញ្ចន្នំ
បញ្ចហិ
បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន ចវតិ ន ឧប្បជ្ជតីតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរា មនោធាតុយាបិ ន ចវតិ ន ឧប្បជ្ជតិ។
បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន សុបតិ ន បដិពុជ្ឈតិ ន សុបិនំ បស្សតីតិ បញ្ចហិ វិញ្ញាណេហិ ន សុបតិ ន បដិពុជ្ឈតិ ន សុបិនំ បស្សតិ។
បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរាបិ ន សុបតិ ន បដិពុជ្ឈតិ ន សុបិនំ បស្សតីតិ បញ្ចន្នំ វិញ្ញាណានំ សមនន្តរា មនោធាតុយាបិ ន សុបតិ ន បដិពុជ្ឈតិ ន សុបិនំ បស្សតិ។ ឯវំ យាថាវកវត្ថុវិភាវនា បញ្ញា។
ឯវំ ឯកវិធេន ញាណវត្ថុ។
ឯកកំ។
២. ទុកនិទ្ទេសោ
៧៦៧. (១) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា លោកិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា លោកុត្តរា បញ្ញា។
(២) សព្ពាវ បញ្ញា
(៣) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា សាសវា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អនាសវា បញ្ញា។
(៤) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា អាសវវិប្បយុត្តា សាសវា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អាសវវិប្បយុត្តា អនាសវា បញ្ញា។
(៥) តីសុ
(៦) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា សំយោជនវិប្បយុត្តា សំយោជនិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា សំយោជនវិប្បយុត្តា អសំយោជនិយា បញ្ញា។
(៧) តីសុ
(៨) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា គន្ថវិប្បយុត្តា គន្ថនិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា គន្ថវិប្បយុត្តា អគន្ថនិយា បញ្ញា។
(៩) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា ឱឃនិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អនោឃនិយា បញ្ញា។
(១០) តីសុ
(១១) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា យោគនិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អយោគនិយា បញ្ញា។
(១២) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា យោគវិប្បយុត្តា យោគនិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ
(១៣) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា នីវរណិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អនីវរណិយា បញ្ញា។
(១៤) តីសុ
(១៥) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា បរាមដ្ឋា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អបរាមដ្ឋា បញ្ញា។
(១៦) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា បរាមាសវិប្បយុត្តា បរាមដ្ឋា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា បរាមាសវិប្បយុត្តា អបរាមដ្ឋា បញ្ញា។
(១៧) តីសុ ភូមីសុ វិបាកេ បញ្ញា ឧបាទិន្នា បញ្ញា, តីសុ ភូមីសុ កុសលេ តីសុ ភូមីសុ កិរិយាព្យាកតេ ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អនុបាទិន្នា បញ្ញា។
(១៨) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា ឧបាទានិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អនុបាទានិយា បញ្ញា។
(១៩) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា ឧបាទានវិប្បយុត្តា ឧបាទានិយា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា ឧបាទានវិប្បយុត្តា អនុបាទានិយា បញ្ញា។
(២០) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា សំកិលេសិកា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អសំកិលេសិកា បញ្ញា។
(២១) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ
(២២) វិតក្កសម្បយុត្តា បញ្ញា សវិតក្កា បញ្ញា, វិតក្កវិប្បយុត្តា
(២៣) វិចារសម្បយុត្តា
(២៤) បីតិសម្បយុត្តា បញ្ញា សប្បីតិកា បញ្ញា, បីតិវិប្បយុត្តា បញ្ញា អប្បីតិកា បញ្ញា។
(២៥) បីតិសម្បយុត្តា បញ្ញា បីតិសហគតា បញ្ញា, បីតិវិប្បយុត្តា បញ្ញា ន បីតិសហគតា បញ្ញា។
(២៦) សុខសម្បយុត្តា
(២៧) ឧបេក្ខាសម្បយុត្តា បញ្ញា ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា, ឧបេក្ខាវិប្បយុត្តា បញ្ញា ន ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា។
(២៨) កាមាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា កាមាវចរា បញ្ញា, រូបាវចរា បញ្ញា អរូបាវចរា បញ្ញា, អបរិយាបន្នា បញ្ញា ន កាមាវចរា បញ្ញា។
(២៩) រូបាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា រូបាវចរា បញ្ញា, កាមាវចរា បញ្ញា អរូបាវចរា បញ្ញា អបរិយាបន្នា បញ្ញា ន រូបាវចរា បញ្ញា។
(៣០) អរូបាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា អរូបាវចរា បញ្ញា, កាមាវចរា បញ្ញា រូបាវចរា បញ្ញា អបរិយាបន្នា បញ្ញា ន អរូបាវចរា បញ្ញា។
(៣១) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា បរិយាបន្នា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អបរិយាបន្នា បញ្ញា។
(៣២) ចតូសុ
(៣៣) ចតូសុ មគ្គេសុ បញ្ញា និយតា បញ្ញា, តីសុ ភូមីសុ កុសលេ ចតូសុ ភូមីសុ វិបាកេ តីសុ ភូមីសុ កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា អនិយតា
(៣៤) តីសុ ភូមីសុ កុសលាព្យាកតេ បញ្ញា សឧត្តរា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អនុត្តរា បញ្ញា។
(៣៥) តត្ថ កតមា អត្ថជាបិកា បញ្ញា?
ចតូសុ ភូមីសុ កុសលេ អរហតោ អភិញ្ញំ ឧប្បាទេន្តស្ស សមាបត្តិំ ឧប្បាទេន្តស្ស កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា អត្ថជាបិកា បញ្ញា, ចតូសុ ភូមីសុ វិបាកេ អរហតោ ឧប្បន្នាយ អភិញ្ញាយ ឧប្បន្នាយ សមាបត្តិយា កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា ជាបិតត្ថា បញ្ញា។
ឯវំ ទុវិធេន ញាណវត្ថុ។
ទុកំ។
៣. តិកនិទ្ទេសោ
៧៦៨. (១. ក) តត្ថ
យោគវិហិតេសុ វា កម្មាយតនេសុ យោគវិហិតេសុ វា សិប្បាយតនេសុ យោគវិហិតេសុ វា វិជ្ជាដ្ឋានេសុ កម្មស្សកតំ វា សច្ចានុលោមិកំ វា រូបំ អនិច្ចន្តិ វា វេទនា…បេ.… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ
(ខ) តត្ថ កតមា សុតមយា បញ្ញា? យោគវិហិតេសុ វា កម្មាយតនេសុ យោគវិហិតេសុ វា សិប្បាយតនេសុ យោគវិហិតេសុ វា វិជ្ជាដ្ឋានេសុ កម្មស្សកតំ វា សច្ចានុលោមិកំ វា រូបំ អនិច្ចន្តិ វា វេទនា…បេ.… សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ អនិច្ចន្តិ វា, យំ ឯវរូបិំ អនុលោមិកំ ខន្តិំ ទិដ្ឋិំ រុចិំ មុទិំ បេក្ខំ ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិំ បរតោ សុត្វា បដិលភតិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘សុតមយា បញ្ញា’’។
(គ) សព្ពាបិ សមាបន្នស្ស បញ្ញា ភាវនាមយា
៧៦៩. (២. ក) តត្ថ កតមា ទានមយា បញ្ញា? ទានំ អារព្ភ ទានាធិគច្ឆ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘ទានមយា បញ្ញា’’។
(ខ) តត្ថ កតមា សីលមយា បញ្ញា? សីលំ អារព្ភ សីលាធិគច្ឆ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘សីលមយា បញ្ញា’’។
(គ) សព្ពាបិ សមាបន្នស្ស បញ្ញា ភាវនាមយា បញ្ញា។
៧៧០. (៣. ក) តត្ថ កតមា អធិសីលេ បញ្ញា? បាតិមោក្ខសំវរំ សំវរន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘អធិសីលេ បញ្ញា’’។
(ខ) តត្ថ កតមា អធិចិត្តេ បញ្ញា? រូបាវចរារូបាវចរសមាបត្តិំ សមាបជ្ជន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘អធិចិត្តេ បញ្ញា’’។
(គ) តត្ថ
៧៧១. (៤. ក) តត្ថ កតមំ អាយកោសល្លំ? ‘‘ឥមេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អកុសលា ធម្មា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អកុសលា ធម្មា បហីយន្តិ។ ឥមេ វា បនិមេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ កុសលា ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច កុសលា ធម្មា
(ខ) តត្ថ កតមំ អបាយកោសល្លំ? ‘‘ឥមេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ កុសលា ធម្មា ន ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច កុសលា ធម្មា និរុជ្ឈន្តិ។ ឥមេ វា បនិមេ ធម្មេ មនសិករោតោ អនុប្បន្នា ចេវ អកុសលា ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ, ឧប្បន្នា ច អកុសលា ធម្មា ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ សំវត្តន្តី’’តិ – យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘អបាយកោសល្លំ’’។
(គ) សព្ពាបិ តត្រុបាយា បញ្ញា ឧបាយកោសល្លំ។
៧៧២. (៥. ក) ចតូសុ ភូមីសុ វិបាកេ បញ្ញា វិបាកា បញ្ញា។
(ខ) ចតូសុ ភូមីសុ កុសលេ បញ្ញា វិបាកធម្មធម្មា បញ្ញា។
(គ) តីសុ ភូមីសុ កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា បញ្ញា។
៧៧៣. (៦. ក) តីសុ ភូមីសុ វិបាកេ បញ្ញា ឧបាទិន្នុបាទានិយា បញ្ញា។
(ខ) តីសុ ភូមីសុ កុសលេ តីសុ ភូមីសុ កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា អនុបាទិន្នុបាទានិយា បញ្ញា។
(គ) ចតូសុ
៧៧៤. (៧. ក) វិតក្កវិចារសម្បយុត្តា បញ្ញា សវិតក្កសវិចារា បញ្ញា។
(ខ) វិតក្កវិប្បយុត្តា វិចារសម្បយុត្តា បញ្ញា អវិតក្កវិចារមត្តា បញ្ញា។
(គ) វិតក្កវិចារវិប្បយុត្តា បញ្ញា អវិតក្កអវិចារា បញ្ញា។
៧៧៥. (៨. ក) បីតិសម្បយុត្តា បញ្ញា បីតិសហគតា បញ្ញា។
(ខ) សុខសម្បយុត្តា
(គ) ឧបេក្ខាសម្បយុត្តា បញ្ញា ឧបេក្ខាសហគតា បញ្ញា។
៧៧៦. (៩. ក) តីសុ
(ខ) ចតូសុ មគ្គេសុ បញ្ញា អបចយគាមិនី បញ្ញា។
(គ) ចតូសុ ភូមីសុ វិបាកេ តីសុ ភូមីសុ កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា នេវាចយគាមិនាបចយគាមិនី បញ្ញា។
៧៧៧. (១០. ក) ចតូសុ មគ្គេសុ តីសុ ផលេសុ បញ្ញា សេក្ខា បញ្ញា។
(ខ) ឧបរិដ្ឋិមា
(គ) តីសុ ភូមីសុ កុសលេ តីសុ ភូមីសុ វិបាកេ តីសុ ភូមីសុ កិរិយាព្យាកតេ បញ្ញា នេវសេក្ខនាសេក្ខា បញ្ញា។
៧៧៨. (១១. ក) កាមាវចរកុសលាព្យាកតេ
(ខ) រូបាវចរារូបាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា មហគ្គតា បញ្ញា។
(គ) ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អប្បមាណា បញ្ញា។
៧៧៩. (១២. ក) តត្ថ កតមា បរិត្តារម្មណា បញ្ញា? បរិត្តេ
៧៨០. (ខ) តត្ថ កតមា មហគ្គតារម្មណា បញ្ញា? មហគ្គតេ ធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘មហគ្គតារម្មណា បញ្ញា’’។
៧៨១. (គ) តត្ថ កតមា អប្បមាណារម្មណា បញ្ញា? អប្បមាណេ ធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘អប្បមាណារម្មណា
៧៨២. (១៣. ក) តត្ថ កតមា មគ្គារម្មណា បញ្ញា? អរិយមគ្គំ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘មគ្គារម្មណា បញ្ញា’’។
(ខ) ចតូសុ មគ្គេសុ បញ្ញា មគ្គហេតុកា បញ្ញា។
៧៨៣. (គ) តត្ថ កតមា មគ្គាធិបតិនី បញ្ញា? អរិយមគ្គំ អធិបតិំ ករិត្វា យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘មគ្គាធិបតិនី បញ្ញា’’។
៧៨៤. (១៤) ចតូសុ
៧៨៥. (១៥) សព្ពាវ បញ្ញា សិយា អតីតា, សិយា អនាគតា, សិយា បច្ចុប្បន្នា។
៧៨៦. (១៦. ក) តត្ថ កតមា អតីតារម្មណា បញ្ញា? អតីតេ ធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘អតីតារម្មណា បញ្ញា’’។
៧៨៧. (ខ) តត្ថ កតមា អនាគតារម្មណា បញ្ញា? អនាគតេ ធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘អនាគតារម្មណា បញ្ញា’’។
៧៨៨. (គ) តត្ថ កតមា បច្ចុប្បន្នារម្មណា បញ្ញា? បច្ចុប្បន្នេ ធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា
៧៨៩. (១៧) សព្ពាវ បញ្ញា សិយា អជ្ឈត្តា, សិយា ពហិទ្ធា, សិយា អជ្ឈត្តពហិទ្ធា។
៧៩០. (១៨. ក) តត្ថ កតមា អជ្ឈត្តារម្មណា បញ្ញា? អជ្ឈត្តេ ធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.…
៧៩១. (ខ) តត្ថ កតមា ពហិទ្ធារម្មណា បញ្ញា? ពហិទ្ធាធម្មេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘ពហិទ្ធារម្មណា បញ្ញា’’។
៧៩២. (គ) តត្ថ
ឯវំ តិវិធេន ញាណវត្ថុ។
តិកំ។
៤. ចតុក្កនិទ្ទេសោ
៧៩៣. (១. ក) តត្ថ
(ខ) តត្ថ កតមំ សច្ចានុលោមិកំ ញាណំ? ‘‘រូបំ អនិច្ច’’ន្តិ វា វេទនា…បេ.… សញ្ញា… សង្ខារា… ‘‘វិញ្ញាណំ អនិច្ច’’ន្តិ វា យា ឯវរូបី អនុលោមិកា ខន្តិ ទិដ្ឋិ រុចិ មុទិ បេក្ខា ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘សច្ចានុលោមិកំ ញាណំ’’។
(គ) ចតូសុ មគ្គេសុ បញ្ញា មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ។
(ឃ) ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា ផលសមង្គិស្ស ញាណំ។
៧៩៤. (២) មគ្គសមង្គិស្ស
(ក) តត្ថ កតមំ ទុក្ខេ ញាណំ? ទុក្ខំ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘ទុក្ខេ ញាណំ’’។
(ខ-ឃ) ទុក្ខសមុទយំ អារព្ភ…បេ.… ទុក្ខនិរោធំ អារព្ភ…បេ.… ទុក្ខនិរោធគាមិនិំ
៧៩៥. (៣) កាមាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា កាមាវចរា បញ្ញា, រូបាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា រូបាវចរា បញ្ញា, អរូបាវចរកុសលាព្យាកតេ បញ្ញា អរូបាវចរា បញ្ញា, ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា អបរិយាបន្នា បញ្ញា។
៧៩៦. (៤. ក) តត្ថ
(ខ) សោ ឥមិនា ធម្មេន ញាតេន ទិដ្ឋេន បត្តេន វិទិតេន បរិយោគាឡ្ហេន អតីតានាគតេន នយំ នេតិ។ ‘‘យេ ហិ កេចិ អតីតមទ្ធានំ សមណា វា
(គ) តត្ថ
(ឃ) ឋបេត្វា ធម្មេ ញាណំ អន្វយេ ញាណំ បរិយេ ញាណំ, អវសេសា បញ្ញា សម្មុតិញាណំ។
៧៩៧. (៥. ក) តត្ថ កតមា បញ្ញា អាចយាយ នោ អបចយាយ? កាមាវចរកុសលេ បញ្ញា អាចយាយ នោ អបចយាយ។
(ខ) ចតូសុ មគ្គេសុ បញ្ញា អបចយាយ
(គ) រូបាវចរារូបាវចរកុសលេ បញ្ញា អាចយាយ ចេវ អបចយាយ ច។
(ឃ) អវសេសា បញ្ញា នេវ អាចយាយ នោ អបចយាយ។
៧៩៨. (៦. ក) តត្ថ កតមា បញ្ញា និព្ពិទាយ នោ បដិវេធាយ? យាយ បញ្ញាយ កាមេសុ វីតរាគោ ហោតិ, ន ច អភិញ្ញាយោ បដិវិជ្ឈតិ ន ច សច្ចានិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘បញ្ញា និព្ពិទាយ នោ បដិវេធាយ’’។
(ខ) ស្វេវ
(គ) ចតូសុ
(ឃ) អវសេសា បញ្ញា នេវ និព្ពិទាយ នោ បដិវេធាយ។
៧៩៩. (៧. ក) តត្ថ កតមា ហានភាគិនី បញ្ញា? បឋមស្ស ឈានស្ស លាភិំ កាមសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ ហានភាគិនី បញ្ញា។
(ខ) តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ ឋិតិភាគិនី បញ្ញា។
(គ) អវិតក្កសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិសេសភាគិនី បញ្ញា។
(ឃ) និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសញ្ហិតា និព្ពេធភាគិនី បញ្ញា។ ទុតិយស្ស ឈានស្ស លាភិំ វិតក្កសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ ហានភាគិនី បញ្ញា។ តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ ឋិតិភាគិនី បញ្ញា។ ឧបេក្ខាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិសេសភាគិនី បញ្ញា។ និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសញ្ហិតា និព្ពេធភាគិនី បញ្ញា។ តតិយស្ស ឈានស្ស លាភិំ បីតិសុខសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ ហានភាគិនី បញ្ញា។ តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ ឋិតិភាគិនី បញ្ញា។ អទុក្ខមសុខសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិសេសភាគិនី
៨០០. (៨) តត្ថ កតមា ចតស្សោ បដិសម្ភិទា? អត្ថបដិសម្ភិទា, ធម្មបដិសម្ភិទា, និរុត្តិបដិសម្ភិទា, បដិភានបដិសម្ភិទា។ អត្ថេ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា, ធម្មេ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា, តត្រ ធម្មនិរុត្តាភិលាបេ ញាណំ និរុត្តិបដិសម្ភិទា, ញាណេសុ ញាណំ បដិភានបដិសម្ភិទា
៨០១. (៩) តត្ថ កតមា ចតស្សោ បដិបទា? ទុក្ខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា, ទុក្ខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា, សុខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា, សុខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា។
(ក) តត្ថ កតមា ទុក្ខបដិបទា ទន្ធាភិញ្ញា បញ្ញា? កិច្ឆេន
(ខ) តត្ថ កតមា ទុក្ខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា? កិច្ឆេន កសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស ខិប្បំ តណ្ឋានំ អភិជានន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘ទុក្ខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា’’។
(គ) តត្ថ
(ឃ) តត្ថ កតមា សុខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា? អកិច្ឆេន អកសិរេន សមាធិំ ឧប្បាទេន្តស្ស ខិប្បំ តណ្ឋានំ អភិជានន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘សុខបដិបទា ខិប្បាភិញ្ញា បញ្ញា’’។ ឥមា ចតស្សោ បដិបទា។
៨០២. (១០) តត្ថ
(ក) តត្ថ កតមា បរិត្តា បរិត្តារម្មណា បញ្ញា? សមាធិស្ស ន និកាមលាភិស្ស អារម្មណំ ថោកំ ផរន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘បរិត្តា បរិត្តារម្មណា បញ្ញា’’។
(ខ) តត្ថ កតមា បរិត្តា អប្បមាណារម្មណា បញ្ញា? សមាធិស្ស ន និកាមលាភិស្ស អារម្មណំ វិបុលំ ផរន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘បរិត្តា អប្បមាណារម្មណា បញ្ញា’’។
(គ) តត្ថ កតមា អប្បមាណា បរិត្តារម្មណា បញ្ញា? សមាធិស្ស និកាមលាភិស្ស អារម្មណំ ថោកំ ផរន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘អប្បមាណា បរិត្តារម្មណា បញ្ញា’’។
(ឃ) តត្ថ កតមា អប្បមាណា អប្បមាណារម្មណា បញ្ញា? សមាធិស្ស និកាមលាភិស្ស អារម្មណំ វិបុលំ ផរន្តស្ស យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ
(១១) មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ ជរាមរណេបេតំ ញាណំ, ជរាមរណសមុទយេបេតំ ញាណំ, ជរាមរណនិរោធេបេតំ ញាណំ, ជរាមរណនិរោធគាមិនិយា
(ក) តត្ថ
(ខ-ឃ) ជរាមរណសមុទយំ អារព្ភ…បេ.… ជរាមរណនិរោធំ អារព្ភ…បេ.… ជរាមរណនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘ជរាមរណនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ’’។
៨០៣. (១២-២១) ធម្មសមង្គិស្ស ញាណំ ជាតិយាបេតំ ញាណំ…បេ.… ភវេបេតំ ញាណំ…បេ.… ឧបាទានេបេតំ ញាណំ…បេ.… តណ្ហាយបេតំ ញាណំ…បេ.… វេទនាយបេតំ ញាណំ…បេ.… ផស្សេបេតំ ញាណំ…បេ.… សឡាយតនេបេតំ ញាណំ…បេ.… នាមរូបេបេតំ ញាណំ…បេ.… វិញ្ញាណេបេតំ ញាណំ…បេ.… សង្ខារេសុបេតំ ញាណំ, សង្ខារសមុទយេបេតំ ញាណំ, សង្ខារនិរោធេបេតំ ញាណំ, សង្ខារនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយបេតំ ញាណំ។
តត្ថ កតមំ សង្ខារេសុ ញាណំ? សង្ខារេ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘សង្ខារេសុ ញាណំ’’។
សង្ខារសមុទយំ អារព្ភ…បេ.… សង្ខារនិរោធំ អារព្ភ…បេ.… សង្ខារនិរោធគាមិនិំ បដិបទំ អារព្ភ យា ឧប្បជ្ជតិ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘សង្ខារនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ ញាណំ។ ឯវំ ចតុព្ពិធេន ញាណវត្ថុ។
ចតុក្កំ។
៥. បញ្ចកនិទ្ទេសោ
៨០៤. (១) តត្ថ
(២) តត្ថ
បញ្ចកំ។
៦. ឆក្កនិទ្ទេសោ
៨០៥. តត្ថ កតមា ឆសុ អភិញ្ញាសុ បញ្ញា? ឥទ្ធិវិធេ ញាណំ, សោតធាតុវិសុទ្ធិយា ញាណំ, បរចិត្តេ ញាណំ, បុព្ពេនិវាសានុស្សតិយា ញាណំ, សត្តានំ ចុតូបបាតេ ញាណំ, អាសវានំ ខយេ ញាណំ – ឥមា ឆសុ អភិញ្ញាសុ បញ្ញា។ ឯវំ ឆព្ពិធេន ញាណវត្ថុ។
ឆក្កំ។
៧. សត្តកនិទ្ទេសោ
៨០៦. តត្ថ
សត្តកំ។
៨. អដ្ឋកនិទ្ទេសោ
៨០៧. តត្ថ កតមា ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ បញ្ញា? សោតាបត្តិមគ្គេ បញ្ញា, សោតាបត្តិផលេ បញ្ញា
អដ្ឋកំ។
៩. នវកនិទ្ទេសោ
៨០៨. តត្ថ
នវកំ។
១០. ទសកនិទ្ទេសោ
៨០៩. (១) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស ឋានញ្ច ឋានតោ អដ្ឋានញ្ច អដ្ឋានតោ យថាភូតំ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យ, នេតំ
អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ បិតរំ ជីវិតា វោរោបេយ្យ…បេ.… អរហន្តំ
‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ ឯកិស្សា លោកធាតុយា ទ្វេ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ ឯកិស្សា លោកធាតុយា ឯកោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, ឋានមេតំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ ឯកិស្សា លោកធាតុយា ទ្វេ រាជានោ ចក្កវត្តី
‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ
‘‘អដ្ឋានមេតំ
‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ កាយសុចរិតស្ស អនិដ្ឋោ អកន្តោ អមនាបោ វិបាកោ និព្ពត្តេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ កាយសុចរិតស្ស ឥដ្ឋោ កន្តោ មនាបោ វិបាកោ
‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ កាយទុច្ចរិតសមង្គី តន្និទានំ តប្បច្ចយា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ កាយទុច្ចរិតសមង្គី តន្និទានំ តប្បច្ចយា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ, ឋានមេតំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ វចីទុច្ចរិតសមង្គី…បេ.… យំ មនោទុច្ចរិតសមង្គី តន្និទានំ តប្បច្ចយា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ វចីទុច្ចរិតសមង្គី…បេ.… យំ មនោទុច្ចរិតសមង្គី តន្និទានំ តប្បច្ចយា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ, ឋានមេតំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។
‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ កាយសុចរិតសមង្គី តន្និទានំ តប្បច្ចយា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ និរយំ ឧបបជ្ជេយ្យ, នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ បជានាតិ។ ‘‘ឋានញ្ច ខោ ឯតំ វិជ្ជតិ យំ កាយសុចរិតសមង្គី តន្និទានំ តប្បច្ចយា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ
៨១០. (២) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ កម្មសមាទានានំ ឋានសោ ហេតុសោ វិបាកំ យថាភូតំ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ បជានាតិ – ‘‘អត្ថេកច្ចានិ បាបកានិ កម្មសមាទានានិ គតិសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ បាបកានិ កម្មសមាទានានិ ឧបធិសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ បាបកានិ កម្មសមាទានានិ កាលសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ បាបកានិ កម្មសមាទានានិ បយោគសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។
‘‘អត្ថេកច្ចានិ
‘‘អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ គតិវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ ឧបធិវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ កាលវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ បយោគវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តិ។
‘‘អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ គតិសម្បត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ ឧបធិសម្បត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តិ។ អត្ថេកច្ចានិ
៨១១. (៣) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស សព្ពត្ថគាមិនិំ បដិបទំ យថាភូតំ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ ‘‘អយំ មគ្គោ អយំ បដិបទា និរយគាមី’’តិ
៨១២. (៤) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស អនេកធាតុនានាធាតុលោកំ យថាភូតំ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ ខន្ធនានត្តំ បជានាតិ, អាយតននានត្តំ បជានាតិ, ធាតុនានត្តំ បជានាតិ, អនេកធាតុនានាធាតុលោកនានត្តំ បជានាតីតិ។ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ តថាគតស្ស អនេកធាតុនានាធាតុលោកំ យថាភូតំ ញាណំ។
៨១៣. (៥) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស សត្តានំ នានាធិមុត្តិកតំ យថាភូតំ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ បជានាតិ – ‘‘សន្តិ សត្តា ហីនាធិមុត្តិកា, សន្តិ សត្តា បណីតាធិមុត្តិកា។ ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវន្តិ ភជន្តិ បយិរុបាសន្តិ។ បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវន្តិ ភជន្តិ បយិរុបាសន្តិ។
‘‘អតីតម្បិ អទ្ធានំ ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិំសុ ភជិំសុ បយិរុបាសិំសុ, បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិំសុ ភជិំសុ បយិរុបាសិំសុ។
‘‘អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិស្សន្តិ ភជិស្សន្តិ បយិរុបាសិស្សន្តិ, បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ
៨១៤. (៦) តត្ថ
៨១៥. កតមោ ច សត្តានំ អាសយោ? ‘‘សស្សតោ លោកោ’’តិ វា, ‘‘អសស្សតោ លោកោ’’តិ វា, ‘‘អន្តវា លោកោ’’តិ វា, ‘‘អនន្តវា លោកោ’’តិ វា, ‘‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’’ន្តិ វា, ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ វា, ‘‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណាតិ វា, ‘‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា, ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា, ‘‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’’តិ វា, ឥតិ ភវទិដ្ឋិសន្និស្សិតា វា សត្តា ហោន្តិ វិភវទិដ្ឋិសន្និស្សិតា វា។ ឯតេ វា បន ឧភោ អន្តេ អនុបគម្ម ឥទប្បច្ចយតា បដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ធម្មេសុ អនុលោមិកា ខន្តិ បដិលទ្ធា ហោតិ យថាភូតំ ញាណំ។ អយំ សត្តានំ អាសយោ។
៨១៦. កតមោ ច សត្តានំ អនុសយោ? សត្តានុសយា – កាមរាគានុសយោ, បដិឃានុសយោ, មានានុសយោ, ទិដ្ឋានុសយោ, វិចិកិច្ឆានុសយោ, ភវរាគានុសយោ, អវិជ្ជានុសយោ។ យំ លោកេ បិយរូបំ សាតរូបំ ឯត្ថ សត្តានំ រាគានុសយោ អនុសេតិ។ យំ លោកេ អប្បិយរូបំ អសាតរូបំ ឯត្ថ សត្តានំ បដិឃានុសយោ អនុសេតិ។ ឥតិ ឥមេសុ ទ្វីសុ ធម្មេសុ អវិជ្ជានុបតិតា។ តទេកដ្ឋោ មានោ ច ទិដ្ឋិ ច វិចិកិច្ឆា ច ទដ្ឋព្ពា។ អយំ សត្តានំ អនុសយោ។
៨១៧. កតមញ្ច សត្តានំ ចរិតំ? បុញ្ញាភិសង្ខារោ, អបុញ្ញាភិសង្ខារោ
៨១៨. កតមា
អតីតម្បិ
អនាគតម្បិ អទ្ធានំ ហីនាធិមុត្តិកា សត្តា ហីនាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិស្សន្តិ ភជិស្សន្តិ បយិរុបាសិស្សន្តិ។ បណីតាធិមុត្តិកា សត្តា បណីតាធិមុត្តិកេ សត្តេ សេវិស្សន្តិ ភជិស្សន្តិ បយិរុបាសិស្សន្តិ។ អយំ សត្តានំ អធិមុត្តិ។
៨១៩. កតមេ តេ សត្តា មហារជក្ខា? ទស កិលេសវត្ថូនិ – លោភោ, ទោសោ, មោហោ, មានោ, ទិដ្ឋិ, វិចិកិច្ឆា, ថិនំ, ឧទ្ធច្ចំ, អហិរិកំ, អនោត្តប្បំ។ យេសំ សត្តានំ ឥមានិ ទស កិលេសវត្ថូនិ អាសេវិតានិ ភាវិតានិ ពហុលីកតានិ ឧស្សទគតានិ, ឥមេ តេ សត្តា មហារជក្ខា។
៨២០. កតមេ តេ សត្តា អប្បរជក្ខា? យេសំ សត្តានំ ឥមានិ ទស កិលេសវត្ថូនិ អនាសេវិតានិ អភាវិតានិ អពហុលីកតានិ អនុស្សទគតានិ, ឥមេ តេ សត្តា អប្បរជក្ខា។
៨២១. កតមេ តេ សត្តា មុទិន្ទ្រិយា? បញ្ចិន្ទ្រិយានិ – សទ្ធិន្ទ្រិយំ, វីរិយិន្ទ្រិយំ, សតិន្ទ្រិយំ, សមាធិន្ទ្រិយំ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ។ យេសំ សត្តានំ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ អនាសេវិតានិ អភាវិតានិ អពហុលីកតានិ អនុស្សទគតានិ, ឥមេ
៨២២. កតមេ តេ សត្តា តិក្ខិន្ទ្រិយា? យេសំ សត្តានំ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ អាសេវិតានិ ភាវិតានិ ពហុលីកតានិ ឧស្សទគតានិ, ឥមេ តេ សត្តា តិក្ខិន្ទ្រិយា។
៨២៣. កតមេ
៨២៤. កតមេ តេ សត្តា ស្វាការា? យេ តេ សត្តា កល្យាណាសយា កល្យាណចរិតា កល្យាណាធិមុត្តិកា អប្បរជក្ខា តិក្ខិន្ទ្រិយា, ឥមេ តេ សត្តា ស្វាការា។
៨២៥. កតមេ
៨២៦. កតមេ តេ សត្តា អភព្ពា? យេ តេ សត្តា កម្មាវរណេន សមន្នាគតា កិលេសាវរណេន សមន្នាគតា វិបាកាវរណេន សមន្នាគតា អស្សទ្ធា អច្ឆន្ទិកា ទុប្បញ្ញា អភព្ពា និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តំ, ឥមេ តេ សត្តា អភព្ពា។
៨២៧. កតមេ
៨២៨. (៧) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនំ សំកិលេសំ
អបរេបិ ចត្តារោ ឈាយី។ អត្ថេកច្ចោ ឈាយី ទន្ធំ សមាបជ្ជតិ ខិប្បំ វុដ្ឋាតិ, អត្ថេកច្ចោ ឈាយី ខិប្បំ សមាបជ្ជតិ ទន្ធំ វុដ្ឋាតិ, អត្ថេកច្ចោ ឈាយី
អបរេបិ ចត្តារោ ឈាយី។ អត្ថេកច្ចោ ឈាយី សមាធិស្មិំ សមាធិកុសលោ ហោតិ, ន សមាធិស្មិំ សមាបត្តិកុសលោ; អត្ថេកច្ចោ ឈាយី សមាធិស្មិំ សមាបត្តិកុសលោ ហោតិ, ន សមាធិស្មិំ សមាធិកុសលោ; អត្ថេកច្ចោ ឈាយី សមាធិស្មិំ សមាធិកុសលោ ច ហោតិ, សមាធិស្មិំ សមាបត្តិកុសលោ ច; អត្ថេកច្ចោ ឈាយី នេវ សមាធិស្មិំ សមាធិកុសលោ ហោតិ, ន សមាធិស្មិំ សមាបត្តិកុសលោ – ឥមេ ចត្តារោ ឈាយី។
‘‘ឈាន’’ន្តិ
‘‘វិមោក្ខោ’’តិ។ អដ្ឋ វិមោក្ខា។ រូបី រូបានិ បស្សតិ – អយំ បឋមោ វិមោក្ខោ។
អជ្ឈត្តំ អរូបសញ្ញី ពហិទ្ធា រូបានិ បស្សតិ – អយំ ទុតិយោ វិមោក្ខោ។
សុភន្តេវ អធិមុត្តោ ហោតិ – អយំ តតិយោ វិមោក្ខោ។
សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា បដិឃសញ្ញានំ អត្ថង្គមា នានត្តសញ្ញានំ អមនសិការា ‘‘អនន្តោ
សព្ពសោ អាកាសានញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម ‘‘អនន្តំ វិញ្ញាណ’’ន្តិ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ – អយំ បញ្ចមោ វិមោក្ខោ។
សព្ពសោ វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមតិក្កម្ម
សព្ពសោ អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ – អយំ សត្តមោ វិមោក្ខោ។
សព្ពសោ នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមតិក្កម្ម សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ – អយំ អដ្ឋមោ វិមោក្ខោ។
‘‘សមាធី’’តិ។ តយោ សមាធី – សវិតក្កសវិចារោ សមាធិ, អវិតក្កវិចារមត្តោ សមាធិ, អវិតក្កអវិចារោ សមាធិ។
‘‘សមាបត្តី’’តិ
‘‘សំកិលេស’’ន្តិ ហានភាគិយោ ធម្មោ។ ‘‘វោទាន’’ន្តិ វិសេសភាគិយោ ធម្មោ។ ‘‘វុដ្ឋាន’’ន្តិ។ វោទានម្បិ វុដ្ឋានំ, តម្ហា តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋានម្បិ វុដ្ឋានន្តិ។ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ តថាគតស្ស ឈានវិមោក្ខសមាធិសមាបត្តីនំ សំកិលេសំ វោទានំ វុដ្ឋានំ យថាភូតំ ញាណំ។
៨២៩. (៨) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស បុព្ពេនិវាសានុស្សតិ យថាភូតំ ញាណំ
៨៣០. (៩) តត្ថ
៨៣១. (១០) តត្ថ កតមំ តថាគតស្ស អាសវានំ ខយំ យថាភូតំ ញាណំ? ឥធ តថាគតោ អាសវានំ ខយា អនាសវំ ចេតោវិមុត្តិំ បញ្ញាវិមុត្តិំ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា ឧបសម្បជ្ជ វិហរតីតិ។ យា តត្ថ បញ្ញា បជាននា…បេ.… អមោហោ ធម្មវិចយោ សម្មាទិដ្ឋិ – ឥទំ តថាគតស្ស អាសវានំ ខយំ យថាភូតំ ញាណន្តិ។
ទសកំ។
ញាណវិភង្គោ និដ្ឋិតោ។