៨. សម្មប្បធានវិភង្គោ
១. សុត្តន្តភាជនីយំ
៣៩០. ចត្តារោ
៣៩១. កថញ្ច ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? តត្ថ កតមេ អនុប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ, ទោសោ, មោហោ។ តទេកដ្ឋា ច កិលេសា។ តំសម្បយុត្តោ វេទនាក្ខន្ធោ, សញ្ញាក្ខន្ធោ, សង្ខារក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, តំសមុដ្ឋានំ កាយកម្មំ វចីកម្មំ មនោកម្មំ – ឥមេ វុច្ចន្តិ ‘‘អនុប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា’’។ ឥតិ ឥមេសំ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។
៣៩២. ឆន្ទំ ជនេតីតិ។ តត្ថ កតមោ ឆន្ទោ? យោ ឆន្ទោ ឆន្ទិកតា
៣៩៣. វាយមតីតិ។ តត្ថ កតមោ វាយាមោ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ – អយំ
៣៩៤. វីរិយំ
៣៩៥. ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ។ តត្ថ កតមំ ចិត្តំ? យំ ចិត្តំ មនោ មានសំ…បេ.… តជ្ជាមនោវិញ្ញាណធាតុ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘ចិត្តំ’’។ ឥមំ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ សម្បគ្គណ្ហាតិ ឧបត្ថម្ភេតិ បច្ចុបត្ថម្ភេតិ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតី’’តិ។
៣៩៦. បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘បធានំ’’។ ឥមិនា បធានេន ឧបេតោ ហោតិ…បេ.… សមន្នាគតោ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘បទហតី’’តិ។
៣៩៧. កថញ្ច ភិក្ខុ ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? តត្ថ កតមេ ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា? តីណិ អកុសលមូលានិ – លោភោ, ទោសោ, មោហោ។ តទេកដ្ឋា ច កិលេសា។ តំសម្បយុត្តោ វេទនាក្ខន្ធោ, សញ្ញាក្ខន្ធោ, សង្ខារក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, តំសមុដ្ឋានំ កាយកម្មំ វចីកម្មំ មនោកម្មំ – ឥមេ វុច្ចន្តិ ‘‘ឧប្បន្នា បាបកា អកុសលា ធម្មា’’។ ឥតិ ឥមេសំ ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។
៣៩៨. ឆន្ទំ
៣៩៩. វាយមតីតិ។ តត្ថ កតមោ វាយាមោ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘វាយាមោ’’។ ឥមិនា វាយាមេន ឧបេតោ ហោតិ…បេ.… សមន្នាគតោ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘វាយមតី’’តិ។
៤០០. វីរិយំ
៤០១. ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ។ តត្ថ កតមំ ចិត្តំ? យំ ចិត្តំ មនោ មានសំ…បេ.… តជ្ជាមនោវិញ្ញាណធាតុ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘ចិត្តំ’’។ ឥមំ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ សម្បគ្គណ្ហាតិ ឧបត្ថម្ភេតិ បច្ចុបត្ថម្ភេតិ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតី’’តិ។
៤០២. បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘បធានំ’’។ ឥមិនា បធានេន ឧបេតោ ហោតិ…បេ.… សមន្នាគតោ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘បទហតី’’តិ។
៤០៣. កថញ្ច ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? តត្ថ
៤០៤. ឆន្ទំ ជនេតីតិ…បេ.… វាយមតីតិ…បេ.… វីរិយំ អារភតីតិ…បេ.… ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ…បេ.… បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ
៤០៥. កថញ្ច ភិក្ខុ ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? តត្ថ កតមេ ឧប្បន្នា កុសលា ធម្មា? តីណិ កុសលមូលានិ – អលោភោ, អទោសោ, អមោហោ។ តំសម្បយុត្តោ វេទនាក្ខន្ធោ, សញ្ញាក្ខន្ធោ, សង្ខារក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណក្ខន្ធោ
៤០៦. ឋិតិយាតិ។ យា ឋិតិ សោ អសម្មោសោ, យោ អសម្មោសោ សោ ភិយ្យោភាវោ
៤០៧. ឆន្ទំ ជនេតីតិ…បេ.… វាយមតីតិ…បេ.… វីរិយំ អារភតីតិ…បេ.… ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ…បេ.… បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘បធានំ’’។ ឥមិនា បធានេន ឧបេតោ ហោតិ…បេ.… សមន្នាគតោ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘បទហតី’’តិ។
សុត្តន្តភាជនីយំ។
២. អភិធម្មភាជនីយំ
៤០៨. ចត្តារោ
៤០៩. កថញ្ច ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតិ និយ្យានិកំ អបចយគាមិំ
៤១០. ឆន្ទំ ជនេតីតិ។ តត្ថ កតមោ ឆន្ទោ? យោ ឆន្ទោ ឆន្ទិកតា កត្តុកម្យតា កុសលោ ធម្មច្ឆន្ទោ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘ឆន្ទោ’’។ ឥមំ ឆន្ទំ ជនេតិ សញ្ជនេតិ ឧដ្ឋបេតិ សមុដ្ឋបេតិ និព្ពត្តេតិ អភិនិព្ពត្តេតិ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘ឆន្ទំ ជនេតី’’តិ។
៤១១. វាយមតីតិ។ តត្ថ កតមោ វាយាមោ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘វាយាមោ’’។ ឥមិនា វាយាមេន ឧបេតោ ហោតិ សមុបេតោ ឧបាគតោ សមុបាគតោ ឧបបន្នោ សម្បន្នោ សមន្នាគតោ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘វាយមតី’’តិ។
៤១២. វីរិយំ អារភតីតិ។ តត្ថ កតមំ វីរិយំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – ឥទំ
៤១៣. ចិត្តំ
៤១៤. បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ សម្មប្បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘សម្មប្បធានំ’’។ អវសេសា ធម្មា សម្មប្បធានសម្បយុត្តា។
៤១៥. កថញ្ច ភិក្ខុ ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតិ និយ្យានិកំ អបចយគាមិំ ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយ បឋមាយ ភូមិយា បត្តិយា វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ ទុក្ខបដិបទំ ទន្ធាភិញ្ញំ, តស្មិំ សមយេ
៤១៦. ឆន្ទំ
៤១៧. កថញ្ច ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតិ និយ្យានិកំ អបចយគាមិំ ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយ បឋមាយ ភូមិយា បត្តិយា វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ ទុក្ខបដិបទំ ទន្ធាភិញ្ញំ, តស្មិំ សមយេ អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ។
៤១៨. ឆន្ទំ ជនេតីតិ…បេ.… វាយមតីតិ…បេ.… វីរិយំ អារភតីតិ…បេ.… ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ…បេ.… បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ សម្មប្បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ
៤១៩. កថញ្ច ភិក្ខុ ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតិ និយ្យានិកំ អបចយគាមិំ ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយ បឋមាយ ភូមិយា បត្តិយា វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ ទុក្ខបដិបទំ ទន្ធាភិញ្ញំ, តស្មិំ សមយេ ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ
៤២០. ឋិតិយាតិ
៤២១. ឆន្ទំ ជនេតីតិ។ តត្ថ កតមោ ឆន្ទោ? យោ ឆន្ទោ ឆន្ទិកតា កត្តុកម្យតា កុសលោ ធម្មច្ឆន្ទោ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘ឆន្ទោ’’។ ឥមំ ឆន្ទំ ជនេតិ សញ្ជនេតិ ឧដ្ឋបេតិ សមុដ្ឋបេតិ និព្ពត្តេតិ អភិនិព្ពត្តេតិ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘ឆន្ទំ ជនេតី’’តិ។
៤២២. វាយមតីតិ។ តត្ថ កតមោ វាយាមោ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – អយំ វុច្ចតិ ‘‘វាយាមោ’’។ ឥមិនា វាយាមេន ឧបេតោ ហោតិ…បេ.… សមន្នាគតោ។ តេន វុច្ចតិ ‘‘វាយមតី’’តិ។
៤២៣. វីរិយំ អារភតីតិ។ តត្ថ កតមំ វីរិយំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘វីរិយំ’’។ ឥមំ វីរិយំ អារភតិ សមារភតិ អាសេវតិ
៤២៤. ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតីតិ។ តត្ថ កតមំ ចិត្តំ? យំ ចិត្តំ មនោ មានសំ…បេ.… តជ្ជាមនោវិញ្ញាណធាតុ
៤២៥. បទហតីតិ។ តត្ថ កតមំ សម្មប្បធានំ? យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘សម្មប្បធានំ’’។ អវសេសា ធម្មា សម្មប្បធានសម្បយុត្តា។
៤២៦. តត្ថ កតមំ សម្មប្បធានំ? ឥធ ភិក្ខុ យស្មិំ សមយេ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតិ និយ្យានិកំ អបចយគាមិំ ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយ បឋមាយ ភូមិយា បត្តិយា វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ ទុក្ខបដិបទំ ទន្ធាភិញ្ញំ, យោ តស្មិំ សមយេ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោ…បេ.… សម្មាវាយាមោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ មគ្គង្គំ មគ្គបរិយាបន្នំ – ឥទំ វុច្ចតិ ‘‘សម្មប្បធានំ’’។ អវសេសា ធម្មា សម្មប្បធានសម្បយុត្តា។
អភិធម្មភាជនីយំ។
៣. បញ្ហាបុច្ឆកំ
៤២៧. ចត្តារោ
៤២៨. ចតុន្នំ សម្មប្បធានានំ កតិ កុសលា, កតិ អកុសលា, កតិ អព្យាកតា…បេ.… កតិ សរណា, កតិ អរណា?
១. តិកំ
៤២៩. កុសលាយេវ
២. ទុកំ
៤៣០. ន ហេតូ។ សហេតុកា។ ហេតុសម្បយុត្តា។ ន វត្តព្ពា ហេតូ ចេវ សហេតុកា ចាតិ, សហេតុកា ចេវ ន ច ហេតូ។ ន វត្តព្ពា ហេតូ ចេវ ហេតុសម្បយុត្តា ចាតិ, ហេតុសម្បយុត្តា ចេវ ន ច ហេតូ។ ន
បញ្ហាបុច្ឆកំ។
សម្មប្បធានវិភង្គោ និដ្ឋិតោ។