៣. ព្រហ្មចរិយកថា
១. សុទ្ធព្រហ្មចរិយកថាវណ្ណនា
២៦៩. ឥទានិ នត្ថិ ទេវេសូតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស។ ‘‘តីហិ, ភិក្ខវេ, ឋានេហិ ជម្ពុទីបកា មនុស្សា ឧត្តរកុរុកេ ច មនុស្សេ អធិគ្គណ្ហន្តិ ទេវេ ច តាវតិំសេ។ កតមេហិ តីហិ? សូរា សតិមន្តោ ឥធ ព្រហ្មចរិយវាសោ’’តិ (អ. និ. ៩.២១) ឥទំ សុត្តំ និស្សាយ ទ្វេបិ ព្រហ្មចរិយវាសា នត្ថិ ទេវេសូតិ ឧប្បន្នលទ្ធិវសេន បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ បុន ទ្វិន្នម្បិ ព្រហ្មចរិយានំ អន្តរាយិកធម្មវសេនេវ សព្ពេ ទេវា ជឡាតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស។ តត្ថ ហត្ថសំវាចិកាតិ មូគា វិយ ហត្ថមុទ្ធាយ វត្តារោ។ បរតោ អត្ថិ ទេវេសូតិ បុច្ឆា បរវាទិស្ស, មគ្គភាវនំ សន្ធាយ បដិញ្ញា សកវាទិស្ស។ បដិញ្ញាយ អធិប្បាយំ អសល្លក្ខេត្វា បព្ពជ្ជាវសេន អនុយោគោ បរវាទិស្ស។
២៧០. យត្ថ នត្ថិ បព្ពជ្ជាតិ បញ្ហេ គិហីនញ្ចេវ ឯកច្ចានញ្ច ទេវានំ មគ្គបដិលាភំ សន្ធាយ បដិក្ខេបោ តស្សេវ។ បុន បុដ្ឋោ បច្ចន្តវាសិនោ ចេវ អសញ្ញសត្តេ ច សន្ធាយ បដិញ្ញា តស្សេវ។ យោ បព្ពជតីតិអាទីសុ បុច្ឆាសុបិ ឯសេវ នយោ។ បុន ‘‘អត្ថិ ទេវេសូ’’តិ បញ្ហេបិ មគ្គភាវនំ សន្ធាយេវ បដិញ្ញា សកវាទិស្ស, ‘‘សព្ពទេវេសូ’’តិ វុត្តេ អសញ្ញសត្តេ សន្ធាយ បដិក្ខេបោ តស្សេវ។
២៧១. មនុស្សេសូតិ
អត្ថិ យត្ថ អត្ថីតិ អត្ថិ តេ ទេវា, អត្ថិ វា សោ បទេសោ, យត្ថ អត្ថីតិ ឯវំ សត្តបទេសវិភាគមុខេន វិស្សជ្ជនំ សកវាទិស្ស។ ឥមិនា នយេន សព្ពេ ឯកន្តរិកបញ្ហា វេទិតព្ពា។
២៧២. សុត្តានុយោគេ កុហិំ ផលុប្បត្តីតិ តស្ស អនាគាមិនោ អរហត្តផលុប្បត្តិ កុហិន្តិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស។ តត្ថេវាតិ សុទ្ធាវាសេសូតិ អត្ថោ។
ហន្ទ ហីតិ ការណត្ថេ និបាតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យស្មា អនាគាមិបុគ្គលោ ឥធ លោកេ ភាវិតេន មគ្គេន តត្ថ សុទ្ធាវាសេសុ ផលំ សច្ឆិករោតិ, ន តត្ថ អញ្ញំ មគ្គំ ភាវេតិ, តស្មា នត្ថិ ទេវេសុ ព្រហ្មចរិយវាសោតិ។
២. សំសន្ទនព្រហ្មចរិយវណ្ណនា
២៧៣. ឥទានិ អនាគាមីតិអាទីនំ សំសន្ទនបុច្ឆា សកវាទិស្ស។ តត្ថ អនាគាមិស្ស ផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិញ្ញា, សេសានំ ផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ ឥធ ភាវិតមគ្គោ ហិ អនាគាមី ឥធវិហាយនិដ្ឋោ នាម ហោតិ។ សោ ឥធ អនាគាមិមគ្គំ ភាវេត្វា ‘‘ឱបបាតិកោ តត្ថបរិនិព្ពាយី’’តិ វចនតោ ‘‘បុន មគ្គភាវនំ វិនា ឧបបត្តិវសេនេវ អរហត្តផលំ សច្ឆិករោតី’’តិ តស្ស លទ្ធិ។ សោតាបន្នសកទាគាមិនោ បន តត្ថ មគ្គំ ភាវេត្វា តត្រុបបត្តិកា នាម ហោន្តីតិ តេសំ ឥធាគមនញ្ញេវ នត្ថិ។ ឥតិ សោ អនាគាមិស្ស ផលសច្ឆិកិរិយំ បុដ្ឋោ បដិជានាតិ។ ឥតរេសំ បដិក្ខិបតិ។
អនាគាមី បុគ្គលោ តត្ថ ភាវិតេន មគ្គេនាតិ បញ្ហេ ‘‘អនាគាមិនោ តត្ថ មគ្គភាវនាវ នត្ថី’’តិ លទ្ធិយា បដិក្ខិបតិ។ មគ្គោ ច ភាវីយតិ, ន ច កិលេសា បហីយន្តីតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស
អនាគាមី បុគ្គលោ កតករណីយោតិ បញ្ហេ ‘‘ឱបបាតិកោ តត្ថបរិនិព្ពាយី’’តិ វចនតោ ឧបបត្តិយាវស្ស កតករណីយាទិភាវំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ អរហាតិ បញ្ហេ ឥធបរិនិព្ពាយិនោ អរហតោ វសេនេវ បដិក្ខិបតិ។ បុន បុដ្ឋោ តត្ថបរិនិព្ពាយិនោ វសេន បដិជានាតិ។
អត្ថិ អរហតោ បុនព្ភវោតិអាទីសុបិ តត្ថបរិនិព្ពាយី ឥធបរិនិព្ពាយីនំ វសេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អប្បដិវិទ្ធាកុប្បោវ តត្ថបរិនិព្ពាយតីតិ បុដ្ឋោ
យថា មិគោតិ បឋមំ ឧទាហរណំ បរវាទិស្ស, ទុតិយំ សកវាទិស្ស។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
ព្រហ្មចរិយកថា និដ្ឋិតា។
៣. ឱធិសោកថាវណ្ណនា
២៧៤. ឥទានិ ឱធិសោកថា នាម ហោតិ។ តត្ថ យេ សោតាបន្នាទីនំ នានាភិសមយវសេន ទុក្ខទស្សនាទីហិ ឱធិសោ ឱធិសោ ឱធិសោតិ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា បរវាទិស្ស។ បុន អនុយោគោ សកវាទិស្ស, ឯកទេសេន សោតាបន្នាទិភាវស្ស អភាវតោ បដិក្ខេបោ បរវាទិស្ស។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពវារេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។
ឱធិសោកថាវណ្ណនា។