១៩. ឯកូនវីសតិមវគ្គោ
១. កិលេសបជហនកថាវណ្ណនា
៨២៨-៨៣១. ឥទានិ អតីតេតិអាទិបុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា ឥតរស្ស នត្ថិ កិលេសេ ជហតីតិ ឥមស្មិំ បន បរវាទិស្ស បញ្ហេ យស្មា កចវរំ បជហន្តស្ស កចវរេ ឆឌ្ឌនវាយាមោ វិយ កិលេសេ បជហន្តស្ស ន អតីតាទិភេទេសុ កិលេសេសុ វាយាមោ អត្ថិ, និព្ពានារម្មណេ បន អរិយមគ្គេ បវត្តិតេ កិលេសា អនុប្បន្នាយេវ នុប្បជ្ជន្តីតិ បហីនា នាម ហោន្តិ, តស្មា ន ហេវន្តិ បដិក្ខិបតិ។ តេន ហិ អតីតេ កិលេសេ បជហតីតិអាទិ បន យស្មា ‘‘នត្ថិ កិលេសបជហនា’’តិ ន វត្តព្ពំ, តស្មា អតីតាទិភេទេ បជហតីតិ ឆលេន វុត្តំ។
កិលេសបជហនកថាវណ្ណនា។
២. សុញ្ញតកថាវណ្ណនា
៨៣២. ឥទានិ សុញ្ញតាតិ ទ្វេ សុញ្ញតា ខន្ធានញ្ច អនត្តលក្ខណំ និព្ពានញ្ច។ តេសុ អនត្តលក្ខណំ អនិមិត្តន្តិ សព្ពនិមិត្តរហិតំ និព្ពានំ។ ‘‘អប្បណិហិតោ’’តិបិ តស្សេវ នាមំ។ កស្មា បនេតំ អាភតន្តិ? អវិភជ្ជវាទីវាទេ ទោសារោបនត្ថំ។ យស្ស ហិ អវិភជិត្វា ‘‘ឯកទេសេនេវ សុញ្ញតា សង្ខារក្ខន្ធបរិយាបន្នា’’តិ លទ្ធិ, តស្ស និព្ពានម្បិ សង្ខារក្ខន្ធបរិយាបន្នន្តិ អាបជ្ជតិ។ ឥមស្ស ទោសស្សារោបនត្ថំ ‘‘អនិមិត្តំ អប្បណិហិត’’ន្តិ អាភតំ។ ឥតរោ តស្ស បរិយាបន្នភាវំ អនិច្ឆន្តោ បដិក្ខិបតិ។ សង្ខារក្ខន្ធោ ន អនិច្ចោតិអាទិ និព្ពានសង្ខាតាយ សុញ្ញតាយ អនិច្ចភាវាបត្តិទោសទស្សនត្ថំ វុត្តំ។
៨៣៣. សង្ខារក្ខន្ធស្ស សុញ្ញតាតិ ‘‘យទិ អញ្ញស្ស ខន្ធស្ស សុញ្ញតា អញ្ញក្ខន្ធបរិយាបន្នា, សង្ខារក្ខន្ធសុញ្ញតាយបិ សេសក្ខន្ធបរិយាបន្នាយ ភវិតព្ព’’ន្តិ ចោទនត្ថំ វុត្តំ។ សង្ខារក្ខន្ធស្ស សុញ្ញតា ន វត្តព្ពាតិអាទិ ‘‘យទិ សង្ខារក្ខន្ធសុញ្ញតា សេសក្ខន្ធបរិយាបន្នា
៨៣៤. សុញ្ញមិទំ, ភិក្ខវេ, សង្ខារាតិ សុត្តំ បរសមយតោ អាភតំ។ តត្ថ សង្ខារាតិ ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា’’តិ អាគតដ្ឋានេ វិយ បញ្ចក្ខន្ធា, តេ ច អត្តត្តនិយសុញ្ញត្តា សុញ្ញតាតិ សាសនាវចរំ ហោតិ, ន វិរុជ្ឈតិ, តស្មា អនុញ្ញាតំ។ យស្មា បនេតំ ន សុញ្ញតាយ សង្ខារក្ខន្ធបរិយាបន្នភាវំ ទីបេតិ, តស្មា អសាធកន្តិ។
សុញ្ញតកថាវណ្ណនា។
៣. សាមញ្ញផលកថាវណ្ណនា
៨៣៥-៨៣៦. ឥទានិ សាមញ្ញផលកថា នាម ហោតិ។ តត្ថ មគ្គវីថិយម្បិ ផលសមាបត្តិវីថិយម្បិ អរិយមគ្គស្ស វិបាកចិត្តំ
សាមញ្ញផលកថាវណ្ណនា។
៤. បត្តិកថាវណ្ណនា
៨៣៧-៨៤០. ឥទានិ បត្តិកថា នាម ហោតិ។ តត្ថ ‘‘យំ យំ បដិលព្ភតិ, តស្ស តស្ស បដិលាភោ បត្តិ នាម។ សា ច អសង្ខតា’’តិ យេសំ លទ្ធិ, សេយ្យថាបិ បុព្ពសេលិយានញ្ញេវ; តេ សន្ធាយ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា ឥតរស្ស។ សេសមិធាបិ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា យថាបាឡិមេវ និយ្យាតីតិ ន វត្តព្ពន្តិអាទិ យាយ លទ្ធិយា បត្តិ អសង្ខតាតិ មញ្ញតិ, តំ បកាសេតុំ វុត្តំ។ តត្ថ សកវាទី ‘‘ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ បដិក្ខិបន្តោ កេវលំ បត្តិយា រូបាទិភាវំ ន សម្បដិច្ឆតិ។ ន ហិ បត្តិ នាម កោចិ ធម្មោ អត្ថិ, ន បន អសង្ខតភាវំ អនុជានាតិ។ ឥតរោ បន បដិក្ខេបមត្តេនេវ អសង្ខតាតិ លទ្ធិំ បតិដ្ឋបេតិ, សា អយោនិសោ បតិដ្ឋាបិតត្តា អប្បតិដ្ឋិតាយេវាតិ។
បត្តិកថាវណ្ណនា។
៥. តថតាកថាវណ្ណនា
៨៤១-៨៤៣. ឥទានិ តថតាកថា នាម ហោតិ។ តត្ថ យេសំ ‘‘រូបាទីនំ សព្ពធម្មានំ រូបាទិសភាវតាសង្ខាតា តថតា នាម អត្ថិ, សា ច សង្ខតេសុ រូបាទីសុ អបរិយាបន្នត្តា អសង្ខតា’’តិ លទ្ធិ, សេយ្យថាបិ ឯកច្ចានំ ឧត្តរាបថកានំ, តេ សន្ធាយ បុច្ឆា សកវាទិស្ស
តថតាកថាវណ្ណនា។
៦. កុសលកថាវណ្ណនា
៨៤៤-៨៤៦. ឥទានិ
កុសលកថាវណ្ណនា។
៧. អច្ចន្តនិយាមកថាវណ្ណនា
៨៤៧. ឥទានិ អច្ចន្តនិយាមកថា នាម ហោតិ។ តត្ថ យេសំ ‘‘សកិំ និមុគ្គោ និមុគ្គោវ ហោតី’’តិ (អ. និ. ៧.១៥) សុត្តំ និស្សាយ ‘‘អត្ថិ បុថុជ្ជនស្ស អច្ចន្តនិយាមតា’’តិ លទ្ធិ, សេយ្យថាបិ ឯកច្ចានំ ឧត្តរាបថកានំ, តេ សន្ធាយ បុច្ឆា សកវាទិស្ស, បដិញ្ញា ឥតរស្ស។ មាតុឃាតកោតិអាទិ ‘‘និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស ច មាតុឃាតកាទីនញ្ច សមានេ មិច្ឆត្តនិយាមេ មាតុឃាតកាទីហិបិ តេ អច្ចន្តនិយតេហិ ភវិតព្ព’’ន្តិ ចោទនត្ថំ វុត្តំ។ ឥតរោ ‘‘និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិកោ សំសារខាណុកោ ភវន្តរេបិ និយតោវ ឥមេ បន ឯកស្មិញ្ញេវ អត្តភាវេ’’តិ លទ្ធិយា ន ហេវន្តិ បដិក្ខិបតិ
៨៤៨. វិចិកិច្ឆា ឧប្បជ្ជេយ្យាតិ ‘‘អយំ និយតោ វា នោ វា’’តិ ឯវំ ឧប្បជ្ជេយ្យាតិ បុច្ឆតិ។ ឥតរោ អនុប្បត្តិការណំ អបស្សន្តោ បដិជានាតិ។ នុប្បជ្ជេយ្យាតិ បុដ្ឋោ បន យំ ទិដ្ឋិំ អាសេវន្តោ និយាមំ ឱក្កន្តោ, តត្ថ អនុប្បត្តិំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ តតោ បហីនាតិ បុដ្ឋោ មគ្គេន អប្បហីនត្តា បដិក្ខិបតិ, តំ ទិដ្ឋិំ អារព្ភ អសមុទាចារតោ បដិជានាតិ។ អថ នំ យស្មា បហានំ នាម វិនា អរិយមគ្គេន នត្ថិ, តស្មា តស្ស វសេន ចោទេតុំ សោតាបត្តិមគ្គេនាតិអាទិមាហ។ សោ ឯកមគ្គេនាបិ អប្បហីនត្តា កតមេនាតិ បុដ្ឋោ មិច្ឆាមគ្គំ សន្ធាយ អកុសលេនាតិអាទិមាហ។
៨៤៩. ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជេយ្យាតិ ទុតិយនិយាមុប្បត្តិំ បុច្ឆតិ។ ឥតរោ យស្មា ‘‘យេបិ តេ ឱក្កលា វយភិញ្ញា នត្ថិកវាទា អកិរិយវាទា អហេតុកវាទា’’តិ (ម. និ. ៣.១៤៣) វចនតោ តិស្សោបិ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិយោ ឯកស្ស ឧប្បជ្ជន្តិ, តស្មា បដិជានាតិ។
៨៥០. អថ ហញ្ចីតិអាទិមាហ។ អច្ចន្តនិយតស្ស ហិ ទុតិយនិយាមោ និរត្ថកោ។ នុប្បជ្ជេយ្យាតិ បញ្ហេ យំ សស្សតទិដ្ឋិយា សស្សតន្តិ គហិតំ, តទេវ ឧច្ឆិជ្ជិស្សតីតិ គហេត្វា អនុប្បត្តិំ សន្ធាយ បដិជានាតិ។ បហីនាតិ បុដ្ឋោ មគ្គេន អប្បហីនត្តា បដិក្ខិបតិ, វុត្តនយេន អនុប្បជ្ជនតោ បដិជានាតិ។ សស្សតទិដ្ឋិ ឧប្បជ្ជេយ្យាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ សេសំ វិចិកិច្ឆាវារេ វុត្តនយមេវ។
៨៥១-៨៥២. ន វត្តព្ពន្តិ បុច្ឆា បរវាទិស្ស, សុត្តស្ស អត្ថិតាយ បដិញ្ញា សកវាទិស្ស។ ន បន សោ ភវន្តរេបិ និមុគ្គោវ។ ឥមស្មិញ្ញេវ ហិ ភវេ អភព្ពោ សោ តំ ទិដ្ឋិំ បជហិតុន្តិ អយមេត្ថ អធិប្បាយោ, តស្មា អសាធកមេតន្តិ។ សព្ពកាលំ ឧម្មុជ្ជិត្វា និមុជ្ជតីតិអាទិ វចនមត្តេ អភិនិវេសំ អកត្វា អត្ថោ បរិយេសិតព្ពោតិ ទស្សនត្ថំ វុត្តន្តិ។
អច្ចន្តនិយាមកថាវណ្ណនា។
៨. ឥន្ទ្រិយកថាវណ្ណនា
៨៥៣-៨៥៦. ឥទានិ ឥន្ទ្រិយកថា នាម ហោតិ។ តត្ថ លោកិយា សទ្ធា សទ្ធា នត្ថិ លោកិយា សទ្ធាតិអាទិ យស្មា លោកិយាបិ សទ្ធាទយោវ ធម្មា អធិបតិយដ្ឋេន ឥន្ទ្រិយំ, ន សទ្ធាទីហិ អញ្ញំ សទ្ធិន្ទ្រិយាទិ នាម អត្ថិ, តស្មា លោកិយានម្បិ សទ្ធាទីនញ្ញេវ សទ្ធិន្ទ្រិយាទិភាវទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ អត្ថិ លោកិយោ មនោតិអាទិ យថា តេ លោកិយាបិ មនាទយោ ធម្មា មនិន្ទ្រិយាទីនិ, ឯវំ លោកិយា សទ្ធាទយោបិ សទ្ធិន្ទ្រិយានីតិ ឧបមាយ តស្សត្ថស្ស វិភាវនត្ថំ វុត្តំ។ សេសមេត្ថ យថាបាឡិមេវ និយ្យាតីតិ។
ឥន្ទ្រិយកថាវណ្ណនា។
ឯកូនវីសតិមោ វគ្គោ។