១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៣៦) ១. កុសលាកុសលបដិសន្ទហនកថា
៦៨៦. អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលន្តិ? អាមន្តា។ យា អកុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ កុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលំ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា អកុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ កុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធី’’តិ? អាមន្តា។ កុសលំ អនាវដ្ដេន្តស្ស អនាវដ្ដន្តស្ស (សី. បី. ក.), អនាវជ្ជន្តស្ស (ស្យា. កំ.) ឧប្បជ្ជតិ …បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ កុសលំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ កុសលំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូល’’ន្តិ។
៦៨៧. អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលន្តិ? អាមន្តា។ អកុសលមូលំ អយោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ កុសលំ អយោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ កុសលំ យោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ កុសលំ យោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូល’’ន្តិ។
អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលន្តិ? អាមន្តា។ កាមសញ្ញាយ អនន្តរា នេក្ខម្មសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, ព្យាបាទសញ្ញាយ អនន្តរា អព្យាបាទសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, វិហិំសាសញ្ញាយ អនន្តរា អវិហិំសាសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, ព្យាបាទស្ស អនន្តរា មេត្តា ឧប្បជ្ជតិ, វិហិំសាយ អនន្តរា ករុណា ឧប្បជ្ជតិ, អរតិយា អនន្តរា មុទិតា ឧប្បជ្ជតិ, បដិឃស្ស អនន្តរា ឧបេក្ខា ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៦៨៨. កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូលន្តិ? អាមន្តា។ យា កុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ អកុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូលំ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា កុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ អកុសលស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធី’’តិ? អាមន្តា។ អកុសលំ អនាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ អកុសលំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ អកុសលំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូល’’ន្តិ។
៦៨៩. កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូលន្តិ? អាមន្តា។ កុសលំ យោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ អកុសលំ យោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ អកុសលំ អយោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ អកុសលំ អយោនិសោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូល’’ន្តិ។
កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូលន្តិ? អាមន្តា។ នេក្ខម្មសញ្ញាយ អនន្តរា កាមសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, អព្យាបាទសញ្ញាយ អនន្តរា ព្យាបាទសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, អវិហិំសាសញ្ញាយ អនន្តរា វិហិំសាសញ្ញា ឧប្បជ្ជតិ, មេត្តាយ អនន្តរា ព្យាបាទោ ឧប្បជ្ជតិ, ករុណាយ អនន្តរា វិហិំសា ឧប្បជ្ជតិ, មុទិតាយ អនន្តរា អរតិ ឧប្បជ្ជតិ, ឧបេក្ខាយ អនន្តរា បដិឃំ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៦៩០. ន វត្តព្ពំ – ‘‘អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលំ, កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូល’’ន្តិ? អាមន្តា។ ននុ យស្មិំយេវ វត្ថុស្មិំ រជ្ជតិ តស្មិញ្ញេវ វត្ថុស្មិំ វិរជ្ជតិ, យស្មិំយេវ វត្ថុស្មិំ វិរជ្ជតិ តស្មិញ្ញេវ វត្ថុស្មិំ រជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ យស្មិញ្ញេវ វត្ថុស្មិំ រជ្ជតិ តស្មិញ្ញេវ វត្ថុស្មិំ វិរជ្ជតិ, យស្មិញ្ញេវ វត្ថុស្មិំ វិរជ្ជតិ តស្មិញ្ញេវ វត្ថុស្មិំ រជ្ជតិ, តេន វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលំ, កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូល’’ន្តិ។
កុសលាកុសលបដិសន្ទហនកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៣៧) ២. សឡាយតនុប្បត្តិកថា
៦៩១. សឡាយតនំ អបុព្ពំ អចរិមំ មាតុកុច្ឆិស្មិំ សណ្ឋាតីតិ? អាមន្តា។ សព្ពង្គបច្ចង្គី អហីនិន្ទ្រិយោ មាតុកុច្ឆិស្មិំ ឱក្កមតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ចក្ខាយតនំ សណ្ឋាតីតិ? អាមន្តា។ ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ហត្ថា សណ្ឋន្តិ, បាទា សណ្ឋន្តិ, សីសំ សណ្ឋាតិ, កណ្ណោ សណ្ឋាតិ, នាសិកា សណ្ឋាតិ, មុខំ សណ្ឋាតិ, ទន្តា សណ្ឋន្តីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន សោតាយតនំ…បេ.… ឃានាយតនំ…បេ.… ជិវ្ហាយតនំ សណ្ឋាតីតិ? អាមន្តា។ ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ហត្ថា សណ្ឋន្តិ, បាទា សណ្ឋន្តិ, សីសំ សណ្ឋាតិ, កណ្ណោ សណ្ឋាតិ, នាសិកា សណ្ឋាតិ, មុខំ សណ្ឋាតិ, ទន្តា សណ្ឋន្តីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៦៩២. មាតុកុច្ឆិគតស្ស បច្ឆា ចក្ខាយតនំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ មាតុកុច្ឆិស្មិំ ចក្ខុបដិលាភាយ កម្មំ ករោតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… មាតុកុច្ឆិគតស្ស បច្ឆា សោតាយតនំ…បេ.… ឃានាយតនំ…បេ.… ជិវ្ហាយតនំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ មាតុកុច្ឆិស្មិំ ជិវ្ហាបដិលាភាយ កម្មំ ករោតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
មាតុកុច្ឆិគតស្ស បច្ឆា កេសា លោមា នខា ទន្តា អដ្ឋី ឧប្បជ្ជន្តីតិ? អាមន្តា។ មាតុកុច្ឆិស្មិំ អដ្ឋិបដិលាភាយ កម្មំ ករោតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ន វត្តព្ពំ – ‘‘មាតុកុច្ឆិគតស្ស បច្ឆា កេសា លោមា នខា ទន្តា អដ្ឋី ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា –
‘‘បឋមំ កលលំ ហោតិ, កលលា ហោតិ អព្ពុទំ;
អព្ពុទា ជាយតេ បេសិ បេសី (ស្យា. កំ. បី.), បេសិ និព្ពត្តតេ និព្ពត្តតី (សី. ស្យា., សំ. និ. ១.២៣៥), និព្ពត្តតិ (បី. ក.) ឃនោ;
ឃនា បសាខា ជាយន្តិ, កេសា លោមា នខាបិ ច។
‘‘យញ្ចស្ស ភុញ្ជតិ មាតា, អន្នំ បានញ្ច ភោជនំ;
តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, មាតុកុច្ឆិគតោ នរោ’’តិ សំ. និ. ១.២៣៥។
អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ មាតុកុច្ឆិគតស្ស បច្ឆា កេសា លោមា នខា ទន្តា អដ្ឋី ឧប្បជ្ជន្តីតិ។
សឡាយតនុប្បត្តិកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៣៨) ៣. អនន្តរបច្ចយកថា
៦៩៣. ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ យា ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ សោតវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ សោតវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? អាមន្តា។ សោតវិញ្ញាណំ អនាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។ ននុ សោតវិញ្ញាណំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ, អាមន្តា។ ហញ្ចិ សោតវិញ្ញាណំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។
៦៩៤. ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ចក្ខុវិញ្ញាណំ រូបនិមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ ? អាមន្តា។ សោតវិញ្ញាណំ រូបនិមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ចក្ខុវិញ្ញាណំ រូបារម្មណញ្ញេវ ន អញ្ញារម្មណន្តិ? អាមន្តា។ សោតវិញ្ញាណំ រូបារម្មណញ្ញេវ ន អញ្ញារម្មណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណន្តិ? អាមន្តា។ ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណន្តិ? អាមន្តា។ ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណ’’ន្តិ – អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? នត្ថិ។ ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណ’’ន្តិ – អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណ’’ន្តិ – អត្ថេវ សុត្តន្តោ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ សោតវិញ្ញាណ’’ន្តិ។
ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា សោតវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ តញ្ញេវ ចក្ខុវិញ្ញាណំ តំ សោតវិញ្ញាណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៦៩៥. សោតវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា ឃានវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… ឃានវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា កាយវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ យា ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ កាយវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា កាយវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ កាយវិញ្ញាណស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធី’’តិ? អាមន្តា។ កាយវិញ្ញាណំ អនាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ កាយវិញ្ញាណំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ កាយវិញ្ញាណំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា កាយវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។
៦៩៦. ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា កាយវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ រសនិមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ កាយវិញ្ញាណំ រសនិមិត្តំ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ រសារម្មណញ្ញេវ ន អញ្ញារម្មណន្តិ? អាមន្តា។ កាយវិញ្ញាណំ រសារម្មណញ្ញេវ ន អញ្ញារម្មណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណន្តិ? អាមន្តា។ ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណន្តិ? អាមន្តា។ ‘‘ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណ’’ន្តិ – អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? នត្ថិ។ ‘‘ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណ’’ន្តិ – អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ‘‘ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ ជិវ្ហាវិញ្ញាណ’’ន្តិ – អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ជិវ្ហញ្ច បដិច្ច រសេ ច ឧប្បជ្ជតិ កាយវិញ្ញាណ’’ន្តិ។
ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស អនន្តរា កាយវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ តញ្ញេវ ជិវ្ហាវិញ្ញាណំ តំ កាយវិញ្ញាណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៦៩៧. ន វត្តព្ពំ – ‘‘បញ្ចវិញ្ញាណា អញ្ញមញ្ញស្ស សមនន្តរា ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ អត្ថិ កោចិ នច្ចតិ គាយតិ វាទេតិ, រូបញ្ច បស្សតិ, សទ្ទញ្ច សុណាតិ, គន្ធញ្ច ឃាយតិ, រសញ្ច សាយតិ, ផោដ្ឋព្ពញ្ច ផុសតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ អត្ថិ កោចិ នច្ចតិ គាយតិ វាទេតិ, រូបញ្ច បស្សតិ, សទ្ទញ្ច សុណាតិ, គន្ធញ្ច ឃាយតិ, រសញ្ច សាយតិ, ផោដ្ឋព្ពញ្ច ផុសតិ, តេន វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘បញ្ចវិញ្ញាណា អញ្ញមញ្ញស្ស សមនន្តរា ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ។
អនន្តរបច្ចយកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៣៩) ៤. អរិយរូបកថា
៦៩៨. អរិយរូបំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ? អាមន្តា។ អរិយរូបំ កុសលន្តិ? អាមន្តា។ មហាភូតា កុសលាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ …បេ.… មហាភូតា អព្យាកតាតិ? អាមន្តា។ អរិយរូបំ អព្យាកតន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អរិយរូបំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ? អាមន្តា។ អរិយរូបំ អនាសវំ អសំយោជនិយំ អគន្ថនិយំ អនោឃនិយំ អយោគនិយំ អនីវរណិយំ អបរាមដ្ឋំ អនុបាទានិយំ អសំកិលេសិយន្តិ? អាមន្តា។ មហាភូតា អនាសវា…បេ.… អសំកិលេសិយាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… មហាភូតា សាសវា សំយោជនិយា…បេ.… សំកិលេសិយាតិ? អាមន្តា។ អរិយរូបំ សាសវំ សំយោជនិយំ…បេ.… សំកិលេសិយន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៦៩៩. ន វត្តព្ពំ – ‘‘អរិយរូបំ មហាភូតានំ ឧបាទាយា’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘យំ កិញ្ចិ, ភិក្ខវេ, រូបំ ចត្តារិ មហាភូតានិ ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទាយរូប’’ន្តិ ម. និ. ១.៣៤៧; អ. និ. ១១.១៥! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ អរិយរូបំ មហាភូតានំ ឧបាទាយាតិ។
អរិយរូបកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៤០) ៥. អញ្ញោ អនុសយោតិកថា
៧០០. អញ្ញោ កាមរាគានុសយោ អញ្ញំ កាមរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញោ កាមរាគោ អញ្ញំ កាមរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ស្វេវ កាមរាគោ តំ កាមរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ កាមរាគានុសយោ តំ កាមរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អញ្ញោ បដិឃានុសយោ អញ្ញំ បដិឃបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញំ បដិឃំ អញ្ញំ បដិឃបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… តញ្ញេវ បដិឃំ តំ បដិឃបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ បដិឃានុសយោ តំ បដិឃបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អញ្ញោ មានានុសយោ អញ្ញំ មានបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញោ មានោ អញ្ញំ មានបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ស្វេវ មានោ តំ មានបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ មានានុសយោ តំ មានបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អញ្ញោ ទិដ្ឋានុសយោ អញ្ញំ ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញា ទិដ្ឋិ អញ្ញំ ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… សាវ ទិដ្ឋិ តំ ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ ទិដ្ឋានុសយោ តំ ទិដ្ឋិបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អញ្ញោ វិចិកិច្ឆានុសយោ អញ្ញំ វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញា វិចិកិច្ឆា អញ្ញំ វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… សាវ វិចិកិច្ឆា តំ វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ វិចិកិច្ឆានុសយោ តំ វិចិកិច្ឆាបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អញ្ញោ ភវរាគានុសយោ អញ្ញំ ភវរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញោ ភវរាគោ អញ្ញំ ភវរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ស្វេវ ភវរាគោ តំ ភវរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ ភវរាគានុសយោ តំ ភវរាគបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អញ្ញោ អវិជ្ជានុសយោ អញ្ញំ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ អញ្ញា អវិជ្ជា អញ្ញំ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… សាវ អវិជ្ជា តំ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានន្តិ? អាមន្តា។ ស្វេវ អវិជ្ជានុសយោ តំ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៧០១. ន វត្តព្ពំ – ‘‘អញ្ញោ អនុសយោ អញ្ញំ បរិយុដ្ឋាន’’ន្តិ? អាមន្តា ។ បុថុជ្ជនោ កុសលាព្យាកតេ ចិត្តេ វត្តមានេ ‘‘សានុសយោ’’តិ វត្តព្ពោតិ? អាមន្តា។ ‘‘បរិយុដ្ឋិតោ’’តិ វត្តព្ពោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ តេន ហិ អញ្ញោ អនុសយោ អញ្ញំ បរិយុដ្ឋានន្តិ។ បុថុជ្ជនោ កុសលាព្យាកតេ ចិត្តេ វត្តមានេ ‘‘សរាគោ’’តិ វត្តព្ពោតិ? អាមន្តា។ ‘‘បរិយុដ្ឋិតោ’’តិ វត្តព្ពោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ តេន ហិ អញ្ញោ រាគោ អញ្ញំ បរិយុដ្ឋានន្តិ។
អញ្ញោ អនុសយោតិកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៤១) ៦. បរិយុដ្ឋានំ ចិត្តវិប្បយុត្តន្តិកថា
៧០២. បរិយុដ្ឋានំ ចិត្តវិប្បយុត្តន្តិ? អាមន្តា។ រូបំ និព្ពានំ ចក្ខាយតនំ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពាយតនន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… បរិយុដ្ឋានំ ចិត្តវិប្បយុត្តន្តិ? អាមន្តា។ នត្ថិ សរាគំ ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តំ…បេ.… អកុសលំ ចិត្តំ សំកិលិដ្ឋំ ចិត្តន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ អត្ថិ សរាគំ ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តំ…បេ.… អកុសលំ ចិត្តំ សំកិលិដ្ឋំ ចិត្តន្តិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ អត្ថិ សរាគំ ចិត្តំ សទោសំ ចិត្តំ សមោហំ ចិត្តំ…បេ.… អកុសលំ ចិត្តំ សំកិលិដ្ឋំ ចិត្តំ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘បរិយុដ្ឋានំ ចិត្តវិប្បយុត្ត’’ន្តិ។
បរិយុដ្ឋានំ ចិត្តវិប្បយុត្តន្តិកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៤២) ៧. បរិយាបន្នកថា
៧០៣. រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ, រូបធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា។ សមាបត្តេសិយោ ឧបបត្តេសិយោ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារោ, សមាបត្តេសិយេន ចិត្តេន ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារេន ចិត្តេន សហគតោ សហជាតោ សំសដ្ឋោ សម្បយុត្តោ ឯកុប្បាទោ ឯកនិរោធោ ឯកវត្ថុកោ ឯការម្មណោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ ន សមាបត្តេសិយោ ន ឧបបត្តេសិយោ ន ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារោ, ន សមាបត្តេសិយេន ចិត្តេន ន ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ន ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារេន ចិត្តេន សហគតោ សហជាតោ សំសដ្ឋោ សម្បយុត្តោ ឯកុប្បាទោ ឯកនិរោធោ ឯកវត្ថុកោ ឯការម្មណោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ន សមាបត្តេសិយោ ន ឧបបត្តេសិយោ ន ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារោ…បេ.… ឯការម្មណោ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ, រូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ…បេ.…។
រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ, រូបធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា។ សទ្ទរាគោ សទ្ទធាតុំ អនុសេតិ, សទ្ទធាតុបរិយាបន្នោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ, រូបធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា។ គន្ធរាគោ…បេ.… រសរាគោ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពរាគោ ផោដ្ឋព្ពធាតុំ អនុសេតិ, ផោដ្ឋព្ពធាតុបរិយាបន្នោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
សទ្ទរាគោ សទ្ទធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘សទ្ទធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? អាមន្តា។ រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘រូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… គន្ធរាគោ…បេ.… រសរាគោ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពរាគោ ផោដ្ឋព្ពធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘ផោដ្ឋព្ពធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? អាមន្តា។ រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘រូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៧០៤. អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ, អរូបធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា ។ សមាបត្តេសិយោ ឧបបត្តេសិយោ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារោ, សមាបត្តេសិយេន ចិត្តេន ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារេន ចិត្តេន សហគតោ សហជាតោ សំសដ្ឋោ សម្បយុត្តោ ឯកុប្បាទោ ឯកនិរោធោ ឯកវត្ថុកោ ឯការម្មណោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។ ននុ ន សមាបត្តេសិយោ ន ឧបបត្តេសិយោ ន ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារោ, ន សមាបត្តេសិយេន ចិត្តេន…បេ.… ឯការម្មណោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ន សមាបត្តេសិយោ ន ឧបបត្តេសិយោ…បេ.… ឯការម្មណោ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ, អរូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ។
អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ, អរូបធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា។ សទ្ទរាគោ សទ្ទធាតុំ អនុសេតិ, សទ្ទធាតុបរិយាបន្នោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ, អរូបធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា។ គន្ធរាគោ…បេ.… រសរាគោ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពរាគោ ផោដ្ឋព្ពធាតុំ អនុសេតិ, ផោដ្ឋព្ពធាតុបរិយាបន្នោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
សទ្ទរាគោ សទ្ទធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘សទ្ទធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? អាមន្តា ។ អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘អរូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… គន្ធរាគោ…បេ.… រសរាគោ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពរាគោ ផោដ្ឋព្ពធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘ផោដ្ឋព្ពធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? អាមន្តា។ អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘អរូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៧០៥. ន វត្តព្ពំ – ‘‘រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ រូបធាតុបរិយាបន្នោ, អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ អរូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ? អាមន្តា។ ននុ កាមរាគោ កាមធាតុំ អនុសេតិ, កាមធាតុបរិយាបន្នោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ កាមរាគោ កាមធាតុំ អនុសេតិ កាមធាតុបរិយាបន្នោ , តេន វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘រូបរាគោ រូបធាតុំ អនុសេតិ រូបធាតុបរិយាបន្នោ, អរូបរាគោ អរូបធាតុំ អនុសេតិ អរូបធាតុបរិយាបន្នោ’’តិ។
បរិយាបន្នកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៤៣) ៨. អព្យាកតកថា
៧០៦. ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ វិបាកាព្យាកតំ កិរិយាព្យាកតំ រូបំ និព្ពានំ ចក្ខាយតនំ…បេ.… ផោដ្ឋព្ពាយតនន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តោ ផស្សោ អព្យាកតោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តា វេទនា…បេ.… សញ្ញា…បេ.… ចេតនា…បេ.… ចិត្តំ អព្យាកតន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តោ ផស្សោ អកុសលោតិ? អាមន្តា។ ទិដ្ឋិគតំ អកុសលន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តា វេទនា សញ្ញា ចេតនា ចិត្តំ អកុសលន្តិ? អាមន្តា។ ទិដ្ឋិគតំ អកុសលន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៧០៧. ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ អផលំ អវិបាកន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ សផលំ សវិបាកន្តិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ សផលំ សវិបាកំ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកត’’ន្តិ។
ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ ននុ មិច្ឆាទិដ្ឋិបរមានិ វជ្ជានិ អង្គុត្តរនិកាយេ វុត្តានិ ភគវតាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ មិច្ឆាទិដ្ឋិបរមានិ វជ្ជានិ វុត្តានិ ភគវតា, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកត’’ន្តិ។
ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិ ខោ, វច្ឆ, អកុសលា អកុសលំ (ម. និ. ២.១៩៤), សម្មាទិដ្ឋិ កុសលា’’ កុសលំ (ម. និ. ២.១០៤) តិ ម. និ. ២.១៩៤! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ន វត្តព្ពំ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកត’’ន្តិ។
ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិស្ស ខោ អហំ, បុណ្ណ, ទ្វិន្នំ គតីនំ អញ្ញតរំ គតិំ វទាមិ – និរយំ វា តិរច្ឆានយោនិំ វា’’តិ ម. និ. ២.៧៩! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ន វត្តព្ពំ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកត’’ន្តិ។
៧០៨. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកត’’ន្តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘‘សស្សតោ លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ, អព្យាកតមេតំ, ‘អសស្សតោ លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ, អព្យាកតមេតំ, ‘អន្តវា លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ, អព្យាកតមេតំ, ‘អនន្តវា លោកោ’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘តំ ជីវំ តំ សរីរ’ន្តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’ន្តិ ខោ , វច្ឆ…បេ.… ‘ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘ហោតិ ច ន ច ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ…បេ.… ‘នេវ ហោតិ ន ន ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណា’តិ ខោ, វច្ឆ, អព្យាកតមេត’’ន្តិ សំ. និ. ៤.៤១៦, ថោកំ បន វិសទិសំ! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ។
ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតន្តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិកស្ស, ភិក្ខវេ, បុរិសបុគ្គលស្ស យញ្ចេវ កាយកម្មំ យថាទិដ្ឋិសមត្តំ សមាទិន្នំ, យញ្ច វចីកម្មំ…បេ.… យញ្ច មនោកម្មំ, យា ច ចេតនា, យា ច បត្ថនា, យោ ច បណិធិ, យេ ច សង្ខារា, សព្ពេ តេ ធម្មា អនិដ្ឋាយ អកន្តាយ អមនាបាយ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តី’’តិ អ. និ. ១.៣០៦! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ន វត្តព្ពំ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកត’’ន្តិ។
អព្យាកតកថា និដ្ឋិតា។
១៤. ចុទ្ទសមវគ្គោ
(១៤៤) ៩. អបរិយាបន្នកថា
៧០៩. ទិដ្ឋិគតំ អបរិយាបន្នន្តិ? អាមន្តា។ មគ្គោ ផលំ និព្ពានំ, សោតាបត្តិមគ្គោ សោតាបត្តិផលំ, សកទាគាមិមគ្គោ សកទាគាមិផលំ, អនាគាមិមគ្គោ អនាគាមិផលំ, អរហត្តមគ្គោ អរហត្តផលំ, សតិបដ្ឋានំ សម្មប្បធានំ ឥទ្ធិបាទោ ឥន្ទ្រិយំ ពលំ ពោជ្ឈង្គោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៧១០. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ទិដ្ឋិគតំ អបរិយាបន្ន’’ន្តិ? អាមន្តា។ បុថុជ្ជនោ ‘‘កាមេសុ វីតរាគោ’’តិ វត្តព្ពោតិ? អាមន្តា។ ‘‘វិគតទិដ្ឋិយោ’’តិ វត្តព្ពោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ តេន ហិ ទិដ្ឋិគតំ អបរិយាបន្នន្តិ។
អបរិយាបន្នកថា និដ្ឋិតា។
ចុទ្ទសមវគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
អកុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ កុសលមូលំ, កុសលមូលំ បដិសន្ទហតិ អកុសលមូលំ, សឡាយតនំ ឆវិញ្ញាណកាយា, អរិយរូបំ មហាភូតានំ ឧបាទាយ, ស្វេវ អនុសយោ តំ បរិយុដ្ឋានំ, បរិយុដ្ឋានំ ចិត្តវិប្បយុត្តំ, យថាធាតុ តញ្ញេវ អនុសេតិ, ទិដ្ឋិគតំ អព្យាកតំ, ទិដ្ឋិគតំ អបរិយាបន្នន្តិ។