១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៧៧) ១. មនុស្សលោកកថា
៨០២. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ អត្ថិ ពុទ្ធវុត្ថានិ ចេតិយានិ អារាមវិហារគាមនិគមនគរានិ រដ្ឋានិ ជនបទានីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ អត្ថិ ពុទ្ធវុត្ថានិ ចេតិយានិ អារាមវិហារគាមនិគមនគរានិ រដ្ឋានិ ជនបទានិ, តេន វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសី’’តិ។
ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ ភគវា លុម្ពិនិយា ជាតោ, ពោធិយា មូលេ អភិសម្ពុទ្ធោ, ពារាណសិយំ ភគវតា ធម្មចក្កំ បវត្តិតំ, ចាបាលេ ចេតិយេ អាយុសង្ខារោ ឱស្សដ្ឋោ, កុសិនារាយំ ភគវា បរិនិព្ពុតោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ភគវា លុម្ពិនិយា ជាតោ…បេ.… កុសិនារាយំ ភគវា បរិនិព្ពុតោ, តេន វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសី’’តិ។
ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘ឯកមិទាហំ, ភិក្ខវេ, សមយំ ឧក្កដ្ឋាយំ វិហរាមិ សុភគវនេ សាលរាជមូលេ’’តិ ទី. និ. ២.៩១; ‘‘ឯកមិទាហំ, ភិក្ខវេ, សមយំ ឧរុវេលាយំ វិហរាមិ អជបាលនិគ្រោធេ បឋមាភិសម្ពុទ្ធោ’’តិ អ. និ. ៤.២១; ‘‘ឯកមិទាហំ, ភិក្ខវេ, សមយំ រាជគហេ វិហរាមិ វេឡុវនេ កឡន្ទកនិវាបេ’’តិ ទី. និ. ២.១៨០; ‘‘ឯកមិទាហំ, ភិក្ខវេ, សមយំ សាវត្ថិយំ វិហរាមិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ’’តិ ; ‘‘ឯកមិទាហំ, ភិក្ខវេ, សមយំ វេសាលិយំ វិហរាមិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយ’’ន្តិ ទី. និ. ៣.១១! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសីតិ។
៨០៣. ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសីតិ? អាមន្តា។ ននុ ភគវា លោកេ ជាតោ, លោកេ សំវឌ្ឍោ, លោកំ អភិភុយ្យ វិហរតិ អនុបលិត្តោ លោកេនាតិ អ. និ. ៤.៣៦? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ភគវា លោកេ ជាតោ, លោកេ សំវឌ្ឍោ, លោកំ អភិភុយ្យ វិហរតិ អនុបលិត្តោ លោកេន, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសី’’តិ។
មនុស្សលោកកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៧៨) ២. ធម្មទេសនាកថា
៨០៤. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ? អាមន្តា។ កេន ទេសិតោតិ? អភិនិម្មិតេន ទេសិតោតិ។ អភិនិម្មិតោ ជិនោ សត្ថា សម្មាសម្ពុទ្ធោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី ធម្មស្សាមី ធម្មប្បដិសរណោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ? អាមន្តា។ កេន ទេសិតោតិ? អាយស្មតា អានន្ទេន ទេសិតោតិ។ អាយស្មា អានន្ទោ ជិនោ សត្ថា សម្មាសម្ពុទ្ធោ សព្ពញ្ញូ សព្ពទស្សាវី ធម្មស្សាមី ធម្មប្បដិសរណោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨០៥. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘សំខិត្តេនបិ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ធម្មំ ទេសេយ្យំ; វិត្ថារេនបិ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ធម្មំ ទេសេយ្យំ; សំខិត្តវិត្ថារេនបិ ខោ អហំ, សារិបុត្ត, ធម្មំ ទេសេយ្យំ; អញ្ញាតារោ ច ទុល្លភា’’តិ អ. និ. ៣.៣៣ សារិបុត្តសុត្តេ! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោតិ។
៨០៦. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘‘អភិញ្ញាយាហំ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេមិ, នោ អនភិញ្ញាយ; សនិទានាហំ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេមិ, នោ អនិទានំ ; សប្បាដិហារិយាហំ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេមិ, នោ អប្បាដិហារិយំ; តស្ស យញ្ចស្ស (សី. បី. ក.) មយ្ហំ, ភិក្ខវេ, អភិញ្ញាយ ធម្មំ ទេសយតោ នោ អនភិញ្ញាយ, សនិទានំ ធម្មំ ទេសយតោ នោ អនិទានំ, សប្បាដិហារិយំ ធម្មំ ទេសយតោ នោ អប្បាដិហារិយំ ករណីយោ ឱវាទោ ករណីយា អនុសាសនី; អលញ្ច បន វោ, ភិក្ខវេ, តុដ្ឋិយា អលំ អត្តមនតាយ អលំ សោមនស្សាយ – សម្មាសម្ពុទ្ធោ ភគវា, ស្វាក្ខាតោ ធម្មោ, សុប្បដិបន្នោ សង្ឃោ’តិ។ ឥមស្មិញ្ច បន វេយ្យាករណស្មិំ ភញ្ញមានេ ទសសហស្សិលោកធាតុ អកម្បិត្ថា’’តិ អ. និ. ៣.១២៦! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោតិ។
ធម្មទេសនាកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៧៩) ៣. ករុណាកថា
៨០៧. នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? អាមន្តា។ នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ មេត្តាតិ ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? អាមន្តា។ នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ មុទិតា…បេ.… ឧបេក្ខាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ មេត្តាតិ? អាមន្តា។ អត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ មុទិតា…បេ.… ឧបេក្ខាតិ? អាមន្តា។ អត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? អាមន្តា។ ភគវា អការុណិកោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ ភគវា ការុណិកោ លោកហិតោ លោកានុកម្បកោ លោកត្ថចរោតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ភគវា ការុណិកោ លោកហិតោ លោកានុកម្បកោ លោកត្ថចរោ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណា’’តិ…បេ.…។
នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? អាមន្តា។ ននុ ភគវា មហាករុណាសមាបត្តិំ សមាបជ្ជីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ភគវា មហាករុណាសមាបត្តិំ សមាបជ្ជិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណា’’តិ។
៨០៨. អត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ? អាមន្តា។ ភគវា សរាគោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ តេន ហិ នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណាតិ។
ករុណាកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៨០) ៤. គន្ធជាតិកថា
៨០៩. ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ឧច្ចារបស្សាវោ អតិវិយ អញ្ញេ គន្ធជាតេ អធិគ្គណ្ហាតីតិ ? អាមន្តា។ ភគវា គន្ធភោជីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ ភគវា ឱទនកុម្មាសំ ភុញ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ភគវា ឱទនកុម្មាសំ ភុញ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ឧច្ចារបស្សាវោ អតិវិយ អញ្ញេ គន្ធជាតេ អធិគ្គណ្ហាតី’’តិ។
ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ឧច្ចារបស្សាវោ អតិវិយ អញ្ញេ គន្ធជាតេ អធិគ្គណ្ហាតីតិ? អាមន្តា។ អត្ថិ កេចិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ឧច្ចារបស្សាវំ ន្ហាយន្តិ វិលិម្បន្តិ ឧច្ឆាទេន្តិ ឧច្ចារេន្តិ (សី. បី. ក.) បេឡាយ បដិសាមេន្តិ ករណ្ឌាយ និក្ខិបន្តិ អាបណេ បសារេន្តិ, តេន ច គន្ធេន គន្ធករណីយំ ករោន្តីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
គន្ធជាតិកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៨១) ៥. ឯកមគ្គកថា
៨១០. ឯកេន អរិយមគ្គេន ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ សច្ឆិករោតីតិ? អាមន្តា។ ចតុន្នំ ផស្សានំ…បេ.… ចតុន្នំ សញ្ញានំ សមោធានំ ហោតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ឯកេន អរិយមគ្គេន ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ សច្ឆិករោតីតិ? អាមន្តា។ សោតាបត្តិមគ្គេនាតិ ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… សកទាគាមិ…បេ.… អនាគាមិមគ្គេនាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
កតមេន មគ្គេនាតិ? អរហត្តមគ្គេនាតិ។ អរហត្តមគ្គេន សក្កាយទិដ្ឋិំ វិចិកិច្ឆំ សីលព្ពតបរាមាសំ ជហតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អរហត្តមគ្គេន សក្កាយទិដ្ឋិំ វិចិកិច្ឆំ សីលព្ពតបរាមាសំ ជហតីតិ? អាមន្តា។ ននុ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បហានំ សោតាបត្តិផលំ វុត្តំ ភគវតាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ តិណ្ណំ សំយោជនានំ បហានំ សោតាបត្តិផលំ វុត្តំ ភគវតា, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អរហត្តមគ្គេន សក្កាយទិដ្ឋិំ វិចិកិច្ឆំ សីលព្ពតបរាមាសំ ជហតី’’តិ។
អរហត្តមគ្គេន ឱឡារិកំ កាមរាគំ ឱឡារិកំ ព្យាបាទំ ជហតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អរហត្តមគ្គេន ឱឡារិកំ កាមរាគំ ឱឡារិកំ ព្យាបាទំ ជហតីតិ? អាមន្តា។ ននុ កាមរាគព្យាបាទានំ តនុភាវំ សកទាគាមិផលំ វុត្តំ ភគវតាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ កាមរាគព្យាបាទានំ តនុភាវំ សកទាគាមិផលំ វុត្តំ ភគវតា, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អរហត្តមគ្គេន ឱឡារិកំ កាមរាគំ ឱឡារិកំ ព្យាបាទំ ជហតី’’តិ។
អរហត្តមគ្គេន អណុសហគតំ កាមរាគំ អណុសហគតំ ព្យាបាទំ ជហតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អរហត្តមគ្គេន អណុសហគតំ កាមរាគំ អណុសហគតំ ព្យាបាទំ ជហតីតិ? អាមន្តា ។ ននុ កាមរាគព្យាបាទានំ អនវសេសប្បហានំ អនាគាមិផលំ វុត្តំ ភគវតាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ កាមរាគព្យាបាទានំ អនវសេសប្បហានំ អនាគាមិផលំ វុត្តំ ភគវតា, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អរហត្តមគ្គេន អណុសហគតំ កាមរាគំ អណុសហគតំ ព្យាបាទំ ជហតី’’តិ។
៨១១. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ឯកេន អរិយមគ្គេន ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ សច្ឆិករោតី’’តិ? អាមន្តា។ ភគវតា សោតាបត្តិមគ្គោ ភាវិតោតិ? អាមន្តា ។ ភគវា សោតាបន្នោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ភគវតា សកទាគាមិ…បេ.… អនាគាមិមគ្គោ ភាវិតោតិ? អាមន្តា។ ភគវា អនាគាមីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨១២. ភគវា ឯកេន អរិយមគ្គេន ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ សច្ឆិករោតិ, សាវកា ចតូហិ អរិយមគ្គេហិ ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ សច្ឆិករោន្តីតិ? អាមន្តា។ សាវកា ពុទ្ធស្ស ភគវតោ អទិដ្ឋំ ទក្ខន្តិ អនធិគតំ អធិគច្ឆន្តិ អសច្ឆិកតំ សច្ឆិករោន្តីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ឯកមគ្គកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៨២) ៦. ឈានសង្កន្តិកថា
៨១៣. ឈានា ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ បឋមា ឈានា តតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ឈានា ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ ទុតិយា ឈានា ចតុត្ថំ ឈានំ សង្កមតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
បឋមា ឈានា ទុតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ យា បឋមស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ ទុតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
បឋមា ឈានា ទុតិយំ ឈានំ សង្កមតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា បឋមស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ ទុតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធី’’តិ? អាមន្តា។ ទុតិយំ ឈានំ អនាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ ទុតិយំ ឈានំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ទុតិយំ ឈានំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘បឋមា ឈានា ទុតិយំ ឈានំ សង្កមតី’’តិ…បេ.…។
បឋមា ឈានា ទុតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ បឋមំ ឈានំ កាមេ អាទីនវតោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ទុតិយំ ឈានំ កាមេ អាទីនវតោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
បឋមំ ឈានំ សវិតក្កំ សវិចារន្តិ? អាមន្តា ។ ទុតិយំ ឈានំ សវិតក្កំ សវិចារន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… បឋមា ឈានា ទុតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ តញ្ញេវ បឋមំ ឈានំ តំ ទុតិយំ ឈានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨១៤. ទុតិយា ឈានា តតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ យា ទុតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ តតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ទុតិយា ឈានា តតិយំ ឈានំ សង្កមតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា ទុតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ តតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធី’’តិ? អាមន្តា ។ តតិយំ ឈានំ អនាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ …បេ.… ននុ តតិយំ ឈានំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ តតិយំ ឈានំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ទុតិយា ឈានា តតិយំ ឈានំ សង្កមតី’’តិ។
ទុតិយា ឈានា តតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ ទុតិយំ ឈានំ វិតក្កវិចារេ អាទីនវតោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ តតិយំ ឈានំ វិតក្កវិចារេ អាទីនវតោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ទុតិយំ ឈានំ សប្បីតិកន្តិ? អាមន្តា។ តតិយំ ឈានំ សប្បីតិកន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ទុតិយា ឈានា តតិយំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ តញ្ញេវ ទុតិយំ ឈានំ តំ តតិយំ ឈានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨១៥. តតិយា ឈានា ចតុត្ថំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ យា តតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
តតិយា ឈានា ចតុត្ថំ ឈានំ សង្កមតិ, ន វត្តព្ពំ – ‘‘យា តតិយស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, សាវ ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស ឧប្បាទាយ អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធី’’តិ? អាមន្តា។ ចតុត្ថំ ឈានំ អនាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អប្បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ ចតុត្ថំ ឈានំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ចតុត្ថំ ឈានំ អាវដ្ដេន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… បណិទហន្តស្ស ឧប្បជ្ជតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘តតិយា ឈានា ចតុត្ថំ ឈានំ សង្កមតី’’តិ។
តតិយា ឈានា ចតុត្ថំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ តតិយំ ឈានំ បីតិំ អាទីនវតោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? អាមន្តា។ ចតុត្ថំ ឈានំ បីតិំ អាទីនវតោ មនសិករោតោ ឧប្បជ្ជតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
តតិយំ ឈានំ សុខសហគតន្តិ? អាមន្តា។ ចតុត្ថំ ឈានំ សុខសហគតន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… តតិយា ឈានា ចតុត្ថំ ឈានំ សង្កមតីតិ? អាមន្តា។ តញ្ញេវ តតិយំ ឈានំ តំ ចតុត្ថំ ឈានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨១៦. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ឈានា ឈានំ សង្កមតី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ អ. និ. ២.១៣; ៤.១៦៣! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ឈានា ឈានំ សង្កមតីតិ។
ឈានសង្កន្តិកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៨៣) ៧. ឈានន្តរិកកថា
៨១៧. អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ អត្ថិ ផស្សន្តរិកា…បេ.… អត្ថិ សញ្ញន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស តតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ តតិយស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស តតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស តតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកា, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អត្ថិ ឈានន្តរិកា’’តិ។
តតិយស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ តតិយស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកា, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អត្ថិ ឈានន្តរិកា’’តិ។
៨១៨. បឋមស្ស ច ឈានស្ស ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស តតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
បឋមស្ស ច ឈានស្ស ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ តតិយស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ អត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស តតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ បឋមស្ស ច ឈានស្ស ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
តតិយស្ស ច ឈានស្ស ចតុត្ថស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ បឋមស្ស ច ឈានស្ស ទុតិយស្ស ច ឈានស្ស អន្តរេ នត្ថិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨១៩. អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ សវិតក្កោ សវិចារោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ អវិតក្កោ អវិចារោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
សវិតក្កោ សវិចារោ សមាធិ ន ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ន ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
អវិតក្កោ អវិចារោ សមាធិ ន ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ន ឈានន្តរិកាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨២០. ទ្វិន្នំ ឈានានំ បដុប្បន្នានមន្តរេ អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធីតិ? អាមន្តា។ ននុ អវិតក្កេ វិចារមត្តេ សមាធិម្ហិ វត្តមានេ បឋមំ ឈានំ និរុទ្ធំ ទុតិយំ ឈានំ បដុប្បន្នន្តិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ អវិតក្កេ វិចារមត្តេ សមាធិម្ហិ វត្តមានេ បឋមំ ឈានំ និរុទ្ធំ ទុតិយំ ឈានំ បដុប្បន្នំ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ទ្វិន្នំ ឈានានំ បដុប្បន្នានមន្តរេ អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ។
៨២១. អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ន ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ បឋមំ ឈានំ…បេ.… ទុតិយំ ឈានំ…បេ.… តតិយំ ឈានំ…បេ.… ចតុត្ថំ ឈានន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ តេន ហិ អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ។
៨២២. អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ឈានន្តរិកាតិ? អាមន្តា។ ននុ តយោ សមាធី វុត្តា ភគវតា – សវិតក្កោ សវិចារោ សមាធិ, អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ, អវិតក្កោ អវិចារោ សមាធីតិ ទី. និ. ៣.៣០៥, ៣៥៣? អាមន្តា។ ហញ្ចិ តយោ សមាធី វុត្តា ភគវតា – សវិតក្កោ…បេ.… អវិចារោ សមាធិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘អវិតក្កោ វិចារមត្តោ សមាធិ ឈានន្តរិកា’’តិ។
ឈានន្តរិកកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៨៤) ៨. សទ្ទំ សុណាតីតិកថា
៨២៣. សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតីតិ? អាមន្តា។ សមាបន្នោ ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ…បេ.… សោតេន…បេ.… ឃានេន…បេ.… ជិវ្ហាយ…បេ.… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតីតិ? អាមន្តា។ សោតវិញ្ញាណសមង្គី សមាបន្នោតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ ននុ សមាធិ មនោវិញ្ញាណសមង្គិស្សាតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ សមាធិ មនោវិញ្ញាណសមង្គិស្ស, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតី’’តិ។
សមាធិ មនោវិញ្ញាណសមង្គិស្ស, សោតវិញ្ញាណសមង្គី សទ្ទំ សុណាតីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ សមាធិ មនោវិញ្ញាណសមង្គិស្ស, សោតវិញ្ញាណសមង្គី សទ្ទំ សុណាតិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតី’’តិ ។ សមាធិ មនោវិញ្ញាណសមង្គិស្ស, សោតវិញ្ញាណសមង្គី សទ្ទំ សុណាតីតិ? អាមន្តា។ ទ្វិន្នំ ផស្សានំ…បេ.… ទ្វិន្នំ ចិត្តានំ សមោធានំ ហោតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
៨២៤. ន វត្តព្ពំ – ‘‘សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ បឋមស្ស ឈានស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោ វុត្តោ ភគវតាតិ? អាមន្តា ។ ហញ្ចិ បឋមស្ស ឈានស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោ វុត្តោ ភគវតា, តេន វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតី’’តិ។
៨២៥. បឋមស្ស ឈានស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោ វុត្តោ ភគវតាតិ, សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតីតិ? អាមន្តា។ ទុតិយស្ស ឈានស្ស វិតក្កោ វិចារោ កណ្ដកោ វុត្តោ ភគវតា, អត្ថិ តស្ស វិតក្កវិចារាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
បឋមស្ស ឈានស្ស សទ្ទោ កណ្ដកោ វុត្តោ ភគវតាតិ, សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតីតិ? អាមន្តា។ តតិយស្ស ឈានស្ស បីតិ កណ្ដកោ…បេ.… ចតុត្ថស្ស ឈានស្ស អស្សាសបស្សាសោ កណ្ដកោ … អាកាសានញ្ចាយតនំ សមាបន្នស្ស រូបសញ្ញា កណ្ដកោ… វិញ្ញាណញ្ចាយតនំ សមាបន្នស្ស អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញា កណ្ដកោ… អាកិញ្ចញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញា កណ្ដកោ… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនំ សមាបន្នស្ស អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញា កណ្ដកោ… សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបន្នស្ស សញ្ញា ច វេទនា ច កណ្ដកោ វុត្តោ ភគវតា, អត្ថិ តស្ស សញ្ញា ច វេទនា ចាតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
សទ្ទំ សុណាតីតិកថា និដ្ឋិតា។
១៨. អដ្ឋារសមវគ្គោ
(១៨៥) ៩. ចក្ខុនា រូបំ បស្សតីតិកថា
៨២៦. ចក្ខុនា រូបំ បស្សតីតិ? អាមន្តា។ រូបេន រូបំ បស្សតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… រូបេន រូបំ បស្សតីតិ? អាមន្តា។ រូបេន រូបំ បដិវិជានាតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… រូបេន រូបំ បដិវិជានាតីតិ? អាមន្តា។ រូបំ មនោវិញ្ញាណន្តិ ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ចក្ខុនា រូបំ បស្សតីតិ? អាមន្តា។ អត្ថិ ចក្ខុស្ស អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ នត្ថិ ចក្ខុស្ស អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ នត្ថិ ចក្ខុស្ស អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘ចក្ខុនា រូបំ បស្សតី’’តិ។
សោតេន សទ្ទំ សុណាតីតិ…បេ.… ឃានេន គន្ធំ ឃាយតីតិ…បេ.… ជិវ្ហាយ រសំ សាយតីតិ…បេ.… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតីតិ? អាមន្តា។ រូបេន រូបំ ផុសតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.…។
រូបេន រូបំ ផុសតីតិ? អាមន្តា។ រូបេន រូបំ បដិវិជានាតីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… រូបេន រូបំ បដិវិជានាតីតិ? អាមន្តា។ រូបំ មនោវិញ្ញាណន្តិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ …បេ.… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតីតិ? អាមន្តា។ អត្ថិ កាយស្ស អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… ននុ នត្ថិ កាយស្ស អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធីតិ? អាមន្តា។ ហញ្ចិ នត្ថិ កាយស្ស អាវដ្ដនា…បេ.… បណិធិ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ – ‘‘កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតី’’តិ…បេ.…។
៨២៧. ន វត្តព្ពំ – ‘‘ចក្ខុនា រូបំ បស្សតី’’តិ…បេ.… ‘‘កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតី’’តិ? អាមន្តា។ ននុ វុត្តំ ភគវតា – ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ…បេ.… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតី’’តិ ម. និ. ១.៣៤៩; អ. និ. ៤.៣៧ (អដ្ឋកថា បស្សិតព្ពា)! អត្ថេវ សុត្តន្តោតិ? អាមន្តា។ តេន ហិ ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ…បេ.… កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតីតិ។
ចក្ខុនា រូបំ បស្សតីតិកថា និដ្ឋិតា។
អដ្ឋារសមវគ្គោ។
តស្សុទ្ទានំ –
ពុទ្ធោ ភគវា មនុស្សលោកេ អដ្ឋាសិ, ពុទ្ធេន ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ, នត្ថិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ករុណា, ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ឧច្ចារបស្សាវោ អតិវិយ អញ្ញេ គន្ធជាតេ អធិគ្គណ្ហាតិ, ឯកេន អរិយមគ្គេន ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិ សច្ឆិករោតិ, ឈានា ឈានំ សង្កមតិ, អត្ថិ ឈានន្តរិកា, សមាបន្នោ សទ្ទំ សុណាតិ, ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសតិ។