បថមគាថា-បរមត្ថទីបនី
១. អភិធម្មត្ថសង្គហំ កត្តុកាមោ អនុរុទ្ធត្ថេរោ សង្គហារព្ភេ តាវ សប្បយោជនេ បញ្ចបិណ្ឌត្ថេ ទស្សេន្តោ អាទិគាថ មាហ។ បញ្ចបិណ្ឌត្ថានាម រតនត្តយវន្ទនា, គន្ថាភិធេយ្យោ, គន្ថប្បការោ, គន្ថាភិធានំ, គន្ថប្បយោជនំ។ តត្ថ តីសុ រតនេសុ និប្បច្ចការករណំ រតនត្តយវន្ទនានាម។ សា សម្មាសម្ពុទ្ធមតុលំ សសទ្ធម្មគណុត្តមំ អភិវាទិយាតិ ឯតេហិ បទេហិ ទស្សិតា។ សកលេន គន្ថេន អភិហិតា បធានត្ថភូតា ចត្តារោ អភិធម្មត្ថា គន្ថាភិធេយ្យោ។ សោ អភិធម្មត្ថសង្គហន្តិបទេ អភិធម្មត្ថ សទ្ទេន ទស្សិតោ។
[១] វិភាវនិយំ បន
សង្គហិតភាវោបិ អភិធេយ្យោយេវាតិ កត្វា អភិធេយ្យោ អភិធម្មត្ថសង្គហបទេន ទស្សិតោតិវុត្តំ។ តំ ន សុន្ទរំ។
ន ហិ សោ អប្បធានត្ថភូតោ សង្គហិតភាវោ ឥមស្មិំ បិណ្ឌត្ថទស្សនេ អភិធេយ្យោ នាម ភវិតុំ យុត្តោតិ។ ឥតោ បដ្ឋាយច ដីកាយន្តិ វុត្តេ ឥមស្ស សង្គហស្ស ទ្វីសុ សីហឡដីកាសុ បថមាដីកា ទដ្ឋព្ពា។ វិភាវនិយន្តិ វុត្តេ ឯតរហិ បាកដា ទុតីយា។ ដីកាសូតិ វុត្តេ ទ្វេបិ។ មហាដីកាយន្តិ វុត្តេ វិសុទ្ធិមគ្គេ មហាដីកា ទដ្ឋព្ពា។ យញ្ច វចនំ វិភាវនិយំបិ អាគតំ, អញ្ញត្ថាបិ អាគតំ, តំបិ ឥធ វិភាវនិយំត្វេវ វុច្ចតិ អាសន្នត្តាតិ។ សភាគធម្មសង្គហវសេន គន្ថវិធានាការោ គន្ថប្បការោ។ សោ បន សង្គហ សទ្ទេន ទស្សិតោ។
[២] វិភាវនិយំ បន
អភិធម្មត្ថសង្គហបទេនាតិ
ន ហិ អភិធម្មត្ថសទ្ទោ គន្ថវិធានាការំ ទីបេតីតិ។ អត្ថា នុគតា គន្ថសមញ្ញា វន្ថាភិធានំ។ តំ អភិធម្មត្ថ សង្គហបទេន ទស្សិតំ។ សង្គហគន្ថេ កតេ សតិ តទុគ្គហបរិបុច្ឆាទិវសេន អនាយាសតោ លទ្ធព្ពំ ធម្មានំ សរូបាវពោធាទិកំ អនុបាទាបរិនិព្ពានន្តំ គន្ថស្ស ផលានុផលំ គន្ថប្បយោជនំ តំបិ អភិធម្មត្ថសង្គហបទេនេវ សាមត្ថិយតោ ទស្សិតំ។
[៣] វិភាវនិយំ បន
សង្គហសទ្ទេនាតិ វុត្តំ។ តំ ន សុន្ទរំ។
ន ហិ អភិធម្មត្ថសទ្ទេន វិនា អនាយាសតោ សំសិទ្ធិមត្តទីបកេន សង្គហសទ្ទមត្តេន តាទិសោ អនុបាទាបរិនិព្ពានន្តោ បយោ ជនវិសេសោ សក្កា វិញ្ញាតុំ, អសទ្ធម្ម សង្គហានំបិ លោកេ សន្ទិស្សនតោតិ។
២. តត្ថ រតនត្តយវន្ទនា តាវ អសង្ខេយ្យអប្បមេយ្យប្បយោជនា ហោតិ។ យថាហ –
តេ តាទិសេ បូជយតោ, និព្ពុតេ អកុតោ ភយេ;
ន សក្កា បុញ្ញំ សង្ខាតុំ, យមេត្ថ មបិ កេនចីតិ។
យ មេត្ថមបីតិឯត្ថ យេនកេនចិ អបិ មនុស្សេនវា ទេវេនវា ព្រហ្មុនាវា សង្ខាតុំ ន សក្កាតិ យោជនា។ ដីកាការាបិ តំ បយោជនំ តត្ថ តត្ថ ពហុធា បបញ្ចេន្តិ។ សង្គហការា បន អន្តរាយនីវារណមេវ វិសេសតោ បច្ចាសីសន្តិ។ សង្គហការា តិច ពុទ្ធឃោសត្ថេរាទយោ អដ្ឋកថាចរិយា វុច្ចន្តិ។
និប្បច្ចការស្សេតស្ស,
កតស្ស រតនត្តយេ;
អានុភាវេន សោសេត្វា,
អន្តរាយេ អសេសតោតិ ហិ វុត្តំ។
៣. កថញ្ច
អភិ វាទនសីលិស្ស, និច្ចំ វុឌ្ឍាបចាយិនោ;
ចត្តារោ ធម្មា វឌ្ឍន្តិ, អាយុវណ្ណោ សុខំ ពលន្តិ។
ឯវំ តាយ វន្ទនាយ អន្តរាយនីវារណំ ហោតីតិ។ តស្មា សង្គហារព្ភេ រតនត្តយវន្ទនាករណំ ថេរស្ស អត្តនា អារព្ភ មានសង្គហស្ស អនន្តរាយេន បរិសមាបនុត្ថំ។ ន កេវលញ្ច ថេរស្សេវ, សោតូនញ្ច សង្គហំ គណ្ហន្តានំ អាទិម្ហិយេវ រតនត្តយ វន្ទនា សិទ្ធិតោ អនន្តរាយេន គហណ កិច្ចសម្បជ្ជនត្ថន្តិ។
[៤] វិភាវនិយំ បន
សត្តសុ
ឧបត្ថម្ភនកិច្ចស្សេវ ឥធ អធិប្បេតត្តា។ តស្ស ច សត្តសុបិ ជវនេសុ ឧបលទ្ធត្តាតិ។ យថា ហិ អាហាររូបស្ស ទ្វីសុ កិច្ចេសុ ឱជដ្ឋមករូបជននកិច្ចំ បរិត្តកំ អប្បមត្តកំ ហោតិ។ ចតុស្សន្ត តិរូបុបត្ថម្ភនកិច្ចមេវ មហន្តំ អធិមត្តំ។ តថាហិ បដ្ឋានេបិ តទុបត្ថម្ភនកិច្ចមេវ គហេត្វា កពឡីការោ អាហារោ ឥមស្ស កាយស្ស អាហារបច្ចយេន បច្ចយោតិ វិភង្គវារោ វិភត្តោ។ ឯវមេវំ ឥធបិ បថមជវនស្ស អវុនាវ វិបាកជននកិច្ចំ បរិត្តកំ អប្បមត្តកំ ហោតិ។ អហេតុកវិបាកមត្តំ ជនេតីតិ អដ្ឋកថាសុ វុត្តំ។ កម្មន្តរុបត្ថម្ភនកិច្ចមេវ មហន្តំ អធិមត្តំ។ តញ្ច សត្តសុបិ ជវនេសុ ឧបលព្ភតិ យេវាតិ។ យស្មា បន គន្ថាភិធេយ្យេ គន្ថប្បការេ គន្ថប្បយោជនេ ច អាទិតោ វិវិតេសតិ សោតុ ជនានំ គន្ថស្សវនេ ឧស្សាហោ ជាយតិ។ តស្មា តេសំ គន្ថា ភិធេយ្យាទីនំ ទស្សនំ គន្ថេ ឧស្សាហជននត្ថំ។ គន្ថាភិធានទស្សនំ វោហារសុខត្ថន្តិ។ ឥទមេត្ថ បិណ្ឌត្ថទស្សនំ។
៤. អយំ បន បទត្ថោ។ សម្មាច ពុជ្ឈិ សាមញ្ច ពុជ្ឈីតិ សម្មា សម្ពុទ្ធោ។ ឯត្ថ ច សម្មាសទ្ទោ អវិបរីតត្ថេ និបាតោ។ សោ ពុជ្ឈិតព្ពេសុ ញេយ្យធម្មេសុ ពុជ្ឈនក្រិយាយ អសេសព្យាវិភាវំ ទីបេតិ។ តថាហិ បទេសញាណេ ឋិតា បច្ចេកពុទ្ធាទយោ អត្តនោ វិសយេ ឯវ អវិបរីតំ ពុជ្ឈន្តិ។ អវិសយេ បន អន្ធការេ បវិដ្ឋាវិយ ហោន្តីតិ អដ្ឋកថាយំ វុត្តំ។ វិសយោ ច តេសំ អប្បមត្តកោវ សព្ពញ្ញុវិសយំ ឧបាទាយ យថា ហត្ថ បុដេ អាកាសោ អប្បមត្តកោវ អជដាកាសំ ឧបាទាយាតិ។ តេ ហិ ផស្សាទីសុ ធម្មេសុ ឯកធម្មម្បិ សព្ពាការតោ ពុជ្ឈិតុំ នសក្កោន្តីតិ។ សព្ពញ្ញុពុទ្ធានំ បន អវិសយោ នាម នត្ថិ, យត្ថ តេ វិបរីតំ ពុជ្ឈេយ្យុំ។ តេ ហិ អនមតគ្គេ សំសារេ អនន្តាសុ ច
តត្ថ កតមោ ច បុគ្គលោ សម្មាសម្ពុទ្ធោ។ ឥធេកច្ចោ បុគ្គលោ បុព្ពេ អននុស្សុតេសុ ធម្មេសុ សាមំ សច្ចានិ អភិសម្ពុជ្ឈិ។ តត្ថ ច សព្ពញ្ញុតំ បាបុណាតិ។ ពលេសុ ច វសិភាវំ។ អយំ វុច្ចតិ បុគ្គលោ សម្មាសម្ពុទ្ធោតិ។
តត្ថាតិ និមិត្តេ ភុម្មំ។ ពលេសូតិ ទសពល ញាណេសុ។ វសិភាវន្តិ ឥស្សរភាវំ។ ឯត្ថច បុព្ពេ។ ល។ សាមន្តិឯតេន សំសទ្ទស្ស អត្ថំ ទស្សេតិ។ តត្ថាតិអាទិនា [សម្មាសទ្ទស្សអត្ថន្តិ។ សម្មាសម្ពុទ្ធបទំ]
៥. ឥទានិ ថេរោ អត្តនោ វន្ទនំ សុដ្ឋុពលវំ ករោន្តោ អតុលន្តិ អាហ។ អនេកគុណបទវិសយា ហិ វន្ទនា សុដ្ឋុតរំ ពលវតី ហោតីតិ។ ននុ ឯកគុណបទវិសយាបិ វន្ទនា អន្តរា យនីវារណេសមត្ថា សិយាតិ កិំ ទុតីយេនាតិ។ ន ន សមត្ថា។ វិញ្ញុជាតិកា បន សត្ថុគុណត្ថោមនេ មត្តការិនោ នាម ន ហោន្តិ
[៥] វិភាវនិយំ បន
‘‘យថាវុត្តវចនត្ថ យោគេបិ សម្មាសម្ពុទ្ធសទ្ទស្ស ភគវតិ សមញ្ញាវសេន បវត្តត្តា អតុលន្តិ ឥមិនា វិសេ សេតី’’តិ វុត្តំ។ តំ ន សុន្ទរំ។
មហន្តញ្ហិ សត្ថុគុណបទានំ មជ្ឈេ ឯតំ សម្មាសម្ពុទ្ធបទំ, ចន្ទោ វិយ តារកានំ មជ្ឈេ។ តស្មា តំ សភាវនិរុត្តិំ ជានន្តានំសន្តិកេ ភាវត្ថសុញ្ញំ សត្ថុសមញ្ញាមត្តំ ភវិតុំ នារហតិ។ អញ្ញេសំ បន បទសហស្សំ វុច្ចមានំបិ សត្ថុ សមញ្ញាមត្តមេវ សម្បជ្ជតីតិ។ តុលយិតព្ពោ អញ្ញេន សហ បមិតព្ពោតិ តុលោ។ ន តុលោ អតុលោ, នត្ថិតុលោ សទិសោ ឯតស្សាតិ វា អតុលោ។ ភគវា។ ន ហិ អត្ថិ ភគវតោ អត្តនា សទិសោ កោចិ លោកស្មិន្តិ។ យថាហ –
ន មេ អាចរិយោ អត្ថិ, សទិសោ មេ ន វិជ្ជតិ;
សទេវកស្មិំ លោកស្មិំ, នត្ថិ មេ បដិបុគ្គលោតិ។
អនច្ឆរិយញ្ចេតំ, យំ ពុទ្ធភូតស្ស អតុលត្តំ។ សម្បតិជាតស្សបិ បនស្ស អតុលតា បញ្ញាយតិ។ តទា ហិ មហាបុរិសោ សម្បតិជាតោវ សមានោ បុរត្ថិមទិសាភិមុខោ អដ្ឋាសិ។ តស្មិំ ទិសា ភាគេ អនន្តានិ ចក្កវាឡានិ ឯកង្គណានិ អហេសុំ។ តេសុ ឋិតា ទេវព្រហ្មានោ មហាបុរិស ឥធ តុម្ហេហិ សទិសោ នត្ថិ។ កុតោ ឧត្តរិតរោតិ
[៦] វិភាវនិយំ បន
សមិតត្ថេ យ្យការស្ស អការស្ស វា វសេន ឯតំ សិទ្ធន្តិ វុត្តំ។ តំ ន សុន្ទរំ។
ន ហិ តុលសទ្ទោ ធាតុសិទ្ធោ កម្មសាធនោ ច ភវិតុំ ន យុត្តោ។ តុលយិតុំ អសក្កុណេយ្យោតិ អតុលោ។ អប្បមេ យ្យោតិ ហិ ដីកាយំ វុត្តំ។ ឯតេន តុលសទ្ទោ កម្មសាធនោតិ ទិបេតិ។ ឯវញ្ច សតិ កម្មសាធនេនេវ តទត្ថសិទ្ធិតោ កិំ តតោ សមិតត្ថេ យ្យការស្សអការស្ស វា ចិន្តាយាតិ។ វត្តិច្ឆានុគតោ សទ្ទប្បយោគោតិ កត្វា ឯតំ វុត្តន្តិ ចេ។ ន។ យថា
៦. ឥមេហិ បន ទ្វីហិ បទេហិ សត្ថុ តិស្សោ សម្បទា វិភា វិតា ហោន្តិ។ ហេតុសម្បទា ផលសម្បទា សត្តុបការសម្បទាចាតិ។ តត្ថ សត្ថុ មហាករុណា សមង្គិតា ពោធិសម្ភារសម្ភរណញ្ច ហេតុសម្បទានាម។ ពោធិមណ្ឌេ បវត្តិតា ចតុវីសតិ កោដិសភសហស្សសង្ខា មហាវជិរញ្ញាណសង្ខាតា សព្ពញ្ញុមហា វិបស្សនាបិ ឯត្ថេវ សង្គហិតា។ សា ហិ មហាពោធិយា បទដ្ឋាន ភូតាតិ។ បហាន សម្បទាយមេវ វា សា សង្គហិតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ ផលសម្បទា ចតុព្ពិធា បហានសម្បទា ញាណសម្បទា អានុភាវសម្បទា រូបកាយសម្បទា ចាតិ។ តត្ថ សហ វាសនាយ កិលេសប្បហានំ បហានសម្បទា នាម។ បហានស្ស សព្ពបារិបូរិតាតិ អត្ថោ។ អត្ថតោ បន អរិយមគ្គោ, អគ្គមគ្គញ្ញាណមេវ វា។ សព្ពញ្ញុត ញ្ញាណ ទសពលញ្ញាណាទីនិ ញាណសម្បទា។
[៧] វិភាវនិយំ បន
ឯតាសុ ទ្វីសុ សម្បទាសុ ញាណសម្បទា បថមំ វុត្តា, តតោ បហានសម្បទា។ បហានសម្បទាយេវ បន បថមំ វត្តព្ពា។ សា ហិ ញាណសម្បទាយបុព្ពង្គមភូតា បច្ចយភូតា ច។ មហាដីកាយញ្ច សាយេវ បថមំ វុត្តាតិ។
[៨] យញ្ច វិភាវនិយំ
‘‘សព្ពញ្ញុតញ្ញាណបទដ្ឋានំ អគ្គមគ្គញ្ញាណ’’ន្តិ ញាណសម្បទាយំ វុត្តំ។ តំបិ ន យុជ្ជតិ។
អគ្គមគ្គញ្ញាណញ្ហិ បហានសម្បទា ឯវ ភវិតុំ អរហតិ។ ន ហិ មគ្គញ្ញាណតោ អញ្ញា បហានសម្បទានាម អត្ថីតិ។ យញ្ច កោចិ វទេយ្យ មគ្គញ្ញាណំ ញាណញ្ច ហោតិ បហានញ្ច។ តស្មា ឧភយត្ថ វត្តុំ យុត្តន្តិ។ តំបិ ន យុជ្ជតិ។ ឯវញ្ហិ សតិ សម្បទាសង្ករោ ហោតីតិ។
[៩] តថា វិភាវនិយំ
ញាណសម្បទាយំ
ននុ ‘‘តម្មូលកានិ ច ទសពលាទិ ញ្ញាណានី’’តិ ឯត្ថ អាទិសទ្ទេន សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំបិ គហិតន្តិ ចេ។ តំបិ ន យុជ្ជតិ។
ន ហិ អប្បធានំ សរូបតោ និទ្ទិសិត្វា បធានំ បាកដំ អាទិសទ្ទេន គហិតន្តិ ញាយាគតំ ហោតីតិ។ អចិន្តេយ្យានុភាវេហិ សីលា ទិគុណេហិ ឥទ្ធិ ធម្មេហិ ច សម្បទា អានុភាវសម្បទា។ លក្ខណា នុព្យញ្ជនប្បដិមណ្ឌិតស្ស រូបកាយស្ស សម្បត្តិ រូបកាយសម្បទា។ សត្តុបការោទុវិធោ អាសយសម្បទា, បយោគសម្បទា ច។ អជ្ឈាសយស្ស ឧឡារតា កាយវចីបយោគស្ស ច បរិសុទ្ធតាតិ អត្ថោ។ តត្ថ ទេវទត្តាទីសុ វិរោធិសត្តេសុបិ និច្ចំ ហិតជ្ឈាសយតា អាសយ សម្បទា។ លោកេ អភិញ្ញាតានំ រាជូនំ រាជមហាមត្តានំ សេដ្ឋិ គហបតីនំ ទេវរាជូនម្បិ ធម្មំ ទេសេន្តស្ស លាភសក្ការាទិ និរបេក្ខតាវសេន ទេសនាបយោគសុទ្ធិ បយោគសម្បទា។ តត្ថ ទ្វេ បហានញាណសម្បទា សម្មាសម្ពុទ្ធបទេន វិភាវិតា។ ទ្វីហិ អានុ ភាវរូបកាយសម្បទាហិ សហ ទ្វេ សត្តុបការសម្បទា អតុលបទេន។ ហេតុសម្បទា បន ទ្វីហិបិ បទេហិ សាមត្ថិយតោ វិភាវិតា។ ន ហិ តាទិសិយា ហេតុសម្បទាយ វិនា ឥតរាសំ បវត្តិ អត្ថីតិ។ [សម្បទា]
៧. បុនបិ ថេរោ អត្តនោ វន្ទនំ ពលវតរំ ករោន្តោ សសទ្ធម្មគណុត្តមន្តិ អាហ។ ឯតេន ធម្មសង្ឃានំបិ វន្ទនា កតា ហោតិ។ ទូរតោហំ នមស្សិស្សំ, សសង្ឃំ លោកនាយកន្តិ ហិ វុត្តេ សង្ឃស្សបិ នមនក្រិយាបត្តិ សហសទ្ទេន វិញ្ញាយតិ។ ឯវ មិទំ ទដ្ឋព្ពំ។ តត្ថ នមស្សិស្សន្តិ នមស្សិំ។
[១០] យម្បន វិភាវនិយំ
‘‘គុណីភូតានំបិ ហិ ធម្មសង្ឃានំ អភិវាទេតព្ព ភាវោ សហយោគេន វិញ្ញាយតី’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ អភិវាទេតព្ព ភាវោតិ នវត្តព្ពំ។ អភិវាទិតភាវោតិ បន អភិវាទនន្តិ
អបិច ថេរោ ឥមំ គន្ថំ រចយិស្សាមីតិ បុព្ពភាគេយេវ តីណិ រតនានិ វន្ទិ, អថ តំ អត្តនោ វន្ទនំ គន្ថប្បដិញ្ញាយ សហ ឃដេត្វា ទស្សេន្តោ ឥមំ គាថំ រចយីតិបិ ន ន សក្កា វត្តុន្តិ។ តថាហិ អភិវាទិយាតិ វុត្តំ។ ន អភិវាទិយាមីតិ។ ឯសនយោ អញ្ញត្ថបិ។ តត្ថ សទ្ធម្មេន ច គណុត្តមេន ច អត្តនា និម្មិតេន សកលលោកស្ស សរណភូតេន សហ វត្តតីតិ សសទ្ធម្ម គណុត្តមោ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ។ ន ហិ បរនិម្មិតេន សទ្ធម្មេន គណុត្តមេន ច សហិតា សាវកា សសទ្ធម្មាតិ ច សគណុត្តមាតិ ច វុច្ចន្តិ។ ន ច អត្តនោឯវ សរណភូតេន សទ្ធម្មេន សព្រហ្មចារិគណុត្តមេន ច សហិតា បច្ចេកពុទ្ធា តថា ថោមនំ អរហន្តីតិ, តស្មា ឥទំបិ សត្ថុ អសាធារណគុណបទមេវ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។
តត្ថ ធារេតីតិ ធម្មោ។ កេ ធារេតិ, អត្តានំ ធារេន្តេ។ ធម្មោ ហវេ រក្ខតិ ធម្មចារិន្តិ ហិ វុត្តំ។ កថញ្ច ធារេតិ, ចតូសុ អបាយេសុ វដ្ដទុក្ខេសុច អបតមានេ ករោន្តោ។ កិញ្ច ធារណំនាម, យេសំ វសេន សត្តា អបាយេសុវា វដ្ដទុក្ខេសុវា បតន្តិ, តេសំ កិលេសានំ ឯកទេសេនវា សព្ពសោវា សមុច្ឆិន្ទនំ។ ឥមស្មិំ អត្ថេ ចត្តារោ អរិយមគ្គា និព្ពានញ្ច និប្បរិយាយតោ ធម្មោនាម។ អរិយមគ្គា ហិ កិលេសេ សមុច្ឆិន្ទន្តា និព្ពានេន សហេវ ហុត្វា សមុច្ឆិន្ទន្តិ។ ន វិនាតិ, តស្មា តេយេវ បញ្ច ឯកន្តតោ ធម្មោនាមាតិ។ បរិយត្តិធម្មោ បន ធារណុបាយោយេវ ហោតិ។ ចត្តារិ សាមញ្ញផលានិច ធារណផលានិយេវ ហោន្តិ, កិលេសានំ បដិប្បស្សម្ភនវសេន បវត្តត្តា ធារណានុកូលប្បវត្តានិ ច។ តស្មា ឯតេ បញ្ច បរិយាយធម្មាយេវាតិ។ អថវា
អបិច, យទគ្គេន បរិយត្តិធម្មោ ឥធ ធម្មស្មិំ សង្គហិតោ។ តទគ្គេន បរិយត្តិធារកោបិ សង្ឃេ វន្ទនេយ្យេ សង្គហិតោតិ យុត្តោ។ យទគ្គេនច បុថុជ្ជនកល្យាណកោ សង្ឃេ សេក្ខេសុ សង្គហិតោ។ តទគ្គេន តស្ស កល្យាណហេតុភូតោ បដិបត្តិ ធម្មោបិ ធម្មេ វន្ទនេយ្យេ សង្គហិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ សោ ហិ បុថុជ្ជនភូតោបិ យេហិ ធម្មេហិ សមន្នាគតត្តា សេខេ សោតាបត្តិ ផលសច្ឆិកិរិយាយ បដិបន្នេ សង្គហិតោ។ តេ បន ធម្មា សេក្ខេ សោតាបត្តិមគ្គេ អសង្គហិតាតិ នសក្កា វត្តុន្តិ។ ឯត្តាវតា យេ វទន្តិ សង្ឃំ សរណំ គច្ឆាមីតិ, ឯត្ថ បុថុជ្ជន កល្យាណកោ សង្ឃេ អសង្គហិតោ។ ន ហិ តំសរណំ គច្ឆន្តស្ស សរណគមនំ សម្បជ្ជតីតិ។ តេសំ តំ បដិក្ខិត្តំ ហោតិ។ ឯវំ បន វត្តព្ពោ, យោ វោ អានន្ទ មយា ធម្មោច វិនយោច ទេសិតោ បញ្ញត្តោ, សោ វោ មមច្ចយេន សត្ថាតិ ឯវំ សត្ថុឋានេ ថបេត្វា ភគវតា សំវណ្ណិតោ បរិយត្តិធម្មោ ធម្មសរណេ សង្គហិតោតិ
សន្តានំ ធម្មោតិ សទ្ធម្មោ។ សមិតកិលេសានំ តតោយេវ បសត្ថានំ បូជិតានំ សប្បុរិសានំ បណ្ឌិតានញ្ច ធម្មោតិ អត្ថោ។ យោច សន្តានំ ធម្មោ, សោបិ ឯកន្តេន សន្តោយេវ ហោតីតិ សន្តោ ធម្មោតិបិ សទ្ធម្មោ។ បសត្ថោ បូជិតោ ធម្មោតិ អត្ថោ។ សច្ចោ វា។ អយញ្ហិ អញ្ញតិត្ថិយធម្មោ វិយ ធារេន្តំ នវិសំវាទេតិ។ សោ ហិ អយំ មេ ហិតោតិ ធារេន្តស្ស អហិតោយេវ សម្បជ្ជតិ។ អយំ បន តថាធារេន្តស្ស ហិតោយេវ សម្បជ្ជតីតិ។ [សទ្ធម្មបទំ]។ គណុត្តមបទេ លោកេ សមាន ទិដ្ឋិសីលានំ សហធម្មិកានំ សមូហោ គណោតិ វុច្ចតិ។ ឥធ បន ឧត្តមេហិ សីលាទិគុណេហិ យុត្តោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ ឧត្តមោច សោ គណោចាតិ អត្ថេន ឧត្តមគណោនាម។ សោយេវ ឥធ គណុត្តមោតិ វុច្ចតិ យថា មុនិសេដ្ឋោ មុនិវរោតិ។
[១១] វិភាវនិយំ បន
‘‘គណានំ គណេសុវា ទេវមនុស្សាទិសមូហេសុ ឧត្តមោ គណុត្តមោ’’តិ ច វុត្តំ។ តំ ន សុន្ទរំ។
ឯតស្មិញ្ហិ អត្ថេ សតិ ឧត្តមសទ្ទោ បធានភូតោ ហោតិ។ សោច គុណម្ហិយេវ បវត្តតីតិ តេន ឥធ អរិយសង្ឃោ វុត្តោតិ នសិជ្ឈតីតិ។ ឯត្ថច គណោតិ សង្ឃោយេវ វុច្ចតិ។ សោច សង្ឃោ ទុវិធោ សម្មុតិសង្ឃោ, ទក្ខិណេយ្យសង្ឃោតិ។ តត្ថ សមគ្គេន សង្ឃេន កតំ ឧបសម្បទាកម្មំ សម្មុតិនាម។ តាយ សម្មុតិយា ឧបសម្បន្នភូមិំ បត្វា ឋិតោ ភិក្ខុសង្ឃោ សម្មុតិសង្ឃោនាម។ សោ វិនយកម្មេសុ បសិទ្ធោ។ ទក្ខិណេយ្យសង្ឃោ នាម អដ្ឋ អរិយបុគ្គលសមូហោ។ សោបន កិញ្ចាបិ សម្មុតិសង្ឃេបិ អន្តោគធោយេវ ហោតិ។ តថាបិ សរណគមន វន្ទនា មាន
៨. អភិវាទិយាតិ វិសេសតោ វន្ទិត្វា។ ឯត្ថ ច អយំ លោកេ សីលាទិគុណយុត្តោ សេដ្ឋោ វន្ទនេយ្យោតិ ឯវំ សេដ្ឋ ចិត្តំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា វន្ទន្តោ វិសេសតោ វន្ទតីតិ វុច្ចតិ។ វន្ទនា បន តិវិធា កាយវន្ទនាទិវសេន។ យថាហ –
តិស្សោ ឥមា ភិក្ខវេ វន្ទនា, កតមា តិស្សោ។ កាយេន វន្ទតិ, វាចាយ វន្ទតិ, មនសា វន្ទតីតិ។
តត្ថ សេដ្ឋចិត្តំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា ជាណុទ្វយ កប្បរទ្វយ នលាដ សង្ខាតានិ បញ្ច អង្គានិ ភូមិយំ បតិដ្ឋាបេត្វា វន្ទនេយ្យានំ អភិមុខំ និប្បជ្ជន្តោ កាយេន វន្ទតិនាម។ យំ សន្ធាយ បញ្ចប្បតិដ្ឋិតេន វន្ទិត្វាតិ តត្ថ តត្ថ វុត្តំ។ យាយច អវន្ទិយដ្ឋានេសុ វន្ទន្តស្ស អាបត្តិ ហោតីតិ។ គុណបទានិ វាចាយ បវត្តេន្តោ វាចាយ វន្ទតិនាម។ នមោ ពុទ្ធស្ស, នមត្ថុ ពុទ្ធស្ស, នមោ វិមុត្តិយា, នមោ វិមុត្តានំ, វិបស្សិស្ស នមត្ថូតិ ឯវមាទីសុបិ វាចា វន្ទនាយេវ។ គុណបទានិ អនុគន្ត្វា គុណេ អនុស្សរន្តោ មនសា វន្ទតិនាមាតិ។
៩. ភាសិស្សន្តិ កថេស្សាមិ។ កាមញ្ច ថេរោ ឥមំ សង្គហំ រចយន្តោ បោត្ថការុឡ្ហំ កត្វាវ រចយិស្សតិ។ គន្ថកម្មំ នាម វាចាកម្មេសុ បសិទ្ធន្តិ កត្វា ភាសិស្សន្តិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
១០. អភិធម្មត្ថសង្គហន្តិ បទេ អភិធម្មេ វុត្តា អត្ថា អភិធម្មត្ថា។ តេ សង្គយ្ហន្តិ ឯត្ថ ឯតេនាតិវា អភិធម្មត្ថសង្គហោ។ សង្គយ្ហន្តិតិច ថេរេន សំខិបិត្វា គយ្ហន្តិ កថីយន្តីតិ អត្ថោ។ អភិធម្មេតិ ចេត្ថ អភិអតិរេកោ អភិវិសេ សោច ធម្មោ អភិធម្មោ។ ធម្មោតិ ច វិនយបាឡិតោ អញ្ញំបាឡិ ទ្វយំ
ឥតិ បរមត្ថទីបនិយា នាម អភិធម្មត្ថ សង្គហស្ស
ចតុត្ថវណ្ណនាយ បថមគាថាយ
បរមត្ថទីបនា និដ្ឋិតា។