៣. អធិបតិបច្ចយោ
ទុវិធោ អធិបតិបច្ចយោ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ សហ ជាតាធិបតិបច្ចយោ ច។ តត្ថ កតមោ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ។ អារម្មណបច្ចយេ វុត្តេសុ អារម្មណេសុ យានិ អារម្មណានិ អតិឥដ្ឋានិ ហោន្តិ អតិកន្តានិ អតិមនាបានិ គរុកតានិ។ តានិ អារម្មណានិ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ។ តត្ថ អតិឥដ្ឋានីតិ សភាវតោ ឥដ្ឋានិ វា ហោន្តុ អនិដ្ឋានិ វា, តេន តេន បុគ្គលេន អតិឥច្ឆិតានិ អារម្មណានិ ឥធ អតិឥដ្ឋានិ នាម។
តានិ បន ធម្មតោ ទ្វេ ទោសមូលចិត្តុប្បាទេ ច ទ្វេ មោមូហ ចិត្តុប្បាទេ ច ទុក្ខសហគតកាយវិញ្ញាណចិត្តុប្បាទេ ច ឋបេត្វា អវសេសានិ សព្ពានិ កាមាវចរចិត្តចេតសិកានិ ច រូបារូប លោកុត្តរចិត្តចេតសិកានិ ច សព្ពានិ អតិឥដ្ឋរូបានិ ច ហោន្តិ។
តេសុបិ
កតមេ ធម្មា តស្ស បច្ចយស្ស បច្ចយុប្បន្នា។ អដ្ឋ លោភ មូលចិត្តានិ អដ្ឋ កាមាវចរកុសលចិត្តានិ ចត្តារិ កាមាវចរ ញាណសម្បយុត្តកិរិយចិត្តានិ អដ្ឋ លោកុត្តរចិត្តានិ តស្ស បច្ចយស្ស បច្ចយុប្បន្នា។
តត្ថ លោកិយានិ ឆឡារម្មណានិ លោភមូលចិត្តានំ បច្ចយោ។ សត្តរស លោកិយកុសលានិ ចតុន្នំ ញាណវិប្បយុត្ត កុសលានំ។ តានិ កុសលានិចេវ ហេដ្ឋិមមគ្គផលានិ ច និព្ពានញ្ច ចតុន្នំ ញាណសម្បយុត្តកុសលានំ។ អរហត្តមគ្គផលានិ ច និព្ពានញ្ច ចតុន្នំ ញាណសម្បយុត្តកិរិយានំ។ និព្ពានំ អដ្ឋន្នំ លោកុត្តរ ចិត្តានន្តិ។
កេនដ្ឋេន អារម្មណំ, កេនដ្ឋេន អធិបតិ។ អាលម្ពិ តព្ពដ្ឋេន អារម្មណំ, អាធិបច្ចដ្ឋេន អធិបតិ។ កោ អាធិបច្ចដ្ឋោ។ អត្តានំ គរុំ កត្វា បវត្តេសុ ចិត្តចេតសិកេសុ ឥស្សរភាវោ អាធិបច្ចដ្ឋោ។ លោកេ សាមិកា វិយ អារម្មណាធិបតិបច្ចយ ធម្មា ទដ្ឋព្ពា, ទាសា វិយ បច្ចយុប្បន្នធម្មា ទដ្ឋព្ពា។
សុតសោមជាតកេ រាជា បោរិសាទោ មនុស្សមំសំ គរុំ ករោន្តោ មនុស្សមំសហេតុ រជ្ជំ បហាយ អរញ្ញេ វិចរតិ។ តត្ថ មនុស្សមំសេ គន្ធរស ធម្មា អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ។ រញ្ញោ បោរិសាទស្ស លោភមូលចិត្តំ បច្ចយុប្បន្នធម្មោ។ រាជា សុត សោមោ សច្ចធម្មំ គរុំ កត្វា សច្ចធម្មហេតុ រជ្ជសម្បត្តិញ្ច ញាតិ សង្ឃញ្ច អត្តនោ ជីវិតញ្ច ឆដ្ដេត្វា បុន រញ្ញោ បោរិសាទស្ស ហត្ថំ ឧបគតោ។ តត្ថ សច្ចធម្មោ អារម្មណាធិបតិបច្ចយោ។ រញ្ញោ សុតសោមស្ស កុសលចិត្តំ បច្ចយុប្បន្នធម្មោ។ ឯសនយោ សព្ពេសុ គរុកតេសុ អារម្មណេសុ។
កតមោ សហជាតាធិបតិបច្ចយោ។ អធិបតិភាវំ បត្តា ចត្តារោ ធម្មា អធិបតិបច្ចយោ, ឆន្ទោ ចិត្តំ វីរិយំ វីមំសា។
កតមេ ធម្មា តស្ស បច្ចយស្ស បច្ចយុប្បន្នា។ អធិបតិ សម្បយុត្តា ចិត្តចេតសិកា ច អធិបតិសមុដ្ឋិតា ចិត្តជរូបធម្មា ច តស្ស បច្ចយស្ស បច្ចយុប្បន្នា។
កេនដ្ឋេន សហជាតោ, កេនដ្ឋេន អធិបតិ។
សហុប្បាទនដ្ឋេន សហជាតោ, សហជាតានំ ធម្មានំ អភិភវនដ្ឋេន អធិបតិ។ តត្ថ សហុប្បាទនដ្ឋេនាតិ
អភិភវនដ្ឋេនាតិ អជ្ឈោត្ថរណដ្ឋេន។ យថា រាជា ចក្កវត្តិ អត្តនោ បុញ្ញិទ្ធិយា សកលទីបវាសិនោ អភិភវន្តោ អជ្ឈោត្ថរន្តោ អត្តនោ វសេ វត្តាបេតិ, សកលទីបវាសិនោ ច តស្ស វសេ វត្តន្តិ។ តថា អធិបតិដ្ឋានបត្តា ឥមេ ចត្តារោ ធម្មា អត្តនោ អត្តនោ វិសយេ សហជាតធម្មេ អភិភវន្តា អជ្ឈោត្ថរន្តា អត្តនោ វសេ វត្តាបេន្តិ, សហជាតធម្មា ច តេសំ វសេ វត្តន្តិ។ យថា វា សិលាថម្ភេ បថវិធាតុ ឧទកក្ខន្ធេ អាបោធាតុ អគ្គិក្ខន្ធេ តេជោធាតុ វាតក្ខន្ធេ វាយោធាតុ អត្តនា សហជាតា តិស្សោ ធាតុយោ អភិភវន្តា អជ្ឈោត្ថរន្តា អត្តនោ គតិំ គមាបេន្តិ, សហជាតធាតុយោ ច តាសំ គតិំ គច្ឆន្តិ, ឯវមេវ អធិបតិដ្ឋានបត្តា ឥមេ ចត្តារោ ធម្មា អត្តនោ ពលេន សហជាតធម្មេ អត្តនោ គតិំ គមាបេន្តិ, សហជាតធម្មា ច តេសំ គតិំ គច្ឆន្តិ, ឯវំ សហជាតធម្មានំ អភិភវនដ្ឋេន។
ឯត្ថ វទេយ្យុំ, យទិ សហជាតធម្មានំ អភិភវនដ្ឋេន អធិបតិនាម សិយា។ ឯវំ សតិ តិដ្ឋតុ ឆន្ទោ, លោភោ ឯវ អធិបតិនាម សិយា, សោ ហិ ឆន្ទតោបិ ពលវតរោ ហុត្វា សហ ជាតធម្មេ អភិភវន្តោ បវត្តតីតិ។ វុច្ចតេ, ពាលបុថុជ្ជនេសុ ឯវ លោភោ ឆន្ទតោ ពលវតរោ ហោតិ, បណ្ឌិតេសុ បន ឆន្ទោ ឯវ លោភតោ ពលវតរោ ហុត្វា សហជាតធម្មេ អភិ ភវន្តោ បវត្តតិ។ សចេ ហិ លោភោ ឯវ ឆន្ទតោ ពលវតរោ សិយា, កថំ ឥមេ សត្តា លោភស្ស ហត្ថគតា ភវសម្បត្តិ ភោគសម្មត្តិយោ ឆដ្ដេត្វា នេក្ខម្មធម្មេ បូរេត្វា វដ្ដទុក្ខតោ និស្សរេយ្យុំ។ យស្មា បន ឆន្ទោ ឯវ លោភតោ ពលវតរោ ហោតិ, តស្មា ឥមេ សត្តា លោភស្ស ហត្ថគតា ភវសម្បត្តិ ភោគសម្បត្តិយោ ឆដ្ដេត្វា នេក្ខម្មធម្មេ បូរេត្វា វដ្ដទុក្ខតោ និស្សរន្តិ។ តស្មា ឆន្ទោ ឯវ លោភតោ ពលវតរោ ហោតិ, ឆន្ទោ ឯវ អធិបតិ, ន លោភោតិ។ ឯស នយោ ទោសាទីសុបីតិ។
តត្ថ លោកេ មហន្តេសុ សុទុក្ករេសុ បុរិសកម្មេសុ បច្ចុបដ្ឋិតេសុ ឥមេ ចត្តារោ ធម្មា កម្មសិទ្ធិយា សំវត្តន្តិ។ កថំ។
ហីនច្ឆន្ទា ពហុជ្ជនា មហន្តានិ សុទុក្ករានិ បុរិសកម្មានិ ទិស្វា និវត្តច្ឆន្ទា ហោន្តិ។ កាតុំ ន ឥច្ឆន្តិ, អម្ហាកំ អវិសយោតិ និរបេក្ខា ឋបេន្តិ។ ឆន្ទាធិកោ បន តាទិសានិ បុរិសកម្មានិ ទិស្វា ឧគ្គតច្ឆន្ទោ ហោតិ, អតិវិយ
ហីនវីរិយា ច ពហុជ្ជនា តាទិសានិ កម្មានិ ទិស្វា និវត្ត វីរិយា ហោន្តិ, ឥទំ មេ កម្មំ ករោន្តស្ស ពហុំ កាយទុក្ខំ វា ចេតោទុក្ខំ វា ភវិស្សតីតិ និវត្តន្តិ។ វីរិយាធិកោ បន តាទិសានិ បុរិសកម្មានិ ទិស្វា ឧគ្គតវីរិយោ ហោតិ, ឥទានេវ ឧដ្ឋហិត្វា កាតុំ ឥច្ឆតិ។ សោ ចិរកាលំបិ តំ កម្មំ ករោន្តោ ពហុំ កាយទុក្ខំ វា ចេតោទុក្ខំ វា អនុភវន្តោបិ តស្មិំ វីរិយ កម្មេ ននិព្ពិន្ទតិ, មហន្តេន កម្មវីរិយេន វិនា ភវិតុំ ន សក្កោតិ, តាទិសេន វីរិយេន រត្តិទិវំ ខេបេន្តោ ចិត្តសុខំ វិន្ទតិ។ ឯវញ្ច សតិ អតិមហន្តំបិ តំ កម្មំ ឯកស្មិំ កាលេ សិទ្ធំ ភវិស្សតិ។
ហីនចិត្តា ច ពហុជ្ជនា តាទិសានិ កម្មានិ ទិស្វា និវត្តចិត្តា ហោន្តិ។ បុន អារម្មណំបិ ន ករោន្តិ។ ចិត្តាធិកោ បន តាទិសានិ កម្មានិ ទិស្វា ឧគ្គតចិត្តោ ហោតិ, ចិត្តំ វិនោទេតុំបិ ន សក្កោតិ, និច្ចកាលំ តត្ថ និពន្ធចិត្តោ ហោតិ។ សោ ចិត្តវសិកោ ហុត្វា ចិរកាលំបិ តំ កម្មំ ករោន្តោ ពហុំ កាយទុក្ខំវាបីតិអាទិនា ឆន្ទាធិបតិនយេន វត្តព្ពំ។
មន្ទបញ្ញា ច ពហុជ្ជនា តាទិសានិ កម្មានិ ទិស្វា និវត្តបញ្ញា ហោន្តិ, កម្មានំ អាទិម្បិ ន បស្សន្តិ, អន្តបិ ន បស្សន្តិ, អន្ធការេ បវិសន្តា វិយ ហោន្តិ, តានិ កម្មានិ កាតុំ ចិត្តំបិ ន នមតិ។ បញ្ញាធិកោ បន តាទិសានិ កម្មានិ ទិស្វា ឧគ្គតបញ្ញោ ហោតិ, កម្មានំ អាទិំបិ បស្សតិ, អន្តំបិ បស្សតិ, ផលំបិ បស្សតិ, អានិសំសំបិ បស្សតិ។ សុខេន កម្មសិទ្ធិយា នានាឧបាយំបិ បស្សតិ។ សោ ចិរកាលំបិ តំ កម្មំ ករោន្តោតិអាទិនា វីរិយាធិបតិនយេន វត្តព្ពំ។ ឥធ បន មហតិយា កម្មវីមំសាយាតិ ច តាទិសិយា កម្ម វីមំសាយាតិ ច វត្តព្ពំ។
ឯវំ លោកេ មហន្តេសុ សុទុក្ករេសុ បុរិសកម្មេសុ បច្ចុបដ្ឋិតេសុ ឥមេ ចត្តារោ ធម្មា កម្មសិទ្ធិយា សំវត្តន្តិ។ ឥមេសញ្ច ចតុន្នំ អធិបតីនំ វិជ្ជមានត្តា លោកេ បុរិសវិសេសា នាម ទិស្សន្តិ, សព្ពញ្ញុពុទ្ធា នាម ទិស្សន្តិ, សព្ពញ្ញុពោធិសត្តា នាម ទិស្សន្តិ, បច្ចេកពុទ្ធា នាម ទិស្សន្តិ, បច្ចេកពោធិសត្តានាម ទិស្សន្តិ, អគ្គសាវកានាម មហាសាវកា នាម សាវកពោធិសត្តា នាម ទិស្សន្តិ។ លោកេបិ ឯវរូបានំ បុរិសវិសេសានំ វសេន សត្ត លោកស្ស អត្ថាយ ហិតាយ សុខាយ បញ្ញាសិប្បវិសេសា ច បរិភោគវត្ថុវិសេសា ច ទិស្សន្តីតិ។ អធិបតិបច្ចយទីបនា និដ្ឋិតា។