។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
បទរូបសិទ្ធិ
គន្ថារម្ភ
[ក]
វិសុទ្ធសទ្ធម្មសហស្សទីធិតិំ
សុពុទ្ធសម្ពោធិយុគន្ធរោទិតំ;
តិពុទ្ធខេត្តេកទិវាករំ ជិនំ,
សធម្មសង្ឃំ សិរសា’ភិវន្ទិយ។
[ខ]
កច្ចាយនញ្ចាចរិយំ នមិត្វា,
និស្សាយ កច្ចាយនវណ្ណនាទិំ;
ពាលប្បពោធត្ថមុជុំ ករិស្សំ,
ព្យត្តំ សុកណ្ឌំ បទរូបសិទ្ធិំ។
១. សន្ធិកណ្ឌ
តត្ថ ជិនសាសនាធិគមស្ស អក្ខរកោសល្លមូលកត្តា តំ សម្បាទេតព្ពន្តិ ទស្សេតុំ អភិធេយ្យប្បយោជនវាក្យមិទមុច្ចតេ។
១. អត្ថោ អក្ខរសញ្ញាតោ។
យោ កោចិ លោកិយលោកុត្តរាទិភេទោ វចនត្ថោ, សោ សព្ពោ អក្ខរេហេវ សញ្ញាយតេ។ សិថិលធនិតាទិអក្ខរវិបត្តិយញ្ហិ អត្ថស្ស ទុន្នយតា ហោតិ, តស្មា
តស្មា អក្ខរកោសល្លំ, សម្បាទេយ្យ ហិតត្ថិកោ;
ឧបដ្ឋហំ គរុំ សម្មា, ឧដ្ឋានាទីហិ បញ្ចហិ។
សញ្ញាវិធាន
តត្ថាទោ តាវ សទ្ទលក្ខណេ វោហារវិញ្ញាបនត្ថំ សញ្ញាវិធានមារភីយតេ។
២. អក្ខរាបាទយោ ឯកចត្តាលីសំ។
អក្ខរា អបិ អាទយោ ឯកចត្តាលីសំ, តេ ច ខោ ជិនវចនានុរូបា អការាទយោ និគ្គហីតន្តា ឯកចត្តាលីសមត្តា វណ្ណា បច្ចេកំ អក្ខរា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ, ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម, យ រ លវ ស ហ ឡ អំ-ឥតិ អក្ខរា។
នក្ខរន្តីតិ អក្ខរា, អ អាទិ យេសំ តេ អាទយោ។ អការាទីនមនុក្កមោ បនេស ឋានាទិក្កមសន្និស្សិតោ, តថា ហិ ឋានករណប្បយតនេហិ វណ្ណា ជាយន្តេ, តត្ថ ឆ ឋានានិ កណ្ឋតាលុមុទ្ធទន្តឱដ្ឋនាសិកាវសេន។
តត្ថ – អវណ្ណ កវគ្គ ហការា កណ្ឋជា។
ឥវណ្ណ ចវគ្គ យការា តាលុជា។ ដវគ្គ រការ ឡការា មុទ្ធជា។ តវគ្គ លការ សការា ទន្តជា។ ឧវណ្ណ បវគ្គា ឱដ្ឋជា។ ឯការោ កណ្ឋតាលុជោ។ ឱការោ កណ្ឋោដ្ឋជោ។
វការោ ទន្តោដ្ឋជោ។
និគ្គហីតំ នាសិកដ្ឋានជំ។
ង ញ ណ ន មា សកដ្ឋានជា, នាសិកដ្ឋានជា ចាតិ។
ហការំ បញ្ចមេហេវ, អន្តដ្ឋាហិ ច សំយុតំ;
ឱរសន្តិ វទន្តេត្ថ, កណ្ឋជំ តទសំយុតំ។
ករណំ ជិវ្ហាមជ្ឈំ តាលុជានំ, ជិវ្ហោបគ្គំ មុទ្ធជានំ, ជិវ្ហាគ្គំ ទន្តជានំ, សេសា សកដ្ឋានករណា។
បយតនំ សំវុតាទិករណវិសេសោ។ សំវុតត្តមការស្ស, វិវដត្តំ សេសសរានំ សការហការានញ្ច, ផុដ្ឋំ វគ្គានំ, ឦសំផុដ្ឋំ យរលវានន្តិ។
ឯវំ ឋានករណប្បយតនសុតិកាលភិន្នេសុ អក្ខរេសុ សរា និស្សយា, ឥតរេ និស្សិតា។ តត្ថ –
និស្សយាទោ សរា វុត្តា, ព្យញ្ជនា និស្សិតា តតោ;
វគ្គេកជា ពហុត្តាទោ, តតោ ឋានលហុក្កមា។
វុត្តញ្ច –
‘‘បញ្ចន្នំ បន ឋានានំ, បដិបាដិវសាបិ ច;
និស្សយាទិប្បភេទេហិ, វុត្តោ តេសមនុក្កមោ’’តិ។
ឯកេនាធិកា ចត្តាលីសំ ឯកចត្តាលីសំ, ឯតេន គណនបរិច្ឆេទេន –
អធិកក្ខរវន្តានិ, ឯកតាលីសតោ ឥតោ;
ន ពុទ្ធវចនានីតិ, ទីបេតាចរិយាសភោ។
អបិគ្គហណំ ហេដ្ឋា វុត្តានំ អបេក្ខាករណត្ថំ។
៣. តត្ថោទន្តា សរា អដ្ឋ។
តត្ថ តេសុ អក្ខរេសុ អការាទីសុ ឱការន្តា អដ្ឋ អក្ខរា សរា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អ អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ-ឥតិ សរា។
ឱ អន្តោ យេសំ តេ ឱទន្តា, ទការោ សន្ធិជោ, សរន្តិ គច្ឆន្តីតិ សរា, ព្យញ្ជនេ សារេន្តីតិបិ សរា។
‘‘តត្ថា’’តិ វត្តតេ។
៤. លហុមត្តា តយោ រស្សា។
តត្ថ អដ្ឋសុ សរេសុ លហុមត្តា តយោ សរា រស្សា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អ ឥ ឧ-ឥតិ រស្សា។
លហុកា មត្តា បមាណំ យេសំ តេ លហុមត្តា, មត្តាសទ្ទោ ចេត្ថ អច្ឆរាសង្ឃាតអក្ខិនិមីលនសង្ខាតំ កាលំ វទតិ, តាយ មត្តាយ ឯកមត្តា រស្សា, ទ្វិមត្តា ទីឃា, អឌ្ឍមត្តា ព្យញ្ជនា។ លហុគ្គហណញ្ចេត្ថ ឆន្ទសិ ទិយឌ្ឍមត្តស្សាបិ គហណត្ថំ។ រស្សកាលយោគតោ រស្សា, រស្សកាលវន្តោ វា រស្សា។
សររស្សគ្គហណានិ ច វត្តន្តេ។
៥. អញ្ញេ ទីឃា។
តត្ថ អដ្ឋសុ សរេសុ រស្សេហិ អញ្ញេ ទ្វិមត្តា បញ្ច សរា ទីឃា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – អា ឦ ឩ ឯ ឱ-ឥតិ ទីឃា។
អញ្ញគ្គហណំ ទិយឌ្ឍមត្តិកានម្បិ សង្គហណត្ថំ។ ទីឃកាលេ និយុត្តា, តព្ពន្តោ វា ទីឃា។ ក្វចិ សំយោគបុព្ពា ឯការោការា រស្សា ឥវ វុច្ចន្តេ។ យថា – ឯត្ថ, សេយ្យោ, ឱដ្ឋោ, សោត្ថិ។ ក្វចីតិ កិំ? មំ ចេ ត្វំ និខណំ វនេ។ បុត្តោ ត្យាហំ មហារាជ។
៦. ទុម្ហិ គរុ។
ទ្វិន្នំ សមូហោ ទុ, តស្មិំ ទុម្ហិ។ សំយោគភូតេ អក្ខរេ បរេ យោ បុព្ពោ រស្សក្ខរោ, សោ គរុសញ្ញោ ហោតិ។ យថា – ទត្វា, ហិត្វា, ភុត្វា។
‘‘គរូ’’តិ វត្តតេ។
៧. ទីឃោ ច។
ទីឃោ ច សរោ គរុសញ្ញោ ហោតិ។ យថា – នាវា, នទី, វធូ, ទ្វេ, តយោ។ គរុកតោ អញ្ញោ ‘‘លហុកោ’’តិ វេទិតព្ពោ។
៨. សេសា ព្យញ្ជនា។
ឋបេត្វា អដ្ឋ សរេ សេសា អឌ្ឍមត្តា អក្ខរា កការាទយោ និគ្គហីតន្តា តេត្តិំស ព្យញ្ជនា នាម ហោន្តិ។ វុត្តេហិ អញ្ញេ សេសា។ ព្យញ្ជីយតិ ឯតេហិ អត្ថោតិ ព្យញ្ជនា។ តំ យថា – ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម, យ រ លវ ស ហ ឡ អំ-ឥតិ ព្យញ្ជនា។ កការាទីស្វការោ ឧច្ចារណត្ថោ។
‘‘ព្យញ្ជនា’’តិ វត្តតេ។
៩. វគ្គា បញ្ចបញ្ចសោ មន្តា។
តេសំ ខោ ព្យញ្ជនានំ កការាទយោ មការន្តា បញ្ចវីសតិ ព្យញ្ជនា បញ្ចបញ្ចវិភាគេន វគ្គា នាម ហោន្តិ។ តំ យថា – ក ខ គ ឃ ង, ច ឆ ជ ឈ ញ, ដ ឋ ឌ ឍ ណ, ត ថ ទ ធ ន, ប ផ ព ភ ម-ឥតិ វគ្គា។
តេ បន បឋមក្ខរវសេន កវគ្គចវគ្គាទិវោហារំ គតា, វគ្គោតិ សមូហោ, តត្ថ បញ្ចបញ្ចវិភាគេនាតិ វា បញ្ច បញ្ច ឯតេសមត្ថីតិ បញ្ចបញ្ចសោ, មោ អន្តោ យេសំ តេ មន្តា។
១០. អំឥតិ និគ្គហីតំ។
អការោ ឧច្ចារណត្ថោ, ឥតិសទ្ទោ បនានន្តរវុត្តនិទស្សនត្ថោ, អំឥតិ យំ អការតោ បរំ វុត្តំ ពិន្ទុ, តំ និគ្គហីតំ នាម ហោតិ។ រស្សស្សរំ និស្សាយ គយ្ហតិ, ករណំ និគ្គហេត្វា គយ្ហតីតិ វា និគ្គហីតំ។
ករណំ និគ្គហេត្វាន, មុខេនាវិវដេន យំ;
វុច្ចតេ និគ្គហីតន្តិ, វុត្តំ ពិន្ទុ សរានុគំ។
ឥធ អវុត្តានំ បរសមញ្ញានម្បិ បយោជនេ សតិ គហណត្ថំ បរិភាសមាហ។
១១. បរសមញ្ញា បយោគេ។
យា ច បន បរស្មិំ សក្កតគន្ថេ, បរេសំ វា វេយ្យាករណានំ សមញ្ញា ឃោសាឃោសលោបសវណ្ណសំយោគលិង្គាទិកា, តា បយោគេ សតិ ឯត្ថាបិ យុជ្ជន្តេ។
បរស្មិំ, បរេសំ វា សមញ្ញា បរសមញ្ញា, វេយ្យាករណេ, វេយ្យាករណមធីតានំ វា សមញ្ញាត្យត្ថោ។ បយុជ្ជនំ បយោគោ, វិនិយោគោ។
តត្ថ វគ្គានំ បឋមទុតិយា, សការោ ច អឃោសា។ វគ្គានំ តតិយចតុត្ថបញ្ចមា, យ រ លវ ហ ឡា ចាតិ ឯកវីសតិ ឃោសា នាម។
ឯត្ថ ច វគ្គានំ ទុតិយចតុត្ថា ធនិតាតិបិ វុច្ចន្តិ, ឥតរេ សិថិលាតិ។ វិនាសោ លោបោ។ រស្សស្សរា សកទីឃេហិ អញ្ញមញ្ញំ សវណ្ណា នាម, យេ សរូបាតិបិ វុច្ចន្តិ។ សរានន្តរិតានិ សំយោគោ។ ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតមត្ថវំ លិង្គំ។ វិភត្យន្តំ បទំ។ ឥច្ចេវមាទិ។
ឥតិ សញ្ញាវិធានំ។
សរសន្ធិវិធាន
អថ សរសន្ធិ វុច្ចតេ។
លោក អគ្គបុគ្គលោ, បញ្ញា ឥន្ទ្រិយំ, តីណិ ឥមានិ, នោ ហិ ឯតំ, ភិក្ខុនី ឱវាទោ, មាតុ ឧបដ្ឋានំ, សមេតុ អាយស្មា, អភិភូ អាយតនំ, ធនា មេ អត្ថិ, សព្ពេ ឯវ, តយោ អស្សុ ធម្មា, អសន្តោ ឯត្ថ ន ទិស្សន្តិ ឥតីធ សរាទិសញ្ញាយំ សព្ពសន្ធិករណដ្ឋានេ ព្យញ្ជនវិយោជនត្ថំ បរិភាសមាហ។
១២. បុព្ពមធោឋិតមស្សរំ សរេន វិយោជយេ។
សរេនាតិ និស្សក្កេ ករណវចនំ, សហយោគេ វា, សន្ធិតព្ពេ សរសហិតំ បុព្ពព្យញ្ជនំ អនតិក្កមន្តោ អធោឋិតមស្សរញ្ច កត្វា សរតោ វិយោជយេតិ សរតោ ព្យញ្ជនំ វិយោជេតព្ពំ។ ឯត្ថ ច អស្សរគ្គហណសាមត្ថិយេន ‘‘ព្យញ្ជន’’ន្តិ លទ្ធំ។
១៣. សរា សរេ លោបំ។
សរា ខោ សព្ពេបិ សរេ បរេ ឋិតេ លោបំ បប្បោន្តិ។ លោបោតិ អទស្សនំ អនុច្ចារណំ។ ឯត្ថ សរាតិ ការិយីនិទ្ទេសោ។ ពហុវចនំ បនេត្ថ ឯកេកស្មិំ សរេ បរេ ពហូនំ លោបញាបនត្ថំ។ សរេតិ និមិត្តនិទ្ទេសោ, និមិត្តសត្តមី ចាយំ, និមិត្តោបាទានសាមត្ថិយតោ វណ្ណកាលព្យវធានេ សន្ធិការិយំ ន ហោតិ។ លោបន្តិ ការិយនិទ្ទេសោ, ឥទំ បន សុត្តំ
‘‘អស្សរំ, អធោឋិត’’ន្តិ ច វត្តតេ, សិលិដ្ឋកថនេ បរិភាសមាហ។
១៤. នយេ បរំ យុត្តេ។
សររហិតំ ខោ ព្យញ្ជនំ អធោឋិតំ បរក្ខរំ នយេ យុត្តេ ឋានេតិ បរនយនំ កាតព្ពំ។ ឯត្ថ យុត្តគ្គហណំ និគ្គហីតនិសេធនត្ថំ, តេន ‘‘អក្កោច្ឆិ មំ អវធិ ម’’ន្តិអាទីសុ បរនយនសន្ទេហោ ន ហោតិ។
លោកគ្គបុគ្គលោ, បញ្ញិន្ទ្រិយំ, តីណិមានិ, នោហេតំ, ភិក្ខុនោវាទោ, មាតុបដ្ឋានំ, សមេតាយស្មា, អភិភាយតនំ, ធនា មត្ថិ, សព្ពេវ, តយស្សុ ធម្មា, អសន្តេត្ថ ន ទិស្សន្តិ។
យស្ស ឥទានិ, សញ្ញា ឥតិ, ឆាយា ឥវ, កថា ឯវ កា, ឥតិ អបិ, អស្សមណី អសិ, ចក្ខុ ឥន្ទ្រិយំ, អកតញ្ញូ អសិ, អាកាសេ ឥវ, តេ អបិ, វន្ទេ អហំ, សោ អហំ, ចត្តារោ ឥមេ, វសលោ ឥតិ, មោគ្គល្លានោ អាសិ ពីជកោ, បាតោ ឯវាតីធ បុព្ពលោបេ សម្បត្តេ ‘‘សរេ’’តិ អធិការោ, ឥធ បន ‘‘អត្ថវសា វិភត្តិវិបរិណាមោ’’តិ កត្វា ‘‘សរោ, សរម្ហា, លោប’’ន្តិ ច វត្តមានេ –
១៥. វា បរោ អសរូបា។
អសមានរូបម្ហា សរម្ហា បរោ សរោ លោបំ បប្បោតិ វា។ សមានំ រូបំ អស្សាតិ សរូបោ, ន សរូបោ អសរូបោ, អសវណ្ណោ អាឧបសគ្គោ វិយ វាសទ្ទោ ទ្វិធា វត្តតេ, កត្ថចិ វិកប្បេ, កត្ថចិ យថាវវត្ថិតរូបបរិគ្គហេ, ឥធ បន បច្ឆិមេ, តតោ និច្ចមនិច្ចមសន្តញ្ច វិធិមេត្ថ វាសទ្ទោ ទីបេតិ។ ‘‘នយេ បរំ យុត្តេ’’តិ បរំ នេតព្ពំ។
យស្សទានិ យស្ស ឥទានិ, សញ្ញាតិ សញ្ញា ឥតិ, ឆាយាវ ឆាយា ឥវ, កថាវ កា កថា ឯវ កា, ឥតីបិ ឥតិ អបិ, អស្សមណីសិ អស្សមណី អសិ។ ចក្ខុន្ទ្រិយ មិតិ និច្ចំ។ អកតញ្ញូសិ អកតញ្ញូ អសិ, អាកាសេវ អាកាសេ ឥវ, តេបិ តេ អបិ, វន្ទេហំ វន្ទេ អហំ, សោហំ សោ អហំ, ចត្តារោមេ ចត្តារោ ឥមេ, វសលោតិ វសលោ ឥតិ, មោគ្គល្លានោសិ ពីជកោ មោគ្គល្លានោ អាសិ ពីជកោ, បាតោវ បាតោ ឯវ។
ឥធ ន ភវតិ – បញ្ចិន្ទ្រិយានិ, សទ្ធិន្ទ្រិយំ, សត្តុត្តមោ, ឯកូនវីសតិ, យស្សេតេ, សុគតោវាទោ, ទិដ្ឋាសវោ, ទិដ្ឋោឃោ, ចក្ខាយតនំ, តំ កុតេត្ថ លព្ភា ឥច្ចាទិ។
ភវតិ ច វវត្ថិតវិភាសាយ។
អវណ្ណតោ សរោទានី-តីវេវាទិំ វិនា បរោ;
ន លុប្បតញ្ញតោ ទីឃោ, អាសេវាទិវិវជ្ជិតោ។
ពន្ធុស្ស ឥវ, ឧប ឥក្ខតិ, ឧប ឥតោ, អវ ឥច្ច, ជិន ឦរិតំ, ន ឧបេតិ, ចន្ទ ឧទយោ, យថា ឧទកេ ឥតីធ បុព្ពាវណ្ណស្សរានំ ឥវណ្ណគ្គហណញ្ច, ‘‘វមោទុទន្តាន’’ន្តិ ឥតោ ឧគ្គហណញ្ច សីហគតិយា ឥធានុវត្តេតព្ពំ។
១៦. ក្វចាសវណ្ណំ លុត្តេ។
ឥវណ្ណភូតោ, ឧការភូតោ ច បរោ សរោ អសរូបេ បុព្ពស្សរេ លុត្តេ ក្វចិ អសវណ្ណំ បប្បោតិ។ នត្ថិ សវណ្ណា ឯតេសន្តិ អសវណ្ណា, ឯការោការា, តត្ថ ឋានាសន្នវសេន ឥវណ្ណុការានមេការោការា ហោន្តិ។
ពន្ធុស្សេវ, ឧបេក្ខតិ, ឧបេតោ, អវេច្ច, ជិនេរិតំ, នោបេតិ, ចន្ទោទយោ, យថោទកេ។ ក្វចីតិ កិំ? តត្រិមេ, យស្សិន្ទ្រិយានិ, មហិទ្ធិកោ, សព្ពីតិយោ, តេនុបសង្កមិ, លោកុត្តរោ។ លុត្តេតិ កិំ? ឆ ឥមេ ធម្មា, យថា ឥទំ, កុសលស្ស ឧបសម្បទា។ អសរូបេតិ កិំ? ចត្តារិមានិ, មាតុបដ្ឋានំ។
ឯត្ថ ច សតិបិ ហេដ្ឋា វាគ្គហណេ ក្វចិករណតោ អវណ្ណេ ឯវ លុត្តេ ឥធ វុត្តវិធិ ហោតីតិ ទដ្ឋព្ពំ។ តតោ ឥធ ន ភវតិ – ទិដ្ឋុបាទានំ, បញ្ចហុបាលិ, មុទិន្ទ្រិយំ, យោ មិស្សរោតិ។
តត្រ អយំ, ពុទ្ធ អនុស្សតិ, ស អត្ថិកា, បញ្ញវា អស្ស, តទា អហំ, យានិ ឥធ ភូតានិ, គច្ឆាមិ ឥតិ, អតិ ឥតោ, កិកី ឥវ, ពហុ ឧបការំ, មធុ ឧទកំ, សុ ឧបធារិតំ, យោបិ អយំ
‘‘ក្វចី’’តិ អធិការោ, ‘‘បរោ, លុត្តេ’’តិ ច វត្តតេ។
១៧. ទីឃំ។
សរោ ខោ បរោ បុព្ពស្សរេ លុត្តេ ក្វចិ ទីឃភាវំ បប្បោតីតិ ឋានាសន្នវសេន រស្សស្សរានំ សវណ្ណទីឃោ។
តត្រាយំ, ពុទ្ធានុស្សតិ, សាត្ថិកា, បញ្ញវាស្ស, តទាហំ, យានីធ ភូតានិ, គច្ឆាមីតិ, អតីតោ, កិកីវ, ពហូបការំ, មធូទកំ, សូបធារិតំ, យោបាយំ, ឥទានាហំ, សចាយំ, អប្បស្សុតាយំ, ឥតរីតរេន, សទ្ធីធ វិត្តំ, កម្មូបនិស្សយោ, តថូបមំ, រត្តូបរតោ, វូបសមោ។
ក្វចីតិ កិំ? អចិរំ វត’យំ កាយោ, កិម្បិមាយ, តីណិមានិ, បញ្ចសុបាទានក្ខន្ធេសុ, តស្សត្ថោ, បញ្ចង្គិកោ, មុនិន្ទោ, សតិន្ទ្រិយំ, លហុដ្ឋានំ, គច្ឆាមហំ, តត្រិទំ, បញ្ចហុបាលិ, នត្ថញ្ញំ។ លុត្តេតិ កិំ? យថា អយំ, និមិ ឥវ រាជា, កិកី ឥវ, សុ ឧបធារិតំ។
លោកស្ស
‘‘លុត្តេ, ទីឃ’’ន្តិ ច វត្តតេ។
១៨. បុព្ពោ ច។
បុព្ពោ សរោ បរស្សរេ លុត្តេ ក្វចិទីឃំ បប្បោតិ។ ចគ្គហណំ លុត្តទីឃគ្គហណានុកឌ្ឍនត្ថំ, តំ ‘‘ចានុកឌ្ឍិតមុត្តរត្រ នានុវត្តតេ’’តិ ញាបនត្ថំ។
លោកស្សាតិ, ទេវាតិ, វីតិបតន្តិ, វីតិនាមេន្តិ, សង្ឃាដីបិ, ជីវិតហេតូបិ, វិជ្ជូវ, កិំសូធ វិត្តំ, សាធូតិ។
ក្វចីតិ កិំ? យស្សទានិ, ឥតិស្ស, ឥទានិបិ, តេសុបិ, ចក្ខុន្ទ្រិយំ, កិន្នុមាវ។
អធិគតោ ខោ មេ អយំ ធម្មោ, បុត្តោ តេ អហំ, តេ អស្ស បហីនា, បព្ពតេ អហំ, យេ អស្ស ឥតីធ បុព្ពលោបេ សម្បត្តេ –
១៩. យមេទន្តស្សាទេសោ។
ឯការស្ស បទន្តភូតស្ស ឋានេ សរេ បរេ ក្វចិ យការាទេសោ ហោតិ។ អការេមេតេយេសទ្ទាទិស្សេវាយំ វិធិ, យន្តិ យំ រូបំ, ឯ ឯវ អន្តោ ឯទន្តោ, អាទេសិដ្ឋានេ អាទិស្សតីតិ អាទេសោ។ ‘‘ព្យញ្ជនេ’’តិ អធិកិច្ច ‘‘ទីឃ’’ន្តិ ទីឃោ។
អធិគតោ
ក្វចីតិ កិំ? តេ នាគតា, បុត្តា មត្ថិ។ អន្តគ្គហណំ កិំ? ធម្មចក្កំ បវត្តេន្តោ, ទមេន្តោ ចិត្តំ។
យាវតកោ អស្ស កាយោ, តាវតកោ អស្ស ព្យាមោ, កោ អត្ថោ, អថ ខោ អស្ស, អហំ ខោ អជ្ជ, យោ អយំ, សោ អស្ស, សោ ឯវ, យតោ អធិករណំ, អនុ អទ្ធមាសំ, អនុ ឯតិ, សុ អាគតំ, សុ អាការោ, ទុ អាការោ, ចក្ខុ អាបាថំ, ពហុ អាពាធោ, បាតុ អកាសិ, ន តុ ឯវាតីធ –
២០. វមោទុទន្តានំ។
ឱការុការានំ អន្តភូតានំ សរេ បរេ ក្វចិ វការាទេសោ ហោតិ។ ក ខ យ តសទ្ទាទិឱការស្សេទំ គហណំ។
យាវតក្វស្ស កាយោ, តាវតក្វស្ស ព្យាមោ, ក្វត្ថោ, អថ ខ្វស្ស, អហំ ខ្វជ្ជ, យ្វាយំ, ស្វស្ស, ស្វេវ, យត្វាធិករណំ, អន្វទ្ធមាសំ, អន្វេភិ, ស្វាគតំ, ស្វាការោ, ទ្វាការោ, ចក្ខ្វាបាថំ, ពហ្វាពាធោ, បាត្វាកាសិ, ន ត្វេវ។
ក្វចីតិ កិំ? កោ អត្ថោ, អថ ខោ អញ្ញតរា, យោហំ, សោហំ, ចត្តារោមេ, សាគតំ, សាធាវុសោ, ហោតូតិ។ អន្តគ្គហណំ កិំ? សវនីយំ, វិរវន្តិ។
បដិសន្ថារវុត្តិ
២១. ឥវណ្ណោ យំ នវា។
បុព្ពោ ឥវណ្ណោ អសរូបេ សរេ បរេ យការំ បប្បោតិ នវា។ ឥ ឯវ វណ្ណោ ឥវណ្ណោ, នវាសទ្ទោ ក្វចិសទ្ទបរិយាយោ។
បដិសន្ថារវុត្យស្ស, សព្ពា វិត្យានុភុយ្យតេ, ព្យញ្ជនំ, ព្យាកតោ, នទ្យាសន្នោ។
នវាតិ កិំ? បញ្ចហង្គេហិ, តានិ អត្តនិ, គច្ឆាមហំ, មុត្តចាគី អនុទ្ធតោ។ អសរូបេតិ កិំ? ឥតិហិទំ, អគ្គីវ, អត្ថីតិ។
អតិ អន្តំ, អតិ ឱទាតា, បតិ អយោ, បតិ អាហរតិ, បតិ ឯតិ, ឥតិ អស្ស, ឥតិ ឯតំ, ឥតិអាទិ ឥតីធ ‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តិ យការាទេសេ សម្បត្តេ –
២២. សព្ពោ ចន្តិ។
អតិបតិឥតីនំ តិសទ្ទស្សេទំ គហណំ។
សព្ពោ តិឥច្ចេសោ សទ្ទោ សរេ បរេ ក្វចិ ចការំ បប្បោតិ។ តីតិ និទ្ទេសតោ អកតយការស្សេវាយំ វិធិ, ឥតរថា ក្វចិគ្គហណស្ស ច ‘‘អតិស្ស ចន្តស្សា’’តិសុត្តស្ស ច និរត្ថកតា សិយា។ ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ទ្វិត្តំ។
អច្ចន្តំ
ក្វចីតិ កិំ? ឥតិស្ស, ឥតិ អាកង្ខមានេន។
‘‘តេ ន វាឥវណ្ណេ’’តិ ឥតោ ‘‘ន ឥវណ្ណេ’’តិ ច វត្តតេ។
២៣. អតិស្ស ចន្តស្ស។
អតិឥច្ចេតស្ស អន្តភូតស្ស តិសទ្ទស្ស ឥវណ្ណេ បរេ ‘‘សព្ពោ ចំ តី’’តិ វុត្តរូបំ ន ហោតិ។ អតិស្សាតិ អតិឧបសគ្គានុករណមេតំ។ តេនេវេត្ថ វិភត្តិលោបាភាវោ។ ឯត្ថ ច អន្តសទ្ទោ សទ្ទវិធិនិសេធប្បករណតោ អតិសទ្ទន្តភូតំ តិសទ្ទមេវ វទតិ, ន ឥវណ្ណន្តិ ទដ្ឋព្ពំ, ឥតរថា ឥទំ សុត្តមេវ និរត្ថកំ សិយា។
‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តីធ, អសរូបាធិការតោ;
ឥវណ្ណស្ស សរូបស្មិំ, យាទេសោ ច ន សម្ភវេ។
ចការោ អនុត្តសមុច្ចយត្ថោ, តេន ឥតិបតីនមន្តស្ស ច ន ហោតិ។ អតិ ឥសិគណោ អតីសិគណោ, ឯវំ អតីតោ, អតីរិតំ, ឥតីតិ, ឥតីទំ, បតីតោ។
អភិ អក្ខានំ, អភិ ឧគ្គតោ, អភិ ឱកាសោ ឥតីធ យការេ សម្បត្តេ –
‘‘សរេ’’តិ វត្តតេ។
២៤. អព្ភោ អភិ។
អភិឥច្ចេតស្ស សព្ពស្ស សរេ បរេ អព្ភាទេសោ ហោតិ។
‘‘អភី’’តិ បឋមន្តស្ស, វុត្តិយំ ឆដ្ឋិយោជនំ;
អាទេសាបេក្ខតោ វុត្តំ, ‘‘អំមោ’’តិអាទិកេ វិយ។
បុព្ពស្សរលោបោ
អធិ អគមា, អធិ ឧបគតោ, អធិ ឱគាហេត្វា ឥតីធ
២៥. អជ្ឈោ អធិ។
អធិឥច្ចេតស្ស សព្ពស្ស សរេ បរេ អជ្ឈាទេសោ ហោតិ។ អជ្ឈគមា, អជ្ឈុបគតោ, អជ្ឈោគាហេត្វា។
អភិ ឥច្ឆិតំ, អធិ ឦរិតំ ឥតីធ
‘‘អព្ភោ អភិ, អជ្ឈោ អធី’’តិ ច វត្តតេ។
២៦. តេ ន វា ឥវណ្ណេ។
តេ ច ខោ អភិអធិឥច្ចេតេ ឧបសគ្គា ឥវណ្ណេ បរេ អព្ភោ អជ្ឈោឥតិ វុត្តរូបា ន ហោន្តិ វា។ សរលោបបរនយនានិ។ អភិច្ឆិតំ, អធីរិតំ។ វាតិ កិំ? អព្ភីរិតំ, អជ្ឈិណមុត្តោ, អជ្ឈិដ្ឋោ។
ឯកមិធ អហន្តីធ
២៧. ទោ ធស្ស ច។
ធឥច្ចេតស្ស សរេ បរេ ក្វចិ ទការោ ហោតិ។ ឯកសទ្ទតោ បរស្ស ឥធស្ស ធការស្សេវាយំ, សរលោបទីឃា។ ឯកមិទាហំ។ ក្វចីតិ កិំ? ឥធេវ។
ចសទ្ទេន ក្វចិ សាធុស្ស ធស្ស ហការោ, យថា – សាហុ ទស្សនំ។
យថា ឯវ តថា ឯវាតីធ
‘‘នវា’’តិ វត្តតេ, ‘‘សរម្ហា’’តិ ច។
២៨. ឯវាទិស្ស រិ បុព្ពោ ច រស្សោ។
យថាតថាទ្វយបរស្សេទំ គហណំ។ ទីឃសរម្ហា បរស្ស ឯវសទ្ទាទិភូតស្ស ឯការស្ស រិការោ ហោតិ, បុព្ពោ ច សរោ រស្សោ ហោតិ នវា។ យថរិវ, តថរិវ។ នវាតិ កិំ? យថេវ, តថេវ។
តិ អន្តំ,តិ អទ្ធំ, អគ្គិ អគារេ, សត្តមី អត្ថេ, បញ្ចមី អន្តំ, ទុ អង្គិកំ, ភិក្ខុ អាសនេ, បុថុ អាសនេ, សយម្ភូ អាសនេ ឥតីធ យវាទេសេសុ សម្បត្តេសុ –
‘‘សញ្ញា’’តិ វត្តតេ។
២៩. ឥវណ្ណុវណ្ណា ឈលា។
ឥវណ្ណឧវណ្ណឥច្ចេតេ យថាក្កមំ ឈលសញ្ញា ហោន្តិ។ វណ្ណគ្គហណំ សវណ្ណគ្គហណត្ថំ។
ឈលសញ្ញា បសញ្ញាវ, ន លិង្គន្តំវ និស្សិតា;
អាខ្យាតេ លិង្គមជ្ឈេ ច, ទ្វិលិង្គន្តេ ច ទស្សនា។
៣០. ឈលានមិយុវា សរេ វា។
ឈលឥច្ចេតេសំ ឥយឧវឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ វា សរេ បរេ, សរលោបោ។
តិយន្តំ, តិយទ្ធំ, អគ្គិយាគារេ, សត្តមិយត្ថេ, បញ្ចមិយន្តំ, ទុវង្គិកំ, ភិក្ខុវាសនេ, បុថុវាសនេ, សយម្ភុវាសនេ។ វាតិ កិំ? អគ្យាគារេ, សត្តមីអត្ថេ, ភិក្ខុអាសនេ និសីទតិ។
គោ អជិនំ, គោ ឯឡកំ ឥតីធ
‘‘គោ, អវោ, សមាសេ’’តិ ច វត្តតេ។
៣១. ឱ សរេ ច។
គោឥច្ចេតស្ស ឱការស្ស សរេ បរេ អវាទេសោ ហោតិ សមាសេ។ គវាជិនំ, គវេឡកំ។ ចសទ្ទគ្គហណេន ឧវណ្ណស្ស ឧវអវាទេសា។ យថា – ភុវិ, បសវោ។
បុថ ឯវាតីធ
៣២. គោ សរេ បុថស្សាគមោ ក្វចិ។
បុថឥច្ចេតស្ស និបាតស្ស អន្តេ ក្វចិ គការាគមោ ហោតិ សរេ បរេ។ អាគច្ឆតីតិ អាគមោ, អសន្តុប្បត្តិ អាគមោ។ ឯត្ថ ច ‘‘សរេ’’តិ និមិត្តាសន្នវសេន បុថស្ស អន្តេតិ លព្ភតិ។ បុថគេវ, បុថ ឯវ។
បា ឯវាតីធ
‘‘សរេ, គោ, អាគមោ, ក្វចី’’តិ ច វត្តតេ។
៣៣. បាស្ស ចន្តោ រស្សោ។
បាឥច្ចេតស្ស អន្តេ សរេ បរេ ក្វចិ គការាគមោ ហោតិ, បាស្ស អន្តោ ច សរោ រស្សោ ហោតិ។ បគេវ វុត្យស្ស, បា ឯវ។
‘‘វា, សរេ’’តិ ច វត្តតេ។
៣៤. យវ ម ទ ន ត រ លា ចាគមា។
សរេ បរេ យការាទយោ អដ្ឋ អាគមា ហោន្តិ វា។ ចសទ្ទេន គការាគមោ ច, វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ។
តត្ថ យការាគមោ យថាទិភោ ឥការេការាទីសុ។ យថា ឥទំ យថយិទំ, ព្យញ្ជនេតិ អធិកិច្ច ‘‘រស្ស’’ន្តិ រស្សត្តំ, យថា ឥទំ វា, យថា ឯវ, យថាយេវ, យថេវ, ឯវំ មាយិទំ, មាយេវំ, តំយិទំ, តំយេវ, នយិទំ, នយិមស្ស, នយិមានិ, នវយិមេ ធម្មា, ពុទ្ធានំយេវ, សន្តិយេវ, ពោធិយាយេវ, សតិយេវ, បថវីយេវ, ធាតុយេវ, តេសុយេវ, សោយេវ, បាដិយេក្កំ។
តថា សរេ វិបរិយាទិតោ ច។ វិ អញ្ជនា វិយញ្ជនា, ព្យញ្ជនា វា, ឯវំ វិយាកាសិ, ព្យាកាសិ។ បរិអន្តំ បរិយន្តំ, ឯវំ បរិយាទានំ, បរិយុដ្ឋានំ, បរិយេសតិ, បរិយោសានមិតិ និច្ចំ។ និ អាយោគោ និយាយោគោ។ ឥធ ន ភវតិ, បរិក្ខតោ, ឧបបរិក្ខតិ។
វការោ តិសទ្ទាទិតោ អវណ្ណុការេសុ។ តិ អង្គុលំ តិវង្គុលំ, ឯវំ តិវង្គិកំ, ភូវាទយោ, មិគី ភន្តា វុទិក្ខតិ, បវុច្ចតិ, បាគុញ្ញវុជុតា។
មការោ លហុប្បភុតិតោ សរេ ឆន្ទានុរក្ខណាទិម្ហិ។ លហុ ឯស្សតិ លហុមេស្សតិ, ឯវំ គរុមេស្សតិ, ឥធមាហុ, កេន តេ ឥធ មិជ្ឈតិ, ភទ្រោ កសាមិវ, អាកាសេ មភិបូជយិ, ឯកមេកស្ស, យេន មិធេកច្ចេ, អាសតិមេវ។
ទការោ ឧឧបសគ្គ សកិ កេនចិ កិញ្ចិ កិស្មិញ្ចិ កោចិ សម្មា យាវ តាវ បុន យ តេ’តត្តសាទីហិ។ ឧឧបសគ្គតោ និច្ចំ, ឧ អគ្គោ ឧទគ្គោ, ឯវំ ឧទយោ, ឧទបាទិ, ឧទាហដំ, ឧទិតោ, ឧទីរិតំ, ឧទេតិ។
និបាតតោ ច, សកិ ឯវ សកិទេវ, ឯវំ សកទាគាមិ, មហាវុត្តិសុត្តេន ឥការស្ស អការោ។ តថា កេនចិទេវ, កិញ្ចិទេវ, កិស្មិញ្ចិទេវ, កោចិទេវ, សម្មា អត្ថោ សម្មទត្ថោ, រស្សត្តំ។ ឯវំ សម្មទក្ខាតោ, សម្មទញ្ញា វិមុត្តានំ, សម្មទេវ, យាវទត្ថំ, យាវទេវ, តាវទេវ, បុនទេវ។
នាមតោ, យទត្ថំ, តទត្ថំ, យទន្តរា, តទន្តរា, តទង្គវិមុត្តិ, ឯតទត្ថំ, អត្តទត្ថំ, សទត្ថបសុតោ សិយា។ យតេតត្តសេហិ សមាសេយេវ។
អាទិសទ្ទេន អញ្ញទត្ថំ, មនសាទញ្ញា វិមុត្តានំ, ពហុទេវ រត្តិំ, អហុទេវ ភយំ។
វាតិ កិំ? កេនចិ អត្ថកាមេន, សម្មា អញ្ញាយ, យាវាហំ, តាវាហំ, បុនាបរំ, អត្តត្ថំ។
នការោ អាយតាទិម្ហិ។ ឥតោ អាយតិ ឥតោ នាយតិ, ចិរំ នាយតិ។
តការោ យស្មា តស្មា អជ្ជាទិតោ ឥហគ្គាទិម្ហិ។ យស្មាតិហ, តស្មាតិហ, អជ្ជតគ្គេ។
រការោ
ចតុសទ្ទាទិតោ, ចតុរង្គិកំ, ចតុរារក្ខា, ចតុរិទ្ធិបាទបដិលាភោ, ចតុរោឃនិត្ថរណត្ថំ។ ភត្តុរត្ថេ, វុត្តិរេសា, បថវីធាតុរេវេសា។
តថា សរតោ ឥវេវេសុ ឆន្ទានុរក្ខណេ។ នក្ខត្តរាជារិវ តារកានំ, វិជ្ជុរិវព្ភកូដេ, អារគ្គេរិវ សាសបោ, សាសបោរិវ អារគ្គេ, ឧសភោរិវ, សព្ភិរេវ សមាសេថ។
វាតិ កិំ? ទ្វាធិដ្ឋិតំ, បាត្វាកាសិ, បុនបិ។
លការោ ឆសង្ខ្យាហិ។ លឡានមវិសេសោ។ ឆ អភិញ្ញា ឆឡភិញ្ញា, ឆឡង្គំ, ឆឡាសីតិ, ឆឡំសា, សឡាយតនំ។
វាតិ កិំ? ឆ អភិញ្ញា។
ឥតិ សរសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ។
ឥត្ថិលិង្គ
អថ
អការន្តោ ឥត្ថិលិង្គសទ្ទោ អប្បសិទ្ធោ។
អាការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ កញ្ញាសទ្ទោ។ ‘‘កញ្ញ’’ឥតិ ឋិតេ –
១៧៦. ឥត្ថិយមតោ អាប្បច្ចយោ។
ឥត្ថិយំ វត្តមានា អការន្តតោ លិង្គម្ហា បរោ អាប្បច្ចយោ ហោតិ។
បកត្យត្ថជោតកា ឥត្ថិ-ប្បច្ចយា ស្យាទយោ វិយ;
ណាទយោ បច្ចយត្ថស្ស, សកត្ថស្សាបិ វាចកា។
‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា បុព្ពស្សរេ លុត្តេ, បរនយនេ ច កតេ ‘‘ធាតុប្បច្ចយវិភត្តិវជ្ជិតមត្ថវំ លិង្គ’’ន្តិ វុត្តត្តាវ បច្ចយន្តស្សាបិ អលិង្គត្តា វិភត្តុប្បត្តិយមសម្បត្តាយំ ‘‘តទ្ធិតសមាសកិតកា នាមំ វា’តវេតុនាទីសុ ចា’’តិ ឯត្ថ វគ្គហណេន ឥត្ថិប្បច្ចយន្តស្សាបិ នាមព្យបទេសោ។ បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘សេសតោ លោបំ គសិបី’’តិ សិលោបោ។ សា កញ្ញា។
ពហុវចនេ ‘‘អាលបនេ សិ គសញ្ញោ’’តិ ឥតោ ‘‘សញ្ញោ’’, ‘‘តេ ឥត្ថិខ្យា បោ’’តិ ឥតោ ‘‘ឥត្ថិខ្យា’’តិ ច វត្តតេ។
១៧៧. អា ឃោ។
លិង្គស្សន្តោ អាការោ យទា ឥត្ថិខ្យោ, តទា ឃសញ្ញោ ហោតីតិ ឃសញ្ញាយំ ‘‘ឃបតោ ច យោនំ លោបោ’’តិ យោលោបោ។ តា កញ្ញា កញ្ញាយោ។
អាលបនេ ‘‘សខតោ គស្សេ វា’’តិ ឥតោ ‘‘គស្សា’’តិ វត្តតេ។
១៧៨. ឃតេ ច។
ឃតោ បរស្ស គស្ស ឯការោ ហោតិ, សរលោបាទិ។ ភោតិ កញ្ញេ, ភោតិយោ កញ្ញា កញ្ញាយោ។
អំម្ហិ សរលោបបកតិភាវា កញ្ញំ, កញ្ញា កញ្ញាយោ។
តតិយាទីសុ ‘‘អាយ ចតុត្ថេកវចនស្ស តូ’’តិ ឥតោ ‘‘អាយោ, ឯកវចនាន’’ន្តិ ច វត្តតេ។
១៧៩. ឃតោ នាទីនំ។
ឃសញ្ញតោ លិង្គស្សាការា បរេសំ នាទីនំ ស្មិំបរិយន្តានំ ឯកវចនានំ វិភត្តិគណានំ អាយាទេសោ ហោតិ។ សរលោបបរនយនានិ។ កញ្ញាយ, កញ្ញាហិ កញ្ញាភិ, កញ្ញាយ, កញ្ញានំ, កញ្ញាយ, កញ្ញាហិ កញ្ញាភិ, កញ្ញាយ, កញ្ញានំ។
ស្មិំម្ហិ –
១៨០. ឃបតោ ស្មិំ យំ វា។
ឃបតោ បរស្ស ស្មិំវចនស្ស យំ ហោតិ វា, អញ្ញត្ថាយាទេសោ។ កញ្ញាយំ កញ្ញាយ, កញ្ញាសុ។
ឯវមញ្ញេបិ –
សទ្ធា មេធា បញ្ញា វិជ្ជា, ចិន្តា មន្តា វីណា តណ្ហា;
ឥច្ឆា មុច្ឆា ឯជា មាយា, មេត្តា មត្តា សិក្ខា ភិក្ខា។
ជង្ឃា
ឆាយា អាសា គង្គា នាវា;
គាថា សេនា លេខា សាលា,
មាលា វេលា បូជា ខិឌ្ឌា។
បិបាសា វេទនា សញ្ញា, ចេតនា តសិណា បជា;
ទេវតា វដ្ដកា គោធា, ពលាកា បរិសា សភា។
ឩកាសេផាលិកា លង្កា, សលាកា វាលិកា សិខា;
វិសាខា វិសិខា សាខា, វចា វញ្ឈា ជដា ឃដា។
ជេដ្ឋា សោណ្ឌា វិតណ្ឌា ច, ករុណា វនិតា លតា;
កថា និទ្ទា សុធា រាធា, វាសនា សិំសបា បបា។
បភា សីមា ខមា ជាយា,
ខត្តិយា សក្ខរា សុរា;
ទោលា តុលា សិលា លីលា,
លាលេ’លា មេខលា កលា។
វឡវា’លម្ពុសា មូសា, មញ្ជូសា សុលសា ទិសា;
នាសា ជុណ្ហា គុហា ឦហា, លសិកា វសុធាទយោ។
អម្មាទីនំ អាលបនេវ រូបភេទោ។ អម្មា, អម្មា អម្មាយោ។
គស្ស ‘‘ឃតេ ចា’’តិ ឯការេ សម្បត្តេ –
១៨១. ន អម្មាទិតោ។
អម្មា អន្នាឥច្ចេវមាទិតោ បរស្ស គស្ស អាលបនេកវចនស្ស ន ឯការត្តំ ហោតិ។ ‘‘អាការោ វា’’តិ រស្សត្តំ។
ភោតិ អម្ម ភោតិ អម្មា, ភោតិយោ អម្មា អម្មាយោ។ ឯវំ អន្នា, អន្នា អន្នាយោ, ភោតិ អន្ន ភោតិ អន្នា, ភោតិយោ អន្នា អន្នាយោ។ អម្ពា
អាការន្តំ។
ឥការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ រត្តិសទ្ទោ;
តថេវ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ, រត្តិ។
ពហុវចនេ ‘‘សញ្ញា, ឥវណ្ណុវណ្ណា’’តិ ច វត្តតេ។
១៨២. តេ ឥត្ថិខ្យា បោ។
ឥត្ថិយា អាខ្យា សញ្ញា ឥត្ថិខ្យា, លិង្គស្សន្តា តេ ឥវណ្ណុវណ្ណា យទា ឥត្ថិខ្យា, តទា បសញ្ញា ហោន្តីតិ បសញ្ញាយំ ‘‘ឃបតោ ចា’’តិអាទិនា យោលោបោ, ‘‘យោសុ កត’’ឥច្ចាទិនា ទីឃោ។ រត្តី រត្តិយោ រត្យោ វា, ហេ រត្តិ, ហេ រត្តី ហេ រត្តិយោ។
‘‘អំមោ’’តិអាទិនា និគ្គហីតំ, រត្តិំ, រត្តី រត្តិយោ;
តតិយាទីសុ ‘‘ឯកវចនានំ, នាទីន’’ន្តិ ច វត្តតេ។
១៨៣. បតោ យា។
បសញ្ញតោ ឥវណ្ណុវណ្ណេហិ បរេសំ នាទីនមេកវចនានំ វិភត្តិគណានំ យាអាទេសោ ហោតិ។ រត្តិយា, រត្តីហិ រត្តីភិ រត្តិហិ រត្តិភិ, រត្តិយា, រត្តីនំ រត្តិនំ។
បញ្ចមិយំ –
១៨៤. អមា បតោ ស្មិំស្មានំ វា។
បឥច្ចេតស្មា បរេសំ ស្មិំ ស្មាឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ អំ អាអាទេសា ហោន្តិ វា។ វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ ឧវណ្ណន្តតោ ន ហោន្តិ, ឥវណ្ណន្តតោបិ យថាបយោគំ។
‘‘សរេ, យការោ’’តិ ច វត្តតេ, សីហមណ្ឌូកគតីហិ យោវចនេកវចនគ្គហណញ្ច។
១៨៥. បសញ្ញស្ស ច។
បសញ្ញស្ស ឥវណ្ណស្ស យោវចនេកវចនវិភត្តីនមាទេសេ សរេ បរេ យការោ ហោតិ។ ឯត្ថ ច យការស្សេវាធិការតោ បសញ្ញគ្គហណេន ឥវណ្ណោវ គយ្ហតិ, ចគ្គហណំ ‘‘រត្តោ’’តិអាទីសុ និវត្តនត្ថំ។ រត្យា រត្តិយា, រត្តីហិ រត្តីភិ រត្តិហិ រត្តិភិ, រត្តិយា, រត្តីនំ រត្តិនំ។ ស្មិំវចនេ អមាទេសយការាទេសា, រត្យំ។ ‘‘ឃបតោ ស្មិំ យំ វា’’តិ យំអាទេសោ, រត្តិយំ។
អញ្ញត្ថ ‘‘អំ, ស្មិំ, វា’’តិ ច វត្តតេ។
១៨៦. អាទិតោ ឱ ច។
អាទិឥច្ចេតស្មា ស្មិំវចនស្ស អំ ឱអាទេសា ហោន្តិ វា។ ចសទ្ទេន អញ្ញស្មាបិ អា អំ ឱអាទេសា។ រត្យា រត្តិំ រត្តោ រត្តិយា, រត្តីសុ រត្តិសុ។
ឯវមញ្ញានិបិ –
បត្តិ យុត្តិ វុត្តិ កិត្តិ, មុត្តិ តិត្តិ ខន្តិ កន្តិ;
សន្តិ តន្តិ សិទ្ធិ សុទ្ធិ, ឥទ្ធិ វុទ្ធិ ពុទ្ធិ ពោធិ។
ភូមិ ជាតិ បីតិ សូតិ, នន្ទិ សន្ធិ សាណិ កោដិ;
ទិដ្ឋិ វុឌ្ឍិ តុដ្ឋិ យដ្ឋិ, បាឡិ អាឡិ នាឡិ កេឡិ;
សតិ មតិ គតិ ចុតិ, ធិតិ យុវតិ វិកតិ។
រតិ រុចិ រស្មិ អសនិ វសនិ ឱសធិ អង្គុលិ ធូលិ ទុន្ទុភិ ទោណិ អដវិ ឆវិ អាទីនិ ឥការន្តនាមានិ។
ឥការន្តំ។
ឦការន្តោ ឥត្ថីសទ្ទោ;
‘‘ឥត្ថ’’ឥតីធ ‘‘ឥត្ថិយំ, បច្ចយោ’’តិ ច វត្តតេ។
១៨៧. នទាទិតោ វា ឦ។
នទាទិតោ វា អនទាទិតោ វា ឥត្ថិយំ វត្តមានា លិង្គម្ហា ឦប្បច្ចយោ ហោតិ។ វាគ្គហណមនទាទិសម្បិណ្ឌនត្ថំ, តេន បុថុគវាទិតោ ច ឦ។
សរលោបេ ‘‘ក្វចាសវណ្ណំ លុត្តេ’’តិ អសវណ្ណេ សម្បត្តេ បកតិភាវោ នាមព្យបទេសោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ។ ឥត្ថី, ឥត្ថី ‘‘អឃោ រស្ស’’ន្តិអាទិនា រស្សត្តំ, ឥត្ថិយោ។ សម្ពោធនេ ‘‘ឈលបា រស្ស’’ន្តិ រស្សត្តំ។ ភោតិ ឥត្ថិ, ភោតិយោ ឥត្ថី ឥត្ថិយោ។
ទុតិយេកវចនេ ‘‘ឃបតោ ស្មិំ យំ វា’’តិ ឥតោ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ។
១៨៨. អំ យមីតោ បសញ្ញតោ។
បសញ្ញតោ ឦការតោ បរស្ស អំវចនស្ស យំ ហោតិ វា។ ឥត្ថិយំ ឥត្ថិំ, ឥត្ថី ឥត្ថិយោ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីហិ ឥត្ថីភិ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីនំ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីហិ ឥត្ថីភិ, ឥត្ថិយា, ឥត្ថីនំ, ឥត្ថិយំ ឥត្ថិយា, ឥត្ថីសុ។
ឯវំ នទី, នទី។ យោលោបាភាវេ ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ ឯត្ថ តុសទ្ទេន យោនមោការោ ច, ‘‘បសញ្ញស្ស ចា’’តិ ឦការស្ស យការោ, ‘‘យវតំ តលន’’ឥច្ចាទិនា ទ្យស្ស ជការោ, ទ្វិត្តំ។ នជ្ជោ សន្ទន្តិ, នទិយោ។
ឯត្ថ នជ្ជោអាទីនំ វុត្តិយំ អានត្តគ្គហណាទិនា និប្ផាទនំ អត្រជ សុគតាទីនំ វិយ និប្ផាទនូបាយន្តរទស្សនត្ថន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
ហេ នទិ, ហេ នទី ហេ នជ្ជោ ហេ នទិយោ, នទិយំ នទិំ, នទី នជ្ជោ នទិយោ។
អមាទិសុត្តេ អា បតោតិ យោគវិភាគេន ក្វចិ នាសានញ្ចាត្តំ, តេន ន ជច្ចា វសលោ ហោតិ, បថព្យា ឯករជ្ជេនាតិ អាទិ ច សិជ្ឈតិ, បុរេ វិយ យការជការាទេសទ្វិត្តានិ។
នជ្ជា កតំ នទិយា, នទីហិ នទីភិ, នជ្ជា នទិយា, នទីនំ, នជ្ជា នទិយា, នទីហិ នទីភិ, នជ្ជា នទិយា, នទីនំ, នជ្ជំ នទិយំ នទិយា, នទីសុ។
អញ្ញេបិ –
មហី វេតរណី វាបី, បាដលី កទលី ឃដី;
នារី កុមារី តរុណី, វារុណី ព្រាហ្មណី សខី។
គន្ធព្ពី កិន្នរី នាគី, ទេវី យក្ខី អជី មិគី;
វានរី សូករី សីហី, ហំសី កាកី ច កុក្កុដី –
ឥច្ចាទយោ ឥត្ថីសទ្ទសមា។
តថេវ មាតុលសទ្ទតោ ឦប្បច្ចយេ កតេ –
១៨៩. មាតុលាទីនមានត្តមីការេ។
មាតុល អយ្យកវរុណឥច្ចេវមាទីនមន្តោ អានត្តមាបជ្ជតេ ឦការេ បច្ចយេ បរេ, អន្តាបេក្ខាយំ ឆដ្ឋី, សរលោបាទិ។ មាតុលានី, ឯវំ អយ្យកានី, វរុណានី, សេសំ ឥត្ថីសទ្ទសមំ។
អនទាទីសុ បុថុសទ្ទតោ ឦប្បច្ចយោ។ ‘‘ឱ សរេ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន ឧការស្ស អវាទេសោ។ បុថវី, បុថវិយោ។ សស្មា ស្មិំសុ បុថព្យា បុថវិយា, បុថព្យា បុថវិយា, បុថព្យំ បុថវិយំ បុថវិយា ឥច្ចាទិ។
គោសទ្ទតោ ‘‘នទាទិតោ វា ឦ’’តិ ឦប្បច្ចយោ។ មហាវុត្តិនា វា ‘‘គាវ សេ’’តិ ឯត្ថ គាវឥតិ យោគវិភាគេន វា ឱការស្ស អាវាទេសោ។ គាវី, គាវី គាវិយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថីសទ្ទសមំ។
‘‘មានវ’’ឥតីធ ‘‘ឥត្ថិយំ, វា, ឦ’’តិ ច វត្តតេ។
១៩០. ណវ ណិក ណេយ្យ ណន្តុហិ។
ណវ ណិក ណេយ្យ ណន្តុប្បច្ចយន្តេហិ ឥត្ថិយំ វត្តមានេហិ លិង្គេហិ ឦប្បច្ចយោ ហោតិ។ វាធិការោ កត្ថចិ និវត្តនត្ថោ, សរលោបាទិ។ មានវី, ឯវំ នាវិកី, វេនតេយ្យី, គោតមី។
‘‘គុណវន្តុ ឦ’’ឥតីធ ‘‘វា’’តិ វត្តតេ។
១៩១. ន្តុស្ស តមីការេ។
សព្ពស្សេវ ន្តុប្បច្ចយស្ស តការោ ហោតិ វា ឦការប្បច្ចយេ បរេ, អញ្ញត្ថ សរលោបាទិ។ គុណវតី, គុណវតី គុណវតិយោ, គុណវន្តី, គុណវន្តី គុណវន្តិយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថីសទ្ទសមំ។
ឯវំ កុលវតី, សីលវតី, យសវតី, រូបវតី, សតិមតី, គោត្តមតី។
មហន្តសទ្ទតោ ‘‘នទាទិតោ វា ឦ’’តិ ឦប្បច្ចយោ, ន្តុព្យបទេសោ វិកប្បេន តការាទេសោ។ មហតី មហន្តី។
‘‘ភវន្ត ឦ’’ឥតីធ ‘‘ឦការេ’’តិ វត្តតេ។
១៩២. ភវតោ ភោតោ។
សព្ពស្សេវ ភវន្តសទ្ទស្ស ភោតាទេសោ ហោតិ ឦការេ ឥត្ថិគតេ បរេ។ សា ភោតី, ភោតី ភោតិយោ, ហេ ភោតិ, ហេ ភោតី ភោតិយោ ឥច្ចាទិ។
‘‘ភិក្ខុ’’ ឥតីធ ‘‘ឥត្ថិយ’’ន្តិ វត្តតេ ‘‘វា’’តិ ច។
១៩៣. បតិភិក្ខុរាជីការន្តេហិ ឥនី។
បតិ ភិក្ខុ រាជ ឥច្ចេតេហិ ឦការន្តេហិ ច ឥត្ថិយំ វត្តមានេហិ លិង្គេហិ ឥនីប្បច្ចយោ ហោតិ។
‘‘សរលោបោ’មាទេស’’ឥច្ចាទិសុត្តេ តុគ្គហណេន ក្វចិ បុព្ពលោបស្ស និសេធនតោ ‘‘វា បរោ អសរូបា’’តិ សរលោបោ។ ភិក្ខុនី, ភិក្ខុនី ភិក្ខុនិយោ ឥច្ចាទិ។
គហបតិសទ្ទតោ ឥនី, ‘‘អត្ត’’មិតិ វត្តតេ។
១៩៤. បតិស្សិនីម្ហិ។
បតិសទ្ទស្ស អន្តោ អត្តមាបជ្ជតេ ឥនីប្បច្ចយេ បរេ។ តថេវ បរសរេ លុត្តេ ‘‘បុព្ពោ ចា’’តិ ទីឃោ, គហបតានី។
តថេវ រាជសទ្ទតោ ឥនី, សរលោបបកតិភាវា, រាជិនី។ ឦការន្តេសុ ទណ្ឌីសទ្ទតោ ឥនី, សរលោបាទិ, ទណ្ឌិនី, ទណ្ឌិនី ទណ្ឌិនិយោ, ឯវំ ហត្ថិនី, មេធាវិនី, តបស្សិនី, បិយភាណិនី ឥច្ចាទិ។
‘‘បោក្ខរិនី’’ ឥតីធ ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឥការនការានំ អការណការាទេសា, បោក្ខរណី, បោក្ខរណី។ ‘‘តតោ យោនមោ តូ’’តិ សុត្តេ តុគ្គហណេន យោនមោការោ ឦការស្ស យការោ, ‘‘យវត’’មិច្ចាទិសុត្តេ ការគ្គហណេន ណ្យស្ស ញការោ, ទ្វិត្តំ។ បោក្ខរញ្ញោ បោក្ខរណិយោ វា ឥច្ចាទិ។
វាធិការោ អនុត្តសមុច្ចយត្ថោ, តេន វិទូ យក្ខាទិតោបិ ឥនី, បរចិត្តវិទុនី, សរលោបរស្សត្តានិ, បរចិត្តវិទុនី បរចិត្តវិទុនិយោ, យក្ខិនី យក្ខិនិយោ, សីហិនី សីហិនិយោ ឥច្ចាទិ។
ឦការន្តំ។
ឧការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ យាគុសទ្ទោ។
តស្ស រត្តិសទ្ទស្សេវ រូបនយោ។ អមាទេសាទិអភាវោវ វិសេសោ។
យាគុ, យាគូ យាគុយោ, ហេ យាគុ, ហេ យាគូ យាគុយោ, យាគុំ, យាគូ យាគុយោ, យាគុយា, យាគូហិ យាគូភិ យាគុហិ យាគុភិ, យាគុយា, យាគូនំ យាគុនំ, យាគុយា, យាគូហិ យាគូភិ យាគុហិ យាគុភិ, យាគុយា, យាគូនំ យាគុនំ, យាគុយំ យាគុយា, យាគូសុ យាគុសុ។
ឯវំ ធាតុ ធេនុ កាសុ ទទ្ទុ កច្ឆុ កណ្ឌុ រជ្ជុ ករេណុ បិយង្គុ សស្សុអាទីនិ។
មាតុសទ្ទស្ស ភេទោ។ តស្ស បិតុសទ្ទស្សេវ រូបនយោ។ ‘‘អារត្ត’’មិតិ ភាវនិទ្ទេសេន អារាទេសាភាវេ ‘‘បតោ យា’’តិ យាទេសោវ វិសេសោ។
មាតា, មាតរោ, ភោតិ មាត, ភោតិ មាតា ភោតិយោ មាតរោ, មាតរំ, មាតរេ មាតរោ, មាតរា មាតុយា មត្យា, ‘‘តេសុ វុទ្ធី’’តិអាទិនា ឧការលោបោ
ឯវំ ធីតា, ធីតរោ, ទុហិតា, ទុហិតរោ ឥច្ចាទិ។
ឧការន្តំ។
ឩការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ ជម្ពូសទ្ទោ។
ជម្ពូ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ, ហេ ជម្ពុ, ហេ ជម្ពូ ជម្ពុយោ, ជម្ពុំ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ ឥច្ចាទិ ឥត្ថីសទ្ទសមំ។
ឯវំ វធូ ច សរភូ, សរពូ សុតនូ ចមូ;
វាមូរូ នាគនាសូរូ, សមានិ ខលុ ជម្ពុយា។
ឩការន្តំ។
ឱការន្តោ ឥត្ថិលិង្គោ គោសទ្ទោ។
តស្ស បុល្លិង្គគោសទ្ទស្សេវ រូបនយោ។
កញ្ញា រត្តិ នទី ឥត្ថី, មាតុលានី ច ភិក្ខុនី;
ទណ្ឌិនី យាគុ មាតា ច, ជម្ពូ គោតិត្ថិសង្គហោ។
ឥត្ថិលិង្គំ និដ្ឋិតំ។
នបុំសកលិង្គ
អថ
អការន្តោ នបុំសកលិង្គោ ចិត្តសទ្ទោ។
បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘ចិត្ត សិ’’ ឥតីធ –
‘‘នបុំសកេហិ, អតោ និច្ច’’ន្តិ ច វត្តតេ។
១៩៥. សិំ។
សិ, អំឥតិ ទ្វិបទមិទំ។ អការន្តេហិ នបុំសកលិង្គេហិ បរស្ស សិវចនស្ស អំ ហោតិ និច្ចំ។ សរលោបបកតិភាវាទិ, ចិត្តំ។
ពហុវចនេ ‘‘យោនំ និ នបុំសកេហី’’តិ វត្តតេ។
១៩៦. អតោ និច្ចំ។
អការន្តេហិ នបុំសកលិង្គេហិ យោនំ និច្ចំ និ ហោតិ។ ‘‘សព្ពយោនីនមាឯ’’តិ និស្ស វា អាការោ។ អញ្ញត្ថ ‘‘យោសុ កត’’ឥច្ចាទិនា ទីឃោ។ ចិត្តា ចិត្តានិ។
យោនំ និភាវេ ចាឯត្តេ, សិទ្ធេបិ អវិសេសតោ;
‘‘អតោ និច្ច’’ន្តិ អារម្ភា, អាឯត្តំ ក្វចិទេវិធ។
អាលបនេ គលោបោ។ ហេ ចិត្ត, ហេ ចិត្តា ចិត្តានិ, ទុតិយាយំ និស្ស វិកប្បេនេការោ។ ចិត្តំ, ចិត្តេ ចិត្តានិ។ សេសំ បុរិសសទ្ទេន សមំ។
ឯវមញ្ញានិបិ –
បុញ្ញ បាប ផល រូប សាធនំ,
សោត ឃាន សុខ ទុក្ខ ការណំ;
ទាន សីល ធន ឈាន លោចនំ,
មូល កូល ពល ជាលមង្គលំ។
នឡិន
បុលិន ធញ្ញ ហិរញ្ញ បទា’មតំ;
បទុម វណ្ណ សុសាន វនា’យុធំ,
ហទយ ចីវរ វត្ថ កុលិ’ន្ទ្រិយំ។
នយន វទន យានោ’ទាន សោបាន បានំ,
ភវន ភុវន លោហា’លាត តុណ្ឌ’ណ្ឌ បីឋំ;
ករណ មរណ ញាណា’រម្មណា’រញ្ញ តាណំ,
ចរណ នគរ តីរច្ឆត្ត ឆិទ្ទោ’ទកានិ –
ឥច្ចាទីនិ។
កម្មសទ្ទស្ស តតិយេកវចនាទីសុ រូបភេទោ។
កម្មំ, កម្មា កម្មានិ, ហេ កម្ម, ហេ កម្មា កម្មានិ, កម្មំ, កម្មេ កម្មានិ។
‘‘វា, ឧ, នាម្ហិ, ចា’’តិ ច វត្តតេ។
១៩៧. អ កម្មន្តស្ស ច។
កម្មសទ្ទន្តស្ស ឧការ អការាទេសា ហោន្តិ វា នាម្ហិ វិភត្តិម្ហិ។ អន្តគ្គហណេន ថាមទ្ធាទីនមន្តស្សបិ ឧត្តំ។ ចសទ្ទគ្គហណេន យុវ មឃវានមន្តស្ស អា ហោតិ ក្វចិ នា សុឥច្ចេតេសុ។ កម្មុនា កម្មនា កម្មេន វា, កម្មេហិ កម្មេភិ។
សស្មាសុ ‘‘ឧ នាម្ហិ ចា’’តិ ឯត្ថ ចសទ្ទេន បុម កម្មថាមន្តស្ស ចុការោ វា សស្មាសូតិ ឧត្តំ។ កម្មុនោ កម្មស្ស, កម្មានំ, កម្មុនា កម្មា កម្មម្ហា កម្មស្មា, កម្មេហិ កម្មេភិ, កម្មុនោ កម្មស្ស, កម្មានំ។
ស្មិំវចនេ ‘‘ព្រហ្មតោ តុ ស្មិំនី’’តិ ឯត្ថ តុសទ្ទេន ក្វចិ និ ហោតិ។ កម្មនិ កម្មេ កម្មម្ហិ កម្មស្មិំ, កម្មេសុ។
ឯវំ
គុណវន្តុ សិ, ‘‘សវិភត្តិស្ស, ន្តុស្ស, សិម្ហី’’តិ ច វត្តតេ។
១៩៨. អំ នបុំសកេ។
នបុំសកេ វត្តមានស្ស លិង្គស្ស សម្ពន្ធិនោ ន្តុប្បច្ចយស្ស សវិភត្តិស្ស អំ ហោតិ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ។ គុណវំ ចិត្តំ។
យោម្ហិ ‘‘ន្តុស្សន្តោ យោសុ ចា’’តិ អត្តំ, ឥការោ ច។ គុណវន្តិ, គុណវន្តានិ, សេសំ ញេយ្យំ។
គច្ឆន្ត សិ, ‘‘សិម្ហិ គច្ឆន្តាទីនំ ន្តសទ្ទោ អ’’មិតិ អំ។ គច្ឆំ គច្ឆន្តំ, គច្ឆន្តា គច្ឆន្តានិ។
អការន្តំ។
អាការន្តោ នបុំសកលិង្គោ អស្សទ្ធាសទ្ទោ។
‘‘អស្សទ្ធា’’ឥតិ ឋិតេ –
‘‘សមាសស្សា’’តិ អធិកិច្ច ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ សមាសន្តស្ស រស្សត្តំ, សមាសត្តា នាមព្យបទេសោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ។ សេសំ ចិត្តសមំ។
អស្សទ្ធំ កុលំ, អស្សទ្ធា អស្សទ្ធានិ កុលានិ ឥច្ចាទិ។
តថា មុខនាសិកាសទ្ទោ។ តស្ស ទ្វន្ទេកត្តា សព្ពត្ថេកវចនមេវ។ មុខនាសិកំ, ហេ មុខនាសិក, មុខនាសិកំ, មុខនាសិកេន ឥច្ចាទិ។
អាការន្តំ។
ឥការន្តោ អដ្ឋិសទ្ទោ។
ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ, អដ្ឋិ។
‘‘វា’’តិ វត្តតេ។
១៩៩. យោនំ និ នបុំសកេហិ។
នបុំសកលិង្គេហិ បរេសំ សព្ពេសំ យោនំ និ ហោតិ វា។
អដ្ឋីនិ, អញ្ញត្ថ និច្ចំ យោលោបោ, ទីឃោ ច, អដ្ឋី, តថា ហេ អដ្ឋិ, ហេ អដ្ឋី អដ្ឋីនិ, អដ្ឋិំ, អដ្ឋី អដ្ឋីនិ, អដ្ឋិនា ឥច្ចាទិ អគ្គិសទ្ទសមំ។
ឯវំ សត្ថិ ទធិ វារិ អក្ខិ អច្ឆិ អច្ចិ ឥច្ចាទីនិ។
ឥការន្តំ។
ឦការន្តោ នបុំសកលិង្គោ សុខការីសទ្ទោ។
‘‘សុខភារី សិ’’ ឥតីធ អនបុំសកត្តាភាវា សិស្មិម្បិ ‘‘អឃោ រស្ស’’មិច្ចាទិនា រស្សត្តំ, សិលោបោ។ សុខការិ ទានំ, សុខការី សុខការីនិ, ហេ សុខការិ, ហេ សុខការី ហេ សុខការីនិ, សុខការិនំ សុខការិំ, សុខការី សុខការីនិ។
សេសំ ទណ្ឌីសទ្ទសមំ។ ឯវំ សីឃយាយីអាទីនិ។
ឦការន្តំ។
ឧការន្តោ នបុំសកលិង្គោ អាយុសទ្ទោ។ តស្ស អដ្ឋិសទ្ទស្សេវ រូបនយោ។
អាយុ, អាយូ អាយូនិ, ហេ អាយុ, ហេ អាយូ ហេ អាយូនិ, អាយុំ, អាយូ អាយូនិ, អាយុនា អាយុសាតិ
ឯវំ ចក្ខុ វសុ ធនុ ទារុ តិបុ មធុ ហិង្គុ សិគ្គុ វត្ថុ មត្ថុ ជតុ អម្ពុ អស្សុអាទីនិ។
ឧការន្តំ។
ឩការន្តោ នបុំសកលិង្គោ គោត្រភូសទ្ទោ។
គោត្រភូ សិ, នបុំសកត្តា រស្សត្តំ, សិលោបោ។ គោត្រភុ ចិត្តំ, គោត្រភូ គោត្រភូនិ, ហេ គោត្រភុ, ហេ គោត្រភូ ហេ គោត្រភូនិ, គោត្រភុំ, គោត្រភូ គោត្រភូនិ, គោត្រភុនា ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គេ អភិភូសទ្ទសមំ។
ឯវំ អភិភូ សយម្ភូ ធម្មញ្ញូអាទីនិ។
ឩការន្តំ។
ឱការន្តោ នបុំសកលិង្គោ ចិត្តគោសទ្ទោ។
‘‘ចិត្តា គាវោ អស្ស កុលស្សា’’តិ អត្ថេ ពហុព្ពីហិសមាសេ កតេ ‘‘សរោ រស្សោ នបុំសកេ’’តិ ឱការស្ស ឋានប្បយតនាសន្នត្តា រស្សត្តមុការោ, ស្យាទ្យុប្បត្តិ, សិលោបោ។ ចិត្តគុ កុលំ, ចិត្តគូ ចិត្តគូនិ ឥច្ចាទិ អាយុសទ្ទសមំ។
ឱការន្តំ។
ចិត្តំ កម្មញ្ច អស្សទ្ធ-មថដ្ឋិ សុខការិ ច;
អាយុ គោត្រភូ ធម្មញ្ញូ, ចិត្តគូតិ នបុំសកេ។
នបុំសកលិង្គំ និដ្ឋិតំ។
សព្ពនាម
អថ
សព្ព, កតរ, កតម, ឧភយ, ឥតរ, អញ្ញ, អញ្ញតរ, អញ្ញតម, បុព្ព, បរ, អបរ, ទក្ខិណ, ឧត្តរ, អធរ, យ, ត, ឯត, ឥម, អមុ, កិំ, ឯក, ឧភ, ទ្វិ, តិ, ចតុ, តុម្ហ, អម្ហ ឥតិ សត្តវីសតិ សព្ពនាមានិ, តានិ សព្ពនាមត្តា តិលិង្គានិ។
តត្ថ សព្ពសទ្ទោ និរវសេសត្ថោ, សោ យទា បុល្លិង្គវិសិដ្ឋត្ថាភិធាយី, តទា រូបនយោ។ បុរេ វិយ ស្យាទ្យុប្បត្តិ, ‘‘សោ’’តិ សិស្ស ឱការោ, សរលោបបរនយនានិ។ សព្ពោ ជនោ។
ពហុវចនេ ‘‘សព្ព យោ’’ ឥតីធ ‘‘បរសមញ្ញា បយោគេ’’តិ សព្ពាទីនំ សព្ពនាមសញ្ញា។
‘‘យោ’’តិ វត្តតេ។
២០០. សព្ពនាមការតេ បឋមោ។
សព្ពេសំ ឥត្ថិបុមនបុំសកានំ នាមានិ សព្ពនាមានិ, តេសំ សព្ពេសំ សព្ពនាមសញ្ញានំ លិង្គានំ អការតោ បរោ បឋមោ យោ ឯត្តមាបជ្ជតេ។ សព្ពេ បុរិសា។
អការតោតិ កិំ? សព្ពា អមូ។
ហេ សព្ព សព្ពា, ហេ សព្ពេ, សព្ពំ, សព្ពេ, សព្ពេន, សព្ពេហិ សព្ពេភិ។
ចតុត្ថេកវចនេ អាយាទេសេ សម្បត្តេ –
‘‘អតោ, អា ឯ, ស្មាស្មិំនំ, អាយ ចតុត្ថេកវចនស្សា’’តិ ច វត្តតេ។
២០១. តយោ នេវ ច សព្ពនាមេហិ។
អការន្តេហិ សព្ពនាមេហិ បរេសំ ស្មា ស្មិំ ឥច្ចេតេសំ, ចតុត្ថេកវចនស្ស ច អា ឯ អាយឥច្ចេតេ អាទេសា នេវ ហោន្តីតិ អាយាទេសាភាវោ។ ចគ្គហណំ កត្ថចិ បដិសេធនិវត្តនត្ថំ, តេន បុព្ពាទីហិ ស្មា ស្មិំនំ អា ឯ ច ហោន្តិ។ សព្ពស្ស។
‘‘អការោ, ឯ’’តិ ច វត្តតេ។
២០២. សព្ពនាមានំ នំម្ហិ ច។
សព្ពេសំ សព្ពនាមានំ អការោ ឯត្តមាបជ្ជតេ នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ។
‘‘សព្ពនាមតោ’’តិ ច វត្តតេ។
២០៣. សព្ពតោ នំ សំសានំ។
សព្ពតោ សព្ពនាមតោ បរស្ស នំវចនស្ស សំ សានំឥច្ចេតេ អាទេសា ហោន្តិ។
សព្ពេសំ សព្ពេសានំ, សព្ពស្មា សព្ពម្ហា, សព្ពេហិ សព្ពេភិ, សព្ពស្ស, សព្ពេសំ សព្ពេសានំ, សព្ពស្មិំ សព្ពម្ហិ, សព្ពេសុ។
ឥត្ថិយំ ‘‘ឥត្ថិយមតោ អាប្បច្ចយោ’’តិ អាប្បច្ចយោ។ អញ្ញំ កញ្ញាសទ្ទសមំ អញ្ញត្រ ស នំ ស្មិំវចនេហិ។ សព្ពា បជា, សព្ពា សព្ពាយោ, ហេ សព្ពេ, ហេ សព្ពា សព្ពាយោ, សព្ពំ, សព្ពា សព្ពាយោ, សព្ពាយ, សព្ពាហិ សព្ពាភិ។
ចតុត្ថេកវចនេ ‘‘សព្ពនាមតោ វា’’, សព្ពតោ កោតិ ឥតោ ‘‘សព្ពតោ’’តិ ច វត្តតេ។
២០៤. ឃបតោ ស្មិំសានំ សំសា។
សព្ពតោ សព្ពនាមតោ ឃបសញ្ញតោ ស្មិំ សឥច្ចេតេសំ យថាក្កមំ សំសាអាទេសា ហោន្តិ វា។
‘‘សំសាស្វេកវចនេសុ ចា’’តិ វត្តតេ។
២០៥. ឃោ រស្សំ។
ឃសញ្ញោ អាការោ រស្សមាបជ្ជតេ សំសាស្វេកវចនេសុ វិភត្តាទេសេសុ បរេសុ។
‘‘សាគមោ’’តិ វត្តតេ។
២០៦. សំសាស្វេកវចនេសុ ច។
សំ សាឥច្ចេតេសុ ឯកវចនដ្ឋានសម្ភូតេសុ វិភត្តាទេសេសុ បរេសុ លិង្គម្ហា សការាគមោ ហោតិ។
សព្ពស្សា សព្ពាយ, សព្ពាសំ សព្ពាសានំ, សព្ពាយ, សព្ពាហិ សព្ពាភិ, សព្ពស្សា សព្ពាយ, សព្ពាសំ សព្ពាសានំ។
ស្មិំម្ហិ ‘‘សព្ពនាមតោ, ឃបតោ’’តិ ច វត្តតេ។
២០៧. នេតាហិ ស្មិមាយយា។
ឯតេហិ សព្ពនាមេហិ ឃបសញ្ញេហិ បរស្ស ស្មិំវចនស្ស នេវ អាយ យាទេសា ហោន្តីតិ អាយាភាវោ។ វាធិការតោ ក្វចិ ហោតិ ទក្ខិណាយ ឧត្តរាយាតិ អាទិ។
សំយមាទេសា, សព្ពស្សំ សព្ពាយំ, សព្ពាសុ។
នបុំសកេ សព្ពំ ចិត្តំ, សព្ពានិ, ហេ សព្ព, ហេ សព្ពានិ, សព្ពំ, សព្ពានិ។ សេសំ បុល្លិង្គេ វិយ ញេយ្យំ។
ឯវំ កតរាទីនំ អញ្ញតមសទ្ទបរិយន្តានំ តីសុបិ លិង្គេសុ រូបនយោ។
តត្ថ កតរកតមសទ្ទា បុច្ឆនត្ថា។
ឧភយសទ្ទោ ទ្វិអវយវសមុទាយវចនោ។
ឥតរសទ្ទោ វុត្តប្បដិយោគវចនោ។
អញ្ញសទ្ទោ អធិកតាបរវចនោ។
អញ្ញតរ អញ្ញតមសទ្ទា អនិយមត្ថា។
‘‘យោ, សព្ពនាមការតេ បឋមោ’’តិ ច វត្តតេ។
២០៨. ទ្វន្ទដ្ឋា វា។
ទ្វន្ទសមាសដ្ឋា សព្ពនាមការតោ បរោ បឋមោ យោ ឯត្តមាបជ្ជតេ វា។ កតរោ ច កតមោ ចាតិ កតរកតមេ, កតរកតមា វា ឥច្ចាទិ។
បុព្ពាទយោ ទិសាទិវវត្ថានវចនា។
បុព្ពោ កាលោ។ ពហុវចនេ ‘‘ធាតុលិង្គេហិ បរា បច្ចយា’’តិ ឯត្ថ បរាតិ និទ្ទេសតោ បុព្ពាទីហិ យោវចនស្ស វិកប្បេនេការោ។
បុព្ពេ បុព្ពា, ហេ បុព្ព, ហេ បុព្ពេ ហេ បុព្ពា, បុព្ពំ, បុព្ពេ, បុព្ពេន, បុព្ពេហិ បុព្ពេភិ, បុព្ពស្ស, បុព្ពេសំ បុព្ពេសានំ។ ‘‘ស្មាស្មិំនំ វា’’តិ វិកប្បេនាការេការា។ បុព្ពា បុព្ពស្មា បុព្ពម្ហា, បុព្ពេហិ បុព្ពេភិ, បុព្ពស្ស, បុព្ពេសំ បុព្ពេសានំ, បុព្ពេ បុព្ពស្មិំ បុព្ពម្ហិ, បុព្ពេសុ។
ឥត្ថិយំ បុព្ពា ទិសា, បុព្ពា បុព្ពាយោ ឥច្ចាទិ សព្ពាសទ្ទសមំ។
នបុំសកេ បរាបរទក្ខិណុត្តរាធរសទ្ទា។
‘‘សព្ពនាមតោ, ទ្វន្ទដ្ឋា’’តិ ច វត្តតេ។
២០៩. នាញ្ញំ សព្ពនាមិកំ។
ទ្វន្ទដ្ឋា សព្ពនាមតោ បរស្ស យោវចនស្ស ឋបេត្វា ឯត្តំ អញ្ញំ សព្ពនាមិកំ ការិយំ ន ហោតីតិ សំសានមាទេសាភាវោ។ បុព្ពាបរានំ, បុព្ពុត្តរានំ អធរុត្តរានំ, ‘‘នាញ្ញំ សព្ពនាមិក’’ន្តិ វិនាធិការេន យោគេន តតិយាសមាសេបិ។ មាសបុព្ពាយ, មាសបុព្ពានំ។
‘‘នាញ្ញំ សព្ពនាមិក’’ន្តិ ច វត្តតេ។
២១០. ពហុព្ពីហិម្ហិ ច។
ពហុព្ពីហិម្ហិ ច សមាសេ សព្ពនាមិកវិធានំ នាញ្ញំ ហោតិ។ បិយបុព្ពាយ, បិយបុព្ពានំ, បិយបុព្ពេ។
ចសទ្ទគ្គហណេន ទិសត្ថសព្ពនាមានំ ពហុព្ពីហិម្ហិ សព្ពនាមិកវិធានំវ ហោតិ។
ទក្ខិណស្សា ច បុព្ពស្សា ច យទន្តរាឡន្តិ អត្ថេ ពហុព្ពីហិ, ទក្ខិណបុព្ពស្សំ, ទក្ខិណបុព្ពស្សា, ឯវំ ឧត្តរបុព្ពស្សំ, ឧត្តរបុព្ពស្សា ឥច្ចាទិ។
យតេតសទ្ទាទីនមាលបនេ រូបំ ន សម្ភវតិ។ យសទ្ទោ អនិយមត្ថោ។
យោ បុរិសោ, យេ បុរិសា, យំ, យេ។ យា កញ្ញា, យា យាយោ, យំ, យា យាយោ។ យំ ចិត្តំ, យានិ, យំ, យានិ។ សេសំ សព្ពត្ថ សព្ពសទ្ទសមំ។
ត ឯត ឥម អមុ កិំឥច្ចេតេ បរម្មុខ សមីប អច្ចន្តសមីបទូរ បុច្ឆនត្ថវចនា។
តសទ្ទស្ស ភេទោ។ ‘‘ត សិ’’ ឥតីធ –
‘‘អនបុំសកស្សាយំ សិម្ហីតិ, ស’’មិតិ ច វត្តតេ។
២១១. ឯតតេសំ តោ។
ឯត តឥច្ចេតេសំ អនបុំសកានំ តការោ សការមាបជ្ជតេ សិម្ហិ វិភត្តិម្ហិ។ សោ បុរិសោ។
សព្ពនាមគ្គហណញ្ច, ឥតោ តគ្គហណញ្ច វត្តតេ។
២១២. តស្ស វា នត្តំ សព្ពត្ថ។
តឥច្ចេតស្ស សព្ពនាមស្ស តការស្ស នត្តំ ហោតិ វា សព្ពត្ថ លិង្គេសុ។ នេ តេ, នំ តំ, នេ តេ, នេន តេន, នេហិ នេភិ តេហិ តេភិ។
‘‘សព្ពស្ស, តស្ស វា សព្ពត្ថា’’តិ ច វត្តតេ។
២១៣. សស្មាស្មិំសំសាស្វត្តំ។
តឥច្ចេតស្ស សព្ពនាមស្ស សព្ពស្សេវ អត្តំ ហោតិ វា ស ស្មា ស្មិំ សំ សាឥច្ចេតេសុ វចនេសុ សព្ពត្ថ លិង្គេសុ។ អស្ស នស្ស តស្ស, នេសំ តេសំ នេសានំ តេសានំ។
‘‘ស្មាហិស្មិំនំ ម្ហាភិម្ហិ វា’’តិ ឥតោ ‘‘ស្មាស្មិំនំ, ម្ហាម្ហី’’តិ ច វត្តតេ។
២១៤. ន តិមេហិ កតាការេហិ។
ត ឥមឥច្ចេតេហិ កតាការេហិ បរេសំ ស្មាស្មិំនំ ម្ហា ម្ហិឥច្ចេតេ អាទេសា ន ហោន្តិ។
បកតិសន្ធិវិធាន
អថ
‘‘សរា, បកតី’’តិ ច វត្តតេ។
៣៥. សរេ ក្វចិ។
សរា ខោ សរេ បរេ ក្វចិ ឆន្ទភេទាសុខុច្ចារណដ្ឋានេ, សន្ធិច្ឆារហិតដ្ឋានេ ច បកតិរូបានិ ហោន្តិ, ន លោបាទេសវិការមាបជ្ជន្តេតិ អត្ថោ។
តត្ថ បកតិដ្ឋានំ នាម អាលបនន្តា អនិតិស្មិំ អច្ឆន្ទានុរក្ខណេ អសមាសេ បទន្តទីឃា ច ឥការុការា ច នាមបទន្តាតីតក្រិយាទិម្ហីតិ ឯវមាទិ។
អាលបនន្តេសុ តាវ – កតមា ចានន្ទ អនិច្ចសញ្ញា, កតមា ចានន្ទ អាទីនវសញ្ញា, សារិបុត្ត ឥធេកច្ចោ, ឯហិ សិវិក ឧដ្ឋេហិ, ឧបាសកា ឥធេកច្ចោ, ភោតិ អយ្យេ, ភិក្ខុ អរោគំ តវ សីលំ, សិញ្ច ភិក្ខុ ឥមំ នាវំ, ភិក្ខវេ ឯវំ វទាមិ, បញ្ចិមេ គហបតយោ អានិសំសា ឥច្ចេវមាទីសុ បកតិភាវោ, បុព្ពស្សរលោបយវាទេសាទយោ ន ហោន្តិ។
ក្វចិគ្គហណេន ឥតិស្មិំ ឆន្ទានុរក្ខណេ សន្ធិ ហោតិ, យថា – សក្កា ទេវីតិ, នមោ តេ ពុទ្ធ វីរត្ថុ។
សរេតិ កិំ? សាធុ មហារាជាតិ, ឯវំ កិរ ភិក្ខូតិ។
អសមាសេ បទន្តទីឃេសុ – អាយស្មា អានន្ទោ គាថា អជ្ឈភាសិ, ទេវា អាភស្សរា យថា, តេវិជ្ជា ឥទ្ធិប្បត្តា
និបាតេសុបិ – អរេ អហម្បិ, សចេ ឥមស្ស កាយស្ស, នោ អភិក្កមោ, អហោ អច្ឆរិយោ, អថោ អន្តោ ច, អថ ខោ អាយស្មា, អថោ ឱដ្ឋវចិត្តកា, តតោ អាមន្តយី សត្ថា។
ក្វចិគ្គហណេន អការ ឥតីវេវេត្ថាទីសុ សន្ធិបិ។ យថា – អាគតត្ថ, អាគតម្ហា, កតមាស្សុ ចត្តារោ, អប្បស្សុតាយំ បុរិសោ, ឥត្ថីតិ, ច មរីវ, សព្ពេវ, ស្វេវ, ឯសេវ នយោ, បរិសុទ្ធេត្ថាយស្មន្តោ, នេត្ថ, តំ កុតេត្ថ លព្ភា, សចេស ព្រាហ្មណ, តថូបមំ, យថាហ។
អសមាសេតិ កិំ? ជិវ្ហាយតនំ, អវិជ្ជោឃោ, ឥត្ថិន្ទ្រិយំ, អភិភាយតនំ, ភយតុបដ្ឋានំ។ អច្ឆន្ទានុរក្ខណេតិ
នាមបទន្តឥការុការេសុ – គាថាហិ អជ្ឈភាសិ, បុប្ផានិ អាហរិំសុ, សត្ថុ អទាសិ។
ក្វចីតិ កិំ? មនសាកាសិ។
៣៦. សរា បកតិ ព្យញ្ជនេ។
សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ បកតិរូបា ហោន្តីតិ យេភុយ្យេន ទីឃរស្សលោបេហិ វិការាភាវោ។ យថា – អច្ចយោ, បច្ចយោ, ភាសតិ វា ករោតិ វា, វេទនាក្ខន្ធោ, ភាគ្យវា, ភទ្រោ កសាមិវ, ទីយតិ, តុណ្ហីភូតោ, សោ ធម្មំ ទេសេតិ។
ឥតិ បកតិសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ។
ព្យញ្ជនសន្ធិវិធាន
អថ ព្យញ្ជនសន្ធិ វុច្ចតេ។
‘‘ព្យញ្ជនេ’’តិ អធិការោ, ‘‘សរា, ក្វចី’’តិ ច វត្តតេ។
៣៧. ទីឃំ។
សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ ទីឃំ បប្បោន្តីតិ សុត្តសុខុច្ចារណឆន្ទានុរក្ខណដ្ឋានេសុ ទីឃោ។
ត្យស្ស បហីនា ត្យាស្ស បហីនា, ស្វស្ស ស្វាស្ស, មធុវ មញ្ញតិ ពាលោ មធុវា មញ្ញតី ពាលោ, តថា ឯវំ គាមេ មុនី
ក្វចីតិ កិំ? ត្យជ្ជ, ស្វស្ស, បតិលិយ្យតិ។
យិដ្ឋំ វា ហុតំ វា លោកេ, យទិ វា សាវកេ, បុគ្គលា ធម្មទសា តេ, ភោវាទី នាម សោ ហោតិ, យថាភាវី គុណេន សោ ឥតីធ –
បុព្ពស្មិំយេវាធិការេ –
៣៨. រស្សំ។
សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ រស្សំ បប្បោន្តីតិ ឆន្ទានុរក្ខណេ, អាគមេ, សំយោគេ ច រស្សត្តំ។
ឆន្ទានុរក្ខណេ តាវ យិដ្ឋំវ ហុតំវ លោកេ, យទិវ សាវកេ, បុគ្គល ធម្មទសា តេ, ភោវាទិ នាម សោ ហោតិ, យថាភាវិ គុណេន សោ។
អាគមេ យថយិទំ, សម្មទក្ខាតោ។
សំយោគេ បរាកមោ បរក្កមោ, អាសាទោ អស្សាទោ, ឯវំ តណ្ហក្ខយោ, ឈានស្ស លាភិម្ហិ, វសិម្ហិ, ថុល្លច្ចយោ។
ក្វចីតិ កិំ? មាយិទំ, មនសា ទញ្ញា វិមុត្តានំ, យថាក្កមំ, អាខ្យាតិកំ, ទីយ្យតិ, សូយ្យតិ។
ឯសោ ខោ ព្យន្តិំ កាហិតិ, សោ គច្ឆំ ន និវត្តតិ ឥច្ចត្រ –
តស្មិំយេវាធិការេ –
៣៩. លោបញ្ច តត្រាការោ។
សរា ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ លោបំ បប្បោន្តិ, តត្រ លុត្តេ ឋានេ អការាគមោ ច ហោតិ។ ឯតតសទ្ទន្តោការស្សេវាយំ លោបោ។
ឯស ខោ ព្យន្តិំ កាហិតិ, ស គច្ឆំ ន និវត្តតិ, ឯវំ ឯស ធម្មោ, ឯស បត្តោសិ, ស មុនិ, ស សីលវា។
ក្វចីតិ កិំ? ឯសោ ធម្មោ, សោ មុនិ, សោ សីលវា។
ចសទ្ទេន ឯតសទ្ទន្តស្ស សរេបិ ក្វចិ លោបោ។ យថា – ឯស អត្ថោ, ឯស អាភោគោ, ឯស ឥទានិ។
វិបរិណាមេន ‘‘សរម្ហា, ព្យញ្ជនស្សា’’តិ ច វត្តតេ។
៤០. បរទ្វេភាវោ ឋានេ។
សរម្ហា បរស្ស ព្យញ្ជនស្ស ទ្វេភាវោ ហោតិ ឋានេ។ ទ្វិន្នំ ភាវោ ទ្វិភាវោ, សោ ឯវ ទ្វេភាវោ។
ឯត្ថ ច ឋានំ នាម រស្សាការតោ បរំ ប បតិ បដិកមុកុស កុធ កី គហ ជុត ញាសិ សុ សម្ភូ សរ សសាទីនមាទិព្យញ្ជនានំ ទ្វេភាវំ, តិក តយ តិំស វតាទីនមាទិ ច, វតុ វដុទិសាទីនមន្តញ្ច, ឧ ទុ និ-ឧបសគ្គ ត ចតុ ឆ សន្តសទ្ទាទេសាទិបរញ្ច, អបទន្តា នាការទីឃតោ យការាទិ ច,
យវតំ តលនាទីន-មាទេសោ ច សយាទិនំ;
សហ ធាត្វន្តស្សាទេសោ, សីសការោ តបាទិតោ។
ឆន្ទានុរក្ខណេ ច – ឃរ ឈេ ធំសុ ភមាទីនមាទិ ច, រស្សាការតោ វគ្គានំ ចតុត្ថទុតិយា ច ឥច្ចេវមាទិ។
តត្ថ ប បតិ បដីសុ តាវ – ឥធ បមាទោ ឥធប្បមាទោ, ឯវំ អប្បមាទោ, វិប្បយុត្តោ, សុប្បសន្នោ, សម្មា បធានំ សម្មប្បធានំ, រស្សត្តំ, អប្បតិវត្តិយោ, អធិបតិប្បច្ចយោ, សុប្បតិដ្ឋិតោ, អប្បដិបុគ្គលោ, វិប្បដិសារោ, សុប្បដិបន្នោ, សុប្បដិបត្តិ។
កមាទិធាតូសុ – បក្កមោ, បដិក្កមោ, ហេតុក្កមោ, អាកមតិ អក្កមតិ, ឯវំ បរក្កមតិ, យថាក្កមំ។
បក្កោសតិ, បដិក្កោសតិ, អនុក្កោសតិ, អាកោសតិ, អក្កោសតិ។
អក្កុទ្ធោ, អតិក្កោធោ។
ធនក្កីតោ, វិក្កយោ, អនុក្កយោ។
បគ្គហោ, វិគ្គហោ, អនុគ្គហោ, និគ្គហោ, ចន្ទគ្គហោ, ទិដ្ឋិគ្គាហោ។
បជ្ជោតោ, វិជ្ជោតតិ, ឧជ្ជោតោ។
កតញ្ញូ, វិញ្ញូ, បញ្ញាណំ, វិញ្ញាណំ, អនុញ្ញា, មនុញ្ញា, សមញ្ញា។
អវស្សយោ, និស្សយោ, សមុស្សយោ។
អប្បស្សុតោ, វិស្សុតោ, ពហុស្សុតោ, អាសវា អស្សវា។
បស្សម្ភន្តោ, វិស្សម្ភតិ។
អដ្ដស្សរោ, វិស្សរតិ, អនុស្សរតិ។
បស្សសន្តោ, វិស្សសន្តោ, មហុស្សសន្តោ, អាសាសោ អស្សាសោ។
អវិស្សជ្ជេន្តោ, វិស្សជ្ជេន្តោ, បរិច្ចជន្តោ, ឧបទ្ទវោ, ឧបក្កិលិដ្ឋោ, មិត្តទ្ទុ, អាយព្ពយោ, ឧទព្ពហិ ឥច្ចាទិ។
សរម្ហាតិ
ឋានេតិ កិំ? មា ច បមាទោ, បតិគយ្ហតិ, វចីបកោបំ រក្ខេយ្យ, យេ បមត្តា យថា មតា, មនោបកោបំ រក្ខេយ្យ, ឥធ មោទតិ, បេច្ច មោទតិ។
តិកាទីសុ – កុសលត្តិកំ, បីតិត្តិកំ, ហេតុត្តិកំ, វេទនាត្តិកំ, លោកត្តយំ, ពោធិត្តយំ, វត្ថុត្តយំ។ ឯកត្តិំស, ទ្វត្តិំស, ចតុត្តិំស។ សីលព្ពតំ, សុព្ពតោ, សប្បីតិកោ, សមន្នាគតោ, បុនប្បុនំ ឥច្ចាទិ។
វតុ វដុ ទិសាទីនមន្តេ យថា – វត្តតិ, វដ្ដតិ, ទស្សនំ, ផស្សោ ឥច្ចាទិ។
ឧ ទុ និ ឧបសគ្គាទិបរេសុ – ឧកំសោ ឧក្កំសោ។ ទុករំ ទុក្ករំ, និកង្ខោ និក្កង្ខេ។
ឯវំ ឧគ្គតំ, ទុច្ចរិតំ, និជ្ជដំ, ឧញ្ញាតំ, ឧន្នតិ, ឧត្តរោ, ទុក្ករោ, និទ្ទរោ, ឧន្នតោ, ទុប្បញ្ញោ, ទុព្ពលោ, និម្មលោ, ឧយ្យុត្តោ, ទុល្លភោ, និព្ពត្តោ, ឧស្សាហោ, ទុស្សហោ, និស្សារោ។
តថា តក្ករោ, តជ្ជោ, តន្និន្នោ, តប្បភវោ, តម្មយោ។
ចតុក្កំ, ចតុទ្ទិសំ, ចតុប្បាទោ, ចតុព្ពិធំ, ចតុស្សាលំ។
ឆក្កំ, ឆន្នវុតិ, ឆប្បទិកា, ឆព្ពស្សានិ។
សក្ការោ, សក្កតោ, សទ្ទិដ្ឋិ, សប្បុរិសោ, មហព្ពលោ។
ឋានេតិ កិំ? និកាយោ, និទានំ, និវាសោ, និវាតោ, តតោ, ចតុវីសតិ, ឆសដ្ឋិ។
យការាទិម្ហិ
អាទិសទ្ទេន ឯត្តោ, ឯត្តាវតា។
អនាការគ្គហណំ កិំ? មាលាយ, ទោលាយ, សមាទាយ។
ឋានេតិ កិំ? ឧបនីយតិ, សូយតិ, តោយំ។
យវតមាទេសេ – ជាតិ អន្ធោ, វិបលិ អាសោ, អនិ អាយោ, យទិ ឯវំ, អបិ ឯកច្ចេ, អបិ ឯកទា ឥច្ចត្រ, ឥការស្ស ‘‘ឥវណ្ណោ យំ នវា’’តិ យការេ កតេ –
‘‘សព្ពស្ស សោ ទាម្ហិ វា’’តិ ឥតោ មណ្ឌូកគតិយា វាតិ វត្តតេ។
៤១. យវតំ តលនទការានំ ព្យញ្ជនានិ ចលញជការត្តំ។
យការវន្តានំ តលនទការានំ សំយោគព្យញ្ជនានិ យថាក្កមំ ចលញជការត្តមាបជ្ជន្តេ វា។
ការគ្គហណំ យវតំ សការ ក ច ដ បវគ្គានំ សការកចដបវគ្គាទេសត្ថំ, តថា យវតំ ត ធ ណការានំ ឆ ឈញការាទេសត្ថញ្ច, តតោ យវតមាទេសស្ស អនេន ទ្វិភាវោ។
ជច្ចន្ធោ, វិបល្លាសោ, អញ្ញាយោ, យជ្ជេវំ, អប្បេកច្ចេ អប្បេកទា។
វាតិ កិំ? បដិសន្ថារវុត្យស្ស, ពាល្យំ, អាលស្យំ។
សរម្ហាតិ កិំ? អញាយោ, អាកាសានញ្ចាយតនំ។
តបាទិតោ សិម្ហិ – តបស្សី, យសស្សី។
ឆន្ទានុរក្ខណេ
វគ្គចតុត្ថទុតិយេសុ បន តស្មិំយេវាធិការេ ‘‘បរទ្វេភាវោ ឋានេ’’តិ ច វត្តតេ។
វគ្គចតុត្ថទុតិយានំ សទិសវសេន ទ្វិភាវេ សម្បត្តេ និយមត្ថមាហ។
៤២. វគ្គេ ឃោសាឃោសានំ តតិយបឋមា។
សរម្ហា បរភូតានំ វគ្គេ ឃោសាឃោសានំ ព្យញ្ជនានំ យថាក្កមំ វគ្គតតិយ បឋមក្ខរា ទ្វិភាវំ គច្ឆន្តិ ឋានេតិ ឋានាសន្នវសេន តព្ពគ្គេ តតិយបឋមាវ ហោន្តិ។
ឯត្ថ ច សម្បត្តេ និយមត្តា ឃោសាឃោសគ្គហណេន ចតុត្ថទុតិយាវ អធិប្បេតា, ឥតរថា អនិដ្ឋប្បសង្គោសិយា។ តេន ‘‘កតញ្ញូ, តន្នយោ, តម្មយោ’’តិអាទីសុ វគ្គបញ្ចមានំ សតិបិ ឃោសត្តេ តតិយប្បសង្គោន ហោតិ, ឋានាធិការតោ វា។
ឃរាទីសុ ប ឧ ទុ និអាទិបរចតុត្ថេសុ តាវ – បឃរតិ បគ្ឃរតិ, ឯវំ ឧគ្ឃរតិ, ឧគ្ឃាដេតិ, ទុគ្ឃោសោ, និគ្ឃោសោ, ឯសេវ ចជ្ឈានផលោ, បឋមជ្ឈានំ, អភិជ្ឈាយតិ, ឧជ្ឈាយតិ, វិទ្ធំសេតិ, ឧទ្ធំសិតោ, ឧទ្ធារោ, និទ្ធារោ, និទ្ធនោ, និទ្ធុតោ, វិព្ភន្តោ, ឧព្ភតោ, ទុព្ភិក្ខំ, និព្ភយំ, តព្ភាវោ, ចតុទ្ធា, ចភុព្ភិ, ឆទ្ធា, សទ្ធម្មោ, សព្ភូតោ, មហទ្ធនោ, មហព្ភយំ។
យវត មាទេសាទីសុ – ពោជ្ឈង្គា, អាសព្ភំ, ពុជ្ឈិតព្ពំ, ពុជ្ឈតិ។
ឋានេតិ
រស្សាការតោបរំ វគ្គទុតិយេសុ – បញ្ច ខន្ធា បញ្ចក្ខន្ធា, ឯវំរូបក្ខន្ធោ, អក្ខមោ, អភិក្ខណំ, អវិក្ខេបោ, ជាតិក្ខេត្តំ, ធាតុក្ខោភោ, អាយុក្ខយោ។ សេតឆត្តំ សេតច្ឆត្តំ, ឯវំ សព្ពច្ឆន្នំ, វិច្ឆិន្នំ, ពោធិច្ឆាយា, ជម្ពុច្ឆាយា, សមុច្ឆេទោ។ តត្រ ឋិតោ តត្រដ្ឋិតោ, ឯវំ ថលដ្ឋំ, ជលដ្ឋំ, អធិដ្ឋិតំ, និដ្ឋិតំ, ចត្តារិដ្ឋានានិ, គរុដ្ឋានិយោ, សមុដ្ឋិតោ, សុប្បដ្ឋានោ។ យសត្ថេរោ, យត្ថ, តត្ថ, បត្ថរតិ, វិត្ថារោ, អភិត្ថុតោ, វិត្ថម្ភិតោ, អនុត្ថុនំ, ចតុត្ថោ, កុត្ថ។ បប្ផោដេតិ, មហប្ផលំ, និប្ផលំ, វិប្ផារោ, បរិប្ផុសេយ្យ, មធុប្ផាណិតំ។
អាការតោ – អាខាតោ អាក្ខាតោ, ឯវំ តណ្ហាក្ខយោ, អាណាក្ខេត្តំ, សញ្ញាក្ខន្ធោ, អាឆាទយតិ, អាច្ឆាទយតិ, ឯវំ អាច្ឆិន្ទតិ, នាវាដ្ឋំ, អាត្ថរតិ, អាប្ផោដេតិ។
សរម្ហាតិ កិំ? សង្ខារោ, តង្ខណេ, សញ្ឆន្នំ, តណ្ឋានំ, សន្ថុតោ, តម្ផលំ។
ឋានេតិ កិំ? បូវខជ្ជកំ, តស្ស ឆវិយាទីនិ ឆិន្ទិត្វា, យថា ឋិតំ, កថំ, កម្មផលំ។
និកមតិ, និបត្តិ, និចយោ, និចរតិ, និតរណំ ឥច្ចត្រ – ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ ឯត្ថ ចគ្គហណស្ស ពហុលត្ថត្តា តេន ចគ្គហណេន យថាបយោគំ ពហុធា អាទេសោ សិយា។
យថា – និ ឧបសគ្គតោ កមុ បទ ចិ ចរ តរានំ បឋមស្ស វគ្គទុតិយោ ឥមិនា ទ្វិត្តំ, និក្ខមតិ, និប្ផត្តិ, និច្ឆយោ, និច្ឆរតិ, និត្ថរណំ។
តថា ពោ វស្ស កុវ ទិវ សិវ វជាទីនំ ទ្វិរូបស្សាតិ វការទ្វយស្ស ពការទ្វយំ, យថា – កុព្ពន្តោ, ឯវំ កុព្ពានោ, កុព្ពន្តិ, សធាត្វន្តយាទេសស្ស ទ្វិត្តំ។ ទិវតិ ទិព្ពតិ, ឯវំ ទិព្ពន្តោ, សិព្ពតិ, សិព្ពន្តោ, បវជតិ បព្ពជតិ, បព្ពជន្តោ, និវានំ និព្ពានំ, និព្ពុតោ, និព្ពិន្ទតិ, ឧទព្ពយំ ឥច្ចាទិ។
លោ រស្ស បរិ តរុណាទីនំ ក្វចិ។ បរិបន្នោ បលិបន្នោ, ឯវំ បលិពោធោ, បល្លង្កំ, តរុណោ តលុនោ, មហាសាលោ, មាលុតោ, សុខុមាលោ។
ដោ តស្ស ទុក្កតាទីនំ ក្វចិ។ យថា – ទុក្កតំ ទុក្កដំ, ឯវំ សុកដំ, បហដោ, បត្ថដោ, ឧទ្ធដោ, វិសដោ ឥច្ចាទិ។
កោ តស្ស និយតាទីនំ ក្វចិ។ និយតោ និយកោ។
យោ ជស្ស និជាទិស្ស វា, និជំបុត្តំ និយំបុត្តំ។
កោ គស្ស កុលូបគាទីនំ, កុលូបគោ កុលូបកោ។
តថា ណោ នស្ស ប បរិអាទិតោ។ បនិធានំ បណិធានំ, ឯវំ បណិបាតោ, បណាមោ, បណីតំ, បរិណតោ, បរិណាមោ, និន្នយោ និណ្ណយោ, ឯវំ ឧណ្ណតោ, ឱណតោ ឥច្ចាទិ។
បតិអគ្គិ, បតិហញ្ញតិ ឥតីធ –
៤៣. ក្វចិ បដិ បតិស្ស។
បតិឥច្ចេតស្ស ឧបសគ្គស្ស សរេ វា ព្យញ្ជនេ វា បរេ ក្វចិ បដិអាទេសោ ហោតិ បុព្ពស្សរលោបោ។ បដគ្គិ, បដិហញ្ញតិ។
ក្វចីតិ កិំ? បច្ចត្តំ, បតិលីយតិ។
បុថជនោ បុថភូតំ ឥតីធ ‘‘អន្តោ’’តិ វត្តតេ។
៤៤. បុថស្សុ ព្យញ្ជនេ។
បុថឥច្ចេតស្ស អន្តោ សរោ ឧការោ ហោតិ ព្យញ្ជនេ បរេ, ទ្វិត្តំ។ បុថុជ្ជនោ, បុថុភូតំ។
ព្យញ្ជនេតិ កិំ? បុថ អយំ។ ‘‘បុថស្ស អ បុថ’’ឥតិ សមាសេនេវ សិទ្ធេ បុន អន្តគ្គហណាធិការេន ក្វចិ អបុថន្តស្សាបិ ឧត្តំ សរេ។
មនោ អញ្ញំ មនុញ្ញំ, ឯវំ ឥមំ ឯវុមំ, បរលោបោ, ឥតិ ឯវំ ឥត្វេវំ, ឧការស្ស វការោ។
អវកាសោ, អវនទ្ធោ, អវវទតិ, អវសានមិតីធ –
‘‘ក្វចិ ព្យញ្ជនេ’’តិ ច វត្តតេ។
៤៥. ឱ អវស្ស។
អវឥច្ចេតស្ស ឧបសគ្គស្ស ឱការោ ហោតិ ក្វចិ ព្យញ្ជនេ បរេ។ ឱកាសោ, ឱនទ្ធោ, ឱវទតិ, ឱសានំ។
ក្វចីតិ កិំ? អវសានំ, អវសុស្សតុ។
ព្យញ្ជនេតិ កិំ? អវយាគមនំ, អវេក្ខតិ។
អវគតេ សូរិយេ, អវគច្ឆតិ, អវគហេត្វា ឥតីធ –
‘‘អវស្សេ’’តិ វត្តតេ ឱគ្គហណញ្ច។
៤៦. តព្ពិបរីតូបបទេ ព្យញ្ជនេ ច។
អវសទ្ទស្ស ឧបបទេ តិដ្ឋមានស្ស តស្សោការស្ស វិបរីតោ ច ហោតិ ព្យញ្ជនេ បរេ។
តស្ស វិបរីតោ តព្ពិបរីតោ, ឧបោច្ចារិតំ បទំ ឧបបទំ, ឱការវិបរីតោតិ ឧការស្សេតំ អធិវចនំ។ ចសទ្ទោ កត្ថចិ ឧគ្គហេត្វា។
អតិប្បខោ តាវ, បរសតំ, បរសហស្សំ ឥតីធ –
‘‘អាគមោ’’តិ វត្តតេ។
៤៧. ក្វចិ ឱ ព្យញ្ជនេ។
ព្យញ្ជនេ បរេ ក្វចិ ឱការាគមោ ហោតីតិ អតិប្ប បរសទ្ទេហិ ឱការាគមោ ‘‘យវមទ’’ឥច្ចាទិសុត្តេ ចសទ្ទេន អតិប្បតោ គការាគមោ ច។
អតិប្បគោ ខោ តាវ, បរោសតំ, បរោសហស្សំ, ឯត្ថ ‘‘សរា សរេ លោប’’ន្តិ បុព្ពស្សរលោបោ។
មនមយំ, អយមយំ ឥតីធ ‘‘មនោគណាទីន’’ន្តិ វត្តតេ។
៤៨. ឯតេសមោ លោបេ។
ឯតេសំ មនោគណាទីនមន្តោ ឱត្តមាបជ្ជតេ វិភត្តិលោបេ កតេ។
មនោមយំ, អយោមយំ, ឯវំ មនោសេដ្ឋា, អយោបត្តោ, តបោធនោ, តមោនុទោ, សិរោរុហោ, តេជោកសិណំ, រជោជល្លំ, អហោរត្តំ, រហោគតោ។
អាទិសទ្ទេន អាបោធាតុ, វាយោធាតុ។
សីហគតិយា វាធិការតោ ឥធ ន ភវតិ, មនមត្តេន មនច្ឆដ្ឋានំ, អយកបល្លំ, តមវិនោទនោ, មនអាយតនំ។
ឥតិ ព្យញ្ជនសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ។
និគ្គហីតសន្ធិវិធាន
អថ
តណ្ហំ ករោ, រណំ ជហោ, សំ ឋិតោ, ជុតិំ ធរោ, សំ មតោ ឥតីធ ‘‘និគ្គហីត’’ន្តិ អធិការោ, ‘‘ព្យញ្ជនេ’’តិ វត្តតេ។
៤៩. វគ្គន្តំ វា វគ្គេ។
វគ្គភូតេ ព្យញ្ជនេ បរេ និគ្គហីតំ ខោ វគ្គន្តំ វា បប្បោតីតិ និមិត្តានុស្វរានំ ឋានាសន្នវសេន តព្ពគ្គបញ្ចមោ ហោតិ។ វវត្ថិតវិភាសត្ថោយំ វាសទ្ទោ។ តេន ‘‘តណ្ហង្ករោ, រណញ្ជហោ, សណ្ឋិតោ, ជុតិន្ធរោ, សម្មតោ’’តិអាទីសុ និច្ចំ។
តង្ករោតិ តំ ករោតិ, តង្ខណំ តំខណំ, សង្គហោ សំគហោ, តង្ឃតំ តំ ឃតំ។ ធម្មញ្ចរេ ធម្មំ ចរេ, តញ្ឆន្នំ តំ ឆន្នំ, តញ្ជាតំ តំ ជាតំ, តញ្ញាណំ តំ ញាណំ។ តណ្ឋានំ តំ ឋានំ, តណ្ឌហតិ ភំ ឌហតិ។ តន្តនោតិ តំ តនោតិ, តន្ថិរំ តំ ថិរំ, តន្ទានំ តំ ទានំ, តន្ធនំ តំ ធនំ, តន្និច្ចុតំ តំ និច្ចុតំ។ តម្បត្តោ តំ បត្តោ, តម្ផលំ តំ ផលំ, តេសម្ពោធោ តេសំ ពោធោ, សម្ភូតោ សំភូតោ, តម្មិត្តំ តំ មិត្តំ។ កិង្កតោ កិំ កតោ, ទាតុង្គតោ ទាតុំ គតោតិ ឯវមាទីសុ វិកប្បេន។
ឥធ ន ភវតិ, ន តំ កម្មំ កតំ សាធុ, សរណំ គច្ឆាមិ។
សតិ ចោបរិ វាគ្គហណេ វិជ្ឈន្តរេ វា ឥធ វាគ្គហណករណមត្ថន្តរវិញ្ញាបនត្ថំ, តេន និគ្គហីតស្ស សំឧបសគ្គបុមន្តស្ស លេ លការោ។ យថា – បដិសំលីនោ បដិសល្លីនោ, ឯវំ បដិសល្លាណោ, សល្លក្ខណា, សល្លេខោ, សល្លាបោ, បុំលិង្គំ បុល្លិង្គំ។
បច្ចត្តំ ឯវ, តំ ឯវ, តញ្ហិ តស្ស, ឯវញ្ហិ វោ ឥតីធ ‘‘វា’’តិ អធិការោ។
៥០. ឯហេ ញំ។
ឯការហការេ បរេ និគ្គហីតំ ខោ ញការំ បប្បោតិ វា, ឯការេ ញាទេសស្ស ទ្វិភាវោ។
បច្ចត្តញ្ញេវបច្ចត្តំ ឯវ, តញ្ញេវ តំ ឯវ, តញ្ហិ តស្ស តញ្ហិ តស្ស, ឯវញ្ហិ វោ ឯវញ្ហិ វោ។
វវត្ថិតវិភាសត្តា វាសទ្ទស្ស ឯវហិនិបាតតោ អញ្ញត្ថ ន ហោតិ, យថា – ឯវមេតំ, ឯវំ ហោតិ។
សំយោគោ, សំយោជនំ, សំយតោ, សំយាចិកាយ, យំ យទេវ, អានន្តរិកំ យមាហុ ឥតីធ ‘‘ញ’’មិតិ វត្តតេ។
៥១. ស យេ ច។
និគ្គហីតំ ខោ យការេ បរេ សហ យការេន ញការំ បប្បោតិ វា, ញាទេសស្ស ទ្វិត្តំ។
សញ្ញោគោ សំយោគោ, សញ្ញោជនំ សំយោជនំ, សញ្ញតោ សំយតោ, សញ្ញាចិកាយ សំយាចិកាយ, យញ្ញទេវ យំ យទេវ, អានន្តរិកញ្ញមាហុ អានន្តរិកំ យមាហុ។
វាសទ្ទស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តាវ សំបទន្តតោ ច សព្ពនាមយការបរតោ ច និគ្គហីតា អញ្ញត្ថ ន ហោតិ។ យថា – ឯតំ យោជនំ, តំ យានំ, សរណំ យន្តិ។
ឯត្ថ ច ‘‘សហ យេ ចា’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘ស យេ ចា’’តិ វចនតោ សុត្តន្តេសុ សុខុច្ចារណត្ថមក្ខរលោបោបីតិ ទដ្ឋព្ពំ, តេន បដិសង្ខាយ យោនិសោ បដិសង្ខា យោនិសោ, សយំ អភិញ្ញាយ សច្ឆិកត្វា សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា, បរិយេសនាយ បរិយេសនាតិអាទិ សិជ្ឈតិ។
តំ
៥២. មទា សរេ។
និគ្គហីតស្ស ខោ សរេ បរេ មការទការាទេសា ហោន្តិ វា។ ឯត្ថ ច វាសទ្ទាធិការស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា ទការោ យតេតសទ្ទតោ បរស្សេវ។
តមហំ ព្រូមិ, យមាហុ, ធនមេវ, កិមេតំ, និន្ទិតុមរហតិ, យទនិច្ចំ, តទនត្តា, ឯតទវោច, ឯតទេវ។
វាតិ កិំ? តំ អហំ, ឯតំ ឯវ, អក្កោច្ឆិ មំ អវធិ មំ។
ឯត្ថ ច មទាតិ យោគវិភាគេន ព្យញ្ជនេបិ វា មការោ។ តេន ‘‘ពុទ្ធម សរណម គច្ឆាមី’’តិអាទិ សិជ្ឈតិ។
តាសំ អហំ សន្តិកេ, វិទូនំ អគ្គំ, តស្ស អទាសិំ អហំ ឥតីធ ‘‘សរេ’’តិ វត្តតេ។
៥៣. ក្វចិ លោបំ។
និគ្គហីតំ ខោ សរេ បរេ លោបំ បប្បោតិ ក្វចិ ឆន្ទានុរក្ខណេ សុខុច្ចារណដ្ឋានេ។ បុព្ពស្សរលោបោ, បរស្ស អសំយោគន្តស្ស ទីឃោ។
តាសាហំ សន្តិកេ, វិទូនគ្គំ, តស្ស អទាសាហំ, តថាគតាហំ, ឯវាហំ, ក្យាហំ។
ក្វចីតិ កិំ? ឯវមស្ស, កិមហំ។
អរិយសច្ចានំ ទស្សនំ, ឯតំ ពុទ្ធានំ សាសនំ, សំរត្តោ, សំរាគោ, សំរម្ភោ, អវិសំហារោ, ចិរំ បវាសិំ, គន្តុំ កាមោ, គន្តុំ មនោ ឥតីធ ‘‘ក្វចិ លោប’’ន្តិ វត្តតេ។
៥៤. ព្យញ្ជនេ ច។
និគ្គហីតំ ខោ ព្យញ្ជនេ ច បរេ លោបំ បប្បោតិ ក្វចិ ឆន្ទានុរក្ខណាទិម្ហិ។ រការហការេសុ ឧបសគ្គន្តស្ស ទីឃោ។
អរិយសច្ចាន ទស្សនំ, ឯតំ ពុទ្ធាន សាសនំ, សារត្តោ, សារាគោ, សារម្ភោ, អវិសាហារោ, ចិរប្បវាសិំ, ទ្វិត្តំ, គន្តុកាមោ, គន្តុមនោ។
ក្វចីតិ កិំ? ឯតំ មង្គលមុត្តមំ។
កតំ ឥតិ, កិំ ឥតិ, អភិនន្ទុំ ឥតិ, ឧត្តត្តំ ឥវ, ចក្កំ ឥវ, កលិំ ឥទានិ, កិំ ឥទានិ, ត្វំ អសិ, ឥទំ អបិ, ឧត្តរិំ អបិ, ទាតុំ អបិ, សទិសំ ឯវ ឥតីធ ‘‘និគ្គហីតម្ហា, លោប’’ន្តិ ច វត្តតេ។
៥៥. បរោ វា សរោ។
និគ្គហីតម្ហា បរោ សរោ លោបំ បប្បោតិ វា។ និគ្គហីតស្ស វគ្គន្តត្តំ។
កតន្តិ, កិន្តិ, អភិនន្ទុន្តិ, ឧត្តត្តំវ, ចក្កំវ, កលិន្ទានិ, កិន្ទានិ, ត្វំសិ, ឥទម្បិ, ឧត្តរិម្បិ, ទាតុម្បិ, សទិសំវ។
វាតិ កិំ? កតំ ឥតិ, កិមិតិ, ទាតុមបិ, សាមំ ឯវ។
អយម្បិ វាសទ្ទស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា ឥតីវីទានិសីបេវាទិតោ អញ្ញត្ថ ន ហោតិ។ យថា – អហំ ឯត្ថ, ឯតំ អហោសិ។
ឯវំ អស្ស តេ អាសវា, បុប្ផំ អស្សា ឧប្បជ្ជតិ ឥតីធ សរេ បរេ លុត្តេ វិបរិណាមេន ‘‘បរស្មិំ, សរេ, លុត្តេ’’តិ ច វត្តតេ។
៥៦. ព្យញ្ជនោ ច វិសញ្ញោគោ។
និគ្គហីតម្ហា បរស្មិំ សរេ លុត្តេ ព្យញ្ជនោ សញ្ញោគោ ចេ, វិសញ្ញោគោវ ហោតីតិ សំយោគេកទេសស្ស បុរិមព្យញ្ជនស្ស លោបោ។
ទ្វិន្នំ ព្យញ្ជនានមេកត្រ ឋិតិ សញ្ញោគោ, ឥធ បន សំយុជ្ជតីតិ សញ្ញោគោ, បុរិមោ វណ្ណោ, វិគតោ សញ្ញោគោ អស្សាតិ វិសញ្ញោគោ, បរោ។
ឯវំ ស តេ អាសវា, បុប្ផំសា ឧប្បជ្ជតិ។
លុត្តេតិ កិំ? ឯវមស្ស។
ចសទ្ទេន តិណ្ណំ ព្យញ្ជនានំ សរូបសំយោគោបិ វិសញ្ញោគោ ហោតិ។ យថា – អគ្យាគារំ, វុត្យស្ស។
ចក្ខុ ឧទបាទិ, អវ សិរោ, យាវចិធ ភិក្ខវេ, អណុថូលានិ, ត សម្បយុត្តា ឥភីធ ‘‘សរេ, អាគមោ, ក្វចិ, ព្យញ្ជនេ’’តិ ច វត្តតេ។
៥៧. និគ្គហិតញ្ច។
និគ្គហីតញ្ច អាគមោ ហោតិ សរេ វា ព្យញ្ជនេ វា ក្វចិ សុខុច្ចារណដ្ឋានេ។ និគ្គហីតស្ស រស្សានុគតត្តា រស្សតោយេវាយំ។
ចក្ខុំ ឧទបាទិ, អវំសិរោ, យាវញ្ចិធ ភិក្ខវេ, អណុំថូលានិ, តំសម្បយុត្តា, ឯវំ តង្ខណេ, តំសភាវោ។
ក្វចីតិ កិំ? ន ហិ ឯតេហិ, ឥធ ចេវ។
ឯវំ វុត្តេ, តំ សាធុ, ឯកំ សមយំ ភគវា, អគ្គិំវ សនមំ ឥតីធ លោបាទេសការិយេ សម្បត្តេ យេភុយ្យេន តទបវាទត្ថមាហ។
៥៨. អំ ព្យញ្ជនេ និគ្គហីតំ។
និគ្គហីតំ ខោ ព្យញ្ជនេ បរេ អំឥតិ ហោតិ។
អការោ ឧច្ចារណត្ថោ, ‘‘សរលោបោ’’តិអាទិនា បុព្ពស្សរលោបោ វា។
ឯវំ វុត្តេ, តំ សាធុ, ឯកំ សមយំ ភគវា, អគ្គិំវ សន្ធមំ។
ឥធ អវុត្តវិសេសានម្បិ វុត្តនយាតិទេសត្ថមតិទេសមាហ។
៥៩. អនុបទិដ្ឋានំ វុត្តយោគតោ។
យេ ឥធ អម្ហេហិ វិសេសតោ ន ឧបទិដ្ឋា ឧបសគ្គនិបាតាទយោ, តេសំ វុត្តយោគតោ វុត្តនយេន សរសន្ធាទីសុ វុត្តនយានុសារេន រូបសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។
តេន ‘‘ទោ ធស្ស ចា’’តិ សុត្តេ ចសទ្ទេន បរិយាទីនំ រហនាទិវណ្ណស្ស វិបរិយយោ យវាទីហិ, យថា – បរិយុទាហាសិ បយិរុទាហាសិ, អរិយស្ស អយិរស្ស, ពហ្វាពាធោ ពវ្ហាពាធោ, ន អភិនេយ្យ អនភិនេយ្យ។
‘‘តំ ឥមិនាបិ ជានាថា’’តិ ឯត្ថ ‘‘បរោ វា សរោ’’តិ សរេ លុត្តេ ‘‘តត្រាការោ’’តិ យោគវិភាគេន អការោ និគ្គហីតស្ស ទការោ, តទមិនាបិ ជានាថ ឥច្ចាទិ។
ឥតិ និគ្គហីតសន្ធិវិធានំ និដ្ឋិតំ។
សញ្ញាវិធានំ សរសន្ធិ សន្ធិ,
និសេធនំ ព្យញ្ជនសន្ធិ សន្ធិ;
យោ និគ្គហីតស្ស ច សន្ធិកប្បេ,
សុនិច្ឆយោ សោបិ មយេត្ថ វុត្តោ។
ឥតិ រូបសិទ្ធិយំ សន្ធិកណ្ឌោ
បឋមោ។