២. នាមកណ្ឌ
អថ
តត្ថ សលិង្គេសុ តាវ អការន្តតោ បុល្លិង្គា សុគតសទ្ទា សត្ត វិភត្តិយោ បរា យោជីយន្តេ។ សុគតឥតិ ឋិតេ –
១. ទ្វេ ទ្វេ+កានេកេសុ នាមស្មា សិយោ អំយោ នា ហិ ស នំ ស្មា ហិ ស នំ ស្មិំ សុ
ឯតេសំ ទ្វេ ទ្វេ ហោន្តិ ឯកានេកត្ថេសុ វត្តមានតោ នាមស្មា យថាក្កមំ។ យតោ ឥមេ សត្ត ទុកា ហោន្តិ, ‘‘អត្ថវន្ត+មធាតុក+មបច្ចយំ បាដិបទិកំ កិតក+តទ្ធិត+សមាសា ចេ’’តិ វុត្តត្តា តំ នាមំ បាដិបទិកំ នាម។ កេចិ សកត្ថ+ទព្ព+លិង្គ+សង្ខ្យា+កម្មាទិបញ្ចកំ បាដិបទិកន្តិ វទន្តិ។ តេនេ+តំ វុច្ចតិ –
សកត្ថ+ទព្ព+លិង្គានិ, សទ្ទត្ថ+មព្រវុំ បរេ;
សង្ខ្យា+កម្មាទិកានន្តុ, វិភត្តិ វាចកា មតា។
សកត្ថ+ទព្ព+លិង្គានិ, សង្ខ្យា+កម្មាទិបញ្ចកំ;
សទ្ទត្ថ+មព្រវុំ កេចិ, វិភត្តិ បន ជោតកាតិ ច។
តតោ
៣៧. បឋមា+ត្ថមត្តេ
នាមស្សា+ភិធេយ្យមត្តេ បឋមាវិភត្តិ ហោតីតិ វត្តិច្ឆាវសា បឋមាយេ+កវចនពហុវចនានិ។ សិ យោឥតិ បឋមា។ សិស្សិ+ការស្សា+នុពន្ធត្តា អប្បយោគោ។ បយោជនំ ‘‘កិ+មំសិសូ’’តិ សំកេតោ, តថា អំវចនស្សា+ការស្ស។ ឯត្ថ តថាតិ វុត្តស្សាតិទេសោ អញ្ញទីយធម្មាន+មញ្ញត្ថបាបន+មតិទេសោ។ ឯកម្ហិ វត្តព្ពេ បឋមេកវចនំ សិ។
អតោតិ វត្តតេ, អតោតិ នាមវិសេសនត្តា ‘‘វិធិព្ពិសេសនន្តស្សា’’តិ បរិភាសតោ អការន្តតោ នាមស្មា វិធិ។
១០៩. សិស្សោ
អការន្តតោ នាមស្មា សិស្ស ឱ ហោតិ។ បុព្ពសរលោបេ សុគតោ តិដ្ឋតិ។ ពហុម្ហិ វត្តព្ពេ ពហុវចនំ យោ។ ឯវំ ឧបរិបិ យោជេតព្ពំ។
៤១. អតោ យោនំ ដាដេ
អការន្តតោ នាមស្មា បឋមាទុតិយាយោនំ ដាដេ ហោន្តិ យថាក្កមំ។ ដការានុពន្ធត្តា ‘‘ដានុពន្ធា+នេកវណ្ណា សព្ពស្សា’’តិ សព្ពាទេសោ។ សុគតា តិដ្ឋន្តិ។
‘‘បឋមា+ត្ថមត្តេ’’តិ វត្តតេ។
៣៨. អាមន្តណេ
អាមន្តណាធិកេ
១១២. គោ ស្យា+លបនេ
អាលបនេ សិ គសញ្ញោ ហោតិ។
‘‘លោបោ’’តិ វត្តតេ។
១១៧. គសីនំ
នាមស្មា គ+សីនំ លោបោ ហោតិ។ ភោ សុគត ចិរំ តិដ្ឋ។
‘‘គេ’’តិ វត្តតេ។
៥៩. អយុនំ វា ទីឃោ
អឥឧឥច្ចេតេសំ វា ទីឃោ ហោតិ គេ បរេ តិលិង្គេ+តិ ទីឃេ ភោ សុគត សុគតា ចិរំ តិដ្ឋ។ សក្កតេ សុគតាតិ ទីឃំ ទូរាលបនេយេវិ+ច្ឆន្តិ, សមីបាលបនេបិ ទស្សនតោ តំ ន គហេតព្ពំ។ ពហុវចនេ យោស្ស ដា, សុគតា ចិរំ តិដ្ឋថ។
២. កម្មេ ទុតិយា
តស្មិំ កម្មការកេ ទុតិយាវិភត្តិ ហោតិ។ អំយោឥតិ ទុតិយា។ ឯត្ថ ទុតិយាតតិយាទិភាវោ វិភត្តិសុត្តេ សិយោ ឥតិ បឋមាវិភត្យាទីនិ+មុបាទាយ វុច្ចតិ, តំ តំ ឧបាទាយ បញ្ញត្តត្តា។ ទុតិយេកវចនំ អំ, អការស្សា+បយោគោ។ សុគតំ បស្ស។ ទុតិយាពហុវចនំ យោ, តស្ស ដេ, សុគតេ បស្ស។
១៩. កត្តុករណេសុ តតិយា
តស្មិំ
‘‘នាស្សា’’តិ វត្តតេ។
១០៨. អតេ+ន
អការន្តតោ នាមស្មា បរស្ស នាវចនស្ស ឯនាទេសោ ហោតិ និច្ចំ។ សុគតេន កតំ។
៩៨. សុហិស្វ+ស្សេ
អការន្តស្ស សុហិស្វេ+ហោតិ។ សុគតេហិ។
‘‘វេ’’តិ វត្តតេ។
៩៥. ស្មាហិស្មិំនំ ម្ហាភិម្ហិ
នាមស្មា បរេសំ ស្មាហិស្មិំនំ ម្ហាភិម្ហិ ហោន្តិ យថាក្កមំតិ ហិស្ស ភិអាទេសេ សុគតេភិ។ ករណេ សុគតេន លោកោ បុញ្ញំ ករោតិ, សុគតេហិ សុគតេហិ វា។
២៤. ចតុត្ថី សម្បទានេ
តស្មិំ សម្បទានការកេ ចតុត្ថី សិយា។ ស+នំឥតិ ចតុត្ថី។ ចតុត្ថេ+កវចនំ ស។ វិភត្តិសុត្តេ ស្ស+នំតិ ទីឃបាឋេន សុគតស្សាតិ សិទ្ធេបិ ‘‘ឈលា សស្ស នោ’’ ត្យាទិការិយសុត្តេសុ ស្សស្សាតិ អក្ខរគារវតា ហោតីតិ លាឃវត្ថ+មិទ+មារទ្ធំ –
៥១. សុញ សស្ស
នាមស្មា
១,២០. ញាកានុ ពន្ធា+ទ្យន្តា
ឆដ្ឋីនិទ្ទិដ្ឋស្ស ញានុពន្ធ+កានុពន្ធា អាទ្យន្តាហោន្តីតិ អាទ្យវយវោ។ ឧការោ ឧច្ចារណត្ថោ, ញ្ញការោ អស្មិំ សុត្តេ សំកេតត្ថោ។ សុគតស្ស ទានំ ទេតិ។
១,៥៨. ‘‘ពហុលំ’’ត្យ+ធិការោ
ពហុលាធិការំ កប្បទុមមិវ មញ្ញន្តិ សទ្ទិកា។ តញ្ច –
ក្វចិ បវត្ត្យ+បវត្តិ, ក្វច+ញ្ញំ ក្វចិ វា ក្វចិ;
សិយា ពហុលសទ្ទេន, វិធិ សព្ពោ យថាគមំតិ –
ចតុព្ពិធំ ពហុលំ សមិក្ខន្តិ។
‘‘អតោ វា’’ត្វេវ,
៤៤. សស្សាយ ចតុត្ថិយា
អការន្តតោ បរស្ស ចតុត្ថិយា សស្ស អាយោ ហោតិ វា ពហុលំ។ សុគតាយ។ យេភុយ្យេន តាទត្ថេយេវា+យ+មាយោ ទិស្សតីតិ ឥតោ បរំ នោ+ទាហរីយតេ។ ចតុត្ថីពហុវចនំ នំ,
‘‘ទីឃោ’’តិ វត្តតេ។
៨៩. សុនំហិសុ
នាមស្ស
២៩. បញ្ចម្យ+វធិស្មា
ឯតស្មា អវធិការកា បញ្ចមីវិភត្តិ ហោតិ។ ស្មា+ហិឥតិ បញ្ចមី។ បញ្ចម្យេកវចនំ ស្មា,
‘‘អតោ’’ ‘‘ដាដេ’’ ‘‘វេ’’តិ ច វត្តតេ។
៤៣. ស្មា+ស្មិំនំ
អការន្តតោ នាមស្មា បរេសំ ស្មា+ស្មិំនំ ដា+ដេ ហោន្តិ វា យថាក្កមំ។ សុគតា អបេហិ សុគតម្ហា សុគតស្មា វា។ បញ្ចមីពហុវចនញ្ហិ, សុគតេភិ សុគតេហិ។
៣៩. ឆដ្ឋី សម្ពន្ធេ
ការកេហិ អញ្ញោ សម្ពន្ធោ, តត្រ ឆដ្ឋីវិភត្តិ ហោតិ។ ស+នំឥតិ ឆដ្ឋី, ឆដ្ឋេកវចនំ ស, សុគតស្ស វិហារោ, ឆដ្ឋីពហុវចនំ នំ, សុគតានំ។
១៤. សត្តម្យា+ធារេ
អាធារការកេ សត្តមីវិភត្តិ ហោតិ។ ស្មិំ+សុឥតិ សត្តមី។ សត្តម្យេកវចនំ ស្មិំ, សុគតេ បតិដ្ឋិតំ សុគតម្ហិ សុគតស្មិំ វា។ សត្តមីពហុវចនំ សុ, ‘‘សុ+ហិស្វ+ស្សេ’’តិ ឯ, សុគតេសុ។
សុគតោ, សុគតា។ ភោ សុគត, ភោ សុគតា, ភវន្តោ សុគតា។ សុគតំ, សុគតេ។ សុគតេន, សុគតេភិ
សុគតោ សុគតោ។ សុគតំ នមតិ។ សុគតេន កតោ។ សុគតេន ជិតោ។ សុគតស្ស ទទេ។ សុគតា វិគតោ។ សុគតស្ស សុតោ។ សុគតេ រមតេ។ ឯវំ –
សូរា+សុរ+នរោ+រគ+នាគ+យក្ខា,
គន្ធព្ព+កិន្នរ+មនុស្ស+បិសាច+បេតា;
មាតង្គ+ជង្គម+តុរង្គ+វរាហ+សីហា,
ព្យគ្ឃ+ច្ឆ+កច្ឆប+តរច្ឆ+មិគ+ស្ស+សោណា។
អាលោក+លោក+និលយា+និល+ចាគ+យោគា,
វាយាម+គាម+និគមា+គម+ធម្ម+កាមា;
សង្ឃោ+ឃ+ឃោស+បដិឃា+សវ+កោធ+លោភា,
សារម្ភ+ថម្ភ+មទ+មាន+បមាទ+មក្ខា។
បុន្នាគ+បូគ+បនសា+សន+ចម្បក+ម្ព-
ហិន្តាល+តាល+វកុល+ជ្ជុន+កិំសុកា ច;
មន្ទារ+កុន្ទ+បុចិមន្ទ+ករញ្ជ+រុក្ខា,
ញេយ្យា មយូរ+សកុណ+ណ្ឌជ+កោញ្ច+ហំសា។
សុគតសទ្ទោវ, យតោ សព្ពោ សទ្ទោ, ន សទ្ទតាលិតត្ថោវ, អថ ខោ សំយោគាទិវសេនបិ អត្ថំ វទន្តិ។ តេនេ+តំ វុច្ចតិ –
សំយោគា វិប្បយោគា ច, សាហចរិយា+វិរោធតោ;
អត្ថា បករណា លិង្គា, សទ្ទន្តរសមីបតោ។
សាមត្ថ្យោ+ចិត្រ+ទេសេហិ
ឧបចារ+កាកុភេទ, សម្ពន្ធេហុ+បលក្ខណា។
វចនា ច តទង្គត្តា, បធានត្តាតិអាទិហិ;
សទ្ទ+ត្ថា បវិភជ្ជន្តេ, ន សទ្ទាទេវ កេវលាតិ។
ឯត្ថ សំយោគតោ តាវ, ‘‘សកិសោរា ធេនុ ទីយតូ’’តិ, កិសោរោ អស្សបោតកោ, តំសំយោគតោ វឡវា ឯវ បតីយតេ។
វិប្បយោគតោ – ‘‘អកិសោរា អានីយតូ’’តិ តប្បដិសេធា វឡវា ឯវ បតីយតេ។
សហចរណតោ – ‘‘រាម+លក្ខណ’’ឥតិ ឧភិន្នំ សហចរណេន រាមោតិ ទាសរថិ ឯវ រាមោ, ន អញ្ញាភិធានោ ជាមទគន្យាទិ។ លក្ខណោបិ សោមិត្តិ ឯវ, ន តុ យោ កោចិ លក្ខណោ។
វិរោធតោ – ‘‘រាម+ជ្ជុនា’’ ឥតិ ភគ្គវោ សហស្សពាហុ ច អញ្ញមញ្ញវិរុទ្ធាតិ តេ ឯវ បតីយន្តេ, ន ទាសរថិ សព្យសាចិ ច។
អត្ថតោ – ‘‘សិន្ធវ+មានយ, បវិសាមិ រណង្គណ’’មិតិ រណង្គណបវេសោ វាហនវិសេសេន ហោតីតិ អត្ថតោ តុរង្គបតីតិ, ន តុ លវណវិសេសំ។
បករណតោ-ភោជនវិធិម្ហិ ឧបសង្ខរិយមានេ ‘‘សិន្ធវ+មានយេ’’តិ, អត្រ ហិ សទ្ទន្តរស្សា+ភាវេបិ ភោជនោបករណសមវាយ+មាលោកិតភាវតោ លវណេ បដិបត្តិ, តាទិសោ ហិ បត្ថាវោតិ។
លិង្គតោ
សន្និធានតោ – ‘‘អជ្ជុនោ កតវីរិយោតិ’’ បតីយតេ, នោ អកតវីរិយោ អជ្ជុនោតិ។
សាមត្ថិយតោ – ‘‘អនុទរា កញ្ញា’’តិ ឧទរេ អសតិ កញ្ញា ឯវ នត្ថីតិ តស្សា កិសាង្គិយា មជ្ឈបទេសោតិ បតីយតេ។
ឱចិត្រតោ – ‘‘រាមសទិសោ+យំ’’ ឥតិ, អត្រ ហិ រាមោ បយុត្តទាសរថិស្មិំ ភិយ្យោ សាធារណោ បរិចយោតិ ទាសរថិ ឯវ បតីយតេ, ន ភគ្គវរាមោ។
ទេសតោ – ‘‘បោដ្ឋបា’’ ឥតិ កិស្មិញ្ចិ ទេសេ បសំសាវចនំ។ កិស្មិញ្ចិ អក្កោសវចនំ។
កាលតោ – ‘‘បចេ’’តិ ទក្ខិណាបថេ កត្ថចិ បុព្ពណ្ហេ យាគុបាកេ, សាយណ្ហេ តុ ឱទនបាកេ។
ព្យត្តិតោ – ‘‘គាមស្ស អទ្ធ’’ មិតិ សមភាគេ, នបុំសកត្តា។ ‘‘គាមស្ស អទ្ធោ’’តិ បុមត្តេន តុ អសមភាគេ។
អនុរូបតោ – ‘‘នរបតិ សាធុ រក្ខតិ គោមណ្ឌល’’មិតិ មហីមណ្ឌលបាលនំ រាជិនោ+នុរូប+មិតិ មហីមណ្ឌលបាលនេវ បតីតិ, ន តុ គោយូថរក្ខនេ។
ឧបចារតោ – អតំសភាវេ តំសភាវារោបន+មុបចារោ, ស ច តទដ្ឋោ, តទ្ធម្មោ, តំសហចរិយោ, តំសមីបោតិ ចតុព្ពិធោ
កាកុតោ-កាកុសទ្ទោ ឥត្ថិយំ, ស ច វិការ+សោក+ភីតិ+ធនិរូបេសុ ទិស្សតិ, វត្តុ កាយវិការា កថញ្ចិ តំ អកតវាអបិ កេនចិ អញ្ញេន ‘‘កិំ ត្វំ តំ អកាសិ ‘‘ឥតិ បុដ្ឋោ កោបេន ភមុភេទា ‘‘អហំ កតវា អម្ហី’’តិ កថេតិ, តស្ស ភមុភេទក្រិយា អក្រិយាបដិញ្ញំ សូចយតិ។
សម្ពន្ធ តោ – ‘‘មាតរិ សម្មា វត្តិតព្ពំ, បិតរិ សុស្សូយិតព្ពំ’’ ឥតិ, អត្រ ហិ សមាតរិ សបិតរីតិ សម្ពន្ធិសទ្ទាភាវេបិ សា មាតា សោ បិតា ច អស្ស បុត្តស្សាតិ បតីយតេ។
ឧបលក្ខណតោ – ‘‘កាកេហិ រក្ខិតព្ពំ ទធី’’តិ កាកសទ្ទោ សព្ពេស+មុបឃាតកានំ សាមញ្ញំ ឧបលក្ខេតីតិ សុនខាទិសព្ពេហិបិ និវារីយតេ។
វចនតោ – ‘‘ទារា’’ឥតិ ទារសទ្ទោ កលត្តេ ពហុវចនន្តោ, អញ្ញត្ថ អនិយតវចនោ។
តទង្គត្តា – ‘‘សជ្ជិតំ ភោជន’’មិតិ វុត្តេ តប្បរិក្ខារត្តា តទុបករណ អាសន, បាតិ, ព្យញ្ជនាទីនំ សម្បាទនម្បិ បតីយតេ។
បធានភាវតោ – ‘‘និគ្គច្ឆតិ អវនិនាថោ’’តិ រញ្ញោ និគ្គមនេន តទុបជីវីនម្បិ និគ្គមនំ វិញ្ញាយតិ។
វុត្តញ្ច –
នេយ្យនីតត្ថសុត្តេសុ
នេ+ត្ថ វត្តព្ពអត្ថេន, សុត្តំ នីតត្ថកំ ភវេតិ។
ឯវ+មញ្ញេសម្បិ អការន្តានំ បុល្លិង្គានំ សទ្ទានំ រូបនយោ ក្រិយា+ភិសម្ពន្ធោ ច។ សុគតសទ្ទតោ យស្ស សទ្ទស្ស វិសេសោ អត្ថិ, តំ វក្ខាម។ ឥតោ បរំ ឆដ្ឋិយា ចតុត្ថីសមត្តា បញ្ចមីពហុវចនស្ស ច តតិយាពហុវចនេន សមត្តា ន តា ទស្សិយន្តេ។
គុម្ព សិ, ‘‘អតោ’’ ‘‘សិស្សា’’តិ ច វត្តតេ។
១១០. ក្វចេ+វា។
អការន្តតោ នាមស្មា បរស្ស សិស្ស ឯ ហោតិ វា ក្វចិ។ គុម្ពេ គុម្ពោ, គុម្ពា។ ភោ គុម្ព គុម្ពា, ភវន្តោ គុម្ពា ឥច្ចាទិ សុគតសមំ។ ឯវំ ផុស្សិតគ្គេ ផុស្សិតគ្គោ, វត្តព្ពេ វត្តព្ពោ ឥច្ចាទិ។ សិស្សោ+ការស្ស និច្ចត្តា កត្ថចិ បក្ខេ ឯការត្ត+មិទ+មារទ្ធន្តិ សិស្សោ+ការបក្ខេ ឯវ ភវតីតិ ‘‘អំ នបុំសកេ’’តិ អ+មាទេសេន ឯការស្ស នបុំសកវិសយេ ពាធិតត្តា ‘‘ពហុលំ’’ វិធានា នបុំសកេបិ សុខេ ទុក្ខេតិ ក្វចិ ហោតេវ។
‘‘យោស្ស’’ ‘‘ដេ’’តិ ច វត្តតេ។
១៣៥. ឯកច្ចាទីហ+តោ
អការន្តេហិ ឯកច្ចាទីហិ យោនំ ដេ ហោតិ។ ឯកច្ចោ, ឯកច្ចេ។ ភោ ឯកច្ច ឯកច្ចា, ឯកច្ចេ។ ឯកច្ចំ, ឯកច្ចេ។ ឯវំ ឯស+ស+បឋមសទ្ទានំ។
កោធោ
‘‘នាស្ស’’ ‘‘សា’’តិ ច វត្តតេ។
១០៧. កោធាទីហិ
កោធាទីហិ នាស្ស សា ហោតិ វា។ កោធសា កោធេន។ អត្ថសា អត្ថេន។ ‘‘យេ ឧត្តមត្ថានិ តយិ លភិម្ហា’’តិ អត្ថសទ្ទោ នបុំសកលិង្គោបិ ទិស្សតិ។
‘‘ស្មិនោ ដី’’តិ ច វត្តតេ។
១៧៥. ទិវាទិតោ
ទិវាទីហិ នាមេហិ ស្មិនោ ដិ ហោតិ និច្ចំ។ ទិវិ, ឯវំ ភុវិ។ ឯត្ថដិម្ហិ និច្ចំ វការាគមោ រស្សោ ច។ ឯត្ថ ភូសទ្ទោ វធូសទ្ទសមំ។
‘‘វេ’’តិ វត្តតេ។
១៤៤. មនាទីហិ ស្មិំ+សំ+នា+ស្មានំ សិ+សោ+ឱ+សា+សា
មនាទីហិ ស្មិ+មាទីនំ សិ+សោ+ឱ+សា+សា ហោន្តិ វា យថាក្កមំ។ មនោ, មនា។ ភោ មន មនា, មនា។ មនោ, មនំ, មនេ។ មនសា មនេន, មនេហិ មនេភិ។ មនសោ មនស្ស, មនានំ។ មនសា មនា មនម្ហា មនស្មា, មនេហិ មនេភិ។ មនសិ មនម្ហិ មនស្មិំ, មនេសុ។
ឯវំ
តបោ ចេតោ តមោ យសោ។
អយោ វយោ សិរោ សរោ,
ឧរោ+ត្យេ+តេ មនាទយោ។
រូបសិទ្ធិយំ អហ+រហសទ្ទា មនាទីសុ បឋិតា។ អហស្ស អាបាទិត្តា រហោតិ និបាតត្តា រហសីតិ វិភត្យន្តបដិរូបកនិបាតត្តា ឥធ ន គហិតា។
គច្ឆន្ត សិ, ‘‘សិស្ស’’ ‘‘វេ’’តិ ច វត្តតេ។ បរតោ ភិយ្យោ នានុវត្តយិស្សាម, វុត្តិយា ឯវ អនុវត្តស្ស គម្យមានត្តា។
១៤៨. ន្តស្សំ
សិម្ហិ ន្តបច្ចយស្ស អំ ហោតិ វា។ ‘‘សុតានុមិតេសុ សុតសម្ពន្ធោវ ពលវា’’តិ ញាយា ‘‘ន្តស្សា’’តិ សុតត្តា ន្តស្សេវ អំ, ន តទន្តស្ស អនុមិតស្ស សទ្ទស្ស។ ឯវ+មុបរិបិ ន្ត+ន្តូនំ អាទេសវិធានដ្ឋានេសុ។ ‘‘គសិនំ’’តិ សិលោបោ។ គច្ឆំ គច្ឆន្តោ។
២១៥. ន្ត+ន្តូនំ ន្តោ យោម្ហិ បឋមេ
បឋមេ យោម្ហិ ន្ត+ន្តូនំ សវិភត្តីនំ ន្តោឥច្ចាទេសោ ហោតិ វា។ ស ច ពហុលាធិការា បុមេវ, គច្ឆន្តោ គច្ឆន្តា។
២១៨. ដ+ដា+អំ គេ
គេ បរេ ន្ត+ន្តូនំ សវិភត្តីនំ ដ+ដា+អំឥច្ចាទេសា និច្ចំ ហោន្តិ ពហុលំ។ ភោ គច្ឆ គច្ឆា គច្ឆំ, គច្ឆន្តោ គច្ឆន្តា។
៩២. ន្តស្ស ច ដ វំ+សេ
អំសេសុ
២១៧. តោ+តា+តិ+តា ស+ស្មា+ស្មិំ នាសុ
ស+ស្មា+ស្មិំ+នាសុ ន្ត+ន្តូនំ សវិភត្តីនំ តោ+តា+តិ+តា ហោន្តិ វា យថាក្កមំ។ គច្ឆតា គច្ឆន្តេន, គច្ឆន្តេហិ គច្ឆន្តេភិ។ គច្ឆតោ គច្ឆស្ស គច្ឆន្តស្ស។
២១៦. តំ នំម្ហិ
នំម្ហិ ន្ត+ន្តូនំ សវិភត្តីនំ តំ វា ហោតិ។ គច្ឆតំ គច្ឆន្តានំ។ គច្ឆតា គច្ឆន្តា គច្ឆន្តម្ហា គច្ឆន្តស្មា។ គច្ឆតិ គច្ឆន្តេ គច្ឆន្តម្ហិ គច្ឆន្ថស្មិំ, ច្ឆេន្តេសុ។
ឯវំ មហំ ចរំ តិដ្ឋំ, ទទំ ភុញ្ជំ សុណំ បចំ;
ជយំ ជីរំ វចំ បីយំ, សរំ កុព្ពំ ជបំ វជំ។
ឥច្ចាទយោ។
ភវន្ត សិ,
១៤៩. ភូតោ
និយមសុត្ត+មិទំ។ ភូធាតុតោ ន្តស្ស អំ ហោតិ សិម្ហិ និច្ចំ បុនព្ពិធានា។ ភវំ។
១៤៦. ភវតោ វា ភោន្តោគ+យោ+នា+សេ
ភវន្តសទ្ទស្ស ភោន្តាទេសោ វា ហោតិ គ+យោ+នា+សេ។ ន្តោអាទេសោ, ភោន្តោ ភោន្តា ភវន្តោ ភវន្តា។ គេ
ភោឥតិ អាមន្តណេ និបាតោ, ‘‘កុតោ នុ អាគច្ឆថ ភោ តយោ ជនា’’តិ ពហុវចនេបិ ទស្សនតោ។ ឯវំ ភន្តេតិ។ ភទ្ទេតិ ភទ្ទសទ្ទន្តរេន សិទ្ធំ។ ភទ្ទន្តឥតិ ទស្ស ទ្វិភាវេន។
សំ សន្តោ, សន្តោ សន្តា។ ភោ ស សា សំ, សន្តោ សន្តា។ សំ សន្តំ ‘‘សំយោគាទិលោបោតិ នស្ស លោបេ ‘‘យំ យញ្ហិ រាជ ភជតិ, សន្តំ វា យទិ វា អសំ’’, សន្តេ។ សតា សន្តេន។
១៤៥. សតោ សព ភេ
សន្តសទ្ទស្ស សព ភវតិ ភការេ។ សព្ភិ សន្តេហិ។ និច្ចត្តា សន្តេភីតិ ន ហោតិ។ សតោ សស្ស សន្តស្ស ឥច្ចាទិ គច្ឆន្តសមំ។
១៥០. មហន្តា+រហន្តានំ ដា វា
សិម្ហិ មហន្តា+រហន្តានំ ន្តស្ស ដា វា ហោតិ។ មហា មហំ មហន្តោ, មហន្តោ មហន្តា។ អរហា អរហំ, អរហន្តោ អរហន្តា ឥច្ចាទិ គច្ឆន្តសមំ។
អស្ម សិ,
១៥៤. រាជាទីយុវាទិត្វា
រាជាទីហិ
១៥៦. យោន+មានោ
រាជាទីហិ យុវាទីហិ ច យោន+មានោ វា ហោតិ។ អស្មានោ អស្មា។ ភោ អស្ម អស្មា, អស្មានោ អស្មា។
១៥៥. វា+ម្ហា+នង
រាជាទីនំ យុវាទីនញ្ច អានង ហោតិ វា អំម្ហិ។ អស្មានំ អស្មំ, អស្មានោ អស្មេ។
៨០. នាស្សេ+នោ
កម្មាទិតោ នាវចនស្ស ឯនោ វា ហោតិ។ អស្មេន អស្មនា, អស្មេហិ អស្មេភិ។ អស្មស្ស, អស្មានំ។ អស្មា អស្មម្ហា អស្មស្មា ឥច្ចាទិ។
៧៩. កម្មាទិតោ
កម្មាទិតោ ស្មិនោ និ ហោតិ វា។ អស្មនិ អស្មេ អស្មម្ហិ អស្មស្មិំ, អស្មេសុ។ កម្ម ចម្ម វេស្ម ភស្ម ព្រហ្ម អត្ត អាតុម ឃម្ម មុទ្ធឥតិ កម្មាទយោ។ មុទ្ធ គណ្ឌិវធន្វ អណិម លឃិមាទយោ អស្មសមា។ រាជ ព្រហ្ម សខ អត្ត អាតុម គណ្ឌិវធន្វ អស្ម អណិម លឃិមាទយោ រាជាទយោ។
‘‘ធម្មោ វា+ញ្ញត្ថេ’’តិ គណសុត្តេន រាជាទីសុ បដ្ឋិតត្តា ទឡធម្មោ ទឡធម្មាតិ វា ហោតិ។ យុវ សា សុវា មឃវ បុម
១២៣. រាជស្សិ នាម្ហិ
‘‘សព្ពទត្តេន រាជិនា’’តិ បាឋម្បតិ ឥទ+មារទ្ធំ។ រាជស្សិ វា ហោតិ នាម្ហិ។ រាជិនា។
២២២. នា+ស្មាសុ រញ្ញា
នា+ស្មាសុ រាជស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញា ហោតិ និច្ចំ។ អនេកវណ្ណត្តា សព្ពស្ស។ រញ្ញា។
១២៤. សុ+នំ+ហិសូ
រាជស្ស ឩ ហោតិ វា សុ+នំ+ហិសុ។ ‘‘ឆដ្ឋិយន្តស្សាតិ អន្តស្ស ហោតិ។ រាជូហិ រាជេហិ រាជូភិ រាជេភិ។
២២៣. រញ្ញោ+រញ្ញស្ស+រាជិនោ សេ
សេ រាជស្ស សវិភត្តិស្ស ឯតេ អាទេសា ហោន្តិ។ រញ្ញោ រញ្ញស្ស រាជិនោ, រាជូនំ។
២២១. រាជស្ស រញ្ញំ
នំម្ហិ រាជស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញំ វា ហោតិ។ រញ្ញំ។ រញ្ញា, រាជូហិ រាជេហិ រាជូភិ រាជេភិ។
២២៤. ស្មិម្ហិ រញ្ញេ+រាជិនិ
ស្មិម្ហិ រាជស្ស សវិភត្តិស្ស រញ្ញេ+រាជិនិ ហោន្តិ និច្ចំ។ រញ្ញេ រាជិនិ, រាជូសុ រាជេសុ។
២២៥. សមាសេ វា
ឥតិ
អទ្ធា, អទ្ធានោ អទ្ធា។ ភោ អទ្ធ អទ្ធា, អទ្ធានោ អទ្ធា។ អទ្ធានំ អទ្ធំ, អទ្ធានោ អទ្ធេ។
១៩២. បុម+កម្ម+ថាម+ទ្ធានំ ស+ស្មាសុ ច
បុមាទីន+មុ ហោតិ វា ស+ស្មាសុ នាម្ហិ ចេ+តិ ឧត្តេ អទ្ធុនា, កម្មាទិត្តា ‘‘នាស្សេ+នោ’’តិ វា ឯនោ, អទ្ធេន អទ្ធនា, អទ្ធេហិ អទ្ធេភិ។ សេ ឧការេ ច –
១,៩. ឥយុវណ្ណា ឈលា នាមស្ស+ន្តេ
នាមំ បាដិបទិកំ, តស្ស អន្តេ វត្តមានា ឥវណ្ណុវណ្ណា ឈលសញ្ញា ហោន្តិ យថាក្កមំ។ ឥ ច ឧ ច ឥយុ, ឥយុ ច តេ វណ្ណា ចេតិ ឥយុវណ្ណា, ‘‘ទ្វន្ទន្តេ សូយមានំ បច្ចេក+មភិសម្ពន្ធិយ តេ’’តិ វុត្តត្តា វណ្ណសទ្ទំ បច្ចេក+មភិសម្ពន្ធិយ ‘‘ឥវណ្ណុវណ្ណា’’តិ វុត្តំ។
៨១. ឈលា សស្ស នោ
ឈលតោ សស្ស នោ វា ហោតិ។ អទ្ធុនោ អទ្ធុស្ស អទ្ធស្ស, អទ្ធានំ។
៨២. នា ស្មាស្ស
ឈលតោ
អត្តា, អត្តានោ ឥច្ចាទិ យាវ ទុតិយា រាជាវ, កម្មាទិត្តា ឯនេ អត្តេន អត្តនា។
១៩៥. សុ+ហិសុ នក
អត្ត+អាតុមានំ សុ+ហិសុ នកាគមោ ហោតិ។ ‘‘ញកានុពន្ធា+ទ្យន្តា’’តិ បរិភាសតោ កការោ អន្តាវយវត្ថោ, អត្តនេហិ អត្ថេហិ អត្តនេភិ អត្តេភិ។
១៩៤. នោ+ត្តាតុមា
អត្ត+អាតុមេហិ សស្ស នោ វា ហោតិ។ អត្តនោ អត្តស្ស, អត្តានំ។
១៩៦. ស្មាស្ស នា ព្រហ្មា ច
ព្រហ្មា អត្ត+អាតុមេហិ ច បរស្ស ស្មាស្ស នា ហោតិ និច្ចំ។ អត្តនា។ ស្មិម្ហិ កម្មាទិត្តា និ, អត្តនិ អត្តេ អត្តម្ហិ អត្តស្មិំ, អត្តនេសុ អត្តេសុ។ អាតុមា អត្តាវ។
ព្រហ្មា, ព្រហ្មានោ ព្រហ្មា, ‘‘ព្រហ្មស្សុ វា’’តិ សុត្តេ ‘‘ព្រហ្មស្សូ’’តិ យោគវិភាគា អានោម្ហិ ព្រហ្មស្ស ឧ, បរស្សរលោបេ ព្រហ្មុនោតិបិ សិជ្ឈតិ។ អយញ្ច ព្រហ្មសំយុត្តេ ទិស្សតិ។ ព្រហ្មា គេ-
៦០. ឃ+ព្រហ្មាទិតេ
អាកតិគណោ+យំ
១៩១. នាម្ហិ
ព្រហ្មស្សុ ហោតិ នាម្ហិ និច្ចំ។ ព្រហ្មុនា, ព្រហ្មេហិ ព្រហ្មេភិ។
១៩០. ព្រហ្មស្សុ វា
ព្រហ្មស្សុ វា ហោតិ ស+នំសុ។ ‘‘ឈលា សស្ស នោ’’តិ នោ។ ព្រហ្មុនោ ព្រហ្មុស្ស ព្រហ្មស្ស, ព្រហ្មូនំ ព្រហ្មានំ។ ‘‘ស្មាស្ស នា ព្រហ្មា ចេ’’តិ ស្មាស្ស នា, ឧការេ ព្រហ្មុនា។ ‘‘អម្ព្វាទីហិ’’តិ ស្មិនោ និ, ឥមស្ស អាកតិគណត្តា ព្រហ្មស្ស កម្មាទិត្តេបិ ឯត្ថ វុត្តា។ ព្រហ្មនិ ព្រហ្មេ ព្រហ្មម្ហិ ព្រហ្មស្មិំ, ព្រហ្មេសុ។
សខា, រាជាទិត្តា អា។
២,១៥៧. អាយោ នោ ច សខា
សខតោ យោន+មាយោ នោ ហោន្តិ វា អានោ ច។ សខាយោ សខានោ។
១៥៩. នោ+នា+សេស្វិ
សខស្ស ឥ ហោតិ និច្ចំ នោ+នា+សេសុ។ សខិនោ។
១៦១. យោ+ស្វំ+ហិសុ ចា+រង
សខស្ស វា អារង ហោតិ យោ+ស្វំ+ហិសុ ស្មា+នំសុច។
១៧១. អារងស្មា
អារវាទេសតោ
១៧២. ដោ ដេ វា
អារវាទេសម្ហា យោនំ ដោ ដេ វា ហោន្តិ យថាក្កមំតិ ដេ។ អញ្ញត្ថ ‘‘អារងស្មា’’តិ ដោ។ សខារេ សខារោ សខេ។ ដោគ្គហណំ លាឃវត្ថំ។ សខិនា, សខារេហិ សខេហិ។ ‘‘ឈលា សស្ស នោ’’តិ ឈតោ សស្ស នោ, សខិនោ សខិស្ស, សខារានំ។
១៦០. ស្មា+នំសុ វា
សខស្ស វា ឥ ហោតិ ស្មា+នំសុ។ សខីនំ សខានំ។
១៧១. ដា នា+ស្មានំ
អារវាទេសម្ហា នា+ស្មានំ ដា ហោតិ និច្ចំ។ សខារា, ពហុលាធិការា សខារស្មា។ ‘‘នា ស្មាស្សា’’តិ នា, សខិនា សខិស្មា សខា សខម្ហា សខស្មា។
១៥៨. ដេ ស្មិនោ
សខតោ ស្មិនោ ដេ ហោតិ និច្ចំ។ សខេ, សខារេសុ សខេសុ។ សខិ សខីតិ ឥត្ថិយំយេវ បយោគោ ទិស្សតិ, តស្មា ‘‘នទាទិតោ ងី’’តិ វីម្ហិ អាលបនត្តា វា រស្សោ។
យុវាទិត្តា
១៨១. យោនំ នោ+នេ វា
យុវាទីហិ យោនំ នោ+នេ វា ហោន្តិ យថាក្កមំ។ ‘‘យោន+មានោ’’តិ អានោម្ហិ សិទ្ធេបិ ‘‘ទុតិយស្ស នេ’’តិ គន្ថគារវោ ហោតីតិ យថាក្កមំបតិ លាឃវត្ថំ នោគ្គហណំ។
១៧៩. នោ+នា+នេស្វា
នោ+នា+នេសុ យុវាទីន+មា ហោតិ។ យុវានោ យុវា។ ភោ យុវ យុវា, យុវានោ យុវា។ យុវានំ យុវំ, យុវានោ យុវានេ យុវេ។ យុវានា។
១៧៨. យុវាទីនំ សុ+ហិស្វា+នង
សុ+ហិសុ យុវាទីន+មានង ហោតិ។ យុវានេហិ យុវានេភិ។
១៩៣. យុវា សស្សិ+នោ
យុវា សស្ស វា ឥនោ ហោតិ។ យុវិនោ យុវស្ស, យុវានំ។
១៨០. ស្មា+ស្មិំនំ នា+នេ
យុវាទហិ ស្មា+ស្មិំនំ នា+នេ និច្ចំ ហោន្តិ យថាក្កមំ។ យុវានា, យុវានេហិ យុវានេភិ។ យុវានេ, យុវានេសុ។ មឃវ+បុម+វត្តហសទ្ទា យុវសទ្ទសមា។ អយំ វិសេសោ –
១៨៧. គស្សំ
បុមសទ្ទតោ គស្ស អំ វា ហោតិ។ បុមំ បុម បុមា, បុមានោ បុមា។ បុមានំ បុមំ, បុមានោ បុមានេ បុមេ។
១៨៥. នាម្ហិ
បុមស្សា
១៨៤. បុមាតិ
ស្មិនោ នេ វា ហោតិ។ បុមានេ បុមេ បុមម្ហិ បុមស្មិំ។
១៨៦. សុម្ហា ច
បុមស្ស សុម្ហិ បុមាទីនំ យំ និច្ចំ វុត្តំ, តំ វា ហោតីតិ អានង វា ហោតិ អា ច។ បុមានេសុ បុមាសុ បុមេសុ។ វត្តហា, វត្តហានោ វត្តហា ឥច្ចាទិ យុវសទ្ទសមំ។
១៨៩. វត្តហា ស+នំនំ នោ+នានំ
វត្តហា សនំនំ នោនានំ និច្ចំ ហោន្តិ យថាក្កមំ។ វត្តហានោ វត្តហានានំ។
អការន្តំ។
សា សិ,
៦៤. ឯកវចន+យោស្វ+ឃោនំ
ឃោ ច ឱ ច ឃោ, ន ឃោ អឃោ។ ‘‘អឃោនំ’’តិ ឃប្បដិសេធេ អកតេ ស្ស+មាទីសុ បរេសុ ឃស្ស វិកប្បេន រស្សោ, ឯកវចនាទីសុ
៦៦. សិស្មិំ នា+នបុំសកស្សតិ
អនបុំសកស្ស រស្សោ ន ហោតីតិ សិម្ហិ តុ ន រស្សោ។ សា។ ‘‘បជ្ជុន្នោវ លក្ខណបវុត្តិ ជលេបិ វស្សតិ, ថលេបិ វស្សតី’’តិ ញាយា យុវាទិត្តា សិស្ស អា។ យោសុ រស្សេ ‘‘យោនំ នោ+នេ វា’’តិ យោស្ស នោ។ ‘‘នោ នានេស្វា’’តិ អា, សានោ។ នោត្តាភាវបក្ខេ ‘‘យោន+មានោ’’តិ វាធិការស្ស វវត្ថិតវិភាសត្តា និច្ច+មានោ, តស្មា នោ+នេអភាវបក្ខេ សា, សេតិ រូបបសង្គោ ន ហោតិ។ សានោ។ តថា នេត្តាភាវបក្ខេ។
១៨៨. សាស្សំ+សេ ចា+នង
សាសទ្ទស្ស អានង ហោតិ អំ+សេ គេ ច និច្ចំ។ ភោ សាន សានា, សានោ។ សានំ, សានេ សានោ។ សានា, សានេហិ សានេភិ។ សានស្ស, សានំ។ សានា, សានេហិ សានេភិ។ សានេ, សានេសុ។
សុវា យុវាវ។ ‘‘ឯកវចនយោស្វ+ឃោនំ’’តិ រស្សត្តំ វិសេសោ។ គេ តុ –
១៣០. គេ វា
អឃោនំ គេ វា រស្សោ ហោតិ តិលិង្គេ។ ភោ សុវ សុវា។
អាការន្តំ។
មុនិ
៩៣. យោសុ ឈិស្ស បុមេ
ឈសញ្ញស្ស ឥស្ស យោសុ វា ដ ហោតិ បុល្លិង្គេ។ មុនយោ, ឈគ្គហណំ កិំ, ឥការន្តសមុទាយស្ស មា សិយា។ ឥគ្គហណំ កិំ, ឦការស្ស វាតិ។ អតោតិ សាមញ្ញនិទ្ទេសា លក្ខណិកអការតោ យោនំ ដាដេ សម្បត្តាបិ អវិធានសាមត្ថិយា ន ហោន្តិ។ សាមត្ថិយញ្ច អញ្ញថា អនុបបត្តិ។
១១៤. លោបោ
ឈលតោ យោនំ លោបោ ហោតីតិ យោលោបេ –
៨៨. យោលោប+និសុ ទីឃោ
យោនំ លោបេនិសុ ច ទីឃោ ហោតិ។ មុនិ។ មុនយោតិ ឯត្ថ យោលោបោ កិមត្ថំ ន ហោតិ, អក្កេន ឈត្តស្ស នាសិតត្តា។ កិន្តិ បឋមំ ន ហោតិ, អន្តរង្គត្តា ឈត្តស្ស។ ភោ មុនិ មុនី, មុនយោ មុនី។ មុនិំ, មុនយោ មុនី។ មុនិនា, មុនីហិ មុនីភិ។ ‘‘យោលោបនិសុ’’ ‘‘វីមន្តុវន្តូន’’ មិច្ចាទិញាបកា ឥការុការានំ សុនំហិសុ ទីឃស្សា+និច្ចត្តា មុនិហិ មុនិនំ មុនិសុ ឥតិបិ ហោតិ។ ‘‘ឈលា សស្ស នោ’’តិ នោ, មុនិនោ មុនិស្ស, មុនីនំ។ ‘‘នាស្មាស្សា’’តិ នា, មុនិនា មុនិម្ហា មុនិស្មា។ មុនិម្ហិ មុនិស្មិំ, មុនីសុ។ ‘‘ឥតោ ក្វចិ សស្ស ដានុពន្ធោ’’ (គណសុត្ត)តិ ព្រហ្មាទីសុ បាឋា ‘‘យោ ច សិស្សោ មហាមុនេ’’តិ ឯត្ថ ‘‘ឃ+ព្រហ្មាទិតេ’’តិ សស្ស ឯដ។
ឯវំ –
ជោតិ
ព្យាធិ ឱធិ ពោធិ សន្ធិ, រាសិ កេសិ សាតិ ទីបិ។
ឥសិ គិនិ មណិ ធនិ, គិរិ រវិ កវិ កបិ;
អសិ មសិ និធិ វិធិ, អហិ កិមិ បតិ ហរិ។
អរិ តិមិ កលិ ពលិ, ជលធិ ច គហបតិ;
ឧរមិតិ វរមតិ, និរុបធិ អធិបតិ;
អញ្ជលិ សារថិ អតិថិ, សមាធិ ឧទធិប្បភុតយោ។
អគ្គិ+ឥសីនំ អយំ វិសេសោ –
១៤៧. សិស្សា+គ្គិតោ និ
អគ្គិស្មា សិស្ស និ ហោតិ វា។ អគ្គិនិ អគ្គិ, អគ្គយោ ឥច្ចាទិ មុនិសទ្ទសមំ។
១៣៣. ដេ សិស្សិ+សិស្មា
ឥសិស្មា សិស្ស ដេ វា ហោតិ។ ឥសេ ឥសិ។ ‘‘ឃ+ព្រហ្មាទិតេ’’តិ គស្ស ឯ វា, ភោ ឥសេ ឥសិ, ឥសយោ ឥសី។ ឥសិំ។
១៣៤. ទុតិយស្ស យោស្ស
‘‘ទុតិយា យោស្សា’’តិ អវត្វា ‘‘ទុតិយស្ស យោស្សា’’តិ វិសុំ ករណំ ‘‘ឯកយោគនិទ្ទិដ្ឋាន+មប្យេ+កទេសោ+នុវត្តតេ, ន
អាទិ, អាទយោ ឥច្ចាទិ, ស្មិម្ហិ –
៥៥. រត្យាទីហិ ដោ ស្មិនោ
រត្យាទីហិ ស្មិនោ ដោ វា ហោតិ។ អាទោ អាទិម្ហិ អាទិស្មិំ, អាទីសុ។
សមាសេ ឥការន្តតោ យោ+ស្មិំសុ វិសេសោ។
១៨២. ឥតោ+ញ្ញត្ថេ បុមេ
អញ្ញត្ថេ វត្តមានតោ ឥការន្តតោ នាមស្មា យោនំ នោ+នេ វា ហោន្តិ យថាក្កមំ បុល្លិង្គេ។ អរិយវុត្តិនោ អរិយវុត្តយោ អរិយវុត្តី។ ភោ អរិយវុត្តិ អរិយវុត្តី, អរិយវុត្តិនោ អរិយវុត្តយោ អរិយវុត្តី។ អរិយវុត្តិំ, អរិយវុត្តិនោ អរិយវុត្តយោ អរិយវុត្តី។ អរិយវុត្តិនា ឥច្ចាទិ តុ មុនិសទ្ទសមំ។
១៨៣. នេ ស្មិនោ ក្វចិ
អញ្ញត្ថេ ឥការន្តតោ នាមស្មា ស្មិនោ នេ វា ហោតិ ក្វចិ។ អរិយវុត្តិនេ អរិយវុត្តិម្ហិ អរិយវុត្តិស្មិំ, អរិយវុត្តីសុ។ ឯវំ តោមរង្កុសបាណិនោ សារមតិនោ ឥច្ចាទិ។ ក្វចិគ្គហណា ន សព្ពត្ថ នេអាទេសោ។
ឥការន្តំ។
ទណ្ឌី
៧៥. យោនំ នោ+នេ បុមេ
ឈសញ្ញិតោ យោនំ នោ+នេ វា ហោន្តិ យថាក្កមំ បុល្លិង្គេ។ ទណ្ឌិនោ។
១១៥. ជន្តុហេត្វីឃបេហិ វា
ជន្តុ+ហេតូហិ ឦការន្តេហិ ឃ+បសញ្ញេហិ ច បរេសំ យោនំ វា លោបោ ហោតិ។ ‘‘យោលោបនិសុ ទីឃោ’’តិ ទីឃេ ទណ្ឌី ទណ្ឌិយោ។ គេ តុ ‘‘គេ វា’’តិ វា រស្សោ។ ភោ ទណ្ឌិ ទណ្ឌី, ទណ្ឌិនោ ទណ្ឌី ទណ្ឌិយោ។
៧៤. នំ ឈីតោ
ឈសញ្ញីតោ អំវចនស្ស នំ វា ហោតិ។ ទណ្ឌិនំ ទណ្ឌិំ, ទណ្ឌិនេ។
៧៦. នោ
ឈីតោ យោនំ នោ វា ហោតិ បុល្លិង្គេ។ ទណ្ឌិនោ ទណ្ឌី ទណ្ឌិយោ។ ទណ្ឌិនា, ទណ្ឌីហិ ទណ្ឌីភិ។ ‘‘ឈលា សស្ស នោ’’តិ នោម្ហិ កតេ ទណ្ឌិនោ ទណ្ឌិស្ស, ទណ្ឌីនំ។ ‘‘នា ស្មាស្សា’’តិ ស្មាស្ស នា, ទណ្ឌិនា ទណ្ឌិម្ហា ទណ្ឌិស្មា។
៧៧. ស្មិនោ និ
ឈីតោ ស្មិំវចនស្ស និ ហោតិ វា។ ទណ្ឌិនិ ទណ្ឌិស្មិំ, ទណ្ឌីសុ, ពហុលាធិការា ស្មិម្ហិ គាមណី+សេនានី+សុធីបភុតីនំ និអាទេសាភាវោ ច វិសេសោ។ ឯវំ –
ធម្មី
ឆត្តី មាលី ចម្មី យោគី, ភាគី ភោគី កាមី សាមី។
ធជី គណី សសី កុដ្ឋី, ជដី យានី សុខី សិខី;
ទន្តី មន្តី ករី ចាគី, កុសលី មុសលី ពលី; (វាចី, រូ)
បាបការី សត្តុឃាតី, មាល្យការី ទីឃជីវី;
ធម្មវាទី សីហនាទី, ភូមិសាយី សីឃយាយី។
ឦការន្តំ។
ភិក្ខុ, សិលោបោ។ លសញ្ញាយំ –
៨៣. លា យោនំ វោ បុមេ
លតោ យោនំ វោ ហោតិ វា បុល្លិង្គេ។
៩៤. វេ+វោសុ លុស្ស
លសញ្ញស្ស ឧស្ស វេ+វោសុ ដ ហោតិ។ ឯត្ថ ‘‘បុមាលបនេ វេវោ’’ ត្យ+ត្រ វោស្ស សហចរិតញាយា អនិស្សិតត្តា ជាតិវសេន ‘‘លា យោនំ’’ ត្យាទោ វោ ច គយ្ហតិ។ ភិក្ខវោ។ អញ្ញត្រ ‘‘លោបោ’’តិ យោលោបោ។ ‘‘យោលោបនិសុ ទីឃោ’’តិ ទីឃេ ភិក្ខូ។ ភោ ភិក្ខុ ភិក្ខូ។
៩៦. បុមា+លបនេ វេវោ
លសញ្ញតោ ឧតោ យោស្សា+លបនេ វេ+វោ ហោន្តិ វា បុល្លិង្គេ។ ភិក្ខវេ ភិក្ខវោ ភិក្ខូ។ ភិក្ខុំ, ភិក្ខវោ ភិក្ខូ។ ភិក្ខុនា
សេតុ កេតុ រាហុ ភាណុ, សំកុ ឧច្ឆុ វេឡុ មច្ចុ។ (បង្គុ, រូ) សិន្ធុ ពន្ធុ នេរុ មេរុ, សត្តុ ការុ ហេតុ ជន្តុ។ រុរុ បដុ – ឥច្ចាទយោ។
ជន្តុ+ហេតូនំ យោស្វ+យំ ភេទោ។ ‘‘ជន្តុ+ហេត្វី+ឃ+បេហិ វា’’តិ យោលោបេ –
៨៤. ជន្ត្វាទិតោ នោ ច
ជន្ត្វាទិតោ យោនំ នោ ហោតិ វោ ច បុល្លិង្គេ។ ជន្តុនោ ជន្តវោ ជន្តុយោ។ ភោ ជន្តុ ជន្តូ, ជន្តុនោ, ‘‘បុមាលបនេ វេវោ’’តិ វេ+វោ, ជន្តវេ ជន្តវោ ជន្តុយោ។ ជន្តុំ, ជន្តូ ជន្តុនោ ជន្តវោ ជន្តុយោ។ សេសំ ភិក្ខុសមំ។
ហេតុ, ហេតូ ហេតវោ។ ‘‘យោម្ហិ វា ក្វចី’’តិ លសញ្ញស្ស ឧស្ស វា ដាទេសោ, ហេតយោ។ យោម្ហិ អន្តរង្គត្តា បឋមំ ដាទេសេ កតេ បច្ឆា យោលោបាភាវោ, តថា ហិ អន្តរង្គ+ពាហិរង្គវិធានេស្វ+ន្តរង្គវិធិយេវ ពលវា។ ឯត្ថ ច បកតិនិស្សិត+មន្តរង្គំ, បច្ចយនិស្សិតំ ពាហិរង្គំ។ ហេតុយោ។ ភោ ហេតុ, ហេតូ ហេតវេ ហេតវោ ហេតយោ ហេតុយោ។ សេសំ បុព្ពសមំ។
ពហុតោ
៤៨. ពហុកតិន្នំ
នំម្ហិ ពហុនោ កតិស្ស ច នុក ហោតិ តិលិង្គេ។ ពហុន្នំ។ សេសំ ភិក្ខុសមំ។
វត្តុ សិ,
៥៧. ល្តុ+បិតាទីន+មា សិម្ហិ
ល្តុបច្ចយន្តានំ បិតុ+មាតុ+ភាតុ+ធីតុ+ទុហិតុ+ជាមាតុ+នត្តុ+ហោតុ+បោតូនញ្ចា ហោតិ សិម្ហិ។ វត្តា។ ‘‘កត្តរិ ល្តុ+ណកា’’តិ វិហិតល្តុបច្ចយស្ស គហណា យតោ ធាតុតោ ហិ សោ វិហិតោ, ‘‘បច្ចយគ្គហណេ យស្មា សោ វិហិតោ, តទាទិនោ តទន្តស្ស ច គហណំ’’តិ ញាយា តទវិនាភាវតោ តទន្តធាតុនោបិ គហណំតិ ល្តុបច្ចយន្តានំតិ វុត្តំ។
១៦២. ល្តុ+បិតាទីន+ម សេ
ល្តុបច្ចយន្តានំ បិតាទីនញ្ចា+រង ហោតិ សតោ+ញ្ញត្រ។ ‘‘អារងស្មា’’តិ ដោ, វត្តារោ។
៥៨. គេ អ ច
គេល្តុ+បិតាទីនំ អ ហោតិ អា ច។ ភោ វត្ត វត្តា, វត្តារោ។ វត្តារំ, វត្តារេ វត្តារោ។ នាវចនស្ស ‘‘ដា នាស្មានំ’’តិ ដា, វត្តារា។
១៦៦. សុ+ហិស្វា+រង
សុ+ហិសុ ល្តុ+បិតាទីន+មារង វា ហោតិ។ វត្តារេហិ វត្តារេភិ វត្តូហិ វត្តូភិ។
១៦៥. សលោបោ
ល្តុ+បិតាទីហិ
១៦៣. នំម្ហិ វា
នំម្ហិ ល្តុ+បិតាទីន+មារង វា ហោតិ។ វត្តារានំ។
១៦៤. អា
នំម្ហិ ល្តុ+បិតាទីន+មា វា ហោតិ។ វត្តានំ វត្តូនំ។ ស្មាស្ស ដា, វត្តារា។
១៧៤. ដិ ស្មិនោ
អារវា+ទេសម្ហា ស្មិនោ ដិ ហោតិ។
១៧៦. រស្សា+រង
ស្មិម្ហិ អារោ រស្សោ ហោតិ។ វត្តរិ, វត្តារេសុ វត្តូសុ វត្តុសុ។ ឯវំ –
ឯវំ ភត្តុ កត្តុ នេតុ, សោតុ ញាតុ ជេតុ ឆេត្តុ;
ភេត្តុ ទាតុ ធាតុ ពោទ្ធុ, វិញ្ញាបេតាទយោបិ ច។
សត្ថុសទ្ទស្ស បន នាម្ហិ ពហុលាធិការា ‘‘ល្តុ+បិតាទីន+មសេ’’តិ វា អារវាទេសេ សត្ថារា សត្ថុនា។ សេសំ វត្តុសមំ។
សិម្ហិ អា, បិតា។ ‘‘ល្តុ+បិតាទីន+មសេ’’តិ អារវាទេសេ –
១៧៧. បិតាទីន+មនត្វាទីនំ
នត្វាទិវជ្ជិតានំ
គុណវន្តុ សិ,
១៥១. ន្តុស្ស
សិម្ហិ ន្តុស្ស ដា ហោតិ។ គុណវា។ យោម្ហិ ‘‘ន្តន្តូនំ ន្តោ យោម្ហិ បឋមេ’’តិ សវិភត្តិស្ស ន្តុស្ស ន្តោ ហោតិ។ ឯត្ថ ច ‘‘ន្តុ វន្តុ+មន្តា+វន្តុ+តវន្តុសម្ពន្ធី’’តិ បរិភាសតោ ន្តុ ច វន្ត្វាទិសម្ពន្ធីយេវ គយ្ហតេ, ន ជន្តុ តន្តាទីនំ។ គុណវន្តោ។ អញ្ញត្រ –
៩១. យ្វាទោ ន្តុស្ស
យោអាទីសុ ន្តុស្ស អ ហោតិ។ គុណវន្តឥតិ អការន្តា ដា+ដេអាទេសា ហោន្តិ, គុណវន្តា។ ‘‘ដដាអំ គេ’’តិ ដាទយោ
ឯវំ គណវា កុលវា ផលវា យសវា ធនវា សុតវា ភគវា ហិមវា ពលវា សីលវា បញ្ញវា ឥច្ចាទី។
១៥៣. ហិមវតោ វា ឱ
ហិមវតោ សិម្ហិ ន្តុស្ស ឱ វា ហោតិ, ហិមវន្តោ ហិមវា។ សេសំ បុរិមសមំ។
អាយស្មន្តុសទ្ទោ កម្មវាចាយ ក្វចិ ពហុលាធិការា ទ្វិវចនេន អាយស្មន្តា, តិណ្ណំ វចនេន អាយស្មន្តោតិ ទិស្សតិ។
ឯវំ
ឧការន្តំ។
វេស្សភូ សិលោបោ។ តេ ច រស្សាភាវោវ វិសេសោ។ ‘‘ឯកវចនយោស្វ+ឃោនំ’’តិ រស្សេ ‘‘លា យោនំ វោ បុមេ’’តិ វោ, វេស្សភុវោ, ‘‘វេវោសុ លុស្សា’’តិ វុត្តត្តា ន ដាទេសោ, ‘‘លោបោតិ យោលោបេ វេស្សភូ។ ‘‘គេ វា’’តិ វា រស្សេ ភោ វេស្សភុ វេស្សភូ, វេស្សភុវោ វេស្សភូ។ វេស្សភុំ, វេស្សភុវោ វេស្សភូ។ វេស្សភុនា ឥច្ចាទិ ភិក្ខុសមំ។ ឯវំ សយម្ភូ បរាភិភូ អភិភូអាទយោ។ គោត្រភូ+សហភូសទ្ទេហិ បន យោនំ ‘‘ជន្ត្វាទិតោ នោ វា’’តិ នោ, វោ វា, គោត្រភុនោ គោត្រភុវោ គោត្រភូ។ សហភុនោ សហភុវោ សហភូ, សេសំ វេស្សភូសមំ។
៨៥. កូតោ
កូបច្ចយន្តតោ យោនំ នោ វា ហោតិ បុល្លិង្គេ។ សព្ពញ្ញុនោ។ អញ្ញត្រ ‘‘លា យោនំ វោ បុមេ’’តិ ន វោ, ‘‘កូតោ’’តិ ជន្ត្វាទីហិ បុថក្ករណា។ យោលោបេ សព្ពញ្ញូ។ ភោ សព្ពញ្ញុ សព្ពញ្ញូ, សព្ពញ្ញុនោ សព្ពញ្ញូ ឥច្ចាទិ។
ឯវំ មគ្គញ្ញូ ធម្មញ្ញូ អត្ថញ្ញូ កាលញ្ញូ រត្តញ្ញូ មត្តញ្ញូ កតញ្ញូ កថញ្ញូ វិញ្ញូ វិទូ ឥច្ចាទយោ។ ឯត្ថ ‘‘វិទា កូ’’ ‘‘វិតោ ញាតោ’’
ឩការន្តំ។
គោ, សិ, សិលោបោ។ គោ។
៦៧. គោស្សា+គ+សិ+ហិ+នំសុ គាវ+គវា
គ+សិ+ហិ+នំវជ្ជិតាសុ វិភត្តីសុ គោសទ្ទស្ស គាវ+គវា ហោន្តិ និច្ចំ។
១៧០. ឧភ+គោហិ ដោ
ឧភ+គោហិ យោនំ ដោ ហោតិ។ គាវោ គវោ។ ភោ គោ, គាវោ គវោ។
៧២. គាវុ+ម្ហិ
អំវចនេ គោស្ស គាវុ វា ហោតិ។ គាវុំ គាវំ គវំ, គាវោ គវោ។
៧១. នាស្សា
គោតោ នាស្ស អា ហោតិ វា។ ឯកវណ្ណត្តា ន សព្ពាទេសោ។ ‘‘បញ្ចមិយំ បរស្សេ’’តិ វត្តន្តេ ‘‘អាទិស្សា’’តិ នាស្ស អា ហោតិ, បរលោបោ, គាវា គាវេន គវា គវេន, គោហិ គោភិ។
៦៩. គវំ សេន
គោស្ស សេ វា គវំ ហោតិ សហ សេន។ គវំ គាវស្ស គវស្ស។ កច្ចាយនេ ‘‘គវំ ចេ តរមានានំ’’តិ បាឡិំ បដិច្ច នំម្ហិ ពហុវចនមេវ សាធិតំ, ឥធ ‘‘គវំវ សិង្គិនោ សង្គំ’’តិ ទស្សនតោ ឯកវចនញ្ច។
៧០. គុន្នញ្ច នំនា
នំវចនេន
៦៨. សុម្ហិ វា
សុម្ហិ គោស្ស គាវ+គវា ហោន្តិ វា។ គាវេសុ គវេសុ គោសុ។ គោស្ស គោណាទេសោ ន កតោ, សទ្ទន្តរត្តា។ គោណសទ្ទោ ហិ សត្តសុ វិភត្តីសុ ទិស្សតីតិ។
ឧសុ+ភូមិ+បសុ+រំសិ-ទិសា+វាចា+ម្ពុ+ចក្ខុសុ;
ទសស្វ+ត្ថេសុ គោ វុត្តោ, លគ្គេ ច វជិរេ ឥតិ។
ឱការន្តំ។
ឥតិ បុល្លិង្គំ។
កញ្ញា, សិលោបោ។
១,១១. ឃា
ឥត្ថិយំ វត្តមានស្ស នាមស្ស+ន្តេ វត្តមានោ អាការោ ឃសញ្ញោ ហោតិ។ ‘‘ជន្តុ+ហេត្វី+ឃ+បេហិ វា’’តិ យោលោបោ វា។ កញ្ញា កញ្ញាយោ។ ‘‘ឃ+ព្រហ្មាទិតេ’’តិ គស្ស ឯ វា, កញ្ញេ កញ្ញា, យោម្ហិ កញ្ញា កញ្ញាយោ។ ‘‘ឃោ ស្សំ+ស្សា យំ+តិំសូ’’តិ អំម្ហិ រស្សោ។ កញ្ញំ, កញ្ញា កញ្ញាយោ។
៤៥. ឃ+បតេ+កស្មិំ នាទីនំ យ+យា
ឃបតោ
១០៣. យំ
ឃបតោ ស្មិនោ យំ វា ហោតិ។ កញ្ញាយំ កញ្ញាយ។ ‘‘ឃ+ បតេ+កស្មិំ នាទីនំ យ+យា’’ ‘‘យំ’’តិ ច ឥមេសំ អបវាទាទីនំ វិសយេ ម្ហិស្ស ឧស្សគ្គត្តា បវត្តិ នត្ថីតិ ស្មិនោ ពហុលាធិការា ‘‘ស្មា+ហិ+ស្មិន្ន’’ មិច្ចាទិនា ម្ហិកតេ ‘‘ទសសហស្សិម្ហិ ធាតុម្ហី’’តិ សិជ្ឈតិ។ កញ្ញាសុ។ ឯវំ –
សទ្ធា មេធា បញ្ញា វិជ្ជា, ចិន្តា មន្តា តណ្ហា វីណា;
ឥច្ឆា មុច្ឆា ឯជា មាយា, មេត្តា មត្តា សិក្ខា ភិក្ខា។
ជង្ឃា គីវា ជីវ្ហា វាចា, ឆាយា អាសា គង្គា នាវា;
គាថា សេនា លេខា សាលា, មាលា វេលា បូជា ខិឌ្ឌា។
បិបាសា វេទនា សញ្ញា, ចេតនា តសិនា បជា;
ទេវតា វដ្ដកា គោធា, ពលាកា បរិសា សភា។
ឩកា សេផាលិកា លង្កា, សលាកា វាលុកា សិខា;
វិសាខា វិសិខា សាខា, វាចា វញ្ឈា ជដា ឃដា។
ជេដ្ឋា សោណ្ឌា វិតណ្ឌា ច, ករុណា វនិតា លតា;
កថា និទ្ទា សុធា រាធា, វាសនា សិំសបា បបា។
បភា
ទោលា តុលា សិលា លិលា, លាលេ+លា មេខលា កលា។
វឡវា+លម្ពុសា មូសា, មញ្ជុសា សុលសា ទិសា;
នាសា ជុណ្ហា គុហា ឦហា, លសិកា វសុធាទយោ។
‘‘ន+ម្មាទីហី’’តិ អម្មា+អន្នា+អម្ពាហិ គស្ស ឯការា+ភាវេ –
៦២. រស្សោ វា
អម្មាទីនំ គេ រស្សោ វា ហោតិ។ អម្ម អម្មា ឥច្ចាទិ។ សេសំ កញ្ញាវ។ ឯវំ អន្នា អម្ពា។ សភាបរិសាហិ ស្មិនោ ‘‘តិំ សភាបរិសាយា’’តិ តិំ វា ហោតិ។ ‘‘ឃោស្ស’’ មាទិនា រស្សេ សភតិំ សភាយំ សភាយ។ បរិសតិំ បរិសាយំ បរិសាយ។
អាការន្តំ។
មតិ, យោម្ហិ –
១,១០. បិ+ត្ថិយំ
ឥត្ថិយំ វត្តមានស្ស នាមស្ស+ន្តេ វត្តមានា ឥវណ្ណុ+វណ្ណា បសញ្ញា ហោន្តិ។
១១៦. យេ បស្សិ+វណ្ណស្ស
បសញ្ញស្ស ឥវណ្ណស្ស លោបោ ហោតិ វា យការេ។ ‘‘បរោ ក្វចី’’តិ អនុវត្តិតក្វចិគ្គហណា យេ បរេ ច-ការ+បុព្ពរូបា- និ
បត្តិ យុត្តិ វុត្តិ កិត្តិ, មុត្តិ តិត្តិ ខន្តិ កន្តិ;
សន្តិ តន្តិ សិទ្ធិ សុទ្ធិ, ឥទ្ធិ វុទ្ធិ ពុទ្ធិ ពោធិ។
ភូមិ ជាតិ បីតិ សុតិ, នន្ទិ សន្ធិ សោណិ កោដិ;
ទិដ្ឋិ វុដ្ឋិ តុដ្ឋិ យដ្ឋិ, បាឡិ អាឡិ នាឡិ កេឡិ។
សតិ មុតិ គតិ ចុតិ, ធិតិ យុវតិ វិកតិ;
រតិ រុចិ រស្មិ អសនិ, វសនិ ឱសធិ អង្គុលិ;
ធូលិ ទុទ្រភិ ទោណិ, អដវិ ឆវិ ឥច្ចាទិ។
៥៥. រត្យាទីហិ ដោ ស្មិនោ
រត្យាទីហិ ស្មិនោ ដោ វា ហោតិ។ រត្តោ រត្យំ រត្តិយំ រត្យា រត្តិយា, រត្តីសុ។ សេសំ មតិសមំ។
ឥការន្តំ។
ទាសី, សិលោបោ។ ‘‘ឯកវចនេ’’ច្ចាទិនា រស្សោ។ ‘‘យេ បស្សិ+វណ្ណស្សា’’តិ ឦលោបោ, ទាស្យោ។ ‘‘ជន្ត្វា’’ ទិនា យោលោបោ។ ទាសី ទាសិយោ។ ‘‘គេ វា’’តិ រស្សោ។ ភោ ទាសិ ទាសី, ទាស្យោ ទាសី ទាសិយោ។
៧៣. យំ បិតោ
បសញ្ញីតោ អំវចនស្ស យំ វា ហោតិ។ ទាស្យំ ទាសិយំ ទាសិំ, ទាស្យោ ទាសី ទាសិយោ។ ‘‘ឃបតេកា’’ទិនា យា។ ទាស្យា ទាសិយា
មហី វេតរណី វាបី, បាដលី កទលី ឃដី;
នារី កុមារី តរុណី, វារុណី ព្រាហ្មណី សខី។
គន្ធព្ពី កិន្នរី នាគី, ទេវី យក្ខី អជី មិគី;
វានរី សូករី សីហី, ហំសី កាកី ច កុក្កុដី។
ឥច្ចាទយោ។
ឯត្ថ ច ឦការលោបេ ញ្ញការបុព្ពរូបោ, វេតរញ្ញោ វេតរណិយោ។ វេតរញ្ញំ វេតរណិយំ វេតរណិំ, វេតរញ្ញោ វេតរណិយោ ឥច្ចាទិ។ យោសុ –
១៦៧. នជ្ជា ធយាស្វាម
យោសុ នទីសទ្ទស្ស អាម វា ហោតិ។ សុញ+នក+អាម ឥត្យាទិ ញ្ញការ+កការ+មការា អាគមលិង្គា។ ស ច ‘‘មានុពន្ធោ សរាន+មន្តា បរោ’’តិ មានុពន្ធត្តា សរាន+មន្តា បរោ ហោតីតិ ឦការា បរោ។ ‘‘យវា សរេ’’តិ យេ ទស្ស ជោ, យស្ស ច បុព្ពរូបំ, នជ្ជាយោ។ វា ប-លោប+យោលោបេសុ នជ្ជោ នទី នទិយោ ឥច្ចាទិ។
ឦការន្តំ។
យាគុ, យាគូ យាគុយោ។ ភោ យាគុ, យាគូ យាគុយោ។ យាគុំ, យាគូ យាគុយោ។ យាគុយា, យាគូហិ យាគូភិ។ យាគុយា, យាគូនំ។ យាគុយំ យាគុយា, យាគូសុ។ ឯវំ ធាតុ+ធេនុ+កាសុ+ទទ្ទុ+កណ្ឌុ+កច្ឆុ+រជ្ជុ+ករេណុ+សស្សុ+បិយង្គុ
ឯត្ថ ធាតុសទ្ទោ ‘‘មនោធាតុនា’’តិ អភិធម្មាវតារេ វុត្តត្តា បុល្លិង្គេបិ ទិស្សតិ, តំ សក្កដមតេន វុត្តន្តិ កេចិ។
មាតា, មាតរោ។ ភោ មាត មាតា, មាតរោ។ មាតរំ, មាតរេ មាតរោ។ មាតរា, នាស្ស យាទេសេ ‘‘យេ បស្សា’’តិ យោគវិភាគា បលោបោ, អនុញ្ញាតោ អហំ មត្យា, អញ្ញត្រ មាតុយា, មាតរេហិ មាតរេភិ មាតូហិ មាតូភិ។ សលោបេ មាតុ, បសញ្ញត្តា ‘នោ’ ន ហោតិ, មត្យា មាតុយា, មាតរានំ មាតានំ មាតូនំ។ ឆដ្ឋិវិសយេ ‘‘មាតុស្ស សរតី’’តិបិ ទិស្សតិ។ មាតរិ, មាតរេសុ មាតូសុ។ វិសេសា+ញ្ញត្រ បិតុសមំ។ ឯវំ ធីតុ+ទុហិតុសទ្ទា។
ឧការន្តំ។
រស្សនិសេធេ សិលោបេ ច កតេ ជម្ពូ។ ‘‘ជន្ត្វា’’ទិនា យោលោបេ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ។ ‘‘គេ វា’’តិ រស្សេ ភោ ជម្ពុ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ។ ជម្ពុំ, ជម្ពូ ជម្ពុយោ។ ជម្ពុយា, ជម្ពូហិ ជម្ពូភិ។ ជម្ពុយា, ជម្ពូនំ។ ជម្ពុយំ ជម្ពុយា, ជម្ពូសុ។
ឯវំ វធូ ច សរភូ, សរពូ សុតនូ ចមូ;
វាមូរូ នាគនាសុរូ, សមានា ខលុ ជម្ពុយា។
ឩការន្តំ។
គោ, គាវោ គវោ ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ។
ឥត្ថិលិង្គំ។
នបុំសក
១១១. អំ នបុំសកេ
អការន្តតោ នាមស្មា សិស្ស អំ ហោតិ នបុំសកេ។ នបុំសកំ។
១១២. យោនំ និ
អការន្តតោ យោនំ និ ហោតិ នបុំសកេ។ នីនំ និច្ចវិធានេបិ ‘‘និនំ វា’’តិ បក្ខេ ដាដេ ហោន្តិ, ទីឃេ នបុំសកា នបុំសកានិ។ ភោ នបុំសក នបុំសកា, នបុំសកា នបុំសកានិ។ នបុំសកំ, នបុំសកេ នបុំសកានិ។ នបុំសកេន, ឥច្ចាទិ សុគតសទ្ទសមំ។ ឯវំ –
បុញ្ញ+បាប+ផល+រូប+សាធនំ,
សោត+ឃាន+សុខ+ទុក្ខ+ការណំ;
ទាន+សីល+ធន+ឈាន+លោចនំ,
មូល+កូល+ពល+ជាល+មង្គលំ។
នឡិន+លិង្គ+មុខ+ង្គ+ជល+ម្ពុជំ,
បុលិន+ធញ្ញ+ហិរញ្ញ+ផលា+មតំ;
បទុម+បណ្ណ+សុសាន+វនា+យុធំ,
ហទយ+ចីវរ+វត្ថ+កុលិ+ន្ទ្រិយំ។
នយន+វទន+យានោ+ទន+សោបាន+បានំ,
ភវន+ភុវន+លោហា+លាត+តុណ្ឌ+ណ្ឌ+បីឋំ,
ករណ+មរណ+ញាណា+រម្មណា+រញ្ញ+តាណំ,
តគរ+នគរ+តីរ+ច្ឆត្ត+ឆិទ្ទោ+ទកានិ។ឥច្ចាទិ;
ឯកច្ចំ,
១៣៦. ន
ឯកច្ចាទីហិ បរស្ស និស្ស ដា ន ហោតិ, ឯកច្ចានិ។ ភោ ឯកច្ច, ឯកច្ចា ឯកច្ចានិ។ ឯកច្ចំ, ឯកច្ចេ ឯកច្ចានិ។ សេសំ នបុំសកំវ។
ឯវំ បឋមំ, បឋមានិ ឥច្ចាទិ។ បទំ, បទា បទានិ ឥច្ចាទិ នបុំសកសមំ។ នាស្មិំសុ ភេទោ។
១០៦. នាស្ស សា
បទាទីហិ នាស្ស សា ហោតិ វា។ បទសា បទេន។
១០៥. បទាទីហិ
បទាទីហិ ស្មិនោ សិ ហោតិ វា។ បទសិ បទេ បទម្ហិ បទស្មិំ, បទេសុ។ ឯវំ ពិលសទ្ទោ។
កម្មសទ្ទតោ នាស្ស ‘‘នាស្សេ+នោ’’តិ ឯនោ វា, កម្មេន, ‘‘បុមកម្មថាមា’’ទិនា ឧត្តេ កម្មុនា កម្មនា។ ឥមិនាវ សស្មាសុ ឧត្តំ, ឧស្ស លសញ្ញាយំ ស+ស្មានំ យថាយោគំ នោ+នា និច្ចំ, វវត្ថិតវិភាសត្តា វាធិការស្ស។ កម្មុនោ កម្មស្ស។ កម្មុនា កម្មា កម្មម្ហា កម្មស្មា។ ‘‘កម្មាទិតោ’’តិ ស្មិនោ វា និម្ហិ កម្មនិ កម្មេ កម្មម្ហិ កម្មស្មិំ, សេសំ នបុំសកសមំ។ ចម្ម+វេស្ម+ភស្មាទយោ កម្មសមា ឧត្តតោ+ញ្ញត្រ។
គច្ឆន្ត, សិ។ ‘‘ន្តស្សំ’’តិ វា អំម្ហិ សិលោបោ គច្ឆំ។ អញ្ញត្រ សិស្ស ទំ, គច្ឆន្តំ, គច្ឆន្តា គច្ឆន្តានិ។ ភោ គច្ឆ គច្ឆា គច្ឆំ, គច្ឆន្តា គច្ឆន្តានិ។ គច្ឆំ គច្ឆន្តំ, គច្ឆន្តេ គច្ឆន្តានិ។ គច្ឆតា គច្ឆន្តេនេ+ច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ។ ឯវំ យជន្ត+វជន្តាទយោ។
អការន្តំ។
អដ្ឋិ
១១៣. ឈលា វា
ឈលតោ យោនំ និ ហោតិ វា នបុំសកេ។ អដ្ឋីនិ។ ‘‘លោបោ’’តិ យោលោបេ ទីឃោ, អដ្ឋី។ ភោ អដ្ឋិ អដ្ឋី, អដ្ឋីនិ អដ្ឋី។ អដ្ឋិំ, អដ្ឋីនិ អដ្ឋី។ អដ្ឋិនា ឥច្ចាទិ មុនិសទ្ទសមំ។ ឯវំ បច្ឆិ+អក្ខិ+ទធិ+សត្ថិ+វារិ+អច្ចិអាទយោ។
ឥការន្តំ។
ទណ្ឌិ, នបុំសកត្តា ‘‘ឯកវចនេ’’ច្ចាទិនា រស្សេ សិលោបោ។ ទណ្ឌីនិ ទណ្ឌី។ ‘‘គេ វា’’តិ រស្សេ ភោ ទណ្ឌិ ទណ្ឌី, ទណ្ឌីនិ ទណ្ឌី។ ‘‘នំ ឈីតោ’’តិ នំ។ ទណ្ឌិនំ ទណ្ឌិំ, ទណ្ឌីនិ ទណ្ឌី។ សេសំ បុល្លិង្គេ ទណ្ឌីសមំ។ ឯវំ សុខការី+សីឃយាយីអាទយោ។
ឦការន្តំ។
ចក្ខុ, ចក្ខូនិ ចក្ខូ។ សេសំ អដ្ឋិសមំ។ ឯវំ អាយុ+វសុ+ធនុ+ទារុ+តិបុ+មធុ+សិង្គុ+ហិង្គុ+វត្ថុ+ជតុ+អម្ពុ+ អស្សុអាទីនិ។ អាយុសទ្ទតោ នាស្ស កោធាទិត្តា សាវ វិសេសោ។
ឧការន្តំ។
គោត្រភុ, រស្សេ សិលោបោ។ គោត្រភូនិ គោត្រភូ។ ភោ គោត្រភុ គោត្រភូ, គោត្រភូនិ គោត្រភូ។ គោត្រភុំ, គោត្រភូនិ គោត្រភូ ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គេ វេស្សភូសមំ។ ឯវំ សយម្ភូ+អភិភូ+ធម្មញ្ញូ អាទយោ។
ឩការន្តំ។
វិសទា+វិសទាការ-វោហារោ+ភយមុត្តកោ
បុមាទិជាននេ ហេតុ-ភាវតោ លិង្គ+មីរិតោ។
ថន+កេសាវតី នារី, មស្សុវា បុរិសោ សិយា;
ឧភិន្ន+មន្តរំ ឯតំ, ឥតរោ+ភយមុត្តកោ។
ឯសេ+សា ឯត+មីតិ ច,
បសិទ្ធិអត្ថេសុ យេសុ លោកស្ស;
ថី+បុម+នបុំសកានី+តិ,
វុច្ចន្តេ តានិ នាមានិ។
នបុំសកលិង្គំ។
អថ សព្ពាទីនំ រូបនយោ និទ្ទិសិយតេ,
សព្ព កតរ កតម ឧភយ ឥតរ អញ្ញ អញ្ញតរ អញ្ញតម, បុព្ព+បរា+បរ+ទក្ខិណុ+ត្តរា+ធរានិ វវត្ថាយ+មសញ្ញាយំ។ ‘‘ឩនបូរត្ថ+មធិកបទោទាហរណ+មជ្ឈាហារោ’’តិ ញាយា សព្ពាទីសុ បឋីយន្តេតិ យោជេតព្ពំ។ យ ត្យ ត ឯត ឥម អមុ កិំ ឯក តុម្ហ អម្ហ ឥច្ចេតេ សព្ពាទយោ។ កច្ចាយនេ អទស្សិតស្សាបិ ត្យសទ្ទស្ស –
ខិឌ្ឌា បណិហិតា ត្យាសុ, រតិ ត្យាសុ បតិដ្ឋិតា;
ពីជានិ ត្យាសុ រុហន្តិ, យទិទំ សត្តា បជាយរេតិ –
បាឡិយំ ទិស្សមានត្តា ឥធ សង្គហោ។
តត្ថ សព្ពសទ្ទោ និរវសេសត្ថោ។ កតរ+កតមសទ្ទា បុច្ឆនត្ថា។ ឧភយសទ្ទោ ទ្វិអវយវសមុទាយវចនោ។ ឥតរសទ្ទោ វុត្តបដិយោគីវចនោ។ អញ្ញសទ្ទោ អធិកតាបរវចនោ។ អញ្ញ- តរ+អញ្ញតមសទ្ទា
សព្ពោ, សិស្ស ឱ,
១៣៨. យោន+មេដ
អការន្តេហិ សព្ពាទីហិ យោនំ ឯដ ហោតិ និច្ចំ។ សព្ពេ។ ភោ សព្ព សព្ពា, សព្ពេ។ សព្ពំ, សព្ពេ។ សព្ពេន, សព្ពេហិ សព្ពេភិ។ ឯវំ ករណេ។ សព្ពស្ស។
៩៩. សព្ពាទីនំ នំម្ហិ ច
អការន្តានំ សព្ពាទីនំ ឯ ហោតិ នំម្ហិ សុ+ហិសុ ច។ ឯត្ថ អាទិសទ្ទោ អវយវេ, វុត្តញ្ហិ –
មរិយាទាយំ បការេ ច, សមីបេ+វយវេ តថា;
ចតូស្វ+ត្ថេសុ មេធាវី, អាទិសទ្ទំ បកាសយេតិ។
១០០. សំ+សានំ
សព្ពាទិតោ នំវចនស្ស សំ+សានំ ហោន្តិ។ សព្ពេសំ សព្ពេសានំ។ សព្ពា សព្ពម្ហា សព្ពស្មា។ សព្ពេ សព្ពម្ហិ សព្ពស្មិំ, សព្ពេសុ។
ឥត្ថិយំ ‘‘ឥត្ថិយ+មត្វា’’តិ អាបច្ចយេ តស្ស ឃសញ្ញា។ សេសំ កញ្ញាវ។ សព្ពា, សព្ពា សព្ពាយោ។ ភោ សព្ពេ, សព្ពា សព្ពាយោ។ ‘‘ឃោ ស្សំ+ស្សា+ស្សាយំ+តិំ សូ’’-តិ រស្សេ
១០១. ឃបា សស្ស ស្សា វា
សព្ពាទីនំ ឃបតោ សស្ស ស្សា វា ហោតិ។ អមុស្សាតិ រូបស្ស ‘‘ស្សា វា តេ+តិ+មា+មូហី’’តិ ស្សាទេសេន សិទ្ធត្តា វាគ្គហណ+មុត្តរត្ថំ។ រស្សេ សព្ពស្សា សព្ពាយ, សព្ពាសំ សព្ពាសានំ។ បញ្ចមិយំ សព្ពាយ។
១០២. ស្មិនោ ស្សំ
សព្ពាទីនំ ឃបតោ ស្មិនោ ស្សំ វា ហោតិ។ សព្ពស្សំ សព្ពាយំ សព្ពាយ, សព្ពាសុ។
នបុំសកេ សព្ពំ។ ‘‘យោនំ នី’’តិ នបុំសកេ យោស្ស និម្ហិ –
១៣៧. សព្ពាទីហិ
សព្ពាទីហិ បរស្ស និស្ស ដា ន ហោតិ។ ទីឃេ សព្ពានិ។ ភោ សព្ព សព្ពា, សព្ពានិ។ សព្ពំ, សព្ពេ សព្ពានិ។ នាទីសុ បុមេវ។ កតរកតមឧភយា តីសុ លិង្គេសុ សព្ពសមា។ ឯវំ ឥតរអញ្ញសទ្ទា។ ស្សា+ស្សំសុ វិសេសោ។
៥២. ស្សំ+ស្សា+ស្សាយេស្វិ-តរេ+ក+ញ្ញេ+តិ+មាន+មិ
ស្សមាទីសុ ឥតរ+ឯក+អញ្ញ+ឯត+ឥម ឥច្ចេតេសំ ឥ ហោតិ និច្ចំ។ ឥតរិស្សា ឥតរាយ, អញ្ញិស្សា អញ្ញាយ, អញ្ញាសំ
បុព្ពោ,
១៤៣. បុព្ពាទីហិ ឆហិ
ឯតេហិ ឆហិ សវិសយេ ឯដ វា ហោតីតិ យោស្ស ឯដ, បុព្ពេ បុព្ពា។ ភោ បុព្ព បុព្ពា, បុព្ពេ បុព្ពា។ បុព្ពំ, បុព្ពេ។ បុព្ពេន។ សេសំ សព្ពលិង្គេ សព្ពសមំ។ ឯវំ បរាទយោ បញ្ច។
១៣៩. នា+ញ្ញញ្ច នាម+ប្បធានា
តំនាមភូតេហិ អប្បធានេហិ ច សព្ពាទីហិ សព្ពាទិការិយំ ន ហោតិ។ តេ សព្ពា, សព្ពនាមា តេតិ អត្ថោ។ តេ បិយសព្ពា, តេ អតិសព្ពា។ នាមភូតេ ច អញ្ញបទត្ថាទោ អប្បធានវិសយេ ច សព្ពាទិការិយនិសេធេន ‘‘បរមសព្ពេ តិដ្ឋន្តិ’’ ត្យាទិតោ បធានបទន្តតោ ឯដអាទយោ ហោន្តិ, វិសេសនសមាសស្ស ឧត្តរបទត្ថបធានត្តា។
១៤០. តតិយត្ថយោគេ
តតិយត្ថេន យោគេ ច សព្ពាទិការិយំ ន ហោតិ។ មាសេន បុព្ពា មាសបុព្ពា ឥច្ចាទិ។
១៤១. ចត្ថសមាសេ
ចត្ថសមាសវិសយេ សព្ពាទិការិយំ ន ហោតិ។ ទក្ខិណុត្តរបុព្ពានន្តិអាទិ។
១៤២. វេ+ដ
ឥតិ
យោ, យេ។ យា, យាយោ។ យំ, យានិ ឥច្ចាទិ សព្ពសមំ។ យាទីន+មាលបនេ រូបំ ន សម្ភវតិ។
ត្យ សិ –
១២៨. ត្យ+តេ+តានំ តស្ស សោ
ត្យ+តេ+តាន+មនបុំសកានំ តស្ស សោ ហោតិ សិម្ហិ។ ស្យោ, ត្យេ។ ស្យា, ត្យា, ត្យាយោ។ ត្យំ, ត្យានិ ឥច្ចាទិ សព្ពសមំ។
សោ,
១៣១. តតស្ស នោ សព្ពាសុ
តសទ្ទស្ស តស្ស នោ វា ហោតិ សព្ពាសុ វិភត្តីសុ។ ‘‘ត្យ+តេ+តានំ តស្សា’’តិ ច ឯត្ថ ត្យាទីនំ តការគ្គហណំ ស្យា សា ឯសា នាយោតិ ឥត្ថិយំ សព្ពសមា ហោតីតិ។ នេ តេ។ នំ តំ, នេ តេ។ នេន តេនេ, នេហិ នេភិ តេហិ តេភិ។
១៣២. ដ សស្មាស្មិំស្សាយស្សំស្សាសំម្ហាម្ហិស្វិ+មស្ស ច
‘‘ដ ស+ស្មា+ស្មិំ+នំស្មិ+មស្ស ចា’’តិ វុត្តេបិ តេសំ វិភត្តីនំ អាទេសេសុ ស្សាយាទីសុ បរេសុ ‘‘តទាទេសា តទិវ
សាទីស្វិ+មស្ស តសទ្ទតការស្ស ច ដោ វា ហោតិ។ បុព្ពស្សរលោបោ។ ឯវ+មុបរិបិ។ អស្ស នស្ស តស្ស, នេសំ នេសានំ តេសំ តេសានំ។ អម្ហា អស្មា នម្ហា នស្មា តម្ហា តស្មា។ អម្ហិ អស្មិំ នម្ហិ នស្មិំ តម្ហិ តស្មិំ, នេសុ តេសុ។
ឥត្ថិយំ សា, នា នាយោ តា តាយោ។ នំ តំ, នា នាយោ តា តាយោ។ នាម្ហិ –
៤៦. ស្សា វា តេ+តិ+មា+មូហិ
ឃបសញ្ញេហិ ត+ឯត+ឥម+អមូហិ ឯកត្តេ នាទីនំ ស្សា វា ហោតិ។ អន្តស្សរានំ ឃបវោហារេន តំសហចរិតាបិ សទ្ទា ‘‘កុន្តេ បវេសយា’’តិ ញាយា គយ្ហន្តីតិ ‘‘ឃបសញ្ញេហិ ត+ឯត+ឥម+អមូហី’’តិ វុត្តំ។ វាដាទេសេ អស្សា នស្សា នាយ។
៥៣. តាយ វា
ស្សំស្សាស្សា យេសុ តស្ស វា ឥ ហោតិ។ តិស្សា តស្សា តាយ, នាហិ នាភិ តាហិ តាភិ។ សស្ស វា ស្សាម្ហិ អស្សា នស្សា តិស្សា តស្សា។
៥៤. តេ+តិ+មាតោ សស្ស ស្សាយ
តា+ឯតា+ឥមាតោ សស្ស ស្សាយោ ហោតិ វា។ អស្សាយ នស្សាយ តិស្សាយ តស្សាយ, ‘‘ឃបតេ’’ច្ចាទិនា យាទេសេ
នបុំសកេ នំ តំ, នានិ តានិ។ នំ តំ, នេ នានិ តេ តានិ។ សេសំ បុមេវ។
‘‘យំតំសទ្ទា និច្ចសម្ពន្ធា’’តិ ញាយា យំសទ្ទេន អនិយមិតត្ថំ តំសទ្ទោ និយមេតិ។
បសិទ្ធេ អនុភូតត្ថេ, បក្កន្តវិសយេ តថា;
យំសទ្ទ+មនបេក្ខេវ, តំសទ្ទោ យុជ្ជតេ សទាតិ –
វុត្តត្តា ឯត្ថេវ តំសទ្ទោ យំសទ្ទំ នាបេក្ខតិ។ យថាក្កមំ តត្រិ+ទ+មុទាហរណំ –
(។) ‘‘នមោ តស្សា’’តិ ច, (។) ‘‘អគ្គិម្ប+ក្ខិនា…បេ.… ញាតការី ហិ សោ ជិនោ’’តិ ច, (។។) បុរិមគាថាយ វុត្តមុនិសទ្ទ+មបេក្ខិត្វា ‘‘សវាសនេ កិលេសេ សោ’’តិ ច។
ឯសោ, ឯតេ។ ឯសា, ឯតា ឯតាយោ, ឯតំ, ឯតានិ ឥច្ចាទិ ដ+នាទេសាភាវោវ វិសេសោ។
ឥម សិ,
១២៧. សិម្ហ+នបុំសកស្សា+យំ
ឥមសទ្ទស្ស អនបុំសកស្ស អយំ ហោតិ សិម្ហិ។ អយំ, ឥមេ។ ឥមំ, ឥមេ។
១២៦. នាម្ហ+និ+មិ
ឥមសទ្ទស្ស
១២៥. ឥមស្សា+និត្ថិយំ ដេ
ឥមស្សា+និត្ថិយំ ដេ ហោតិ វា សុ+នំ+ហិសុ។ ‘‘នាមគ្គហណេ លិង្គវិសិដ្ឋស្សាបិ គហណំ’’តិ ញាយា ‘អនិត្ថិយំ’តិ ឥត្ថិលិង្គនិសេធា ឥមស្សាតិ នាមគ្គហណវិសយេ លិង្គវិសេសិតស្ស ឥមសទ្ទស្សាបិ គហណំ។ តស្ស ផលំ ‘‘តតស្ស នោ សព្ពាសុ’’ ត្យាទោ លិង្គត្តយេ ការិយសិទ្ធិ។ ឯហិ ឯភិ ឥមេហិ ឥមេភិ។ ‘‘ដ សស្មាស្មិ’’មិច្ចាទិនា សព្ពស្សិ+មស្ស វា ដាទេសេ អស្ស ឥមស្ស, វា ដេ ឯសំ ឯសានំ ឥមេសំ ឥមេសានំ។ អម្ហា អស្មា ឥមម្ហា ឥមស្មា។ អម្ហិ អស្មិំ ឥមម្ហិ ឥមស្មិំ, ឯសុ ឥមេសុ។
ឥត្ថិយំ អយំ, ឥមា ឥមាយោ។ ឥមំ, ឥមា ឥមាយោ។ នា ‘‘ស្សា វា តេ+តិ+មា+មូហី’’តិ ស្សា វា, វា ដាទេសេ ‘‘ស្ស’’ មិច្ចាទិនា ឥអាទេសេ ច កតេ អស្សា ឥមិស្សា ឥមាយ, ឥមាហិ ឥមាភិ។ អស្សា ឥមិស្សា អស្សាយ ឥមិស្សាយ ឥមាយ។ នំវចនស្ស ស+មាទេសេ ឥមស្ស ច វា ដាទេសេ អស្ស ‘‘សុនំហិ សូ’’តិ ទីឃេ ច កតេ អាសំ, អញ្ញត្រ ឥមាសំ ឥមាសានំ។ សត្តមិយំ អស្សំ ឥមិស្សំ អស្សា ឥមិស្សា ឥមាយំ ឥមាយ, ឥមាសុ។
នបុំសកេ –
២០១. ឥមស្សិ+ទំ វា
អំសិសុ
១៩៧. ឥមេ+តាន+មេនា+ន្វាទេសេ ទុតិយាយំ
ឥមឯតសទ្ទានំ កថិតានុកថនវិសយេ ទុតិយាយ+មេនាទេសោ ហោតិ។ ឥមំ ភិក្ខុំ វិនយ+មជ្ឈាបយ, អថោ ឯនំ ធម្ម+មជ្ឈាបយ។ ឥមេ ភិក្ខូ វិនយ+មជ្ឈាបយ, អថោ ឯនេ ធម្ម+មជ្ឈាបយ។ ឯវ+មេតស្ស ច យោជនីយំ។
អមុ សិ,
១២៩. មស្សា+មុស្ស
អនបុំសកស្សា+មុស្ស មការស្ស សោ ហោតិ សិម្ហិ។ អសុ, យោ –
៨៦. លោបោ+មុស្មា
និយមសុត្ត+មិទំ, អមុសទ្ទតោ យោនំ លោបោ ហោតិ និច្ចំ បុល្លិង្គេ។ ទីឃេ អមូ។ ឈលតោ យោនំ ‘‘លោបោ’’តិ លោបេ សិទ្ធេបិ វោ+បវាទោ+យ+មារម្ភោ។
អារម្ភោ វចនម្បត្តិ, លក្ខណំ យោគលក្ខណំ;
វាក្យំ សត្ថញ្ច ឥច្ចាទិ, សុត្តាន+មភិធាយកា។
អមុំ, អមូ។ អមុនា, អមូហិ អមូភិ។
៨៧. ន នោ សស្ស
អមុស្មា
ឥត្ថិយំ អសុ, អមូ អមុយោ។ អមុំ, អមូ អមុយោ។ នា, ‘‘ស្សា វា តេ+តិ+មា+មូហី’’តិ នាទ្យេកវចនានំ ស្សា វា, អមុស្សា អមុយា, អមូហិ អមូភិ។ អមុស្សា អមុយា, អមូសំ អមូសានំ។ សត្តមិយំ អមុស្សំ អមុស្សា អមុយំ អមុយា, អមូសុ។
នបុំសកេ –
២០២. អមុស្សា+ទុំ
អំសិសុ សហ តេហិ អមុស្ស អទុំ ហោតិ វា នបុំសកេ។ អទុំ, សិលោបោ, អមុំ។ ‘‘ឈលា វា’’តិ វានិអាទេសេ អមូនិ អមូ។ អទុំ អមុំ, អមូនិ អមូ។ អមុនា ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គសមំ។
‘‘សកត្តេ’’តិ កបច្ចយេ –
១៣០. កេ វា
អមុ ឯវ អមុកោតិ សកត្ថេ កបច្ចយេ តទ្ធិតវុត្តិត្តា ‘‘ឯកត្ថតាយំ’’តិ សិលោបេ ច កតេ ‘‘និមិត្តាភាវេ នេមិត្តិកស្សាភាវោ’’តិ ញាយា និមិត្តភូតស្ស សិស្សា+ភាវេ នេមិត្តិកស្ស ‘‘មស្សា+មុស្សា’’តិ កត្តព្ពស្ស សការស្ស និវុត្តីតិ ‘កេ វា’តិ វិកប្បេន មស្ស សការត្ថ+ មិទ+មារទ្ធំ
កិំ សិ។
១៩៨. កិស្ស កោ សព្ពាសុ
សព្ពាសុ វិភត្តីសុ កិស្ស កោ ហោតិ។ សិស្សោ, កោ, កេ។ កំ, កេ។ កេន, កេហិ កេភិ។
១៩៩. កិ សស្មិំសុ វា និត្ថិយំ
អនិត្ថិយំ កិស្ស កិ វា ហោតិ សស្មិំសុ។ កិស្ស កស្ស, កេសំ កេសានំ។ កម្ហា កស្មា។ កិម្ហិ កិស្មិំ កម្ហិ កស្មិំ, កេសុ។
ឥត្ថិយំ វិភត្តីសុ បរេសុ កាទេសេ កតេ អការន្តត្តា មជ្ឈេ អាបច្ចយករណ+មវិរុទ្ធន្តិ អា, កា, កាយោ។ កំ, កា កាយោ ឥច្ចាទិ សព្ពាវ។
នបុំសកេ –
២០០. កិ+មំសិសុ សហ នបុំសកេ
អំសិសុ សហ តេហិ កិំ សទ្ទស្ស កិំហោតិ នបុំសកេ។ កាទេសស្ស សាមញ្ញត្តា ‘‘វិសេសវិហិតា វិធយោ សាមញ្ញវិធយោ និសេធេន្តី’’តិ ញាយា កិំអាទេសេន កាទេសនិវុត្តិ។ កិំ, កានិ។ កិំ, កេ កានិ។ កេនេ+ច្ចាទិ បុព្ពេវ។
ឯកសទ្ទោ
តុល្យេ ឯកោ វិលាសោ ទ្វិន្នំ កុមារានំ, ឯកេ វណ្ណសទ្ទា ទ្វិន្នំ កុមារានំ។ អញ្ញត្ថេ ឯកោ អាចរិយោ ឯវ+មាហ, ឯកេ អាចរិយា ឯវ+មាហំសុ។ អសហាយតេ ឯកោវ អរញ្ញំ បវិសិត្វា។
ឯកោ, ឯកេ។ ឯកា, ឯកា ឯកាយោ។ ឯកំ ឯកានិ+ច្ចាទិ សព្ពសមំ តិលិង្គេ។ ស្សា+ស្សំសុ បន ‘‘ស្ស’’មាទិនា ឥ, ឯកិស្សា ឯកាយ, ឯកិស្សំ ឯកាយំ ឯកាយ។
ឥធ អត្តបរគារវវសេន ឯកស្សាបិ ‘‘អម្ហាកំ រញ្ញោ’’តិបិ ‘‘ឯកេ អាចរិយា’’តិបិ ពហុវចនស្ស លោកេន ឥច្ឆិតត្តា ពហុលវិធានា ពហុវចនេនេវ សិជ្ឈតិ។
តុម្ហ+អម្ហសទ្ទា អលិង្គា, តថា ឧភ+កតិ+ទ្វិសទ្ទា, បញ្ចាទយោ អដ្ឋារសន្តា ច។ តុម្ហ សិ, អម្ហ សិ។
២១២. តុម្ហស្ស តុវំត្វ+មម្ហិ ច
អម្ហិ សិម្ហិ ច តុម្ហស្ស សវិភត្តិស្ស តុវំ+ត្វំ ហោន្តិ។ តុវំ ត្វំ។
២១១. សិម្ហ+ហំ
សិម្ហិ អម្ហស្ស សវិភត្តិស្ស អហំ ហោតិ។ អហំ, យេវស្វេ+ដ, តុ ម្ហេ។
២,២០៩. មយ+មស្មា+ម្ហស្ស
យោស្វ+ម្ហស្ស
២២៧. អំម្ហិ តំ+មំ+តវំ+មមំ
អំម្ហិ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តំ+មំ+តវំ+មមំ ហោន្តិ យថាក្កមំ។ តំ, មំ, តវំ, មមំ។
២៣១. ទុតិយា យោម្ហិ វា
តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ បច្ចេកំ ងំ+ងាកំ វា ហោន្តិ យោម្ហិ ទុតិយេ, តុម្ហំ តុម្ហាកំ តុម្ហេ, អម្ហំ អម្ហាកំ អម្ហេ។
២២៨. នាស្មាសុ តយា+មយា
នាស្មាសុ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តយា+មយា ហោន្តិ យថាក្កមំ។ ‘‘នាស្មាសូ’’តិ ពហុវចនេសុបិ វិភត្តិក្កម+មនបេក្ខិត្វា សទ្ទក្កមេន បច្ចេកំ ទ្វេ ទ្វេ ហោន្តិ។
២១៣. តយាតយីនំ ត្វ វា តស្ស
តុម្ហស្ស តយាតយីនំ តការស្ស ត្វ ហោតិ វា។ ត្វយា តយា, មយា។ តុម្ហេហិ តុម្ហេភិ, អម្ហេហិ អម្ហេភិ។
២២៩. តវ+មម+តុយ្ហំ+មយ្ហំ សេ
សេ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ ឯតេ អាទេសា ហោន្តិ យថាក្កមំ។ តវ តុយ្ហំ, មម មយ្ហំ។
២១១. នំសេស្វ+ស្មាកំ+មមំ។
នំសេស្វ+ម្ហស្ស
២៣០. ងំ+ងាកំ នំម្ហិ
នំម្ហិ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិតត្តីនំ ងំ+ងាកំ ហោន្តិ បច្ចេកំ។ តុម្ហំ តុម្ហាកំ អម្ហំ អម្ហាកំ អស្មាកំ។ កច្ចាយនេ ឯកវចនស្ស អំវិធានត្ថំ សុត្ត+មារទ្ធំ, ឯត្ថ បន អត្តគារវវសេន អំម្ហិ តុម្ហំ អម្ហំភិ សិជ្ឈន្តិ ពហុលាធិការា។
២១៤. ស្មាម្ហិ ត្វម្ហា
ស្មាម្ហិ តុម្ហស្ស សវិតត្តិស្ស ត្វម្ហា ហោតិ វា។ ត្វម្ហា ត្វយា តយា, មយា។
២២៦. ស្មិម្ហិ តុម្ហម្ហានំ តយិ+មយិ
ស្មិម្ហិ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំសវិភត្តីនំ តយិ+មយិ ហោតិ យថាក្កមំ។ ត្វយិ តយិ, មយិ។ តុម្ហេសុ។
២០៣. សុម្ហា+ម្ហស្សា+ស្មា
អម្ហស្ស អស្មា ហោតិ វា សុម្ហិ។ អស្មាសុ អម្ហេសុ។ សព្ពាទយោ វុត្ត+មបេក្ខន្តា វក្ខមានំ វាតិ ឥទ+មេសំ លក្ខណំ។
២៣២. អបាទាទោ បទតេ+កវាក្យេតិ
អធិការោ។ ឯត្ថ បាទោ នាម គាថាយ ចតុត្ថំសោ, តស្មា ‘‘តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បកំ’’តិ ឯត្ថ វោ ន ហោតិ។ ឯត្ថ បទន្តិ វុត្ត សទ្ទោ សភាវតោ –
អាកាសវាយុប្បភវោ
សមុច្ចរំ វត្ត+មុបេតិ នាទោ;
ឋានន្តរេ សុប្បដិហញ្ញមានោ,
វណ្ណត្ត+មាគច្ឆតិ សោ តុ សទ្ទោតិ –
វុត្តត្តា ឯកេកោ វណ្ណោ សទ្ទោ នាម, តព្ពណ្ណសមូហោ បទំ, តប្បទសមូហោ វាក្យញ្ច។ តថា ហិ –
វិតត្យន្តំ បទំ តស្ស, ច យោ វាក្យន្តិ មន្វយំ;
ឧបចារា វណ្ណសទ្ទ-វាច្ចំ តំ ន បរិច្ចជេ។
តំ បទញ្ច –
បទំ ចតុព្ពិធំ វុត្តំ, នាមា+ខ្យាតោ+បសគ្គជំ;
និបាតជញ្ច តញ្ញូ ហិ, អស្សោ ខល្វា+ភិធាវតីតិ។
តំ វាក្យញ្ច –
ឯកាខ្យាតោ បទច្ចយោ, សិយា វាក្យំ សការកោតិ –
វុត្តំ។ តស្មា ‘‘វិភត្យន្តំ បទំ, បទសមូហោ វាក្យ’’ន្តិ ច វុច្ចតិ។
២៣៣. យោនំហិស្វ+បញ្ចម្យា វោ+នោ
អបញ្ចមិយាយោនំហិស្វ+បាទាទោ វត្តមានានំ បទស្មា បរេស+មេកវាក្យេ ឋិតានំ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ វោ+នោ ហោន្តិ វា យថាក្កមំ។ គាមំ វោ គច្ឆេយ្យាថ, គាមំ តុម្ហេ គច្ឆេយ្យាថ។ គាមំ នោ គច្ឆេយ្យាម, គាមំ អម្ហេ គច្ឆេយ្យាម។ បហាយ វោ គមិស្សាមិ, មា នោ វិកន្តិំសុ។ ទីយតេ វោ, ទីយតេ តុម្ហំ។ ទីយតេ
២៣៤. តេ+មេ នាសេ
នាម្ហិ សេ ច អបាទាទោ វត្តមានានំ ទស្មា បរេស+មេកវាក្យេ ឋិតានំ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ សវិភត្តីនំ តេ+មេ វា ហោន្តិ យថាក្កមំ។ កតំ តេ, កតំ តយា។ កតំ មេ, កតំ មយា។ ទីយតេ តេ, ទីយតេ តវ។ ទីយតេ មេ, ទីយតេ មម។ ធនំ តេ, ធនំ តវ។ ធនំ មេ, ធនំ មម។
២៣៧. ន ច+វា+ហា+ហេ+វយោគេ
ចាទីហិ យោគេ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ វោ+នោ, តេ+មេ ន ហោន្តិ។ គច្ឆាម តុម្ហេ ច មយញ្ច, បស្សតិ តុម្ហេ ច អម្ហេ ច, កតំ តុម្ហេហិ ច អម្ហេហិ ច, ទីយតេ តុម្ហញ្ច អម្ហញ្ច, ធនំ តុម្ហញ្ច អម្ហញ្ច, កតំ តយា ច មយា ច, ទីយតេ តវ ច មម ច, ធនំ តវ ច មម ច។ ឯវំ វាទិយោគេបិ។
២៣៥. អន្វាទេសេ
កថិតានុកថិតវិសយេ តុម្ហអម្ហសទ្ទានំ អាទេសា និច្ចំ ហោន្តិ បុនព្ពិធានា។ គាមោ តុម្ហំ បរិគ្គហោ, អថោ ជនបទោ វោ បរិគ្គហោ។ អន្វាទេសេ អថោ អថោតិ វារទ្វយាភាវា និច្ចន្តិ វុត្តំ។ អថោសទ្ទោ កថិតស្សេវ បុន កថនតោ អន្វាទេសជោតកោ។
២៣៦. សបុព្ពា បឋមន្តា វា
វិជ្ជមានបុព្ពស្មា
២៣៨. ទស្សនត្ថេ+នាលោចនេ
ទស្សនត្ថេ អាលោវចនវជ្ជិតេ បយុជ្ជមានេ តុម្ហអម្ហាន+មាទេសា ន ហោន្តិ។ គាមោ តុម្ហេ ឧទ្ទិស្ស អាគតោ, គាមោ អម្ហេ ឧទ្ទិស្ស អាគតោ។ អនាលោចនេតិ កិំ, គាមោ វោ អាលោចេតិ, គាមោ នោ អាលោចេតិ។
២៣៩. អាមន្តណំ បុព្ព+មសន្តំវ
អាមន្តណំ បុព្ព+វិជ្ជមានំ វិយ ហោតិ តុម្ហាម្ហាន+មាទេសវិសយេ។ ទេវទត្ត តវ បរិគ្គហោ។ អាមន្តណន្តិ កិំ, កម្ពលោ តេ បរិគ្គហោ។
២៤០. ន សាមញ្ញវចន+មេកត្ថេ
សមានាធិករណេ បរតោ សាមញ្ញវចន+មាមន្តណំ ឯកត្ថេ អសន្តំ វិយ ន ហោតិ មាណវក ជដិលក តេ បរិគ្គហោ។ បរាមន្ថណេ អសតិបិ បុព្ព+មុបាទាយ អាទេសោ។
២៤១. ពហូសុ វា
ពហូសុ
ឧភ+កតិសទ្ទា ពហុវចនន្តា។ ‘‘ឧភ+គោហិ ដោ’’តិ យោនំ ដោ, ឧភោ។ កថំ ‘‘ឧភយោ វសេមសេ’’តិ, ដោម្ហិ យការាគមោ។ ឧភោ។
៥៩. សុហិសុ+ភស្សោ
ឧភស្ស សុហិស្វោ ហោតិ។ ឧភោហិ ឧភោភិ។
៥០. ឧភិ+ន្នំ
ឧភា នំវចនស្ស ឥន្នំ ហោតិ។ ឧភិន្នំ, ឧភោសុ។
១៦៨. ដិ កតិម្ហា
កតិម្ហា យោនំ ដិ ហោតិ។ កតិ, កតិ។ ឈតោ យោលោបបសង្គេ ទីឃនិវត្តនត្ថំ ដិអាទេសោ។ កតីហិ កតីភិ។ ‘‘ពហុកតិន្នំ’’តិ នុក, កតិន្នំ, កតីសុ។
១,៥៤. វិច្ឆា+ភិក្ខញ្ញេសុ ទ្វេ
វិច្ឆាយ+មាភិក្ខញ្ញេ ច ទ្វេ រូបានិ ហោន្តិ។ ក្រិយា+គុណ+ទព្ពេហិ ព្យាបេតុ+មិច្ឆា វិច្ឆា។ រុក្ខំ រុក្ខំ សិញ្ចន្តិ, គាមោ គាមោ រមណីយោ, គាមេ គាមេ បានីយំ។ អាភិក្ខញ្ញំ=បោនោបុញ្ញំ, បចតិ បចតិ, បបចតិ បបចតិ។
១,៥៥. ស្យាទិលោបោ បុព្ពស្សេ+កស្ស
វិច្ឆាយ+មេកស្ស
១,៥៦. សព្ពាទីនំ វីតិហារេ
សព្ពាទីនំ វីតិហារេ ទ្វេ ភវន្តិ។ បុព្ពស្ស ស្យាទិលោបោ ច, អញ្ញស្ស អញ្ញស្ស ភោជកា អញ្ញមញ្ញស្ស ភោជកា, ឯវំ ឥតរីតរស្ស។
១,៥៧. យាវពោធំ សម្ភមេ
តុរិតេនា+បាយហេតុបទស្សនំ សម្ភមោ, តស្មិំ សតិ វត្តុ យាវន្តេហិ សទ្ទេហិ សោ+ត្ថោ វិញ្ញាយតេ, តាវន្តោ បយុជ្ជន្តេ។ សប្បោ សប្បោ សប្បោ, ពុជ្ឈស្សុ ពុជ្ឈស្សុ ពុជ្ឈស្សុ, ភិន្នោ ភិក្ខុសង្ឃោ, ភិន្នោ ភិក្ខុសង្ឃោ។
ភយេ កោធេ បសំសាយំ, តុរិតេ កោតូហល+ច្ឆរេ;
ហាសេ សោកេ បសាទេ ច, ករេ អាមេឌិតំ ពុធោ។
សង្ខ្យាកណ្ឌ
អថ សង្ខ្យាសទ្ទា វុច្ចន្តេ។ ឯកាទយោ អដ្ឋារសន្តា សង្ខ្យេយ្យវចនា។ វីសតិអាទយោ ‘‘ភិក្ខូនំ វីសតី’’តិអាទីសុ សង្ខ្យាវចនា, ‘‘វីសតិ ភិក្ខវោ’’តិអាទីសុ សង្ខ្យេយ្យវចនា។ ឯកសទ្ទោ សព្ពាទីសុ វុត្តោវ។ ទ្វាទយោ អដ្ឋារសន្តា ពហុវចនន្ថាវ។
២១៩. យោម្ហិ ទ្វិន្នំ ទុវេ+ទ្វេ
យោម្ហិ
២២០. ទុវិន្នំ នំម្ហិ វា
នំម្ហិ ទ្វិស្ស សវិភត្តិស្ស ទុវិន្នំ ហោតិ វា។ ទុវិន្នំ, អញ្ញត្រ –
៤៧. នំម្ហិ នុក ទ្វាទីនំ សត្តរសន្នំ
ទ្វាទីនំ សត្តរសន្នំ សង្ខ្យានំ នុក ហោតិ នំម្ហិ វិភត្តិម្ហិ។ ឧការោ ឧច្ចារណត្ថោ, កការោ អន្តាវយវត្ថោ។ ឯត្ថ នាគមោ វិភត្តិស្ស អាទ្យាវយវោ ចេ, ‘‘អាគមា តគ្គុណីភូតា តគ្គហណេន គយ្ហន្តេ’’តិ ញាយា នាគមោបិ តំគហណេន គយ្ហតីតិ ‘‘សុនំហិសូ’’តិ ទីឃប្បសង្គេ បកតិយា អន្តាវយវភូតេ សរន្តតា នត្ថីតិ ន ទីឃោ។ ទ្វិន្នំ, ទ្វីសុ។
២០៧. បុមេ តយោ+ចត្តារោ
យោម្ហិ សវិភត្តីនំ តិ+ចតុន្នំ តយោ+ចត្តារោ ហោន្តិ យថាក្កមំ បុល្លិង្គេ។ តយោ, តយោ, តីហិ តីភិ។
៤៩. ណ្ណំ+ណ្ណន្នំ តិតោ ឈា
ឈសញ្ញិតោ តិតោ នំវចនស្ស ណ្ណំ+ណ្ណន្នំ ហោន្តិ។ តិណ្ណំ តិណ្ណន្នំ, តីសុ។
ឥត្ថិយំ –
២០៥. តិស្សោ ចតស្សោ យោម្ហិ សវិភត្តីនំ
វិភត្តិសហិតានំ តិចតុន្នំ យោម្ហិ តិស្សោ+ចតស្សោ ហោន្តិ ឥត្ថិយំ យថាក្កមំ។ តិស្សោ, តិស្សោ, តីហិ តីភិ។
២០៤. នំម្ហិ តិចតុន្ន+មិត្ថិយំ តិស្ស+ចតស្សា
នំម្ហិ
២០៦. តីណិ+ចត្តារិ នបុំសកេ
យោម្ហិ សវិភត្តីនំ តិចតុន្នំ យថាក្កមំ តីណិ+ចត្តារិ ហោន្តិ នបុំសកេ។ តីណិ, តីណិ, តីហិ ឥច្ចាទិ បុល្លិង្គេវ។
ចតុ យោ,
២០៨. ចតុរោ វា ចតុស្ស
ចតុស្ស សវិភត្តិស្ស យោម្ហិ ចតុរោ ហោតិ វា បុល្លិង្គេ។ ចតុរោ ចត្តារោ។ កថំ ‘‘ចតុរោ និមិត្តេ នាទ្ទសាសិ’’ន្តិ, លិង្គវិបល្លាសេន សិទ្ធំ, ចត្តារិ និមិត្តានីតិ អត្ថោ។ វិបល្លាសោ តិវិធោ លិង្គវិបល្លាសោ វចនវិបល្លាសោ វិភត្តិវិបល្លាសោតិ។ ចតូហិ ចតូភិ។ ចតុន្នំ, ចតូសុ។
ឥត្ថិយំ ចតស្សោ។ ចតស្សោ។ ចតូហិ ចតូភិ។ ចតស្សន្នំ។ ចតស្សន្នំ។ ចតូសុ។
នបុំសកេ ចត្តារិ។ ចត្តារិ។ ចតូហិ ចតូភិ។ ឥច្ចាទិ បុមេវ។
១៦៩. ដ បញ្ចាទីហិ ចុទ្ទសហិ
‘‘សុត្តេ លិង្គវចនមត្ត’’ន្តិ ញាយា ដ-ឥតិ វុត្តំ។ បញ្ចាទីហិ ចុទ្ទសហិ សង្ខ្យាហិ យោនំ ដ ហោតិ។ បញ្ច។ បញ្ច។ យោនំ ដា+ដេនិវត្ថនត្ថំ ដ-វិធានំ។
៩០. បញ្ចាទីនំ ចុទ្ទសន្ន+ម
បញ្ចាទីនំ
‘‘ចត្ថេ’’តិ ឯកោ ច ទស ចាតិ ចត្តសមាសេ ‘‘អមាទី’’តិ ឯកេន អធិកា ទសាតិ តតិយាសមាសេ វា កតេ ‘‘ឯកត្ថតាយ’’ន្តិ វិភត្តិលោបោ។ ឯវ+មុបរិ ច។
៣,១០២. ឯកដ្ឋាន+មា
ឯកអដ្ឋានំ អា ហោតិ ទសេ បរេ។
៣,១០៣. រ សំខ្យាតោ វា
សំខ្យាតោ បរស្ស ទសស្ស រ ហោតិ វិភាសា។ ស ច ‘‘បញ្ចមិយំ បរស្សា’’តិ វត្តមានេ ‘‘អាទិស្សា’’តិ ទការស្សេវ ហោតិ។ ឯការស ឯកាទស។ ឯការសហិ ឯកាទសហិ។ ឯការសន្នំ ឯកាទសន្នំ។ ឯការសសុ ឯកាទសសុ។ ឯវ+មេកាទសឥច្ចាទិបិ។
៣,៩៤. អា សំខ្យាយា សតាទោ នាញ្ញត្ថេ
សំខ្យាយ+មុត្តរបទេ
អាវិដ្ឋលិង្គត្តា សំខ្យាយំ ឧត្តរបទេ សលិង្គេនេវ វិសេសនំ ភវតិ។
សុទ្ធំ មិស្សញ្ច សំកិណ្ណំ, ឧបសជ្ជនមេវ ច;
អាវិដ្ឋ+មថ វា+ព្យត្តំ, ឆធា លិង្គំ វិវំយតេ។
ឯត្ថ យថាក្កមំ រុក្ខោ លតា បណ្ណំតិ សុទ្ធំ។ ឃដោ ឃដី, វជិរោ វជិរំ, វេទនា វេទនំតិ មិស្សំ។ តដោ តដី តដំតិ សំកិណ្ណំ។ សុក្កោ បដោ, សុក្កា បដិ, សុក្កំ វត្ថំតិ ឧបសជ្ជនំ។ រាជា សរណំ, គុណោ បមាណំតិ អាវិដ្ឋំ។ តុវំ អហំ កតិ បញ្ចាតិ អព្យត្តំ។ ឥតិ លិង្គំ វេទិតព្ពំ។ ទ្វាទស។
៣,៩៨. ពា ចត្តាលីសា ទោ
ទ្វិស្ស ពា វា ហោតិ ចត្តាលីសា ទោ នាញ្ញត្ថេ។ រាទេ សេ ពារស។
៣,៩៥. តិស្សេ
សំខ្យាយ+មុត្តរបទេ តិស្ស ឯ ហោត+សតាទោ នា+ញ្ញត្ថេ។
៣,១០៤. ឆតីហិ ឡោ ច
ឆតីហិ បរស្ស ទសស្ស ឡោ ហោតិ រោ ច។ តេឡស តេរស។
៣,១០០. ចតុស្ស ចុចោ ទសេ
ចតុស្ស ចុ+ចោ ហោន្តិ វា ទសេ បរេ។ ទ្វិត្តេ ចុទ្ទស ចោទ្ទស ចតុទ្ទស។
៣,៩៩. វីសតិទសេសុ បញ្ចស្ស បណ្ណ+បន្នា
វីសតិ
៣,១០១. ឆស្ស សោ
ឆស្ស សោ-ឥច្ច+យ+មាទេសោ ហោតិ សេ បរេ។ សោឡស សោរស។ សត្តរស សត្តទស។ ‘‘ឯកដ្ឋាន+មា’’តិ អា, អដ្ឋារស អដ្ឋាទស។
ឩនា ច សា វីសតិ ចាតិ ‘‘វិសេសន+មេកត្ថេនេ’’តិ វិសេសនសមាសេ ‘‘ឥត្ថិយំ ភាសិតបុមិ+ត្ថី បុមេ+វេកត្ថេ’’តិ បុមត្តេ ច កតេ ឯកេន ឩនា វីសតីតិ តតិយាសមាសេ ឯកូនវីសតិ។
វីសតិអាទយោ អានវុតិយា ឥត្ថិលិង្គេ+កវចនា។ ភោ ឯកូនវីសតិ។ ឯកូនវីសតិំ។ ឯកូនវីសត្យា ឯកូនវីសតិយា។ ឯកូនវីសត្យំ ឯកូនវីសតិយំ ឯកូនវីសត្យា ឯកូនវីសតិយា។ មតិសមំ។
ឯវំ វីសតិ, ឯកវីសតិ, ទ្វាវីសតិ ពាវីសតិ, តេវីសតិ ចតុវីសតិប្បភុតយោ។ បណ្ណអាទេសេ បណ្ណវីសតិ បញ្ចវីសតិ។ ឯវំ ឆព្ពីសតិ, សត្តវីសតិ, អដ្ឋវីសតិ។
ឯកេន ឩនា តិំសតិ តិំសា វាតិ ឯកូនតិំសតិ ឯកូនតិំសា វា។ ករណេ ឯកូនតិំសាយ។ ឯកូនតិំសាយ, ឯកូនតិំសាយ, ឯកូនតិំសាយ, ឯកូនតិំសាយំ។ ឯវំ តិំសតិណិំសាវភុតយោ
ចត្តាលីសាទីសុបិ យថាសម្ភវំ ឯវមេវ។ ទ្វិត្តេ ឯកត្តិំសតិ ឯកត្តិំសា។ រស្សទ្វិត្តេ ទ្វត្តិំសតិ ទ្វត្តិំស។ ឯវំ តេត្តិំសតិ តេត្តិំសាទយោ យាវ ឯកូនចត្តាលីសតិ ឯកូនចត្តាលីសា។ ចត្តាលីសាយ សិម្ហិ ចត្តារីសា ចត្តាលីសា ចត្តាលីសំ, ភោ ចត្តាលីសេ+ច្ចាទិ ហោតិ។ ឯវំ ឯកចត្តារីសា។
៣,៩៧. ទ្វីស្សា ច
អសតាទោ នាញ្ញត្ថេ ចត្តាលីសាទោ ទ្វិស្ស ឯ វា ហោតិ អា ច។ ទ្វេចត្តាលីសា ទ្វេចត្តាលីស ទ្វេចត្តាលីសំ, ឯវំ ទ្វាចត្តាលីស-ឥច្ចាទិ។ ទ្វេចត្តារីសា ទ្វេចត្តារីស ទ្វេចត្តារីសំ, ឯវំ ទ្វាចត្តារីសា ទ្វាចត្តារីស ឥច្ចាទិ។ ចត្តាលីសតិ ឯកចត្តាលីសតិ ទ្វេចត្តាលីសតិ ទ្វាចត្តាលីសតិ ឥច្ចាទិ ឯកូនវីសតិសមំ។
៣,៩៨. ចត្តាលីសាទោ វា
អសតាទោ នាញ្ញត្ថេ ចត្តាលីសាទោ តិស្សេ ហោតិ វា។ តេចត្តាលីសា តេចត្តាលីស តេចត្តាលីសំ។ ភោ តេចត្តាលីសេ ឥច្ចាទិ ហោតិ។ ឯវំ តិចត្តាលីសា តេចត្តារីសា តិចត្តារីសា ឥច្ចាទិ, តេចត្តាលីសតិ តិចត្តាលីសតិ ឥច្ចាទិ បុព្ពេវ។
ឯវំ ចតុចត្តាលីសា បញ្ចចត្តាលីសា ចតុចត្តាលីសតិ បញ្ចចត្តាលីសតិ ឥច្ចាទិ យាវ ឯកូនបញ្ញាសា។
បញ្ញាសា
ឯវំ សដ្ឋិ, ឯកសដ្ឋិ, ទ្វេសដ្ឋិ ទ្វាសដ្ឋិ ទ្វិសដ្ឋិ, តេសដ្ឋិ តិសដ្ឋិ, ចតុសដ្ឋិ បញ្ចសដ្ឋិ ឥច្ចាទិ យាវ ឯកូនសត្តតិ។
សត្តតិ, ឯកសត្តតិ, ទ្វេសត្តតិ ទ្វាសត្តតិ ទ្វិសត្តតិ, តេសត្តតិ តិសត្តតិ។ ទ្វេសត្តរិ ទ្វាសត្តរិ ទ្វិសត្តរិ, ចតុសត្តតិ, បញ្ចសត្តតិ, ចតុសត្តរិ, បញ្ចសត្តរីតិ យាវ ឯកូនាសីតិ។
អសីតិ, ឯកាសីតិ, ទ្វាសីតិ, យាគមេ ទ្វិយាសីតិ, តេអសីតិ តិយាសីតិ, ចតុរាសីតិ, បញ្ចាសីតិ ឥច្ចាទិ យាវ ឯកូននវុតិ។
នវុតិ, ឯកនវុតិ, ទ្វេនវុតិ ទ្វានវុតិ ទ្វិនវុតិ, តេនវុតិ តិនវុតិ, ចតុនវុតិ, បញ្ចនវុតិ ឥច្ចាទិ យាវ ឯកូនសតំ, ឯតំ នបុំសកលិង្គ+មេកវចនន្តំ។
សតំ, ភោ សត សតា, សតំ, សតំ។ សតេន, ករណេ សតេន។ សតស្ស, សតា សតម្ហា សតស្មា, សតស្ស, សតេ សតម្ហិ សតស្មិំ។ ឯវំ ឯកសតតោ បភុតិ យាវ សហស្សំ។
កោដិ បកោដិ កោដិប្បកោដិ អក្ខោភិណិយោ ឥត្ថិលិង្គេ+កវចនន្តា។ វគ្គភេទេ តុ សព្ពាសម្បិ សំខ្យានំ ពហុវចនោបិ ហោតេវ ‘‘ទ្វេវីសតិយោ ជិនទន្តា’’ ‘‘តិស្សោ វីសតិយោ ទិនឃដិកា’’ ឥច្ចាទិ។
ទសទសកំ សតំ នាម, ទសសតំ សហស្សំ នាម, ទសសហស្សំ នហុតំ, ទសនហុតំ លក្ខំ, សតសហស្សន្តិបិ វុច្ចតិ។
លក្ខសតំ
ឥច្ចេវំ ឋានតោ ឋានំ, សតលក្ខគុណំ មតំ;
កោដិប្បភុតីនំ វីស-សង្ខ្យានញ្ច យថាក្កមន្តិ។
អថា+សំខ្យា វុច្ចតេ, អព្យយន្តិ ច វុច្ចតេ។ តំ បាទិ ចាទិ, ឧបសគ្គនិបាតាតិ ច ទុវិធំ។
ប បរា អប សំ អនុ អវ ឱ និ ទុ វិ អធិ អបិ អតិ សុ ឧ អភិ បតិ បរិ ឧប អា ឥមេ វីសតិ បាទយោ។ បាទយោ ហិ ជោតកា, ន វាចកា។
តត្ថ ប-សទ្ទោ បការា+ទិកម្ម, បធាន+ន្តោភាវ, វិយោគ, តប្បរ, ភុសត្ថ, សម្ភវ, តិត្តិ, អនាវិល, បត្ថនាទីសុ។ យថា បការេ-បញ្ញា។ អាទិកម្មេ-វិប្បកតំ, បធានេ-បណីតំ, អន្តោភាវេ-បក្ខិត្តំ, ខិត្តន្តិ បេរណំ, បក្ខិត្តន្តិ អន្តោករណំ, ធាត្វត្ថស្ស ពាធិតត្តា។ វុត្ថញ្ហិ –
ធាត្វត្ថំ ពាធតេ កោចិ, កោចិ តំ អនុវត្តតេ;
តមេវ+ញ្ញោ វិសេសេតិ, ឧបសគ្គគតី តិធាតិ។
ឯត្ថ ច ‘‘អនុរុទ្ធកា មេ សង្គាមយុទ្ធេ’’តិ ច ឥមេ ឧបសគ្គា ធាត្វត្ថំ វិសេសេន្តិ នាម។ វិយោគេ-បវាសី, តប្បរេ-បាចរិយោ, ភុសត្ថេ-បវុទ្ធកាយោ, សម្ភវេ-ហិមវន្តា គង្គា បភវតិ
បរាឥតិ បរិហានិ, បរាជយ, គតិ, វិក្កមា+មសនាទីសុ។ យថា បរិហានិយំ-បរាភវោ។ បរាជយេ-បរាជិតោ, គតិយំ-បរាយនំ, វិក្កមេ-បរក្កមតិ, អាមសនេ-អង្គស្ស បរាមសនំ។
អបឥតិ អបគត, គរហ, វជ្ជន, បូជា, បទុស្សនាទីសុ។ យថា អបគតេ-អបមានោ អបេតោ, គរហេ-អបគព្ភោ, វជ្ជនេ-អបសាលាយ អាយន្តិ វាណិជា, បូជាយំ-វុទ្ធាបចាយី, បទុស្សនេ-អបរជ្ឈន្តិ។
សំឥតិ សមោធាន, សម្មាសម, សមន្តភាវ, សំគត, សំខេប, ភុសត្ថ, សហ+ប្បត្ថ, បភវា+ភិមុខភាវ, វិធាន, បុនប្បុន, ករណ, សមិទ្ធាទីសុ។ យថា សមោធានេ-សន្ធិ, សម្មាសមេ-សមាធិ, សម្បយុត្តោ, សមន្តភាវេ-សំកិណ្ណំ, សមុល្លបនា, សំគតេ-សង្គមោ, សំខេបេ-សមាសោ, ភុសត្ថេ-សារត្ថោ, សហត្ថេ-សំវាសោ, អប្បត្ថេ-សមគ្ឃោ, បភវេ-សម្ភវោ, អភិមុខភាវេ-សម្មុខំ។ សំគតេ-សំគណ្ហាតិ, វិធានេ-សំវុតំ, បុនប្បុនករណេ-សន្ធាវតិ, សមិទ្ធិយំ-សម្បន្នោ។
អនុឥតិ អនុគតា+នុបច្ឆិន្ន, បច្ឆាត្ថ, ភុសត្ថ, សាទិស្ស, ហីន, តតិយត្ថ, លក្ខណិ+ត្ថម្ភូតក្ខាន, ភាគ, វិច្ឆាទីសុ។ អនុគតេ-អន្វេតិ, អនុបច្ឆិន្នេ-អនុសយោ, បច្ឆាត្ថេ-អនុរថំ, ភុសត្ថេ-អនុរត្តោ, សាទិស្សេ-អនុរូបំ, ហីនេ-អនុសារិបុត្តំ បញ្ញវន្តោ, តតិយត្ថេ-នទិ+មន្វវសិតា សេនា, លក្ខណេរុក្ខ+មនុវិជ្ជោតតេ វិជ្ជុ, ឥត្ថម្ភូតខ្យានេ-សាធុ ទេវទត្តោ មាតរ+មនុ
អវឥតិ អធោភាគ, វិយោគ, បរិភវ, ជានន,
ឱឥតិ ឱរោហរណ, នីហរណ, សុទ្ធិអាទីសុ ទិស្សតិ។ ឱរោហណេ-បាសាទា ឱរោហតិ, នីហរណេ-ឱមុក្កុបាហនោ, សុទ្ធិយំ-ឱទាតំ។
និឥតិ, និស្សេស, និគ្គត, នីហរណ,+ន្តោបវេសនា+ភាវ, និសេធន, និក្ខន្ត, បាតុភាវា+វធារណ, វិភជន, ឧបមុ+បធារណា+វសាន, ឆេក, នីហរណា+វរណាទីសុ។ និស្សេសេ-និរុត្តិ, និគ្គតេ-និក្កិលេសោ, និយ្យាតិ, នីហរណេ-និទ្ធារណំ, អន្តោបវេសនេ-និខាតោ, អភាវេ-និម្មក្ខិកំ, និសេធេ-និវារេតិ, និក្ខន្តេ-និព្ពានំ, បាតុភាវេ-និម្មិតំ, អវធារណេ-និច្ឆយោ, វិភជនេ-និទ្ទេសោ។ ឧបមាយំ-និទស្សនំ, ឧបធារណេ-និសាមនំ, អវសានេ-និដ្ឋិតំ, ឆេកេ-និបុណោ, នីហរណេ-នីហរតិ, ឥស្ស ទីឃោ។ អាវរណេ-នីវរណំ។
ទុឥតិ អសោភណា+ភាវ, កុច្ឆិតា+សមិទ្ធិ, កិច្ឆ, វិរូបតាទីសុ។ អសោភណេ-ទុគ្គន្ធោ, អភាវេ-ទុព្ភិក្ខំ, កុច្ឆិតេ – ទុក្កដំ
វិឥតិ វិសេស, វិវិធ, វិរុទ្ធ, វិគត, វិយោគ, វិរូបតាទីសុ។ វិសេសេ-វិមុត្តិ, វិសិដ្ឋោ, វិវិធេ-វិមតិ, វិរុទ្ធេ-វិវាទោ, វិគតេ-វិមលំ, វិយោគេ-វិប្បយុត្តោ, វិរូបតាយំ-វិរូបោ។
អធិឥតិ អធិកិ+ស្សរូ+បរិភាវា+ធិភវន+ជ្ឈាយា+ធិដ្ឋាន, និច្ឆយ, បាបុណនាទីសុ។ អធិកេ-អធិសីលំ, ឥស្សរេ-អធិបតិ, អធិ ព្រហ្មទត្តេ បញ្ចាលា, ឧបរិភាវេ-អធិរោហតិ, បថវិំ អធិសេស្សតិ, អធិភវនេ-អធិភវតិ, អជ្ឈាយនេ-ព្យាករណ+មធីតេ, អធិដ្ឋានេ-ភូមិកម្បាទិំ អធិដ្ឋាតិ, និច្ឆយេ-អធិមោក្ខោ, បាបុណនេ-ភោគក្ខន្ធំ អធិគច្ឆតិ។
អបិឥតិ សម្ភាវនា+បេក្ខា, សមុច្ចយ, គរហ, បញ្ហាទីសុ។ សម្ភាវនាយំ-អបិ ទិព្ពេសុ កាមេសុ, មេរុម្បិ វិនិវិជ្ឈិត្វា គច្ឆេយ្យ, អបេក្ខាយំ-អយម្បិ ធម្មោ អនិយតោ, សមុច្ចយេ-ឥតិបិ អរហំ, អន្តម្បិ អន្តគុណម្បិ អាទាយ, គរហេ-អបិ អម្ហាកំ បណ្ឌិតក, បញ្ហេ-អបិ ភន្តេ ភិក្ខំ លភិត្ថ។
អតិឥតិ អតិក្កមនា+តិក្កន្តា+តិសយ, ភុសត្ថាទីសុ។ អតិក្កមេ-អតិរោចតិ អម្ហេហិ, អតីតោ, អតិក្កន្តេ-អច្ចន្តំ, អតិសយេ-អតិកុសលោ, ភុសត្ថេ-អតិកោធោ, អតិវុទ្ធិ។
សុឥតិ សោភណ, សុដ្ឋុ, សម្មា, សមិទ្ធិ, សុខត្ថាទីសុ។ សោភណេ-សុគន្ធោ, សុដ្ឋុ+សម្មាទត្ថេសុ-សុដ្ឋុ គតោ សុគតោ, សម្មា
ឧឥតិ ឧគ្គតុ+ទ្ធកម្ម, បធាន, វិយោគ, សម្ភវ, អត្តលាភ, សត្តិ, សរូបកថនាទីសុ។ ឧគ្គតេ-ឧគ្គច្ឆតិ, ឧទ្ធកម្មេ-អាសនា ឧដ្ឋិតោ, ឧក្ខេបោ, បធានេ-ឧត្តមោ, លោកុត្តរោ, វិយោគេ-ឧព្ភាសិតោ, សម្ភវេ-ឧព្ភុតោ, អត្តលាភេ-ឧប្បន្នំ ញាណំ, សត្តិយំ-ឧស្សហតិ គន្តុំ, សរូបកថនេ-ឧទ្ទិសតិ សុត្តំ។
អភិឥតិ អភិមុខភាវ, វិសិដ្ឋា+ធិកុ+ទ្ធកម្ម, កុល, សារុប្ប, វន្ទន, លក្ខណិ+ត្ថម្ភូតក្ខាន, វិច្ឆាទីសុ។ អភិមុខភាវេ-អភិមុខោ, អភិក្កមតិ, វិសិដ្ឋេ-អភិធម្មោ, អធិកេ-អភិវសតិ, ឧទ្ធកម្មេ-អភិរុហតិ។ កុលេ-អភិជាតោ, សារុប្បេ-អភិរូបោ, វន្ទនេ-អភិវាទេតិ, លក្ខណាទីសុ បុរិមសមំ។
បតិឥតិ បដិគត, បដិលោម, បដិនិធិ, បដិទាន, និសេធ, និវត្តន, សាទិស្ស, បដិករណា+ទាន, បដិពោធ, បដិច្ច, លក្ខណិត្ថម្ភូតក្ខាន, ភាគ, វិច្ឆាទីសុ។ បដិគតេ-បច្ចក្ខំ, បដិលោមេ-បដិសោតំ, បដិនិធិម្ហិ-អាចរិយតោ បតិ សិស្សោ, បដិទានេ-តេលត្ថិកស្ស ឃតំ បដិទទាតិ, និសេធេ-បដិសេធេតិ, និវត្តនេ-បដិក្កមតិ, សាទិស្សេ-បដិរូបកំ, បដិករណេ-បដិការោ, អាទានេ-បដិគ្គណ្ហាតិ, បដិពោធេ-បដិវេធោ, បដិច្ចេ-បច្ចយោ, លក្ខណាទីសុ បុរិមសមំ។
បរិឥតិ សមន្តតោភាវ, បរិច្ឆេទ, វជ្ជនា+លិង្គន, និវសន, បូជា, ភោជនា+វជានន, ទោសក្ខាន, លក្ខណាទីសុ។ សមន្ថ- តោភាវេ-បរិវុតោ
ឧបឥតិ ឧបគមន, សមីបូ+បបត្តិ, សាទិស្សា+ធិកុ+បរិភាវា+នសន, ទោសក្ខាន, សញ្ញា, បុព្ពកម្ម, បូជា, គយ្ហាការ, ភុសត្ថាទីសុ។ ឧបគមនេ-និសិន្នំ វា ឧបនិសីទេយ្យ, សមីបេ-ឧបនគរំ, ឧបបត្តិយំ-សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ, អថ វា ឧបបត្តិ=យុត្តិ, យថា ឧបបត្តិតោ ឥក្ខតីតិ ឧបេក្ខា, សាទិស្សេ-ឧបមានំ, ឧបមា, អធិកេ-ឧបខារិយំ ទោណោ, ឧបរិភាវេ-ឧបសម្បន្នោ, អនសនេ-ឧបវាសោ, ទោសក្ខានេ-បរំ ឧបវទតិ, សញ្ញាយំ-ឧបធា, ឧបសគ្គោ, បុព្ពកម្មេ-ឧបក្កមោ, ឧបការោ, បូជាយំ-ពុទ្ធុបដ្ឋាកោ, មាតុបដ្ឋានំ, គយ្ហាការេ-សោចេយ្យបច្ចុបដ្ឋានំ, ភុសត្ថេ-ឧបាទានំ, ឧបាយាសោ, ឧបនិស្សយោតិ។
អាឥតិ អភិមុខភាវុ+ទ្ធកម្ម+មរិយាទា+ភិវិធិ, បត្តិ+ច្ឆា, បរិស្សជន, អាទិកម្ម, គហណ, និវាសន, សមីប, អាវ្ហានាទីសុ។ អភិមុខភាវេ-អាគច្ឆន្តិ, ឧទ្ធកម្មេ-អារោហតិ, មរិយាទាយំ-អាបព្ពតា ខេត្តំ, អភិវិធិម្ហិ-អាកុមារំ យសោ កច្ចាយនស្ស, បត្តិយំ-អាបត្តិំ អាបន្នោ, ឥច្ឆាយំ-អាកង្ខា, បរិស្សជនេ-អាលិង្គនំ, អាទិកម្មេ-អារម្ភោ, គហណេ-អាទីយតិ, អាលិង្គតិ, (អាលិម្បតិ, រូ), និវាសេ-អាវសថោ, អាវាសោ, សមីបេ-អាសន្នំ, អាវ្ហានេ-អាមន្តេតិ។
ប
អតិ និ ប្បតិ បរិ អបយោ, ឧប អា ឥតិ វីសតិ;
ឯស ហិ ភោ ឧបសគ្គ-វិធិ+ក្កមតោ កថិតោ។
ឯត្ថ ច –
ឧបសគ្គ+និបាតា ច, បច្ចយា ច ឥមេ តយោ;
នេកេ+នេកត្ថវាចកា, ឥតិ នេរុត្តិកា+ព្រវុំ។
១១៨. អសំខ្យេហិ សព្ពាសំ
អវិជ្ជមានសំខ្យេហិ បរាសំ សព្ពាសំ វិភត្តីនំ លោបោ ហោតិ។ ន សន្តិ ឯកវចនាទិសំខ្យា ឯតេសន្តិ អសំខ្យា, តេសំ អសំខ្យានំ វិភត្តីនំ ភេទេ អសតិបិ ស្យាទិវិធានំ ‘‘មា នោ អជ្ជ វិកន្តិំសូ’’តិអាទោ វិភត្យន្តត្តា បទត្តសិទ្ធីតិ វោ+នោអាទីនំ សិទ្ធិយា ច តេសំ បឋមាទិអត្ថេ ទស្សនតោ ច ហោតិ។ បហារោ បរាភវោ អបហារោ សំហារោ អវហារោ ឱហារោ ឥច្ចាទិ ហោតិ។
ឧបេច្ច+ត្ថំ សជន្តីតិ, ឧបសគ្គា ហិ បាទយោ;
ចាទី បទាទិមជ្ឈន្តេ, និបាតា និបតន្តីតិ។
ឱបសគ្គិកបទំ។
សមុច្ចយ+វិកប្បន+បដិសេធ+បូរណាទិអត្ថំ អសត្តវាចិកំ នេបាតិកំ។
ច-ឥតិ សមុច្ចយា+ន្វាចយ+ឥតរេតរយោគ+សមាហារា+វធារណាទីសុ។ វា-ឥតិ វិកប្បនុ+បមាន+សមុច្ចយ+វវត្ថិតវិភាសាទីសុ។ ន, នោ, មា, អ, អលំ, ហលំ ឥច្ចេតេ បដិសេធេ
បូរណត្ថំ ទុវិធំ អត្តបូរណំ បទបូរណញ្ច, តត្ថ អថ, ខលុ, វត, អថោ, អស្សុ, យគ្ឃេ, ហិ, ចរហិ, នំ, តំ, ច, តុ, វា, វោ, បន, ហវេ, កីវ, ហ, តតោ, យថា, សុទំ, ខោ, វេ, ហំ, ឯនំ, (ឯវំ, រូ) សេយ្យថិទំ ឥច្ចេវមាទិ បទបូរណេ។ តត្ថ អថ-ឥតិ បញ្ហា+នន្តរិយា+ធិការាទីសុ ច។ ខលុ-ឥតិ បដិសេធា+វធារណ, បសិទ្ធីសុ ច។ វត+ឥតិ ឯកំស, ខេទា+នុកម្ប, សំកប្បេសុ ច។ អថោ-ឥតិ អន្វាទេសេ ច។ ហិ-ឥតិ ហេតុ, អវធារណេសុ ច។ តុ-ឥតិ វិសេស, ហេតុ, និវត្តនាទីសុ ច។ បន-ឥតិ វិសេសេបិ។ ហវេ+វេ ឥច្ចេតេ ឯកំសត្ថេបិ។ ហំ-វិសាទ, វិម្ហេសុបិ។ (វិសាទ, សម្ភវេសុ, រូ)។ សេយ្យថិទំតិ តំ កតមំតិ អត្ថេបិ។
អត្ថបូរណំ ទុវិធំ វិភត្តិយុត្តំ អវិភត្តិយុត្តញ្ច។ អត្ថិ, សក្កា, លព្ភា ឥច្ចេតេ បឋមាយំ។ អាវុសោ អម្ភោ ហម្ភោ អរេ ហរេ រេ ជេ ឥច្ចេតេ អាមន្តណេ។ ទិវា ភិយ្យោ (នមោ, រូ) ឥច្ចេតេ បឋមាទុតិយាសុ។ សយំ សាមំ សំ សម្មា កិន្តិ ឥច្ចេតេ តតិយត្ថេ។ សោ+តោ+ធាបច្ចយន្តា ច សុត្តសោ បទសោ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ ឯកធា ទ្វិធា ឥច្ចាទិ។ តវេ+តុំ បច្ចយន្តា ចតុត្ថិយាវ, កាតវេ ទាតវេ, កាតុំ ការេតុំ, (ទាតុំ, រូ) ទាបេតុំ ឥច្ចាទិ។ សោ+តោបច្ចយន្តា បញ្ចមិយត្ថេ, ទីឃសោ ឱរសោ រាជតោ វា ចោរតោ វា ឥច្ចាទិ។ តោ សត្ត- ម្យត្ថេបិ
អវិភត្តិយុត្តេសុ អប្បេវ អប្បេវនាម នុ ឥច្ចេតេ សំសយត្ថេ។ អទ្ធា អញ្ញទត្ថុ តគ្ឃ ជាតុ កាមំ សសក្កំ ឥច្ចេតេ ឯកំសត្ថេ។ ឯវំ ឥតិ អវធារណេ។ កច្ចិ នុ ននុ កថំ (កិំសុ, រូ) កិំ ឥច្ចេតេ បុច្ឆនត្ថេ។ ឯវំ ឥតិ ឥត្ថំ ឥច្ចេតេ និទស្សនត្ថេ។ ឥតិ ហេតុ+វាក្យបរិសមត្តីសុ ច។ យាវ តាវ យាវតា តាវតា កិត្តាវតា ឯត្តាវតា កីវ ឥច្ចេតេ បរិច្ឆេទនត្ថេ។ ឯវំ សាហុ លហុ ឱបាយិកំ បដិរូបំ អាម សាធុ ឥច្ចេតេ សម្បដិច្ឆនត្ថេ។ តថា យថា យថេវ តថេវ ឯវំ ឯវមេវ ឯវម្បិ យថាបិ សេយ្យថាបិ សេយ្យថាបិនាម វិយ ឥវ យថរិវ តថរិវ យថានាម តថានាម យថាហិ តថាហិ យថាច តថាច ឥច្ចេតេ បដិភាគត្ថេ។ យថាឥតិ យោគ្គតា+វិច្ឆា+បទត្ថានតិវត្តិ+និទស្សនេសុ ច។ ឯវំឥតិ
តុន+ក្ត្វាន+ក្ត្វាបច្ចយន្តា ឧស្សុក្កនត្ថេ ភវន្តិ។ យថា បស្សិតុន បស្សិយ បស្សិត្វាន បស្សិត្វា, ទិស្វា ទិស្វាន ទស្សេត្វា ទាតុន ទត្វាន ទត្វា ឧបាទាយ ទាបេត្វា វិញ្ញាយ វិចេយ្យ វិនេយ្យ សមេច្ច និហច្ច ឧបេច្ច អារព្ភ អាគម្ម ឥច្ចាទិ។
វិភត្តិយា
តុម្ហាទីនំ ត្វ+លិង្គេសុ, នេវ+ត្ថិ បាទិ+ចាទិនំ។
ឯវំ នាមាខ្យាតោបសគ្គេហិ វិនិមុត្តំ ឯតំ និបាតបទំ វេទិតព្ពំ។
នេបាតិកបទំ។
បុល្លិង្គំ ឥត្ថិលិង្គញ្ច, នបុំសក+មថា+បរំ;
តិលិង្គញ្ច អលិង្គញ្ច, នាមិកំ បញ្ចធា ឋិតំ។
ឥតិ បយោគសិទ្ធិយំ នាមកណ្ឌោ ទុតិយោ។