។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
សុពោធាលង្ការោ
១. ទោសាវពោធ-បឋមបរិច្ឆេទ
រតនត្តយប្បណាម
១.
មុនិន្ទវទនម្ភោជ, គព្ភសម្ភវសុន្ទរី;
សរណំ បាណិនំ វាណី, មយ្ហំ បីណយតំ មនំ។
និមិត្ត
២.
រាម, សម្មា’ទ្យ’លង្ការា, សន្តិ សន្តោ បុរាតនា;
តថាបិ តុ វឡញ្ជេន្តិ, សុទ្ធមាគធិកា ន តេ។
អភិធានាទិកំ
៣.
តេនា’បិ នាម តោសេយ្យ, មេតេ លង្ការវជ្ជិតេ;
អនុរូបេនា’លង្ការេ, នេ’ស មេសោ បរិស្សមោ។
៤.
យេសំ ន សញ្ចិតា បញ្ញា, នេកសត្ថន្តរោ’ចិតា;
សម្មោហ’ព្ភាហតា វេ’តេ, នាវពុជ្ឈន្តិ កិញ្ចិបិ។
៥.
កិំ តេហិ បាទសុស្សូសា, យេសំ នត្ថិ គរូនិ’ហ;
យេ តប្បាទរជោកិណ្ណា, តេ’វ សាធូ វិវេកិនោ។
៦.
កព្ព, នាដកនិក្ខិត្ត, នេត្តចិត្តា កវិជ្ជនា;
យំកិញ្ចិ រចយន្តេ’តំ, ន វិម្ហយករំ បរំ។
៧.
តេយេ’វ បដិភាវេន្តោ, សោ’វ ពន្ធោ សវិម្ហយោ;
យេន តោសេន្តិ វិញ្ញូ យេ, តត្ថ ប្យ’វិហិតា’ទរា។
៨.
ពន្ធោ
បជ្ជ គជ្ជ វិមិស្សានំ, ភេទេនា’យំ តិធា ភវេ។
៩.
និពន្ធោ ចា’និពន្ធោ ច, បុន ទ្វិធា និរុប្បតេ;
តំ តុ បាបេន្ត្យ’លង្ការា, វិន្ទនីយតរត្តនំ។
១០.
អនវជ្ជំ មុខម្ភោជ
អលង្កតា’វ សោភន្តេ, កិំ នុ តេ និរ’លង្កតា?
១១.
វិនា គរូបទេសំ តំ, ពាលោ’លង្កត្តុ មិច្ឆតិ;
សម្បាបុណេ ន វិញ្ញូហិ, ហស្សភាវំ កថំ នុ សោ?
១២.
គន្ថោបិ កវិវាចាន, មលង្ការ’ប្បកាសកោ;
យាតិ តព្ពចនីយត្តំ, ត’ព្ពោហារូ’បចារតោ។
១៣.
ទ្វិប្បការា អលង្ការា, តត្ថ សទ្ទ, ត្ថភេទតោ;
សទ្ទត្ថា ពន្ធនាមា’វ, តំសជ្ជិត តទាវលិ។
១៤.
គុណាលង្ការសំយុត្តា, អបិ ទោសលវ’ង្កិតា;
បសំសិយា ន វិញ្ញូហិ, សា កញ្ញា វិយ តាទិសី។
១៥.
តេន ទោសនិរាសោ’វ, មហុស្សាហេន សាធិយោ;
និទ្ទោសា សព្ពថា សា’យំ, សគុណា ន ភវេយ្យ កិំ?
១៦.
សា’លង្ការវិយុត្តា’បិ, គុណយុត្តា មនោហរា;
និទ្ទោសា ទោសរហិតា, គុណយុត្តា វធូ វិយ។
១៧.
បទេ វាក្យេ តទត្ថេ ច, ទោសា យេ វិវិធា មតា;
សោ’ទាហរណ មេតេសំ, លក្ខណំ កថយាម្យ’ហំ។
បទទោស ឧទ្ទេស
១៨.
វិរុទ្ធត្ថន្តរា, ឈត្ថ, កិលិដ្ឋានិ, វិរោធិ ច;
នេយ្យំ, វិសេសនាបេក្ខំ, ហីនត្ថក មនត្ថកំ។
វាក្យទោស ឧទ្ទេស
១៩.
ទោសា បទាន វាក្យាន, មេកត្ថំ ភគ្គរីតិកំ;
តថា ព្យាកិណ្ណ គាម្មានិ, យតិហីនំ កមច្ចុតំ;
អតិវុត្ត មបេតត្ថំ, សពន្ធផរុសំ តថា។
វាក្យត្ថទោសឧទ្ទេស
២០.
អបក្កមោ’
គាម្មំ ទុដ្ឋាលង្កតីតិ, ទោសា វាក្យត្ថនិស្សិតា។
បទទោសនិទ្ទេស
២១.
វិរុទ្ធត្ថន្តរំ តញ្ហិ, យស្ស’ញ្ញត្ថោ វិរុជ្ឈតិ;
អធិប្បេតេ យថា មេឃោ, វិសទោ សុខយេ ជនំ។
២២.
វិសេស្យ មធិកំ យេនា, ឈត្ថ មេតំ ភវេ យថា;
ឱភាសិតា’សេសទិសោ, ខជ្ជោតោ’យំ វិរាជតេ។
២៣.
យស្ស’ត្ថា’វគមោ ទុក្ខោ, បកត្យា’ទិវិភាគតោ;
កិលិដ្ឋំ តំ យថា តាយ, សោ’យ មាលិង្គ្យតេ បិយា។
២៤.
យំ កិលិដ្ឋបទំ មន្ទា, ភិធេយ្យំ យមកាទិកំ;
កិលិដ្ឋបទទោសេ’វ, តម្បិ អន្តោ ករីយតិ។
២៥.
បតីតសទ្ទរចិតំ, សិលិដ្ឋបទសន្ធិកំ;
បសាទគុណសំយុត្តំ, យមកំ មត មេទិសំ។
២៦.
អព្យបេតំ ព្យបេត’ញ្ញ, មាវុត្តា’នេកវណ្ណជំ;
យមកំ តញ្ច បាទាន, មាទិ, មជ្ឈ, ន្ត, គោចរំ។
អព្យបេត បឋមបាទាទិ យមកំ
២៧.
សុជនា’សុជនា សព្ពេ, គុណេនាបិ វិវេកិនោ;
វិវេកំ ន សមាយន្តិ, អវិវេកិជនន្តិកេ។
អព្យបេត បឋម ទុតិយ បាទាទិ យមកំ
២៨.
កុសលា’កុសលា សព្ពេ, បពលា’បពលា ថវា;
នោ យាតា យាវ’ហោសិត្តំ, សុខទុក្ខប្បទា សិយុំ;
អព្យបេត បឋម ទុតិយ តតិយបាទាទិ យមកំ។
២៩.
សាទរំ សា ទរំ ហន្តុ, វិហិតា វិហិតា មយា;
វន្ទនា វន្ទនាមាន, ភាជនេ រតនត្តយេ។
អព្យបេត ចតុក្កបាទាទិ យមកំ
៣០.
កមលំ ក’មលំ កត្តុំ, វនទោ វនទោ’ម្ពរំ;
សុគតោ សុគតោ លោកំ, សហិតំ ស ហិតំ ករំ។
៣១.
អព្យបេតាទិយមក
ញេយ្យានិ’មាយេវ ទិសា, យ’ញ្ញានិ យមកានិបិ។
៣២.
អច្ចន្តពហវោ តេសំ, ភេទា សម្ភេទយោនិយោ;
តថាបិ កេចិ សុករា, កេចិ អច្ចន្តទុក្ករា។
៣៣.
យមកំ តំ បហេលី
ឧបេក្ខិយន្តិ សព្ពានិ, សិស្សខេទភយា មយា។
៣៤.
ទេសកាលកលាលោក, ញាយាគមវិរោធិ យំ;
តំ វិរោធិបទំ ចេ’ត, មុទាហរណតោ ផុដំ។
៣៥.
យ ទប្បតីត មានីយ, វត្តព្ពំ នេយ្យ មាហុ តំ;
យថា សព្ពាបិ ធវលា, ទិសា រោចន្តិ រត្តិយំ។
៣៦.
នេទិសំ ពហុ មញ្ញន្តិ, សព្ពេ សព្ពត្ថ វិញ្ញុនោ;
ទុល្លភា’វគតី សទ្ទ, សាមត្ថិយវិលង្ឃិនី។
៣៧.
សិយា វិសេសនាបេក្ខំ, យំ តំ បត្វា វិសេសនំ;
សាត្ថកំ តំ យថា តំ សោ, ភិយ្យោ បស្សតិ ចក្ខុនា។
៣៨.
ហីនំ ករេ វិសេស្យំ យំ, តំ ហីនត្ថំ ភវេ យថា;
និប្បភី កត ខជ្ជោតោ, សមុទេតិ ទិវាករោ។
៣៩.
បាទបូរណមត្តំ យំ, អនត្ថមិតិ តំ មតំ;
យថា ហិ វន្ទេ ពុទ្ធស្ស, បាទបង្កេរុហំ បិ ច។
វាក្យទោស និទ្ទេស
៤០.
សទ្ទតោ អត្ថតោ វុត្តំ, យត្ថ ភិយ្យោបិ វុច្ចតិ;
ត មេកត្ថំ យថា’ភាតិ, វារិទោ វារិទោ អយំ។
យថា ច
៤១.
តិត្ថិយង្កុរពីជានិ, ជហំ ទិដ្ឋិគតានិ’ហ;
បសាទេតិ បសន្នេ’សោ, មហាមុនិ មហាជនេ។
៤២.
អារទ្ធក្កមវិច្ឆេទា, ភគ្គរីតិ ភវេ យថា;
កាបិ បញ្ញា, កោបិ បគុណោ, បកតីបិ អហោ តវ។
៤៣.
បទានំ
តំ ព្យាកិណ្ណន្តិ វិញ្ញេយ្យំ, តទុទាហរណំ យថា។
៤៤.
ពហុគុណេ បណមតិ, ទុជ្ជនានំ ប្យយំ ជនោ;
ហិតំ បមុទិតោ និច្ចំ, សុគតំ សមនុស្សរំ។
៤៥.
វិសិដ្ឋវចនា’បេតំ, គាម្មំ’ត្យ’ភិមតំ យថា;
កញ្ញេ កាមយមានំ មំ, ន កាមយសិ កិំន្វិ’ទំ?
៤៦.
បទសន្ធានតោ កិញ្ចិ, ទុប្បតីតិករំ ភវេ;
តម្បិ គាម្មំ ត្យ’ភិមតំ, យថា យាភវតោ បិយា។
៤៧.
វុត្តេសុ សូចិតេ ដ្ឋានេ, បទច្ឆេទោ ភវេ យតិ;
យំ តាយ ហីនំ តំ វុត្តំ, យតិហីនន្តិ សា បន។
៤៨.
យតិ សព្ពត្ថបាទន្តេ, វុត្តឌ្ឍេ ច វិសេសតោ;
បុព្ពាបរានេកវណ្ណ, បទមជ្ឈេបិ កត្ថចិ។
តត្ថោទាហរណបច្ចុទាហរណានិ យថា
៤៩.
តំ នមេ សិរសា ចាមិ, ករវណ្ណំ តថាគតំ;
សកលាបិ ទិសា សិញ្ច, តិវ សោណ្ណរសេហិ យោ។
៥០.
សរោ សន្ធិម្ហិ បុព្ពន្តោ, វិយ លោបេ វិភត្តិយា;
អញ្ញថា ត្វ’ញ្ញថា តត្ថ, យា’ទេសាទិ បរា’ទិ’វ។
៥១.
ចាទី បុព្ពបទន្តា’វ, និច្ចំ បុព្ពបទស្សិតា;
បាទយោ និច្ចសម្ពន្ធា, បរាទីវ បរេន តុ។
សព្ពត្ថោទាហរណានិ យថា
៥២.
នមេ តំ សិរសា សព្ពោ, បមា’តីតំ តថាគតំ;
យស្ស លោកគ្គតំ បត្ត, ស្សោ’បមា ន ហិ យុជ្ជតិ។
៥៣.
មុនិន្ទំ តំ សទា វន្ទា, ម្យ’នន្តមតិ មុត្តមំ;
យស្ស បញ្ញា ច មេត្តា ច, និស្សីមាតិ វិជម្ភតិ។
ចាទិបាទីសុ បច្ចុទាហរណានិ យថា
៥៤.
មហាមេត្តា មហាបញ្ញា, ច យត្ថ បរមោទយា;
បណមាមិ ជិនំ តំ ប, វរំ វរគុណា’លយំ។
៥៥.
បទត្ថក្កមតោ មុត្តំ, កមច្ចុត មិទំ យថា;
ខេត្តំ វា ទេហិ គាមំ វា, ទេសំ វា មម សោភនំ។
៥៦.
លោកិយត្ថ អតិវុត្តំ មតំ យថា;
អតិសម្ពាធ មាកាស, មេតិស្សា ថនជម្ភនេ។
៥៧.
សមុទាយត្ថតោ’បេតំ, តំ អបេតត្ថកំ យថា;
គាវិបុត្តោ ពលិពទ្ធោ, តិណំ ខាទី បិវី ជលំ។
៥៨.
ពន្ធេ ផរុសតា យត្ថ, តំ ពន្ធផរុសំ យថា;
ខរា ខិលា បរិក្ខីណា, ខេត្តេ ខិត្តំ ផលត្យ’លំ។
វាក្យត្ថទោស និទ្ទេស
៥៩.
ញេយ្យំ លក្ខណ មន្វត្ថ, វសេនា’បក្កមាទិនំ;
ឧទាហរណ មេតេសំ, ទានិ សន្ទស្សយាម្យ’ហំ។
តត្ថា’បក្កមំ យថា
៦០.
ភាវនា, ទាន, សីលានិ, សម្មា សម្បាទិតានិ’ហ;
ភោគ, សគ្គាទិ, និព្ពាន, សាធនានិ ន សំសយោ។
ឱចិត្យហីនំ យថា
៦១.
បូជនីយតរោ លោកេ, អហ មេកោ និរន្តរំ;
មយេកស្មិំ គុណា សព្ពេ, យតោ សមុទិតា អហុំ។
យថា ច
៦២.
យាចិតោ’ហំ កថំ នាម, ន ទជ្ជាម្យ’បិ ជីវិតំ;
តថាបិ បុត្តទានេន, វេធតេ ហទយំ មម។
ភគ្គរីតិ យថា
៦៣.
ឥត្ថីនំ ទុជ្ជនានញ្ច, វិស្សាសោ នោបបជ្ជតេ;
វិសេ សិង្គិម្ហិ នទិយំ, រោគេ រាជកុលម្ហិ ច។
សសំសយំ យថា
៦៤.
មុនិន្ទចន្ទិមា លោក, សរលោលវិលោចនោ;
ជនោ’ វក្កន្តបន្ថោ’វ, គោបទស្សនបីណិតោ។
៦៥.
វាក្យត្ថតោ ទុប្បតីតិ, ករំ គាម្មំ មតំ យថា;
បោសោ វីរិយវា សោ’យំ, បរំ ហន្ត្វា ន វិស្សមី។
៦៦.
ទុដ្ឋាលង្ករណំ តេតំ
តស្សា’លង្ការនិទ្ទេសេ, រូប មាវិ ភវិស្សតិ។
៦៧.
កតោ’ត្រ
ទោសាន មេសំ បវរោ វិភាគោ;
ឯសោ’វ’លំ ពោធយិតុំ កវីនំ,
តមត្ថិ ចេ ខេទករំ បរម្បិ។
ឥតិ សង្ឃរក្ខិតមហាសាមិវិរចិតេ សុពោធាលង្ការេ
ទោសាវពោធោ នាម
បឋមោ បរិច្ឆេទោ។