។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
អភិធម្មបិដក
សំគាយនស្ស បុច្ឆា វិស្សជ្ជនា
បុច្ឆា – បឋមមហាសំគីតិកាលេ
វិស្សជ្ជនា – បឋមមហាសំគីតិកាលេ ភន្តេ ធម្មសំគាហកា មហាកស្សបាទយោ មហាថេរវរា បោរាណសំគីតិការា បឋមំ វិនយបិដកំ សំគាយិត្វា សុត្តន្តបិដកេ ច ទីឃមជ្ឈិមសំយុត្តអង្គុត្តរសំខាតេ ចត្តារោ និកាយេ សំគាយិត្វា តទនន្តរំ អភិធម្មបិដកំ នាម បាវចនំ សំគាយិំសុ។
បុច្ឆា – ឥមិស្សម្បិ
វិស្សជ្ជនា – ធម្មាតិរេក ធម្មវិសេសដ្ឋេន ភន្តេ អភិធម្មោតិ វុច្ចតិ។
បុច្ឆា – សោ
វិស្សជ្ជនា – សោ ខោ ភន្តេ អភិធម្មោ សព្ពញ្ញុពុទ្ធេន មហាពោធិមណ្ឌមូលេ វេសាខបុណ្ណមិយំ យថាភូតំ អធិគតោ។
បុច្ឆា – កត្ថ បនេស អាវុសោ អភិធម្មោ ភគវតា កទា ច វិចិតោ។
វិស្សជ្ជនា – សោ ខោ ភន្តេ អភិធម្មោ ភគវតា មហាពោធិមណ្ឌេ រតនឃរសត្តាហេ វិចិតោ។
បុច្ឆា – កត្ថ
វិស្សជ្ជនា – សោ ខោ ភន្តេ អភិធម្មោ ភគវតា ទេវេសុ តាវតិំសេសុ បារិច្ឆត្តកមូលម្ហិ បណ្ឌុកម្ពលសិលាយំ អភិសម្ពោធិតោ សត្តមេ វស្សេ មាតរំ បមុខំ កត្វា ទសហិ ចក្កវាឡសហស្សេហិ អាគម្ម សន្និសិន្នានំ ទេវតានំ ចតុរោឃនិត្ថរណត្ថាយ អន្តោ វស្សំ ទេសិតោ។
បុច្ឆា – កេនេស
វិស្សជ្ជនា – អាយស្មតា ភន្តេ សារិបុត្តត្ថេរេន ធម្មសេនាបតិនា ឯស អភិធម្មោ បឋមំ មនុស្សលោកេ បតិគ្គហិតោ, តេនេវ ភន្តេ អាយស្មតា សារិបុត្តត្ថេរេន អត្តនោ សទ្ធិវិហារិកានំ បញ្ចន្នំ ភិក្ខុសតានំ ទេសិតោ។
បុច្ឆា – កេ
វិស្សជ្ជនា – សេខា ច ភន្តេ បុថុជ្ជនា កល្យាណកា ច សិក្ខន្តិ។
បុច្ឆា – កេ អាវុសោ សិក្ខិតសិក្ខា។
វិស្សជ្ជនា – អរហន្តោ ភន្តេ សិក្ខិតសិក្ខា។
បុច្ឆា – កេ
វិស្សជ្ជនា – យេសំ ភន្តេ វត្តតិ, តេ ធារេន្តិ។
បុច្ឆា – កស្ស អាវុសោ វចនំ។
វិស្សជ្ជនា – ភគវតោ ភន្តេ វចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
បុច្ឆា – កេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – បរំបរាយ ភន្តេ អាភតំ។
ធម្មសង្គណី
បុច្ឆា – សោ
វិស្សជ្ជនា – បឋមំ ភន្តេ ធម្មសង្គណិបករណំ ភគវតា ទេសិតំ។
បុច្ឆា – ធម្មសង្គណិយំ អាវុសោ អត្ថិ មាតិកា, អត្ថិ បទភាជនីយំ។ តេសុ មាតិកំ និក្ខិបន្តេន ភគវតា កតំ និក្ខិត្តា។
វិស្សជ្ជនា – មាតិកំ ភន្តេ និក្ខិបន្តេន ភគវតា ‘‘កុសលា ធម្មា អកុសលា ធម្មា អព្យាកតា ធម្មា។ សុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា ធម្មា ទុក្ខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា ធម្មា អទុក្ខមសុខាយ វេទនាយ សម្បយុត្តា ធម្មា។ វិបាកា ធម្មា វិបាកធម្មធម្មា នេវវិបាកនវិបាកធម្មធម្មា’’តិ ឯវមាទិនា ទ្វាវីសតិយា តិកានំ វសេន។ ‘‘ហេតូ ធម្មា ន ហេតូ ធម្មា។ សហេតុកា ធម្មា អហេតុកា ធម្មា។
ហេតុសម្បយុត្តា
កាមាវចរកុសល
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ធម្មសង្គណិបករណេ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌេ កុសលា ធម្មាតិ បទស្ស អត្ថំ វិភជន្តេន ភគវតា ‘‘កតមេ ធម្មា កុសលា។ យស្មិំ សមយេ កាមាវចរំ កុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ សោមនស្សសហគតំ ញាណសម្បយុត្តំ រូបារម្មណំ វា សទ្ទារម្មណំ វា គន្ធារម្មណំ វា រសារម្មណំ វា ផោដ្ឋព្ពារម្មណំ វា ធម្មារម្មណំ វា យំ យំ វា បនារព្ភ។ តស្មិំ សមយេ ផស្សោ ហោតិ វេទនា ហោតិ សញ្ញា ហោតិ ចេតនា ហោតិ ចិត្តំ ហោតិ វិតក្កោ ហោតិ វិចារោ ហោតិ បីតិ ហោតិ សុខំ ហោតិ ចិត្តស្សេកគ្គតា ហោតី’’តិ ឯវមាទិនា កាមាវចរកុសលំ តីហិ មហាវារេហិ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
រូបាវចរកុសល
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – រូបាវចរកុសលញ្ច អរូបាវចរកុសលញ្ច ភន្តេ ‘‘កតមេ ធម្មា កុសលា។ យស្មិំ សមយេ រូបូបបត្តិយា មគ្គំ ភាវេតិ វិវិច្ចេវ កាមេហិ វិវិច្ច អកុសលេហិ ធម្មេហិ សវិតក្កំ សវិតក្កំ វិវេកជំ បីតិសុខំ បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ បថវីកសិណ’’ន្តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ ទេសិតំ។
លោកុត្តរាកុសល
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ធម្មសង្គណិយំ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌេ កុសលា ធម្មាតិ បទស្ស អត្ថំ វិភជន្តេន ភគវតា ‘‘កតមេ ធម្មា កុសលា។ យស្មិំ សមយេ លោកុត្តរំ ឈានំ ភាវេតិ និយ្យានិកំ អបចយគាមិំ ទិដ្ឋិគតានំ បហានាយ បឋមាយ ភូមិយា បត្តិយា វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ ទុក្ខបដិបទំ ទន្ធាភិញ្ញ’’ន្តិ ឯវមាទិនា ភគវតា លោកុត្តរកុសលំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
អកុសល
បុច្ឆា – តត្ថេវ
វិស្សជ្ជនា – តត្ថេវ ភន្តេ អកុសលា ធម្មាតិ មាតិកាបទស្ស អត្ថំ វិភជន្តេន ភគវតា ‘‘កតមេ ធម្មា អកុសលា។ យស្មិំ សមយេ អកុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ សោមនស្សសហគតំ ទិដ្ឋិគតសម្បយុត្តំ រូបារម្មណំ វា សទ្ធារម្មណំ វា គន្ធារម្មណំ វា រសារម្មណំ វា ផោដ្ឋព្ពារម្មណំ វា ធម្មារម្មណំ វា យំ យំ វា បនារព្ភ។ តស្មិំ សមយេ ផស្សោ ហោតិ វេទនា ហោតិ សញ្ញា ហោតិ ចេតនា ហោតិ ចិត្តំ ហោតី’’តិ ឯវមាទិនា អកុសលំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
អព្យាកត
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ អាវុសោ ធម្មសង្គណីបាឡិយំ ចិត្តុប្បាទកណ្ឌរូបកណ្ឌេសុ អព្យាកតា ធម្មាតិ មាតិកាបទស្ស អត្ថំ វិភជន្តេន
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ធម្មសង្គណិយំ អព្យាកតា ធម្មាតិ បទស្ស អត្ថំ វិភជន្តេន ភគវតា ‘‘កតមេ ធម្មា អព្យាកតា។ យស្មិំ សមយេ កាមាវចរស្ស កុសលស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា វិបាកំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ឧប្បន្នំ ហោតិ ឧបេក្ខាសហគតំ រូបារម្មណំ។ តស្មិំ សមយេ ផស្សោ ហោតិ វេទនា ហោតិ សញ្ញា ហោតិ ចេតនា ហោតិ ចិត្តំ ហោតី’’តិ ឯវមាទិនា ច ចិត្តុប្បាទកណ្ឌេ, រូបកណ្ឌេ ច ‘‘កតមេ ធម្មា អព្យាកតា។ កុសលាកុសលានំ ធម្មានំ វិបាកា កាមាវចរា រូបាវចរា អរូបាវចរា អបរិយាបន្នា វេទនាក្ខន្ធោ សញ្ញាក្ខន្ធោ សង្ខារក្ខន្ធោ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ។ យេ ច ធម្មា កិរិយា នេវ កុសលា នាកុសលា ន ច កម្មវិបាកា។ សព្ពញ្ច រូបំ អសង្ខតា ច ធាតុ។ ឥមេ ធម្មា អព្យាកតា’’តិ ឯវមាទិនា ច អព្យាកតា ធម្មា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
វិភង្គ
បុច្ឆា – សត្តសុ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ សត្តសុ បករណេសុ ទុតិយេ វិភង្គប្បករណេ ខន្ធវិភង្គោ អាយតនវិភង្គោ ធាតុវិភង្គោ សច្ចវិភង្គោ ឥន្ទ្រិយវិភង្គោ បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គោ សតិបដ្ឋានវិភង្គោ សម្មប្បធានវិភង្គោ ឥទ្ធិបាទវិភង្គោ ពោជ្ឈង្គវិភង្គោ មគ្គង្គវិភង្គោ ឈានវិភង្គោ អប្បមញ្ញាវិភង្គោ សិក្ខាបទវិភង្គោ បដិសម្ភិទាវិភង្គោ ញាណវិភង្គោ ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ ធម្មហទយវិភង្គោតិ ភគវតា អដ្ឋារស វិភង្គា ទេសិតា។
ខន្ធវិភង្គ
បុច្ឆា – តេសុ អាវុសោ អដ្ឋារសសុ វិភង្គេសុ បឋមេ ខន្ធវិភង្គេ ភគវតា កថំ ខន្ធា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
វិស្សជ្ជនា – តេសុ
អាយតនវិភង្គ
បុច្ឆា – ទុតិយេ
វិស្សជ្ជនា – ទុតិយេ ភន្តេ អាយតនវិភង្គេ ‘‘ទ្វាទសាយតនានិ ចក្ខាយតនំ រូបាយតនំ សោតាយតនំ សទ្ទាយតនំ ឃានាយតនំ គន្ធាយតនំ ជិវ្ហាយតនំ រសាយតនំ កាយាយតនំ ផោដ្ឋព្ពាយតនំ មនាយតនំ ធម្មាយតនំ។ ចក្ខុំ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា វិបរិណាមធម្មំ, រូបា អនិច្ចា ទុក្ខា អនត្តា វិបរិណាមធម្មា’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ តីហេវ អាយតនានិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
ធាតុវិភង្គ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – តតិយេ ភន្តេ ធាតុវិភង្គេ ‘‘ឆ ធាតុយោ បថវីធាតុ អាបោធាតុ តេជោធាតុ វាយោធាតុ អាកាសធាតុ វិញ្ញាណធាតូ’’តិ ភន្តេ សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ តីហិ មហានយេហិ ភគវតា ធាតុយោ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
សច្ចវិភង្គ
បុច្ឆា – ចតុត្ថេ
វិស្សជ្ជនា – ចតុត្ថេ ភន្តេ សច្ចវិភង្គេ ‘‘ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ, ទុក្ខសមុទយំ អរិយសច្ចំ, ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ, ទុក្ខនិរោធគាមិនី បដិបទា អរិយសច្ចំ។ តត្ថ កតមំ ទុក្ខំ អរិយសច្ចំ, ជាតិបិ ទុក្ខា, ជរាបិ ទុក្ខា, មរណម្បិ ទុក្ខំ, សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសាបិ ទុក្ខា, អប្បិយេហិ សម្បយោគោ ទុក្ខោ, បិយេហិ វិប្បយោគោ ទុក្ខោ, យម្បិច្ឆំ ន លភតិ, តម្បិ ទុក្ខំ, សំខិត្តេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា ទុក្ខា’’តិ ឯវមាទិនា សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ តីហិ មហានយេហិ ភគវតា សច្ចានិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
ឥន្ទ្រិយវិភង្គ
បុច្ឆា – បញ្ចមេ
វិស្សជ្ជនា – បញ្ចមេ បន ភន្តេ ឥន្ទ្រិយវិភង្គេ ‘‘ពាវីសតិន្ទ្រិយានិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ សោតិន្ទ្រិយំ ឃានិន្ទ្រិយំ ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ កាយិន្ទ្រិយំ មនិន្ទ្រិយំ…បេ.… អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយ’’ន្តិ ឯវមាទិនា អភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ ទ្វីហិ មហានយេហិ ភគវតា ឥន្ទ្រិយានិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
បដិច្ចសមុប្បាទ វិភង្គ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – ឆដ្ឋេ ភន្តេ បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គេ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា…បេ.… សមុទយោ ហោតី’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា បដិច្ចសមុប្បាទោ សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយសង្ខាតេហិ ទ្វីហិ មហានយេហិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
សតិបដ្ឋានវិភង្គ
បុច្ឆា – សត្តមេ
វិស្សជ្ជនា – សត្តមេ ភន្តេ សតិបដ្ឋានវិភង្គេ ‘‘ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា ឥធ ភិក្ខុ អជ្ឈត្តំ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, ពហិទ្ធា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ, អជ្ឈត្តពហិទ្ធា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្ស’’ន្តិ ឯវមាទិនា សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ តីហិ មហានយេហិ ភគវតា សតិបដ្ឋានា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
សម្មប្បធានវិភង្គ
បុច្ឆា – អដ្ឋមេ
វិស្សជ្ជនា – អដ្ឋមេ ភន្តេ សម្មប្បធានវិភង្គេ ‘‘ចត្តារោ សម្មប្បធានា ឥធ ភិក្ខុ អនុប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ អនុប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ, ឧប្បន្នានំ បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ, អនុប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឧប្បាទាយ ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតិ, ឧប្បន្នានំ កុសលានំ ធម្មានំ ឋិតិយា អសម្មោសាយ ភិយ្យោភាវាយ វេបុល្លាយ ភាវនាយ បារិបូរិយា ឆន្ទំ ជនេតិ វាយមតិ វីរិយំ អារភតិ ចិត្តំ បគ្គណ្ហាតិ បទហតី’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា សម្មប្បធានា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
ឥទ្ធិបាទវិភង្គ
បុច្ឆា – នវមេ
វិស្សជ្ជនា – នវមេ ភន្តេ ឥទ្ធិបាទវិភង្គេ ‘‘ចត្តារោ ឥទ្ធិបាទា ឥធ ភិក្ខុ ឆន្ទសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតិ…បេ.… វីមំសាសមាធិបធានសង្ខារសមន្នាគតំ ឥទ្ធិបាទំ ភាវេតី’’តិ ឯវមាទិនា តីហិ មហានយេហិ ភគវតា ឥទ្ធិបាទា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
ពោជ្ឈង្គវិភង្គ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – ទសមេ ភន្តេ ពោជ្ឈង្គវិភង្គេ ‘‘សត្ត ពោជ្ឈង្គា សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ ធម្មវិចយសម្ពោជ្ឈង្គោ វីរិយសម្ពោជ្ឈង្គោ បីតិសម្ពោជ្ឈង្គោ បស្សទ្ធិសម្ពោជ្ឈង្គោ សមាធិសម្ពោជ្ឈង្គោ ឧបេក្ខាសម្ពោជ្ឈង្គោ។ តត្ថ កតមោ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ, ឥធ ភិក្ខុ សតិមា ហោតិ បរមេន សតិនេបក្កេន សមន្នាគតោ ចិរកតម្បិ ចិរភាសិតម្បិ សរិតា ហោតិ អនុស្សរិតា, អយំ វុច្ចតិ សតិសម្ពោជ្ឈង្គោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ តីហិ នយេហិ ពោជ្ឈង្គា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
មគ្គង្គវិភង្គ
បុច្ឆា – ឯកាទសមេ
វិស្សជ្ជនា – ឯកាទសមេ
ឈានវិភង្គ
បុច្ឆា – ទ្វាទសមោ
វិស្សជ្ជនា – ទ្វាទសមោ ភន្តេ ឈានវិភង្គោ ‘‘ឥធ ភិក្ខុ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ វិហរតិ អាចារគោចរសម្បន្នោ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសុ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ បុព្ពរត្តាបររត្តំ ជាគរិយានុយោគមនុយុត្តោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
អប្បមញ្ញាវិភង្គ
បុច្ឆា – តេរសមេ
វិស្សជ្ជនា – តេរសមេ ភន្តេ អប្បមញ្ញាវិភង្គេ ‘‘ចតស្សោ អប្បមញ្ញាយោ ឥធ ភិក្ខុ មេត្តាសហគតេន ចេតសា ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថា ទុតិយំ។ តថា តតិយំ។ តថា ចតុត្ថំ។ ឥតិ ឧទ្ធមធោ តិរិយំ សព្ពធិ សព្ពត្តតាយ សព្ពាវន្តំ លោកំ មេត្តាសហគតេន ចេតសា វិបុលេន មហគ្គតេន អប្បមាណេន អវេរេន អព្យាបជ្ជេន ផរិត្វា វិហរតី’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ តីហិ មហានយេហិ អប្បមញ្ញាយោ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
សិក្ខាបទវិភង្គ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – ចុទ្ទសមេ ភន្តេ សិក្ខាបទវិភង្គេ ‘‘បញ្ច សិក្ខាបទានិ បាណាតិបាតា វេរមណី សិក្ខាបទំ, អទិន្នាទានា វេរមណី សិក្ខាបទំ, កាមេសុមិច្ឆាចារា វេរមណី សិក្ខាបទំ, មុសាវាទា វេរមណី សិក្ខាបទំ, សុរាមេរយមជ្ជបមាទដ្ឋានា វេរមណី សិក្ខាបទំ។ តត្ថ កតមំ បាណាតិបាតា វេរមណី សិក្ខាបទំ, យស្មិំ សមយេ កាមាវចរំ កុសលំ ចិត្តំ ឧប្បន្នំ ហោតិ សោមនស្សសហគតំ ញាណសម្បយុត្តំ បាណាតិបាតា វិរមន្តស្សា’’តិ ឯវមាទិនា អភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ ទ្វីហិ មហានយេហិ ភគវតា សិក្ខាបទានិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
បដិសម្ភិទាវិភង្គ
បុច្ឆា – បន្នរសមេ
វិស្សជ្ជនា – បន្នរសមេ ភន្តេ បដិសម្ភិទាវិភង្គេ ‘‘ចតស្សោ បដិសម្ភិទា អត្ថបដិសម្ភិទា ធម្មបដិសម្ភិទា និរុត្តិបដិសម្ភិទា បដិភានបដិសម្ភិទា។ អត្ថេ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា, ធម្មេ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា, តត្រ ធម្មនិរុត្តាភិលាបេ ញាណំ និរុត្តិបដិសម្ភិទា, ញាណេសុ ញាណំ បដិភានបដិសម្ភិទា’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា ចតស្សោ បដិសម្ភិទាយោ សុត្តន្តភាជនីយអភិធម្មភាជនីយបញ្ហាបុច្ឆកសង្ខាតេហិ
ញាណវិភង្គ
បុច្ឆា – សោឡសមេ បន អាវុសោ ញាណវិភង្គេ ភគវតា កថំ ញាណានិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
វិស្សជ្ជនា – សោឡសមេ ភន្តេ ញាណវិភង្គេ ‘‘ឯកវិធេន ញាណវត្ថុ បញ្ចវិញ្ញាណា ន ហេតូ, អហេតុកា, ហេតុវិប្បយុត្តា, សប្បច្ចយា
ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ អាវុសោ វិភង្គប្បករណេ សត្តរសមោ ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ ភគវតា កថំ ទេសិតោ។
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ទុតិយេ វិភង្គប្បករណេ សត្តរសមោ ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ ‘‘ជាតិមទោ, គោត្តមទោ, អារោគ្យមទោ, យោព្ពនមទោ, ជីវិតមទោ’’តិ ឯវមាទិនា ឯកកតោ បដ្ឋាយ យាវ អដ្ឋសតតណ្ហាវិចរិតំ ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
ធម្មហទយវិភង្គ
បុច្ឆា – តត្ថ
វិស្សជ្ជនា – អដ្ឋារសមោ
បុច្ឆា – កថញ្ចាវុសោ តត្ថ ភគវតា ឧប្បាទកកម្មអាយុប្បមាណវារោ វិត្ថារេន វិភជិត្វា ទេសិតោ។
វិស្សជ្ជនា – ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា កត្ថ ឧបបជ្ជន្តិ។ ទានំ ទត្វា, សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា
ឧក្ខិត្តា
ភវគ្គតម្បិ សម្បត្តា, បុនាគច្ឆន្តិ ទុគ្គតិំ –
ធាតុកថា
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – តតិយំ ភន្តេ ធាតុកថំ នាម អភិធម្មបិដកំ ‘‘សង្គហោ អសង្គហោ, សង្គហិតេន អសង្គហិតំ, អសង្គហិតេន សង្គហិតំ, សង្គហិតេន សង្គហិតំ, អសង្គហិតេន អសង្គហិតំ។ សម្បយោគោ វិប្បយោគោ, សម្បយុត្តេន វិប្បយុត្តំ, វិប្បយុត្តេន សម្បយុត្តំ, សម្បយុត្តេន សម្បយុត្តំ, វិប្បយុត្តេន វិប្បយុត្តំ។ សង្គហិតេន សម្បយុត្តំ វិប្បយុត្តំ, សម្បយុត្តេន សង្គហិតំ អសង្គហិតំ, អសង្គហិតេន សម្បយុត្តំ វិប្បយុត្តំ, វិប្បយុត្តេន សង្គហិតំ អសង្គហិត’’ន្តិ ឯវមាទិនា បញ្ច មាតិកាយោ បឋមំ និក្ខិបិត្វា សង្គហាសង្គហាទីហិ ចុទ្ទសហិ នយេហិ ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
បុគ្គលបញ្ញត្តិ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ចតុត្ថំ បុគ្គលបញ្ញត្តិប្បករណំ ‘‘ឆ បញ្ញត្តិយោ ខន្ធបញ្ញត្តិ អាយតនបញ្ញត្តិ ធាតុបញ្ញត្តិ សច្ចបញ្ញត្តិ ឥន្ទ្រិយបញ្ញត្តិ បុគ្គលបញ្ញត្តិ។ កិត្តាវតា ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តិ, យាវតា បញ្ចក្ខន្ធា, រូបក្ខន្ធោ វេទនាក្ខន្ធោ សញ្ញាក្ខន្ធោ សង្ខារក្ខន្ធោ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ។ ឯត្តាវតា ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តី’’តិ ឯវមាទិនា ខន្ធាយតនធាតុសច្ចឥន្ទ្រិយបញ្ញត្តិយោ សំខិត្តេន ឧទ្ទិសិត្វា បុគ្គលបញ្ញត្តិំ ច ឯកកទុកតិកចតុក្កបញ្ចកឆក្កសត្តកអដ្ឋកនវកទសកវសេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ភគវតា ទេសិតា។
កថាវត្ថុ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – សព្ពបរមត្ថបញ្ញត្តិធម្មកុសលេន ភន្តេ ភគវតា លោកេ អគ្គបុគ្គលេន អភិធម្មបិដកេ ចតុត្ថំ បុគ្គលបញ្ញត្តិប្បករណំ ទេសេត្វា តទនន្តរំ កថាវត្ថុទេសនាយ វារេ សម្បត្តេ ‘‘អនាគតេ មម សាវកោ មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរោ នាម ឧប្បន្នំ សាសនមលំ សោធេត្វា តតិយសង្គីតិំ ករោន្តោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស មជ្ឈេ និសិន្នោ សកវាទេ បញ្ច សុត្តសតានិ បរវាទេ បញ្ចាតិ សុត្តសហស្សំ សមោធានេត្វា, ឥមំ បករណំ ភាជេស្សតី’’តិ តស្សោកាសំ ករោន្តេន បុគ្គលវារេ អដ្ឋមុខា វាទយុត្តិំ អាទិំ កត្វា សព្ពកថាមគ្គេសុ អសម្បុណ្ណភាណវារត្ថាយ តន្តិយា មាតិកា និក្ខេបមត្តេន បញ្ចមំ កថាវត្ថុប្បករណំ សំខេបតោ ទេសិតំ។
បុច្ឆា – អធុនា
វិស្សជ្ជនា – តំ ខោ ភន្តេ ភគវតោ នយមុខំ និស្សាយ អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន តតិយសំគីតិកាលេ បាដលិបុត្តេ អសោការាមេ សដ្ឋិភិក្ខុសតសហស្សានំ សមាគមេ ភគវតា ទិន្ននយវសេន តថាគតេន ឋបិតមាតិកំ វិភជន្តេន សកវាទេ បញ្ចសុត្តសតានិ បរវាទេ បញ្ចាតិ សុត្តសហស្សំ អាហរិត្វា ឥទំ បរវាទមថនំ អធុនា បាកដំ កថាវត្ថុប្បករណំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
បុច្ឆា – កតិ
វិស្សជ្ជនា – តត្ថ ភន្តេ វាចនាមគ្គតោ ទ្វេ ច សតានិ សត្តវីសតិ ច កថាយោ អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា។
បុគ្គលកថា
បុច្ឆា – កថញ្ចាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ, អាមន្តា។ យោ សច្ចិកដ្ឋោ បរមត្ថោ, តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនាតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ អាជានាហិ និគ្គហំ ហញ្ចិ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន, តេន វត រេ វត្តព្ពេ ‘‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ បរមត្ថោ, តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ។ យំ តត្ថ វទេសិ ‘‘វត្តព្ពេ ខោ ‘បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន’, នោ ច វត្តព្ពេ ‘យោ សច្ចិកដ្ឋោ បរមត្ថោ, តតោ សោ បុគ្គលោ ឧបលព្ភតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេនា’’តិ, មិច្ឆាតិ ឯវមាទិនា ភន្តេ តត្ថ បឋមា បុគ្គលកថា បញ្ច ភាណវារមត្តាយ តន្តិយា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា។
អញ្ញាណកថា
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ បញ្ចមេ កថាវត្ថុប្បករណេ ទុតិយវគ្គេ ទុតិយា អញ្ញាណកថា ‘‘អត្ថិ អរហតោ អញ្ញាណន្តិ, អាមន្តា។ អត្ថិ អរហតោ អវិជ្ជា អវិជ្ជោឃោ អវិជ្ជាយោគោ អវិជ្ជានុសយោ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានំ អវិជ្ជាសំយោជនំ អវិជ្ជានីវរណន្តិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ។ នត្ថិ អរហតោ អវិជ្ជា អវិជ្ជោឃោ អវិជ្ជាយោគោ អវិជ្ជានុសយោ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានំ អវិជ្ជាសំយោជនំ អវិជ្ជានិវរណន្តិ, អាមន្តា។ ហញ្ចិ នត្ថិ អរហតោ អវិជ្ជា អវិជ្ជោឃោ អវិជ្ជាយោគោ អវិជ្ជានុសយោ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានំ អវិជ្ជាសំយោជនំ អវិជ្ជានីវរណំ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ ‘‘អត្ថិ អរហតោ អញ្ញាណ’’ន្តិ ឯវមាទិនា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ភាសិតា។
អសញ្ញកថា
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ បញ្ចមេ កថាវត្ថុប្បករណេ តតិយវគ្គេ ឯកាទសមា អសញ្ញកថា ‘‘អសញ្ញសត្តេសុ សញ្ញា អត្ថីតិ, អាមន្តា។ សញ្ញាភវោ សញ្ញាគតិ សញ្ញាសត្តាវាសោ សញ្ញាសំសារោ សញ្ញាយោនិ សញ្ញត្តភាវបដិលាភោតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ ឯវមាទិនា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា។
អសញ្ញសត្តេសុ
សញ្ញាភវោ
ន ហេវំ វត្តព្ពេ។
ននុ អសញ្ញភវោ អសញ្ញគតិ អសញ្ញសត្តាវាសោ អសញ្ញសំសារោ អសញ្ញយោនិ អសញ្ញត្តភាវបដិលាភោ។
ហញ្ចិ
អសញ្ញសត្តេសុ សញ្ញា អត្ថិ។
បញ្ចវោការភវោ គតិ សត្តាវាសោ សំសារោ យោនិ អត្តភាវបដិលាភោ។
ននុ
ហញ្ចិ ឯកវោការភវោ គតិ សត្តាវាសោ សំសារោ យោនិ អត្តភាវបដិលាភោ, នោ ច វត រេ វត្តព្ពេ អសញ្ញសត្តេសុ សញ្ញា អត្ថិ។
ឆដ្ឋវគ្គ
បថវីធាតុសនិទស្សនាតិអាទិកថា
បុច្ឆា – ឆដ្ឋវគ្គេ
វិស្សជ្ជនា – ឆដ្ឋវគ្គេ ភន្តេ អដ្ឋមា បថវីធាតុ សនិទស្សនាតិអាទិកថា ‘‘បថវីធាតុ សនិទស្សនាតិ អាមន្តា។ រូបំ រូបាយតនំ រូបធាតុ នីលំ បីតកំ លោហិតកំ ឱទាតំ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យំ ចក្ខុស្មិំ បដិហញ្ញតិ ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆតីតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ ឯវមាទិនា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិ បុត្តតិស្សត្ថេរេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា។
បថវីធាតុ
ចក្ខុញ្ច
តេន
អន្តរាភវកថា
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ អាវុសោ បញ្ចមេ កថាវត្ថុប្បករណេ អដ្ឋមវគ្គេ ទុតិយា អន្តរាភវកថា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ បញ្ចមេ កថាវត្ថុប្បករណេ អដ្ឋមវគ្គេ ទុតិយា អន្តរាភវកថា ‘‘អត្ថិ អន្តរាភវោតិ, អាមន្តា។ កាមភវោតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អត្ថិ អន្តរាភវោតិ, អាមន្តា។ រូបភវោតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ…បេ.… អត្ថិ អន្តរាភវោតិ, អាមន្តា។ អរូបភវោតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ ឯវមាទិនា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន វិត្ថារតោ វិភជិត្វា កថិតា។
អត្ថិ
ន
អត្ថិ អន្តរាភវោ។
កាមភវស្ស
ន ហេវំ វត្តព្ពេ។
រូបភវស្ស ច អរូបភវស្ស ច អន្តរេ អត្ថិ អន្តរាភវោ។
កាមភវស្ស ច រូបភវស្ស ច អន្តរេ នត្ថិ អន្តរាភវោ។
ហញ្ចិ
សឡាយតនុប្បត្តិកថា
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ អាវុសោ បញ្ចមេ កថាវត្ថុប្បករណេ ចុទ្ទសមវគ្គេ ទុតិយា សឡាយតនុប្បត្តិកថា អាយស្មតា មហាមោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរេន កថំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ បញ្ចមេ កថាវត្ថុប្បករណេ ចុទ្ទសមេវគ្គេ ទុតិយា សឡាយតនុប្បត្តិកថា ‘‘សឡាយតនំ អបុព្ពំ អចរិមំ មាតុកុច្ឆិស្មិំ សណ្ឋាតីតិ, អាមន្តា។ សព្ពង្គបច្ចង្គី អហីនិន្ទ្រិយោ មាតុកុច្ឆិស្មិំ ឱក្កមតីតិ, ន ហេវំ វត្តព្ពេ’’តិ ឯវមាទិនា
សឡាយតនំ
សព្ពង្គប្បច្ចង្គី អហីនិន្ទ្រិយោ មាតុកុច្ឆិស្មិំ ឱក្កមតិ។
ន
ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ចក្ខាយតនំ សណ្ឋាតិ។
ឧបបត្តេសិយេន ចិត្តេន ហត្ថា សណ្ឋន្តិ, បាទា សណ្ឋន្តិ, សីសំ សណ្ឋាតិ, កណ្ណោ សណ្ឋាតិ, នាសិកា សណ្ឋាតិ, មុខំ សណ្ឋាតិ, ទន្តា សណ្ឋន្តិ។
ន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – ភគវតា ភន្តេ យមស្ស វិសយាតីតេន យមកបាដិហីរាវសានេ តាវតិំសទេវលោកំ គន្ត្វា តត្ថ ទសសហស្សលោកធាតូហិ អាគម្ម សន្និសិន្នានំ ទេវតានំ អភិធម្មបិដកំ ទេសេន្តេន អភិធម្មបិដកេ បូរិមានិ បញ្ចប្បករណានិ ទេសេត្វា តទនន្តរំ ឆដ្ឋំ យមកប្បករណំ មូលយមកំ ខន្ធយមកំ អាយតនយមកំ ធាតុយមកំ សច្ចយមកំ សង្ខារយមកំ អនុសយយមកំ ចិត្តយមកំ ធម្មយមកំ ឥន្ទ្រិយយមកន្តិ ទស យមកប្បករណានិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
មូលយមក
បុច្ឆា – កថញ្ចាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ កុសលមូលា។ យេ វា បន កុសលមូលា, សព្ពេ តេ ធម្មា កុសលា។ យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ កុសលមូលេន ឯកមូលា។ យេ វា
យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ កុសលមូលា។
យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ កុសលមូលាតិ, តីណេវ កុសលមូលានិ អវសេសា កុសលា ធម្មា, ន កុសលមូលា, យេ វា បន កុសលមូលា, សព្ពេ តេ ធម្មា កុសលាតិ, អាមន្តា –
ខន្ធយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទុតិយំ ខន្ធយមកំ ‘‘បញ្ចក្ខន្ធា – រូបក្ខន្ធោ វេទនាក្ខន្ធោ សញ្ញាក្ខន្ធោ សង្ខារក្ខន្ធោ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ។ រូបំ រូបក្ខន្ធោ, រូបក្ខន្ធោ រូបំ។ វេទនា វេទនាក្ខន្ធោ, វេទនាក្ខន្ធោ វេទនា។ សញ្ញា សញ្ញាក្ខន្ធោ, សញ្ញាក្ខន្ធោ សញ្ញា។ សង្ខារា សង្ខារក្ខន្ធោ, សង្ខារក្ខន្ធោ សង្ខារា។ វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, វិញ្ញាណក្ខន្ធោ វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯវមាទិនា ភគវតា បណ្ណត្តិវារបវត្តិវារបរិញ្ញាវារសង្ខាតេហិ តីហិ វារេហិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
អាយតនយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ តតិយំ អាយតនយមកំ ‘‘ទ្វាទសាយតនានិ – ចក្ខាយតនំ សោតាយតនំ ឃានាយតនំ ជិវ្ហាយតនំ កាយាយតនំ រូបាយតនំ សទ្ទាយតនំ គន្ធាយតនំ រសាយតនំ ផោដ្ឋព្ពាយតនំ មនាយតនំ ធម្មាយតនំ។ ចក្ខុ ចក្ខាយតនំ, ចក្ខាយតនំ ចក្ខុ។ សោតំ សោតាយតនំ, សោតាយតនំ សោត’’ន្តិ ឯវមាទិនា បណ្ណត្តិវារបវត្តិវារបរិញ្ញាវារសង្ខាតេហិ តីហិ វារេហិ ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
ធាតុយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ
សច្ចយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទសសុ យមកេសុ បញ្ចមំ សច្ចយមកំ ‘‘ចត្តារិ សច្ចានិ – ទុក្ខសច្ចំ សមុទយសច្ចំ និរោធសច្ចំ មគ្គសច្ចំ។ ទុក្ខំ ទុក្ខសច្ចំ, ទុក្ខសច្ចំ ទុក្ខំ។ សមុទយោ សមុទយសច្ចំ, សមុទយសច្ចំ សមុទយោ។ និរោធោ និរោធសច្ចំ, និរោធសច្ចំ និរោធោ។ មគ្គោ មគ្គសច្ចំ, មគ្គសច្ចំ មគ្គោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
សង្ខារយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទសសុ យមកេសុ ឆដ្ឋំ សង្ខារយមកំ ‘‘តយោ សង្ខារា – កាយសង្ខារោ វចីសង្ខារោ
អនុសយយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទសសុ យមកេសុ សត្តមំ អនុសយយមកំ ‘‘សត្ត អនុសយា – កាមរាគានុសយោ បដិឃានុសយោ មានានុសយោ ទិដ្ឋានុសយោ វិចិកិច្ឆានុសយោ ភវរាគានុសយោ អវិជ្ជានុសយោ។ កត្ថ កាមរាគានុសយោ អនុសេតិ, កាមធាតុយា ទ្វីសុ វេទនាសុ ឯត្ថ កាមរាគានុសយោ អនុសេតី’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា ឧប្បត្តិដ្ឋានវារ អនុសយវារ សានុសយវារ បជហនវារ បរិញ្ញាវារ បហីនវារ ឧប្បជ្ជនវារ ធាតុវារសង្ខាតេហិ អដ្ឋហិ មហាវារេហិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
ចិត្តយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទសសុ យមកេសុ អដ្ឋមំ ចិត្តយមកំ ‘‘យស្ស ចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ ន និរុជ្ឈតិ, តស្ស ចិត្តំ និរុជ្ឈិស្សតិ ន ឧប្បជ្ជិស្សតិ។ យស្ស វា បន ចិត្តំ និរុជ្ឈិស្សតិ ន ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស ចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ ន និរុជ្ឈតី’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា សុទ្ធចិត្តសាមញ្ញសុត្តន្តចិត្តមិស្សកវិសេសអភិធម្មចិត្តមិស្សកវិសេស- សង្ខាតេហិ តីហិ មហានយេតិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
ធម្មយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទសសុ យមកេសុ នវមំ ធម្មយមកំ ‘‘កុសលា កុសលា ធម្មា, កុសលា ធម្មា កុសលា។ អកុសលា អកុសលា ធម្មា, អកុសលា ធម្មា អកុសលា។ អព្យាកតា អព្យាកតា ធម្មា, អព្យាកតា ធម្មា អព្យាកតា’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា បណ្ណត្តិវារបវត្តិវារបរិញ្ញាវារសង្ខាតេហិ តីហិ មហាវារេហិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
ឥន្ទ្រិយយមក
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឆដ្ឋេ យមកប្បករណេ ទសសុ យមកេសុ ទសមំ ឥន្ទ្រិយយមកំ ‘‘ពាវីសតិន្ទ្រិយានិ – ចក្ខុន្ទ្រិយំ សោតិន្ទ្រិយំ ឃានិន្ទ្រិយំ ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ កាយិន្ទ្រិយំ ឥត្ថិន្ទ្រិយំ បុរិសិន្ទ្រិយំ ជីវិតិន្ទ្រិយំ មនិន្ទ្រិយំ សុខិន្ទ្រិយំ ទុក្ខិន្ទ្រិយំ សោមនស្សិន្ទ្រិយំ ទោមនស្សិន្ទ្រិយំ ឧបេក្ខិន្ទ្រិយំ សទ្ធិន្ទ្រិយំ វីរិយិន្ទ្រិយំ សមាធិន្ទ្រិយំ បញ្ញិន្ទ្រិយំ អនញ្ញាតញ្ញស្សាមីតិន្ទ្រិយំ អញ្ញិន្ទ្រិយំ អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយ’’ន្តិ ឯវមាទិនា ភគវតា បណ្ណត្តិវារ បវត្តិវារ បរិញ្ញាវារសង្ខាតេហិ តីហិ មហាវារេហិ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
អតីតវារ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ
ឧប្បាទអនាគតវារ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ ឥន្ទ្រិយយមកេ តីសុ មហាវារេសុ បវត្តិវារេ ឧប្បាទអនាគតវារោ ‘‘យស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស សោតិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតីតិ, អាមន្តា។ យស្ស វា បន សោតិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ អាមន្តា។ យស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស ឃានិន្ទ្រិយំ, ជិវ្ហិន្ទ្រិយំ, កាយិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតីតិ, យេ រូបាវចរំ ឧបបជ្ជិត្វា បរិនិព្ពាយិស្សន្តិ, តេសំ ចក្ខុន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, នោ ច តេសំ កាយិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, ឥតរេសំ តេសំ ចក្ខុន្ទ្រិយញ្ច ឧប្បជ្ជិស្សតិ កាយិន្ទ្រិយញ្ច ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
យស្ស
យស្ស
យស្ស ឥត្ថិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, តស្ស បុរិសិន្ទ្រិយំ ឧប្បជ្ជិស្សតីតិ, យា ឥត្ថិយោ ឯតេនេវ ភាវេន កតិចិ ភវេ ទស្សេត្វា បរិនិព្ពាយិស្សន្តិ, តាសំ
បដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – តេន ភន្តេ ភគវតា ជានតា បស្សតា អរហតា សម្មាសម្ពុទ្ធេន អភិសម្ពុទ្ធកាលតោ សត្តមេ វស្សេ មនុស្សលោកេ សាវត្ថិយំ កណ្ឌម្ពមូលេ យមកបាដិហីរំ ទស្សេត្វា តទនន្តរំ តាវតិំសទេវលោកំ គន្ត្វា តត្ថ បណ្ឌុកម្ពលសិលាយំ សន្និបតិត្វា ទសហិ ចក្កវាឡសហស្សេហិ អាគម្ម សន្និសិន្នានំ ទេវានំ អភិធម្មទេសនំ ទេសេន្តេន បុរិមានិ ឆ អភិធម្មប្បករណានិ ទេសេត្វា តទនន្តរំ អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានំ នាម សត្តមំ មហាបករណំ ទេសិតំ។
បុច្ឆា – តំ
វិស្សជ្ជនា – តំ បនេតំ ភន្តេ បដ្ឋានំ នានប្បការបច្ចយដ្ឋេន វិភជនដ្ឋេន បដ្ឋិតដ្ឋេន ច បដ្ឋានន្តិ វុច្ចតិ។
បុច្ឆា – តញ្ចាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – តំ ខោ ភន្តេ ភគវតា បដ្ឋានមហាបករណំ ទេសេន្តេន មាតិកានិក្ខេបវារសង្ខាតោ បច្ចយុទ្ទេសោ បច្ចយនិទ្ទេសោ មហាវារេតិ ទ្វីហិ បរិច្ឆេទវារេហិ វិភជិត្វា ទេសិតំ។
បុច្ឆា – តេសុ
វិស្សជ្ជនា – តេសុ ភន្តេ ទ្វីសុ បរិច្ឆេទវារេសុ បឋមេ មាតិកានិក្ខេបវារេ បច្ចយុទ្ទេសេ ហេតុបច្ចយោ អារម្មណបច្ចយោ អធិបតិបច្ចយោ អនន្តរបច្ចយោ សមនន្តរបច្ចយោ សហជាតបច្ចយោ អញ្ញមញ្ញបច្ចយោ និស្សយបច្ចយោ…បេ.… អវិគតបច្ចយោ’’តិ។ ឯវំ ខោ ភន្តេ ភគវតា វិភជិត្វា ទេសិតោ។
បុច្ឆា – តទនន្តរំ
វិស្សជ្ជនា – តទនន្តរំ បន ភន្តេ បច្ចយនិទ្ទេសវារោ ‘‘ហេតុបច្ចយោតិ – ហេតូ ហេតុសម្បយុត្តកានំ ធម្មានំ តំសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ។ អារម្មណបច្ចយោតិ – រូបារម្មណំ ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុយា តំសម្បយុត្តកានញ្ច ធម្មានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ។ សទ្ធាយតនំ សោតវិញ្ញាណធាតុយា…។ គន្ធាយតនំ ឃានវិញ្ញាណធាតុយា…។ រសាយតនំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណធាតុយា…។ ផោដ្ឋព្ពាយតនំ កាយវិញ្ញាណធាតុយា តំសម្បយុត្តកានញ្ច ធម្មានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ។ រូបាយតនំ សទ្ទាយតនំ គន្ធាយតនំ រសាយតនំ ផោដ្ឋព្ពាយតនំ មនោធាតុយា តំសម្បយុត្តកានញ្ច ធម្មានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ។ សព្ពេ ធម្មា មនោវិញ្ញាណធាតុយា តំសម្បយុត្តកានញ្ច ធម្មានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ។ យំ យំ ធម្មំ អារព្ភ យេ យេ ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ ចិត្តចេតសិកា ធម្មា, តេ តេ ធម្មា តេសំ តេសំ ធម្មានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិភជិត្វា ទេសិតោ។
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.…
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ សត្តសុ បករណេសុ សត្តមេ អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានេ មហាបករណេ ទ្វីសុ បធានបរិច្ឆេទវារេសុ ទុតិយេ មហាវារេ ធម្មានុលោមេ ឆ បដ្ឋានានិ, តថា ធម្មបច្ចនីយេ ធម្មានុលោមបច្ចនីយេ ធម្មបច្ចនីយានុលោមេតិ ចតុវីសតិ បដ្ឋានានិ ភគវតា វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
ធម្មានុលោម តិកបដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេសុបិ
វិស្សជ្ជនា – តេសុ ភន្តេ ចតុវីសតិយា មហាបដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ទ្វាវីសតិតិកា បដិច្ចវារោ សហជាតវារោ បច្ចយវារោ និស្សយវារោ សំសដ្ឋវារោ សម្បយុត្តវារោ បញ្ហាវារោតិ សត្តហិ សត្តហិ វារេហិ វិភជិត្វា ភគវតា ទេសិតា។
កុសលតិក បដិច្ចវារ
បុច្ឆា – តេសុ
វិស្សជ្ជនា – តេសុ ភន្តេ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ បឋមោ បដិច្ចមហាវារោ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលា ច អព្យាកតា ច ធម្មា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ ហេតុបច្ចយា។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ ហេតុបច្ចយា។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ច អកុសលោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ ហេតុបច្ចយា។ សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ច អកុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវមាទិនា បុច្ឆាវារេន ច។ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា។ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលេ ខន្ធេ បដិច្ច ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ។ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូប’’ន្តិ ឯវមាទិនា វិស្សជ្ជនា វិស្សជ្ជនាវារេន ច។ ‘‘ហេតុយា នវ, អារម្មណេ តីណិ, អធិបតិយា នវ, អនន្តរេ សមនន្តរេ តីណិ, សហជាតេ នវ, អញ្ញមញ្ញេ តីណិ, និស្សយេ នវ, ឧបនិស្សយេ តីណិ, បុរេជាតេ តីណិ, អាសេវនេ តីណិ, កម្មេ នវ, វិបាកេ ឯកំ, អាហារេ ឈានេ ឥន្ទ្រិយេ
សិយា កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា។
កុសលតិក សហជាតវារ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ អនន្តនយបដ្ឋានេ មហាបករណេ ចតុវីសតិយា បដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ ទុតិយោ សហជាតាវារោ ‘‘កុសលំ ធម្មំ សហជាតោ កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ សហជាតា តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ សហជាតោ ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ សហជាតា ទ្វេ ខន្ធា។ កុសលំ ធម្មំ សហជាតោ អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, កុសលេ ខន្ធេ សហជាតំ ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ។ កុសលំ ធម្មំ សហជាតោ កុសលោ ច អព្យាកតោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ ហេតុបច្ចយា, កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ សហជាតា តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ, តយោ ខន្ធេ សហជាតោ ឯកោ ខន្ធោ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ, ទ្វេ ខន្ធេ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូប’’ន្តិ ឯវមាទិនា វិស្សជ្ជនាវារេន ច។ ហេតុយា នវ, អារម្មណេ តីណិ, អធិបតិយា នវ, អនន្តរេ សមនន្តរេ តីណី’’តិ ឯវមាទិនា សង្ខ្យាវារេន ច វាចនាមគ្គតោ ទ្វីហិ វារេហិ បដិមណ្ឌិត្វា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
កុសលតិក បច្ចយវារ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ សត្តសុ បករណេសុ សត្តមេ អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានេ មហាបករណេ ចតុវីសតិយា បដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ពាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ តតិយោ បច្ចយវារោ ‘‘សិយា កុសលំ ធម្មំ បច្ចយា កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា, សិយា កុសលំ ធម្មំ បច្ចយា អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា, សិយា កុសលំ ធម្មំ បច្ចយា អព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជេយ្យ ហេតុបច្ចយា’’តិ ឯវមាទិនា បុច្ឆាវារេន ច។ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បច្ចយា កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បច្ចយា តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បច្ចយា ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បច្ចយា ទ្វេ ខន្ធា’’តិ ឯវមាទិនា វិស្សជ្ជនាវារេន ច។ ‘‘ហេតុយា សត្តរស, អារម្មណេ សត្ត, អធិបតិយា សត្តរស, អនន្តរេ សមនន្តរេ សត្ត, សហជាតេ សត្តរស។ អញ្ញមញ្ញេ សត្តា’’តិ ឯវមាទិនា សង្ខ្យាវារេន ច។ បច្ចយានុលោម បច្ចយ បច្ចនិយ បច្ចយានុលោម បច្ចនីយ បច្ចយ បច្ចនីយានុលោមសង្ខាតេហិ
កុសលំ ធម្មំ បច្ចយា កុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បច្ចយា តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បច្ចយា ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បច្ចយា ទ្វេ ខន្ធា- ….
បញ្ហាវារ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ សត្តសុ បករណេសុ សត្តមេ អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានេ មហាបករណេ ចតុវីសតិយា បដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ សត្តមោ បញ្ហាវារោ ‘‘សិយា កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ។ សិយា កុសលោ ធម្មោ អកុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ។ សិយា កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស
កុសលោ
វិស្សជ្ជនាវារ
ហេតុបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ សត្តសុ បករណេសុ សត្តមេ អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានេ មហាបករណេ ចតុវីសតិយា បដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ សត្តមេ បញ្ហាវារេ បច្ចយានុលោមបច្ចយបច្ចនីយ បច្ចយានុលោម បច្ចនីយបច្ចយ បច្ចយនីយានុលោមសង្ខាតេសុ ចតូសុ នយេសុ បឋមេ បច្ចយានុលោមនយេ បុច្ឆាវារវិស្សជ្ជនាវារសង្ខ្យាវារសង្ខាតេសុ តីសុបិ វារេសុ ទុតិយេ វិស្សជ្ជនាវារេ ហេតុបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ, កុសលា ហេតូ សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលា ហេតូ ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ ហេតុបច្ចយេន
… ‘‘កុសលោ
អារម្មណបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.… សម្មាសម្ពុទ្ធេន អភិធម្មបិដកេ សត្តសុ បករណេសុ សត្តមេ បដ្ឋានមហាបករណេ ចតុវីសតិយា បដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ទ្វាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ សត្តមេ បញ្ហាវារេ ចតូសុ នយេសុ បឋមេ បច្ចយានុលោមនយេ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនាសង្ខ្យាវារសង្ខាតេសុ តីសុ វារេសុ ទុតិយេ វិស្សជ្ជនាវារេ ហេតុបច្ចយវិភង្គាទីសុ ចតុវីសតិយា វិភង្គេសុ ទុតិយោ អារម្មណបច្ចយវិភង្គោ កថំ វិត្ថារេន វិភជិត្វា ទេសិតោ។
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ
អធិបតិបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – អភិធម្មបិដកេ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ សត្តសុ បករណេសុ សត្តមេ អនន្តនយសមន្តបដ្ឋានេ មហាបករណេ ចតុវីសតិយា បដ្ឋានេសុ បឋមេ ធម្មានុលោមតិកបដ្ឋានេ ពាវីសតិយា តិកេសុ បឋមេ កុសលត្តិកេ សត្តសុ មហាវារេសុ សត្តមេ បញ្ហាវារេ ចតូសុ នយេសុ បឋមេ បច្ចយានុលោមនយេ បុច្ឆាវិស្សជ្ជនាសង្ខ្យាសង្ខាតេសុ តីសុ វារេសុ ទុតិយេ វិស្សជ្ជនាសង្ខាតេ វិភង្គវារេ ហេតុបច្ចយវិភង្គាទីសុ ចតុវីសតិយា វិភង្គេសុ តតិយោ អធិបតិបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ។ អារម្មណាធិបតិ, សហជាតាធិបតិ។ អារម្មណាធិបតិ–ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា តំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខតិ។ បុព្ពេ សុចិណ្ណានិ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខតិ, ឈានា វុដ្ឋហិត្វា ឈានំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខតិ, សេក្ខា គោត្រភុំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខន្តិ, វោទានំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខន្តិ, សេក្ខា មគ្គា វុដ្ឋហិត្វា មគ្គំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខន្តិ។ សហជាតាធិបតិ–កុសលាធិបតិ សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ អធិបតិបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
អនន្តរបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… ចតុត្ថោ អនន្តរបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ, បុរិមា បុរិមា កុសលា ខន្ធា បច្ឆិមានំ បច្ឆិមានំ កុសលានំ ខន្ធានំ អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ។ អនុលោមំ គោត្រភុស្ស, អនុលោមំ វោទានស្ស, គោត្រភុ មគ្គស្ស, វោទានំ មគ្គស្ស អនន្តរបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
សហជាតបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.…
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ
ឧបនិស្សយបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… នវមោ ឧបនិស្សយបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ។ អារម្មណូបនិស្សយោ, អនន្តរូបនិស្សយោ, បកតូបនិស្សយោ។ អារម្មណូបនិស្សយោ–ទានំ ទត្វា សីលំ សមាទិយិត្វា ឧបោសថកម្មំ កត្វា កំ គរុំ កត្វា បច្ចវេក្ខតិ…បេ.…
បកតូបនិស្សយោ – សទ្ធំ
បុរេជាតបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.…
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… ទសមោ បុរេជាតបច្ចយវិភង្គោ ‘‘អព្យាកតោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស បុរេជាតបច្ចយេន បច្ចយោ។ អារម្មណបុរេជាតំ, វត្ថុបុរេជាតំ។ អារម្មណបុរេជាតំ–អរហា ចក្ខុំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ វិបស្សតិ។ ឃានំ, ជិវ្ហំ, កាយំ, រូបេ, សទ្ទេ, គន្ធេ, រសេ, ផោដ្ឋព្ពេ, វត្ថុំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ វិបស្សតិ។ ទិព្ពេន ចក្ខុនា រូបំ បស្សតិ, ទិព្ពាយ សោតធាតុយា សទ្ទំ សុណាតិ, រូបាយតនំ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស, សទ្ទាយតនំ សោតវិញ្ញាណស្ស, គន្ធាយតនំ ឃានវិញ្ញាណស្ស, រសាយតនំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស, ផោដ្ឋព្ពាយតនំ កាយវិញ្ញាណស្ស បុរេជាតបច្ចយេន បច្ចយោ។ វត្ថុបុរេជាតំ–ចក្ខាយតនំ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស, សោតាយតនំ សោតវិញ្ញាណស្ស, ឃានាយតនំ ឃានវិញ្ញាណស្ស, ជិវ្ហាយតនំ ជិវ្ហាវិញ្ញាណស្ស, កាយាយតនំ កាយវិញ្ញាណស្ស, វត្ថុ វិបាកាព្យាកតានំ ក្រិយាព្យាកតានំ ខន្ធានំ បុរេជាតបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
កម្មបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… តេរសមោ កម្មបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ, កុសលា ចេតនា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ។ សហជាតា, នានាក្ខណិកា។ សហជាតា–កុសលា ចេតនា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ។ នានាក្ខណិកា–កុសលា ចេតនា វិបាកានំ ខន្ធានំ កដត្តា ច រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ច អព្យាកតស្ស ច ធម្មស្ស កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលា ចេតនា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ ចិត្តសមុដ្ឋានានញ្ច រូបានំ កម្មបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
អាហារបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.…
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… បន្នរសមោ អាហារបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស អាហារបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលា អាហារា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ អាហារបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស អាហារបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលា អាហារា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ រូបានំ អាហារបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ ឯវមាទិនា ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតោ។
ឥន្ទ្រិយបច្ចយវិភង្គ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… សោឡសមោ ឥន្ទ្រិយបច្ចយវិភង្គោ ‘‘កុសលោ ធម្មោ កុសលស្ស ធម្មស្ស ឥន្ទ្រិយបច្ចយេន បច្ចយោ, កុសលោ ឥន្ទ្រិយា សម្បយុត្តកានំ ខន្ធានំ ឥន្ទ្រិយបច្ចយេន បច្ចយោ។ កុសលោ ធម្មោ អព្យាកតស្ស ធម្មស្ស ឥន្ទ្រិយបច្ចយេន បច្ចយោ, កុសលា ឥន្ទ្រិយា ចិត្តសមុដ្ឋានានំ
សង្ខ្យាវារ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.…
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… តតិយោ សង្ខ្យាវារោ ‘‘ហេតុយា សត្ត, អារម្មណេ នវ, អធិបតិយា ទស, អនន្តរ សមនន្តរេ សត្ត, សហជាតេ នវ, អញ្ញមញ្ញេ តីណិ, និស្សយេ តេរស, ឧបនិស្សយេ នវ, បុរេជាតេ បច្ឆាជាតេ អាសេវនេ តីណិ
ហេតុ
វេទនាតិក បដិច្ចវារ
បុច្ឆា – តេនាវុសោ ភគវតា…បេ.… បឋមំ កុសលត្តិកំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា តទនន្តរំ អវសេសា វេទនាត្តិកាទយោ ឯកវីសតិតិកា កថំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតា។
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… បឋមំ កុសលត្តិកំ វិត្ថារតោ វិភជិត្វា តទនន្តរំ អវសេសា វេទនាត្តិកាទយោ ឯកវីសតិតិកា
ទុកបដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.…
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… តិកបដ្ឋានាទីសុ ឆសុ អន្តោគធបដ្ឋានាទីសុ បឋមំ តិកបដ្ឋានំ វិភជិត្វា តទនន្តរំ ទុកបដ្ឋានំ ‘‘ហេតុំ ធម្មំ បដិច្ច ហេតុ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, អលោភំ បដិច្ច អទោសោ អមោហោ, អទោសំ បដិច្ច អលោភោ អមោហោ, អមោហំ បដិច្ច អលោភោ អទោសោ។ លោភំ បដិច្ច មោហោ, មោហំ បដិច្ច លោភោ, ទោសំ បដិច្ច មោហោ, មោហំ បដិច្ច ទោសោ’’តិ ឯវមាទិនា ច។ សរណំ ធម្មំ បដិច្ច សរណោ ទម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, សរណំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា។ សរណំ ធម្មំ បដិច្ច អរណោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, សរណោ ខន្ធេ បដិច្ច ចិត្តសមុដ្ឋានំ រូបំ។ សរណំ ធម្មំ បដិច្ច សរណោ ច អរណោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ ហេតុបច្ចយា។ សរណំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច
សរណំ ធម្មំ បដិច្ច សរណោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, សរណំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ
ខន្ធេ
ទុកតិកបដ្ឋាន ទុកទុកបដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ…បេ.… តិកបដ្ឋានាទីសុ ឆសុ អន្តោគធបដ្ឋានេសុ បឋមំ តិកបដ្ឋានញ្ច ទុតិយំ ទុកបដ្ឋានញ្ច វិភជិត្វា តទវសេសានិ ទុកតិកបដ្ឋានាទីនិ ចត្តារោ បដ្ឋានានិ កថំ វិភជិត្វា ទេសិតានិ។
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… តិកបដ្ឋានាទីសុ ឆសុ អន្តោគធបដ្ឋានេសុ បឋមំ តិកបដ្ឋានញ្ច ទុតិយំ ទុកបដ្ឋានញ្ច វិភជិត្វា តទវសេសា
ធម្មបច្ចនីយបដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… បឋមំ ធម្មានុលោមបដ្ឋានំ វិភជិត្វា តទនន្តរំ ទុតិយំ ធម្មបច្ចនីយបដ្ឋានំ ‘‘នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ អកុសលាព្យាកតំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច អកុសលាព្យាកតា តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នអកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុ បច្ចយា។ វិបាកាព្យាកតំ កិរិយាព្យាកតំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច
ធម្មានុលោមបច្ចនីយបដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ…បេ.… តតិយំ ធម្មានុលោមបច្ចនីយបដ្ឋានំ ‘‘កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលេ ខន្ធេ បដិច្ច ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ។ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នអកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នអព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា។ កុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នអកុសលោ ច នអព្យាកតោ ច ធម្មា ឧប្បជ្ជន្តិ ហេតុបច្ចយា។ កុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច
ធម្មបច្ចនីយានុលោមបដ្ឋាន
បុច្ឆា – តេនាវុសោ
វិស្សជ្ជនា – អភិធម្មបិដកេ ភន្តេ…បេ.… ធម្មានុលោមបដ្ឋានាទីសុ ចតូសុ បធានភូតេសុ មហាបដ្ឋានេសុ ចតុត្ថំ បរិយោសានភូតំ ធម្មបច្ចនីយានុលោមបដ្ឋានំ ‘‘នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច អកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, អកុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា។ នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នអកុសលោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា។ អកុសលេ ខន្ធេ បដិច្ច ចិត្តសមុដ្ឋានរូបំ, វិបាកាព្យាកតំ ក្រិយាព្យាកតំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ…បេ.… ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា ចិត្តសមុដ្ឋានញ្ច រូបំ។ ខន្ធេ បដិច្ច វត្ថុ, វត្ថុំ បដិច្ច ខន្ធា។ នកុសលំ ធម្មំ បដិច្ច នអព្យាកតោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា, អកុសលំ ឯកំ ខន្ធំ បដិច្ច តយោ ខន្ធា, តយោ ខន្ធេ បដិច្ច ឯកោ ខន្ធោ, ទ្វេ ខន្ធេ បដិច្ច ទ្វេ ខន្ធា’’តិ ឯវមាទិនា តិកបដ្ឋានាទីហិ ចាតិ អន្តោគធបភេទបដ្ឋានេហិ ឯកេកស្មិញ្ច តិកបដ្ឋានេ ទុកបដ្ឋានេ ទុកតិកតិកទុកតិកតិកទុកទុកបដ្ឋានេ បដិច្ចវារាទីហិ សត្តហិ មហាវារេហិ ឯកេកស្មិញ្ច មហាវារេ បច្ចយានុលោមាទីហិ ចតូហិ ចតូហិ នយេហិ ភគវតា វិត្ថារតោ វិភជិត្វា ទេសិតំ។