។ នមោ តស្ស ភគវតោ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។
ទីឃនិកាយោ
បាថិកវគ្គបាឡិ
១. បាថិកសុត្តំ
សុនក្ខត្តវត្ថុ
១. ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា មល្លេសុ វិហរតិ អនុបិយំ នាម អនុប្បិយំ នាម (ស្យា.) មល្លានំ និគមោ។ អថ ខោ ភគវា បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ អនុបិយំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អថ ខោ ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អតិប្បគោ ខោ តាវ អនុបិយាយំ អនុបិយំ (ក.) បិណ្ឌាយ ចរិតុំ។ យំនូនាហំ យេន ភគ្គវគោត្តស្ស បរិព្ពាជកស្ស អារាមោ, យេន ភគ្គវគោត្តោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមេយ្យ’’ន្តិ។
២. អថ ខោ ភគវា យេន ភគ្គវគោត្តស្ស បរិព្ពាជកស្ស អារាមោ, យេន ភគ្គវគោត្តោ បរិព្ពាជកោ តេនុបសង្កមិ។ អថ ខោ ភគ្គវគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘ឯតុ ខោ, ភន្តេ, ភគវា។ ស្វាគតំ, ភន្តេ, ភគវតោ។ ចិរស្សំ ខោ, ភន្តេ, ភគវា ឥមំ បរិយាយមកាសិ យទិទំ ឥធាគមនាយ។ និសីទតុ, ភន្តេ, ភគវា, ឥទមាសនំ បញ្ញត្ត’’ន្តិ។ និសីទិ ភគវា បញ្ញត្តេ អាសនេ។ ភគ្គវគោត្តោបិ ខោ បរិព្ពាជកោ អញ្ញតរំ នីចំ អាសនំ គហេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ភគ្គវគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘បុរិមានិ, ភន្តេ, ទិវសានិ បុរិមតរានិ សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ ឯតទវោច – ‘បច្ចក្ខាតោ ទានិ មយា, ភគ្គវ, ភគវា។ ន ទានាហំ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាមី’តិ។ កច្ចេតំ, ភន្តេ, តថេវ, យថា សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ អវចា’’តិ? ‘‘តថេវ ខោ ឯតំ, ភគ្គវ, យថា សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ អវច’’។
៣. បុរិមានិ, ភគ្គវ, ទិវសានិ បុរិមតរានិ សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ មំ ឯតទវោច – ‘បច្ចក្ខាមិ ទានាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ។ ន ទានាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមី’តិ។ ‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘អបិ នុ តាហំ, សុនក្ខត្ត, ឯវំ អវចំ, ឯហិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, មមំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាហី’តិ? ‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’។ ‘ត្វំ វា បន មំ ឯវំ អវច – អហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមី’តិ? ‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’។ ‘ឥតិ កិរ, សុនក្ខត្ត, នេវាហំ តំ វទាមិ – ឯហិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, មមំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាហីតិ។ នបិ កិរ មំ ត្វំ វទេសិ – អហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមីតិ។ ឯវំ សន្តេ, មោឃបុរិស, កោ សន្តោ កំ បច្ចាចិក្ខសិ? បស្ស, មោឃបុរិស, យាវញ្ច យាវ ច (ក.) តេ ឥទំ អបរទ្ធ’ន្តិ។
៤. ‘ន ហិ បន មេ, ភន្តេ, ភគវា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោតី’តិ។ ‘អបិ នុ តាហំ, សុនក្ខត្ត, ឯវំ អវចំ – ឯហិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, មមំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាហិ, អហំ តេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សាមី’តិ? ‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’។ ‘ត្វំ វា បន មំ ឯវំ អវច – អហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមិ, ភគវា មេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតី’តិ? ‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’។ ‘ឥតិ កិរ, សុនក្ខត្ត, នេវាហំ តំ វទាមិ – ឯហិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, មមំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាហិ, អហំ តេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សាមី’តិ; នបិ កិរ មំ ត្វំ វទេសិ – អហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមិ, ភគវា មេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតី’តិ។ ឯវំ សន្តេ, មោឃបុរិស , កោ សន្តោ កំ បច្ចាចិក្ខសិ? តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, កតេ វា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយេ អកតេ វា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយេ យស្សត្ថាយ មយា ធម្មោ ទេសិតោ សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’តិ? ‘កតេ វា, ភន្តេ, ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយេ អកតេ វា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយេ យស្សត្ថាយ ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’តិ។ ‘ឥតិ កិរ, សុនក្ខត្ត, កតេ វា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយេ, អកតេ វា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយេ, យស្សត្ថាយ មយា ធម្មោ ទេសិតោ, សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ។ តត្រ, សុនក្ខត្ត, កិំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ កតំ ករិស្សតិ? បស្ស, មោឃបុរិស, យាវញ្ច តេ ឥទំ អបរទ្ធ’ន្តិ។
៥. ‘ន ហិ បន មេ, ភន្តេ, ភគវា អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេតី’តិ បញ្ញាបេតីតិ (បី.)? ‘អបិ នុ តាហំ, សុនក្ខត្ត, ឯវំ អវចំ – ឯហិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, មមំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាហិ, អហំ តេ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេស្សាមី’តិ? ‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’។ ‘ត្វំ វា បន មំ ឯវំ អវច – អហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមិ, ភគវា មេ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេស្សតី’តិ? ‘នោ ហេតំ, ភន្តេ’។ ‘ឥតិ កិរ, សុនក្ខត្ត, នេវាហំ តំ វទាមិ – ឯហិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, មមំ ឧទ្ទិស្ស វិហរាហិ, អហំ តេ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេស្សាមីតិ។ នបិ កិរ មំ ត្វំ វទេសិ – អហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស វិហរិស្សាមិ, ភគវា មេ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេស្សតី’តិ។ ឯវំ សន្តេ, មោឃបុរិស, កោ សន្តោ កំ បច្ចាចិក្ខសិ? តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, បញ្ញត្តេ វា អគ្គញ្ញេ, អបញ្ញត្តេ វា អគ្គញ្ញេ, យស្សត្ថាយ មយា ធម្មោ ទេសិតោ, សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’តិ? ‘បញ្ញត្តេ វា, ភន្តេ, អគ្គញ្ញេ, អបញ្ញត្តេ វា អគ្គញ្ញេ, យស្សត្ថាយ ភគវតា ធម្មោ ទេសិតោ, សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយា’តិ។ ‘ឥតិ កិរ, សុនក្ខត្ត, បញ្ញត្តេ វា អគ្គញ្ញេ, អបញ្ញត្តេ វា អគ្គញ្ញេ, យស្សត្ថាយ មយា ធម្មោ ទេសិតោ, សោ និយ្យាតិ តក្ករស្ស សម្មា ទុក្ខក្ខយាយ។ តត្រ, សុនក្ខត្ត, កិំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញត្តំ ករិស្សតិ? បស្ស, មោឃបុរិស, យាវញ្ច តេ ឥទំ អបរទ្ធំ’។
៦. ‘អនេកបរិយាយេន ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, មម វណ្ណោ ភាសិតោ វជ្ជិគាមេ – ឥតិបិ សោ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ វិជ្ជាចរណសម្បន្នោ សុគតោ លោកវិទូ អនុត្តរោ បុរិសទម្មសារថិ សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវាតិ។ ឥតិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, អនេកបរិយាយេន មម វណ្ណោ ភាសិតោ វជ្ជិគាមេ។
‘អនេកបរិយាយេន ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, ធម្មស្ស វណ្ណោ ភាសិតោ វជ្ជិគាមេ – ស្វាក្ខាតោ ភគវតា ធម្មោ សន្ទិដ្ឋិកោ អកាលិកោ ឯហិបស្សិកោ ឱបនេយ្យិកោ បច្ចត្តំ វេទិតព្ពោ វិញ្ញូហីតិ។ ឥតិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, អនេកបរិយាយេន ធម្មស្ស វណ្ណោ ភាសិតោ វជ្ជិគាមេ។
‘អនេកបរិយាយេន ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, សង្ឃស្ស វណ្ណោ ភាសិតោ វជ្ជិគាមេ – សុប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, ឧជុប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, ញាយប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, សាមីចិប្បដិបន្នោ ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, យទិទំ ចត្តារិ បុរិសយុគានិ អដ្ឋ បុរិសបុគ្គលា, ឯស ភគវតោ សាវកសង្ឃោ, អាហុនេយ្យោ បាហុនេយ្យោ ទក្ខិណេយ្យោ អញ្ជលិករណីយោ អនុត្តរំ បុញ្ញក្ខេត្តំ លោកស្សាតិ។ ឥតិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, អនេកបរិយាយេន សង្ឃស្ស វណ្ណោ ភាសិតោ វជ្ជិគាមេ។
‘អារោចយាមិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, បដិវេទយាមិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត។ ភវិស្សន្តិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, វត្តារោ, នោ វិសហិ សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ សមណេ គោតមេ ព្រហ្មចរិយំ ចរិតុំ, សោ អវិសហន្តោ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តោតិ។ ឥតិ ខោ តេ, សុនក្ខត្ត, ភវិស្សន្តិ វត្តារោ’តិ។
ឯវំ បិ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ មយា វុច្ចមានោ អបក្កមេវ ឥមស្មា ធម្មវិនយា, យថា តំ អាបាយិកោ នេរយិកោ។
កោរក្ខត្តិយវត្ថុ
៧. ‘‘ឯកមិទាហំ, ភគ្គវ, សមយំ ថូលូសុ ពុមូសុ (សី. បី.) វិហរាមិ ឧត្តរកា នាម ថូលូនំ និគមោ។ អថ ខ្វាហំ, ភគ្គវ, បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ សុនក្ខត្តេន លិច្ឆវិបុត្តេន បច្ឆាសមណេន ឧត្តរកំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ។ តេន ខោ បន សមយេន អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ កុក្កុរវតិកោ ចតុក្កុណ្ឌិកោ ចតុកុណ្ឌិកោ (សី. បី.) ចតុកោណ្ឌិកោ (ស្យា. ក.) ឆមានិកិណ្ណំ ភក្ខសំ មុខេនេវ ខាទតិ, មុខេនេវ ភុញ្ជតិ។ អទ្ទសា ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ កុក្កុរវតិកំ ចតុក្កុណ្ឌិកំ ឆមានិកិណ្ណំ ភក្ខសំ មុខេនេវ ខាទន្តំ មុខេនេវ ភុញ្ជន្តំ។ ទិស្វានស្ស ឯតទហោសិ – ‘សាធុរូបោ វត, ភោ, អយំ អរហំ (សី. ស្យា. បី.) សមណោ ចតុក្កុណ្ឌិកោ ឆមានិកិណ្ណំ ភក្ខសំ មុខេនេវ ខាទតិ, មុខេនេវ ភុញ្ជតី’តិ។
‘‘អថ ខ្វាហំ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តស្ស លិច្ឆវិបុត្តស្ស ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘ត្វម្បិ នាម, មោឃបុរិស, សមណោ សក្យបុត្តិយោ មោឃបុរិស សក្យបុត្តិយោ (សី. ស្យា. បី.) បដិជានិស្សសី’តិ! ‘កិំ បន មំ, ភន្តេ, ភគវា ឯវមាហ – ‘ត្វម្បិ នាម, មោឃបុរិស, សមណោ សក្យបុត្តិយោ មោឃបុរិស សក្យបុត្តិយោ (សី. ស្យា. បី.) បដិជានិស្សសី’តិ? ‘ននុ តេ, សុនក្ខត្ត, ឥមំ អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ កុក្កុរវតិកំ ចតុក្កុណ្ឌិកំ ឆមានិកិណ្ណំ ភក្ខសំ មុខេនេវ ខាទន្តំ មុខេនេវ ភុញ្ជន្តំ ទិស្វាន ឯតទហោសិ – សាធុរូបោ វត, ភោ, អយំ សមណោ ចតុក្កុណ្ឌិកោ ឆមានិកិណ្ណំ ភក្ខសំ មុខេនេវ ខាទតិ, មុខេនេវ ភុញ្ជតី’តិ? ‘ឯវំ, ភន្តេ។ កិំ បន, ភន្តេ, ភគវា អរហត្តស្ស មច្ឆរាយតី’តិ? ‘ន ខោ អហំ, មោឃបុរិស, អរហត្តស្ស មច្ឆរាយាមិ។ អបិ ច, តុយ្ហេវេតំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ, តំ បជហ។ មា តេ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ។ យំ ខោ បនេតំ, សុនក្ខត្ត, មញ្ញសិ អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ – សាធុរូបោ អយំ សមណោតិ មញ្ញសិ ‘‘អចេលោ កោរខត្តិយោ សាធុរូបោ អរហំ សមណោតិ’’ (ស្យា.)។ សោ សត្តមំ ទិវសំ អលសកេន កាលង្ករិស្សតិ។ កាលង្កតោ កាលកតោ (សី. ស្យា. បី.) ច កាលកញ្ចិកា កាលកញ្ជា (សី. បី.), កាលកញ្ជិកា (ស្យា.) នាម អសុរា សព្ពនិហីនោ អសុរកាយោ, តត្រ ឧបបជ្ជិស្សតិ។ កាលង្កតញ្ច នំ ពីរណត្ថម្ពកេ សុសានេ ឆឌ្ឌេស្សន្តិ។ អាកង្ខមានោ ច ត្វំ, សុនក្ខត្ត, អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆេយ្យាសិ – ជានាសិ, អាវុសោ កោរក្ខត្តិយ អចេល កោរខត្តិយ (ក.), អត្តនោ គតិន្តិ? ឋានំ ខោ បនេតំ, សុនក្ខត្ត, វិជ្ជតិ យំ តេ អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ ព្យាករិស្សតិ – ជានាមិ, អាវុសោ សុនក្ខត្ត, អត្តនោ គតិំ; កាលកញ្ចិកា នាម អសុរា សព្ពនិហីនោ អសុរកាយោ, តត្រាម្ហិ ឧបបន្នោតិ។
‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេន អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ ឯតទវោច – ‘ព្យាកតោ ខោសិ, អាវុសោ កោរក្ខត្តិយ, សមណេន គោតមេន – អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ សត្តមំ ទិវសំ អលសកេន កាលង្ករិស្សតិ។ កាលង្កតោ ច កាលកញ្ចិកា នាម អសុរា សព្ពនិហីនោ អសុរកាយោ , តត្រ ឧបបជ្ជិស្សតិ។ កាលង្កតញ្ច នំ ពីរណត្ថម្ពកេ សុសានេ ឆឌ្ឌេស្សន្តី’តិ។ យេន ត្វំ, អាវុសោ កោរក្ខត្តិយ, មត្តំ មត្តញ្ច ភត្តំ ភុញ្ជេយ្យាសិ, មត្តំ មត្តញ្ច បានីយំ បិវេយ្យាសិ។ យថា សមណស្ស គោតមស្ស មិច្ឆា អស្ស វចន’ន្តិ។
៨. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ ឯកទ្វីហិកាយ សត្តរត្តិន្ទិវានិ គណេសិ, យថា តំ តថាគតស្ស អសទ្ទហមានោ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ សត្តមំ ទិវសំ អលសកេន កាលមកាសិ។ កាលង្កតោ ច កាលកញ្ចិកា នាម អសុរា សព្ពនិហីនោ អសុរកាយោ, តត្រ ឧបបជ្ជិ។ កាលង្កតញ្ច នំ ពីរណត្ថម្ពកេ សុសានេ ឆឌ្ឌេសុំ។
៩. ‘‘អស្សោសិ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ – ‘អចេលោ កិរ កោរក្ខត្តិយោ អលសកេន កាលង្កតោ ពីរណត្ថម្ពកេ សុសានេ ឆឌ្ឌិតោ’តិ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេន ពីរណត្ថម្ពកំ សុសានំ, យេន អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ តិក្ខត្តុំ បាណិនា អាកោដេសិ – ‘ជានាសិ, អាវុសោ កោរក្ខត្តិយ, អត្តនោ គតិ’ន្តិ? អថ ខោ, ភគ្គវ, អចេលោ កោរក្ខត្តិយោ បាណិនា បិដ្ឋិំ បរិបុញ្ឆន្តោ វុដ្ឋាសិ។ ‘ជានាមិ, អាវុសោ សុនក្ខត្ត, អត្តនោ គតិំ។ កាលកញ្ចិកា នាម អសុរា សព្ពនិហីនោ អសុរកាយោ, តត្រាម្ហិ ឧបបន្នោ’តិ វត្វា តត្ថេវ ឧត្តានោ បបតិ បរិបតិ (ស្យា. ក.)។
១០. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អហំ, ភគ្គវ , សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, យថេវ តេ អហំ អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ អារព្ភ ព្យាកាសិំ, តថេវ តំ វិបាកំ, អញ្ញថា វា’តិ? ‘យថេវ មេ, ភន្តេ, ភគវា អចេលំ កោរក្ខត្តិយំ អារព្ភ ព្យាកាសិ, តថេវ តំ វិបាកំ, នោ អញ្ញថា’តិ។ ‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, យទិ ឯវំ សន្តេ កតំ វា ហោតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ, អកតំ វាតិ? ‘អទ្ធា ខោ, ភន្តេ, ឯវំ សន្តេ កតំ ហោតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ, នោ អកត’ន្តិ។ ‘ឯវម្បិ ខោ មំ ត្វំ, មោឃបុរិស, ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោន្តំ ឯវំ វទេសិ – ន ហិ បន មេ, ភន្តេ, ភគវា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោតីតិ។ បស្ស, មោឃបុរិស, យាវញ្ច តេ ឥទំ អបរទ្ធ’ន្តិ។ ‘‘ឯវម្បិ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ មយា វុច្ចមានោ អបក្កមេវ ឥមស្មា ធម្មវិនយា, យថា តំ អាបាយិកោ នេរយិកោ។
អចេលកឡារមដ្ដកវត្ថុ
១១. ‘‘ឯកមិទាហំ, ភគ្គវ, សមយំ វេសាលិយំ វិហរាមិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។ តេន ខោ បន សមយេន អចេលោ កឡារមដ្ដកោ វេសាលិយំ បដិវសតិ លាភគ្គប្បត្តោ ចេវ យសគ្គប្បត្តោ ច វជ្ជិគាមេ។ តស្ស សត្តវតបទានិ សត្តវត្តបទានិ (ស្យា. បី.) សមត្តានិ សមាទិន្នានិ ហោន្តិ – ‘យាវជីវំ អចេលកោ អស្សំ, ន វត្ថំ បរិទហេយ្យំ, យាវជីវំ ព្រហ្មចារី អស្សំ, ន មេថុនំ ធម្មំ បដិសេវេយ្យំ, យាវជីវំ សុរាមំសេនេវ យាបេយ្យំ, ន ឱទនកុម្មាសំ ភុញ្ជេយ្យំ។ បុរត្ថិមេន វេសាលិំ ឧទេនំ នាម ចេតិយំ, តំ នាតិក្កមេយ្យំ, ទក្ខិណេន វេសាលិំ គោតមកំ នាម ចេតិយំ, តំ នាតិក្កមេយ្យំ, បច្ឆិមេន វេសាលិំ សត្តម្ពំ នាម ចេតិយំ, តំ នាតិក្កមេយ្យំ, ឧត្តរេន វេសាលិំ ពហុបុត្តំ នាម ពហុបុត្តកំ នាម (ស្យា.) ចេតិយំ តំ នាតិក្កមេយ្យ’ន្តិ។ សោ ឥមេសំ សត្តន្នំ វតបទានំ សមាទានហេតុ លាភគ្គប្បត្តោ ចេវ យសគ្គប្បត្តោ ច វជ្ជិគាមេ។
១២. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេន អចេលោ កឡារមដ្ដកោ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ កឡារមដ្ដកំ បញ្ហំ អបុច្ឆិ។ តស្ស អចេលោ កឡារមដ្ដកោ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយាសិ។ អសម្បាយន្តោ កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសិ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តស្ស លិច្ឆវិបុត្តស្ស ឯតទហោសិ – ‘សាធុរូបំ វត ភោ អរហន្តំ សមណំ អាសាទិម្ហសេ អសាទិយិម្ហសេ (ស្យា.)។ មា វត នោ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’តិ។
១៣. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អហំ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘ត្វម្បិ នាម, មោឃបុរិស, សមណោ សក្យបុត្តិយោ បដិជានិស្សសី’តិ! ‘កិំ បន មំ, ភន្តេ, ភគវា ឯវមាហ – ត្វម្បិ នាម, មោឃបុរិស, សមណោ សក្យបុត្តិយោ បដិជានិស្សសី’តិ? ‘ននុ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, អចេលំ កឡារមដ្ដកំ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ អបុច្ឆិ។ តស្ស តេ អចេលោ កឡារមដ្ដកោ បញ្ហំ បុដ្ឋោ ន សម្បាយាសិ។ អសម្បាយន្តោ កោបញ្ច ទោសញ្ច អប្បច្ចយញ្ច បាត្វាកាសិ។ តស្ស តេ ឯតទហោសិ – ‘‘សាធុរូបំ វត, ភោ, អរហន្តំ សមណំ អាសាទិម្ហសេ។ មា វត នោ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយា’តិ។ ‘ឯវំ, ភន្តេ។ កិំ បន, ភន្តេ, ភគវា អរហត្តស្ស មច្ឆរាយតី’តិ? ‘ន ខោ អហំ, មោឃបុរិស, អរហត្តស្ស មច្ឆរាយាមិ, អបិ ច តុយ្ហេវេតំ បាបកំ ទិដ្ឋិគតំ ឧប្បន្នំ, តំ បជហ។ មា តេ អហោសិ ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ។ យំ ខោ បនេតំ, សុនក្ខត្ត, មញ្ញសិ អចេលំ កឡារមដ្ដកំ – សាធុរូបោ អយំ អរហំ (ស្យា.) សមណោតិ, សោ នចិរស្សេវ បរិហិតោ សានុចារិកោ វិចរន្តោ ឱទនកុម្មាសំ ភុញ្ជមានោ សព្ពានេវ វេសាលិយានិ ចេតិយានិ សមតិក្កមិត្វា យសា និហីនោ យសានិកិណ្ណោ (ក.) កាលំ ករិស្សតី’តិ។
‘‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, អចេលោ កឡារមដ្ដកោ នចិរស្សេវ បរិហិតោ សានុចារិកោ វិចរន្តោ ឱទនកុម្មាសំ ភុញ្ជមានោ សព្ពានេវ វេសាលិយានិ ចេតិយានិ សមតិក្កមិត្វា យសា និហីនោ កាលមកាសិ។
១៤. ‘‘អស្សោសិ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ – ‘អចេលោ កិរ កឡារមដ្ដកោ បរិហិតោ សានុចារិកោ វិចរន្តោ ឱទនកុម្មាសំ ភុញ្ជមានោ សព្ពានេវ វេសាលិយានិ ចេតិយានិ សមតិក្កមិត្វា យសា និហីនោ កាលង្កតោ’តិ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អហំ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, យថេវ តេ អហំ អចេលំ កឡារមដ្ដកំ អារព្ភ ព្យាកាសិំ, តថេវ តំ វិបាកំ, អញ្ញថា វា’តិ? ‘យថេវ មេ, ភន្តេ, ភគវា អចេលំ កឡារមដ្ដកំ អារព្ភ ព្យាកាសិ, តថេវ តំ វិបាកំ, នោ អញ្ញថា’តិ។ ‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, យទិ ឯវំ សន្តេ កតំ វា ហោតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ អកតំ វា’តិ? ‘អទ្ធា ខោ, ភន្តេ, ឯវំ សន្តេ កតំ ហោតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ, នោ អកត’ន្តិ។ ‘ឯវម្បិ ខោ មំ ត្វំ, មោឃបុរិស, ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោន្តំ ឯវំ វទេសិ – ន ហិ បន មេ, ភន្តេ, ភគវា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោតី’’តិ។ បស្ស, មោឃបុរិស, យាវញ្ច តេ ឥទំ អបរទ្ធ’ន្តិ។ ‘‘ឯវ’ម្បិ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ មយា វុច្ចមានោ អបក្កមេវ ឥមស្មា ធម្មវិនយា, យថា តំ អាបាយិកោ នេរយិកោ។
អចេលបាថិកបុត្តវត្ថុ
១៥. ‘‘ឯកមិទាហំ, ភគ្គវ, សមយំ តត្ថេវ វេសាលិយំ វិហរាមិ មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ។ តេន ខោ បន សមយេន អចេលោ បាថិកបុត្តោ បាដិកបុត្តោ (សី. ស្យា. បី.) វេសាលិយំ បដិវសតិ លាភគ្គប្បត្តោ ចេវ យសគ្គប្បត្តោ ច វជ្ជិគាមេ។ សោ វេសាលិយំ បរិសតិ ឯវំ វាចំ ភាសតិ – ‘សមណោបិ គោតមោ ញាណវាទោ, អហម្បិ ញាណវាទោ។ ញាណវាទោ ខោ បន ញាណវាទេន អរហតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេតុំ។ សមណោ គោតមោ ឧបឌ្ឍបថំ អាគច្ឆេយ្យ, អហម្បិ ឧបឌ្ឍបថំ គច្ឆេយ្យំ។ តេ តត្ថ ឧភោបិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករេយ្យាម។ ឯកំ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតិ, ទ្វាហំ ករិស្សាមិ។ ទ្វេ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយានិ ករិស្សតិ, ចត្តារាហំ ករិស្សាមិ ។ ចត្តារិ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយានិ ករិស្សតិ, អដ្ឋាហំ ករិស្សាមិ។ ឥតិ យាវតកំ យាវតកំ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតិ, តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណាហំ ករិស្សាមី’តិ។
១៦. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ មំ ឯតទវោច – ‘អចេលោ, ភន្តេ, បាថិកបុត្តោ វេសាលិយំ បដិវសតិ លាភគ្គប្បត្តោ ចេវ យសគ្គប្បត្តោ ច វជ្ជិគាមេ។ សោ វេសាលិយំ បរិសតិ ឯវំ វាចំ ភាសតិ – សមណោបិ គោតមោ ញាណវាទោ, អហម្បិ ញាណវាទោ។ ញាណវាទោ ខោ បន ញាណវាទេន អរហតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេតុំ។ សមណោ គោតមោ ឧបឌ្ឍបថំ អាគច្ឆេយ្យ, អហម្បិ ឧបឌ្ឍបថំ គច្ឆេយ្យំ។ តេ តត្ថ ឧភោបិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករេយ្យាម។ ឯកំ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតិ, ទ្វាហំ ករិស្សាមិ។ ទ្វេ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយានិ ករិស្សតិ, ចត្តារាហំ ករិស្សាមិ។ ចត្តារិ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយានិ ករិស្សតិ, អដ្ឋាហំ ករិស្សាមិ។ ឥតិ យាវតកំ យាវតកំ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិ មនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតិ, តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណាហំ ករិស្សាមី’’តិ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘អភព្ពោ ខោ, សុនក្ខត្ត, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
១៧. ‘រក្ខតេតំ, ភន្តេ, ភគវា វាចំ, រក្ខតេតំ សុគតោ វាច’ន្តិ។ ‘កិំ បន មំ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, ឯវំ វទេសិ – រក្ខតេតំ, ភន្តេ, ភគវា វាចំ, រក្ខតេតំ សុគតោ វាច’ន្តិ? ‘ភគវតា ចស្ស, ភន្តេ, ឯសា វាចា ឯកំសេន ឱធារិតា ឱវាទិតា (ក.) – អភព្ពោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យាតិ។ អចេលោ ច, ភន្តេ, បាថិកបុត្តោ វិរូបរូបេន ភគវតោ សម្មុខីភាវំ អាគច្ឆេយ្យ, តទស្ស ភគវតោ មុសា’តិ។
១៨. ‘អបិ នុ, សុនក្ខត្ត, តថាគតោ តំ វាចំ ភាសេយ្យ យា សា វាចា ទ្វយគាមិនី’តិ? ‘កិំ បន, ភន្តេ, ភគវតា អចេលោ បាថិកបុត្តោ ចេតសា ចេតោ បរិច្ច វិទិតោ – អភព្ពោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ?
‘ឧទាហុ , ទេវតា ភគវតោ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ – អភព្ពោ, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា ភគវតោ សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ?
១៩. ‘ចេតសា ចេតោ បរិច្ច វិទិតោ ចេវ មេ, សុនក្ខត្ត , អចេលោ បាថិកបុត្តោ អភព្ពោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
‘ទេវតាបិ មេ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ – អភព្ពោ , ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា ភគវតោ សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
‘អជិតោបិ នាម លិច្ឆវីនំ សេនាបតិ អធុនា កាលង្កតោ តាវតិំសកាយំ ឧបបន្នោ។ សោបិ មំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវមារោចេសិ – អលជ្ជី, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ; មុសាវាទី, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ។ មម្បិ, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ ព្យាកាសិ វជ្ជិគាមេ – អជិតោ លិច្ឆវីនំ សេនាបតិ មហានិរយំ ឧបបន្នោតិ។ ន ខោ បនាហំ, ភន្តេ, មហានិរយំ ឧបបន្នោ; តាវតិំសកាយម្ហិ ឧបបន្នោ។ អលជ្ជី, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ; មុសាវាទី, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ; អភព្ពោ ច, ភន្តេ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា ភគវតោ សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
‘ឥតិ ខោ, សុនក្ខត្ត, ចេតសា ចេតោ បរិច្ច វិទិតោ ចេវ មេ អចេលោ បាថិកបុត្តោ អភព្ពោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យាតិ។ ទេវតាបិ មេ ឯតមត្ថំ អារោចេសុំ – អភព្ពោ, ភន្តេ , អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា ភគវតោ សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
‘សោ ខោ បនាហំ, សុនក្ខត្ត, វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតប្បដិក្កន្តោ យេន អចេលស្ស បាថិកបុត្តស្ស អារាមោ តេនុបសង្កមិស្សាមិ ទិវាវិហារាយ។ យស្សទានិ ត្វំ, សុនក្ខត្ត, ឥច្ឆសិ, តស្ស អារោចេហី’តិ។
ឥទ្ធិបាដិហារិយកថា
២០. ‘‘អថ ខ្វាហំ អថ ខោ ស្វាហំ (ស្យា.), ភគ្គវ, បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ វេសាលិំ បិណ្ឌាយ បាវិសិំ។ វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតប្បដិក្កន្តោ យេន អចេលស្ស បាថិកបុត្តស្ស អារាមោ តេនុបសង្កមិំ ទិវាវិហារាយ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ តរមានរូបោ វេសាលិំ បវិសិត្វា យេន អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា អភិញ្ញាតេ អភិញ្ញាតេ លិច្ឆវី ឯតទវោច – ‘ឯសាវុសោ, ភគវា វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតប្បដិក្កន្តោ យេន អចេលស្ស បាថិកបុត្តស្ស អារាមោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ។ អភិក្កមថាយស្មន្តោ អភិក្កមថាយស្មន្តោ, សាធុរូបានំ សមណានំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ភវិស្សតី’តិ ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, អភិញ្ញាតានំ អភិញ្ញាតានំ លិច្ឆវីនំ ឯតទហោសិ – ‘សាធុរូបានំ កិរ, ភោ, សមណានំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ភវិស្សតិ; ហន្ទ វត, ភោ, គច្ឆាមា’តិ។ យេន ច អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា នានាតិត្ថិយ (ស្យា.) សមណព្រាហ្មណា តេនុបសង្កមិ។ ឧបសង្កមិត្វា អភិញ្ញាតេ អភិញ្ញាតេ នានាតិត្ថិយេ នានាតិត្ថិយ (ស្យា.) សមណព្រាហ្មណេ ឯតទវោច – ‘ឯសាវុសោ, ភគវា វេសាលិយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា បច្ឆាភត្តំ បិណ្ឌបាតប្បដិក្កន្តោ យេន អចេលស្ស បាថិកបុត្តស្ស អារាមោ តេនុបសង្កមិ ទិវាវិហារាយ។ អភិក្កមថាយស្មន្តោ អភិក្កមថាយស្មន្តោ, សាធុរូបានំ សមណានំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ភវិស្សតី’តិ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, អភិញ្ញាតានំ អភិញ្ញាតានំ នានាតិត្ថិយានំ សមណព្រាហ្មណានំ ឯតទហោសិ – ‘សាធុរូបានំ កិរ, ភោ, សមណានំ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ភវិស្សតិ; ហន្ទ វត, ភោ, គច្ឆាមា’តិ។
‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី, អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ច ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា យេន អចេលស្ស បាថិកបុត្តស្ស អារាមោ តេនុបសង្កមិំសុ។ សា ឯសា, ភគ្គវ, បរិសា មហា ហោតិ បរិសា ហោតិ (សី. ស្យា. បី.) អនេកសតា អនេកសហស្សា។
២១. ‘‘អស្សោសិ ខោ, ភគ្គវ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ – ‘អភិក្កន្តា កិរ អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ច ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា។ សមណោបិ គោតមោ មយ្ហំ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ’តិ។ សុត្វានស្ស ភយំ ឆម្ភិតត្តំ លោមហំសោ ឧទបាទិ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ ភីតោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ យេន តិន្ទុកខាណុបរិព្ពាជការាមោ តេនុបសង្កមិ។
‘‘អស្សោសិ ខោ, ភគ្គវ, សា បរិសា – ‘អចេលោ កិរ បាថិកបុត្តោ ភីតោ សំវិគ្គោ លោមហដ្ឋជាតោ យេន តិន្ទុកខាណុបរិព្ពាជការាមោ តេនុបសង្កន្តោ’តិ តេនុបសង្កមន្តោ (សី. បី. ក.)។ អថ ខោ, ភគ្គវ, សា បរិសា អញ្ញតរំ បុរិសំ អាមន្តេសិ –
‘ឯហិ ត្វំ, ភោ បុរិស, យេន តិន្ទុកខាណុបរិព្ពាជការាមោ, យេន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តេនុបសង្កម។ ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯវំ វទេហិ – អភិក្កមាវុសោ, បាថិកបុត្ត, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ច ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា, សមណោបិ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ; ភាសិតា ខោ បន តេ ឯសា, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, វេសាលិយំ បរិសតិ វាចា សមណោបិ គោតមោ ញាណវាទោ, អហម្បិ ញាណវាទោ។ ញាណវាទោ ខោ បន ញាណវាទេន អរហតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេតុំ។ សមណោ គោតមោ ឧបឌ្ឍបថំ អាគច្ឆេយ្យ អហម្បិ ឧបឌ្ឍបថំ គច្ឆេយ្យំ។ តេ តត្ថ ឧភោបិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករេយ្យាម។ ឯកំ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតិ, ទ្វាហំ ករិស្សាមិ។ ទ្វេ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយានិ ករិស្សតិ, ចត្តារាហំ ករិស្សាមិ។ ចត្តារិ ចេ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយានិ ករិស្សតិ , អដ្ឋាហំ ករិស្សាមិ។ ឥតិ យាវតកំ យាវតកំ សមណោ គោតមោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករិស្សតិ, តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណាហំ ករិស្សាមី’តិ អភិក្កមស្សេវ អភិក្កមយេវ (សី. ស្យា. បី.) ខោ; អាវុសោ បាថិកបុត្ត, ឧបឌ្ឍបថំ។ សព្ពបឋមំយេវ អាគន្ត្វា សមណោ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ’តិ។
២២. ‘‘ឯវំ, ភោតិ ខោ, ភគ្គវ, សោ បុរិសោ តស្សា បរិសាយ បដិស្សុត្វា យេន តិន្ទុកខាណុបរិព្ពាជការាមោ, យេន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តេនុបសង្កមិ។ ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘អភិក្កមាវុសោ បាថិកបុត្ត, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ច ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា។ សមណោបិ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ។ ភាសិតា ខោ បន តេ ឯសា, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, វេសាលិយំ បរិសតិ វាចា – សមណោបិ គោតមោ ញាណវាទោ; អហម្បិ ញាណវាទោ។ ញាណវាទោ ខោ បន ញាណវាទេន អរហតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ទស្សេតុំ…បេ.… តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណាហំ ករិស្សាមីតិ។ អភិក្កមស្សេវ ខោ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, ឧបឌ្ឍបថំ។ សព្ពបឋមំយេវ អាគន្ត្វា សមណោ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ’តិ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, ភគ្គវ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោ’តិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ សំសព្ពតិ (ក.), ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុំ។ អថ ខោ សោ, ភគ្គវ, បុរិសោ អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘កិំ សុ នាម តេ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, បាវឡា សុ នាម តេ បីឋកស្មិំ អល្លីនា, បីឋកំ សុ នាម តេ បាវឡាសុ អល្លីនំ? អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បសិ, ន សក្កោសិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភគ្គវ, វុច្ចមានោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោ’តិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ , ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុំ។
២៣. ‘‘យទា ខោ សោ, ភគ្គវ, បុរិសោ អញ្ញាសិ – ‘បរាភូតរូបោ អយំ អចេលោ បាថិកបុត្តោ។ អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។ អថ តំ បរិសំ អាគន្ត្វា ឯវមារោចេសិ – ‘បរាភូតរូបោ, ភោ បរាភូតរូបោ ភោ អយំ (ស្យា. ក.), បរាភូតរូបោ (សី. បី.), អចេលោ បាថិកបុត្តោ។ អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភគ្គវ, តំ បរិសំ ឯតទវោចំ – ‘អភព្ពោ ខោ, អាវុសោ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – ‘អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យ’ន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យាតិ។
បឋមភាណវារោ និដ្ឋិតោ។
២៤. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, អញ្ញតរោ លិច្ឆវិមហាមត្តោ ឧដ្ឋាយាសនា តំ បរិសំ ឯតទវោច – ‘តេន ហិ, ភោ, មុហុត្តំ តាវ អាគមេថ, យាវាហំ គច្ឆាមិ បច្ចាគច្ឆាមិ (?)។ អប្បេវ នាម អហម្បិ សក្កុណេយ្យំ អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឥមំ បរិសំ អានេតុ’ន្តិ។
‘‘អថ ខោ សោ, ភគ្គវ, លិច្ឆវិមហាមត្តោ យេន តិន្ទុកខាណុបរិព្ពាជការាមោ, យេន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តេនុបសង្កមិ។ ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘អភិក្កមាវុសោ បាថិកបុត្ត, អភិក្កន្តំ តេ សេយ្យោ, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ច ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា។ សមណោបិ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ។ ភាសិតា ខោ បន តេ ឯសា, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, វេសាលិយំ បរិសតិ វាចា – សមណោបិ គោតមោ ញាណវាទោ…បេ.… តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណាហំ ករិស្សាមីតិ។ អភិក្កមស្សេវ ខោ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, ឧបឌ្ឍបថំ។ សព្ពបឋមំយេវ អាគន្ត្វា សមណោ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ។ ភាសិតា ខោ បនេសា, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សមណេន គោតមេន បរិសតិ វាចា – អភព្ពោ ខោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យាតិ។ អភិក្កមាវុសោ បាថិកបុត្ត, អភិក្កមនេនេវ តេ ជយំ ករិស្សាម, សមណស្ស គោតមស្ស បរាជយ’ន្តិ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, ភគ្គវ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោ’តិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុំ។ អថ ខោ សោ, ភគ្គវ, លិច្ឆវិមហាមត្តោ អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘កិំ សុ នាម តេ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, បាវឡា សុ នាម តេ បីឋកស្មិំ អល្លីនា, បីឋកំ សុ នាម តេ បាវឡាសុ អល្លីនំ ? អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បសិ, ន សក្កោសិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ ។ ឯវម្បិ ខោ, ភគ្គវ, វុច្ចមានោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោ’តិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុំ។
២៥. ‘‘យទា ខោ សោ, ភគ្គវ, លិច្ឆវិមហាមត្តោ អញ្ញាសិ – ‘បរាភូតរូបោ អយំ អចេលោ បាថិកបុត្តោ អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។ អថ តំ បរិសំ អាគន្ត្វា ឯវមារោចេសិ – ‘បរាភូតរូបោ, ភោ បរាភូតរូបោ (សី. បី.), បរាភូតរូបោ អយំ (ស្យា.), អចេលោ បាថិកបុត្តោ អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។ ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភគ្គវ, តំ បរិសំ ឯតទវោចំ – ‘អភព្ពោ ខោ, អាវុសោ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យ។ សចេ បាយស្មន្តានំ លិច្ឆវីនំ ឯវមស្ស – មយំ អចេលំ បាថិកបុត្តំ វរត្តាហិ យាហិ វរត្តាហិ (ស្យា. ក.) ពន្ធិត្វា គោយុគេហិ អាវិញ្ឆេយ្យាមាតិ អាវិញ្ជេយ្យាមាតិ (ស្យា.), អាវិជ្ឈេយ្យាមាតិ (សី. បី.), តា វរត្តា ឆិជ្ជេយ្យុំ បាថិកបុត្តោ វា។ អភព្ពោ បន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
២៦. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី ឧដ្ឋាយាសនា តំ បរិសំ ឯតទវោច – ‘តេន ហិ, ភោ, មុហុត្តំ តាវ អាគមេថ, យាវាហំ គច្ឆាមិ; អប្បេវ នាម អហម្បិ សក្កុណេយ្យំ អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឥមំ បរិសំ អានេតុ’’ន្តិ។
‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី យេន តិន្ទុកខាណុបរិព្ពាជការាមោ, យេន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តេនុបសង្កមិ។ ឧបសង្កមិត្វា អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘អភិក្កមាវុសោ បាថិកបុត្ត, អភិក្កន្តំ តេ សេយ្យោ។ អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា លិច្ឆវី, អភិក្កន្តា អភិញ្ញាតា អភិញ្ញាតា ច ព្រាហ្មណមហាសាលា គហបតិនេចយិកា នានាតិត្ថិយា សមណព្រាហ្មណា។ សមណោបិ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ។ ភាសិតា ខោ បន តេ ឯសា, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, វេសាលិយំ បរិសតិ វាចា – សមណោបិ គោតមោ ញាណវាទោ…បេ.… តទ្ទិគុណំ តទ្ទិគុណាហំ ករិស្សាមីតិ។ អភិក្កមស្សេវ, ខោ អាវុសោ បាថិកបុត្ត, ឧបឌ្ឍបថំ។ សព្ពបឋមំយេវ អាគន្ត្វា សមណោ គោតមោ អាយស្មតោ អារាមេ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ។ ភាសិតា ខោ បនេសា, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សមណេន គោតមេន បរិសតិ វាចា – អភព្ពោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យ។ សចេ បាយស្មន្តានំ លិច្ឆវីនំ ឯវមស្ស – មយំ អចេលំ បាថិកបុត្តំ វរត្តាហិ ពន្ធិត្វា គោយុគេហិ អាវិញ្ឆេយ្យាមាតិ។ តា វរត្តា ឆិជ្ជេយ្យុំ បាថិកបុត្តោ វា។ អភព្ពោ បន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ អាគច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យាតិ។ អភិក្កមាវុសោ បាថិកបុត្ត, អភិក្កមនេនេវ តេ ជយំ ករិស្សាម, សមណស្ស គោតមស្ស បរាជយ’ន្តិ។
‘‘ឯវំ វុត្តេ, ភគ្គវ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោ’តិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុំ។ អថ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី អចេលំ បាថិកបុត្តំ ឯតទវោច – ‘កិំ សុ នាម តេ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, បាវឡា សុ នាម តេ បីឋកស្មិំ អល្លីនា, បីឋកំ សុ នាម តេ បាវឡាសុ អល្លីនំ? អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បសិ, ន សក្កោសិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។ ឯវម្បិ ខោ, ភគ្គវ, វុច្ចមានោ អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោ’’តិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុន្តិ។
២៧. ‘‘យទា ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី អញ្ញាសិ – ‘បរាភូតរូបោ អយំ អចេលោ បាថិកបុត្តោ ‘អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ, អថ នំ ឯតទវោច –
‘ភូតបុព្ពំ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សីហស្ស មិគរញ្ញោ ឯតទហោសិ – យំនូនាហំ អញ្ញតរំ វនសណ្ឌំ និស្សាយ អាសយំ កប្បេយ្យំ។ តត្រាសយំ កប្បេត្វា សាយន្ហសមយំ អាសយា និក្ខមេយ្យំ, អាសយា និក្ខមិត្វា វិជម្ភេយ្យំ, វិជម្ភិត្វា សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេយ្យំ, សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទេយ្យំ, តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា គោចរាយ បក្កមេយ្យំ។ សោ វរំ វរំ មិគសំឃេ មិគសំឃំ (ស្យា. ក.) វធិត្វា មុទុមំសានិ មុទុមំសានិ ភក្ខយិត្វា តមេវ អាសយំ អជ្ឈុបេយ្យ’ន្តិ។
‘អថ ខោ, អាវុសោ, សោ សីហោ មិគរាជា អញ្ញតរំ វនសណ្ឌំ និស្សាយ អាសយំ កប្បេសិ។ តត្រាសយំ កប្បេត្វា សាយន្ហសមយំ អាសយា និក្ខមិ, អាសយា និក្ខមិត្វា វិជម្ភិ, វិជម្ភិត្វា សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេសិ, សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិ, តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា គោចរាយ បក្កាមិ។ សោ វរំ វរំ មិគសង្ឃេ វធិត្វា មុទុមំសានិ មុទុមំសានិ ភក្ខយិត្វា តមេវ អាសយំ អជ្ឈុបេសិ។
២៨. ‘តស្សេវ ខោ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សីហស្ស មិគរញ្ញោ វិឃាសសំវឌ្ឍោ ជរសិង្គាលោ ជរសិគាលោ (សី. ស្យា. បី.) ទិត្តោ ចេវ ពលវា ច។ អថ ខោ, អាវុសោ, តស្ស ជរសិង្គាលស្ស ឯតទហោសិ – កោ ចាហំ, កោ សីហោ មិគរាជា។ យំនូនាហម្បិ អញ្ញតរំ វនសណ្ឌំ និស្សាយ អាសយំ កប្បេយ្យំ។ តត្រាសយំ កប្បេត្វា សាយន្ហសមយំ អាសយា និក្ខមេយ្យំ, អាសយា និក្ខមិត្វា វិជម្ភេយ្យំ, វិជម្ភិត្វា សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេយ្យំ, សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទេយ្យំ, តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា គោចរាយ បក្កមេយ្យំ។ សោ វរំ វរំ មិគសង្ឃេ វធិត្វា មុទុមំសានិ មុទុមំសានិ ភក្ខយិត្វា តមេវ អាសយំ អជ្ឈុបេយ្យ’ន្តិ។
‘អថ ខោ សោ, អាវុសោ, ជរសិង្គាលោ អញ្ញតរំ វនសណ្ឌំ និស្សាយ អាសយំ កប្បេសិ។ តត្រាសយំ កប្បេត្វា សាយន្ហសមយំ អាសយា និក្ខមិ, អាសយា និក្ខមិត្វា វិជម្ភិ, វិជម្ភិត្វា សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេសិ, សមន្តា ចតុទ្ទិសា អនុវិលោកេត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិស្សាមីតិ សិង្គាលកំយេវ អនទិ ភេរណ្ឌកំយេវ ភេទណ្ឌកំយេវ (ក.) អនទិ, កេ ច ឆវេ សិង្គាលេ, កេ បន សីហនាទេតិ សីហនាទេ (?)។
‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សុគតាបទានេសុ ជីវមានោ សុគតាតិរិត្តានិ ភុញ្ជមានោ តថាគតេ អរហន្តេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ អាសាទេតព្ពំ មញ្ញសិ។ កេ ច ឆវេ បាថិកបុត្តេ, កា ច តថាគតានំ អរហន្តានំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ អាសាទនា’តិ។
២៩. ‘‘យតោ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី ឥមិនា ឱបម្មេន នេវ អសក្ខិ អចេលំ បាថិកបុត្តំ តម្ហា អាសនា ចាវេតុំ។ អថ នំ ឯតទវោច –
‘សីហោតិ អត្តានំ សមេក្ខិយាន,
អមញ្ញិ កោត្ថុ មិគរាជាហមស្មិ;
តថេវ តមេវ (ស្យា.) សោ សិង្គាលកំ អនទិ,
កេ ច ឆវេ សិង្គាលេ កេ បន សីហនាទេ’តិ។
‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សុគតាបទានេសុ ជីវមានោ សុគតាតិរិត្តានិ ភុញ្ជមានោ តថាគតេ អរហន្តេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ អាសាទេតព្ពំ មញ្ញសិ។ កេ ច ឆវេ បាថិកបុត្តេ, កា ច តថាគតានំ អរហន្តានំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ អាសាទនា’តិ។
៣០. ‘‘យតោ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី ឥមិនាបិ ឱបម្មេន នេវ អសក្ខិ អចេលំ បាថិកបុត្តំ តម្ហា អាសនា ចាវេតុំ។ អថ នំ ឯតទវោច –
‘អញ្ញំ អនុចង្កមនំ, អត្តានំ វិឃាសេ សមេក្ខិយ;
យាវ អត្តានំ ន បស្សតិ, កោត្ថុ តាវ ព្យគ្ឃោតិ មញ្ញតិ។
តថេវ សោ សិង្គាលកំ អនទិ;
កេ ច ឆវេ សិង្គាលេ កេ បន សីហនាទេ’តិ។
‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សុគតាបទានេសុ ជីវមានោ សុគតាតិរិត្តានិ ភុញ្ជមានោ តថាគតេ អរហន្តេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ អាសាទេតព្ពំ មញ្ញសិ។ កេ ច ឆវេ បាថិកបុត្តេ, កា ច តថាគតានំ អរហន្តានំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ អាសាទនា’តិ។
៣១. ‘‘យតោ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី ឥមិនាបិ ឱបម្មេន នេវ អសក្ខិ អចេលំ បាថិកបុត្តំ តម្ហា អាសនា ចាវេតុំ។ អថ នំ ឯតទវោច –
‘ភុត្វាន ភេកេ ភិង្គេ (ក.) ខលមូសិកាយោ,
កដសីសុ ខិត្តានិ ច កោណបានិ កូណបានិ (ស្យា.);
មហាវនេ សុញ្ញវនេ វិវឌ្ឍោ,
អមញ្ញិ កោត្ថុ មិគរាជាហមស្មិ។
តថេវ សោ សិង្គាលកំ អនទិ;
កេ ច ឆវេ សិង្គាលេ កេ បន សីហនាទេ’តិ។
‘ឯវមេវ ខោ ត្វំ, អាវុសោ បាថិកបុត្ត, សុគតាបទានេសុ ជីវមានោ សុគតាតិរិត្តានិ ភុញ្ជមានោ តថាគតេ អរហន្តេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ អាសាទេតព្ពំ មញ្ញសិ។ កេ ច ឆវេ បាថិកបុត្តេ, កា ច តថាគតានំ អរហន្តានំ សម្មាសម្ពុទ្ធានំ អាសាទនា’តិ។
៣២. ‘‘យតោ ខោ, ភគ្គវ, ជាលិយោ ទារុបត្តិកន្តេវាសី ឥមិនាបិ ឱបម្មេន នេវ អសក្ខិ អចេលំ បាថិកបុត្តំ តម្ហា អាសនា ចាវេតុំ។ អថ តំ បរិសំ អាគន្ត្វា ឯវមារោចេសិ – ‘បរាភូតរូបោ, ភោ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ អាយាមិ អាវុសោ, អាយាមិ អាវុសោតិ វត្វា តត្ថេវ សំសប្បតិ, ន សក្កោតិ អាសនាបិ វុដ្ឋាតុ’ន្តិ។
៣៣. ‘‘ឯវំ វុត្តេ, អហំ, ភគ្គវ, តំ បរិសំ ឯតទវោចំ – ‘អភព្ពោ ខោ, អាវុសោ, អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យ។ សចេបាយស្មន្តានំ លិច្ឆវីនំ ឯវមស្ស – មយំ អចេលំ បាថិកបុត្តំ វរត្តាហិ ពន្ធិត្វា នាគេហិ គោយុគេហិ (សព្ពត្ថ) អដ្ឋកថា បស្សិតព្ពា អាវិញ្ឆេយ្យាមាតិ ។ តា វរត្តា ឆិជ្ជេយ្យុំ បាថិកបុត្តោ វា។ អភព្ពោ បន អចេលោ បាថិកបុត្តោ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា មម សម្មុខីភាវំ អាគន្តុំ។ សចេបិស្ស ឯវមស្ស – អហំ តំ វាចំ អប្បហាយ តំ ចិត្តំ អប្បហាយ តំ ទិដ្ឋិំ អប្បដិនិស្សជ្ជិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស សម្មុខីភាវំ គច្ឆេយ្យន្តិ, មុទ្ធាបិ តស្ស វិបតេយ្យា’តិ។
៣៤. ‘‘អថ ខ្វាហំ, ភគ្គវ, តំ បរិសំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេសិំ សមាទបេសិំ សមុត្តេជេសិំ សម្បហំសេសិំ, តំ បរិសំ ធម្មិយា កថាយ សន្ទស្សេត្វា សមាទបេត្វា សមុត្តេជេត្វា សម្បហំសេត្វា មហាពន្ធនា មោក្ខំ ករិត្វា ចតុរាសីតិបាណសហស្សានិ មហាវិទុគ្គា ឧទ្ធរិត្វា តេជោធាតុំ សមាបជ្ជិត្វា សត្តតាលំ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា អញ្ញំ សត្តតាលម្បិ អច្ចិំ អគ្គិំ (ស្យា.) អភិនិម្មិនិត្វា បជ្ជលិត្វា ធូមាយិត្វា ធូបាយិត្វា (សី. បី.) មហាវនេ កូដាគារសាលាយំ បច្ចុដ្ឋាសិំ។
៣៥. ‘‘អថ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ យេនាហំ តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា មំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នំ ខោ អហំ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តំ លិច្ឆវិបុត្តំ ឯតទវោចំ – ‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, យថេវ តេ អហំ អចេលំ បាថិកបុត្តំ អារព្ភ ព្យាកាសិំ, តថេវ តំ វិបាកំ អញ្ញថា វា’តិ? ‘យថេវ មេ, ភន្តេ, ភគវា អចេលំ បាថិកបុត្តំ អារព្ភ ព្យាកាសិ, តថេវ តំ វិបាកំ, នោ អញ្ញថា’តិ។
‘តំ កិំ មញ្ញសិ, សុនក្ខត្ត, យទិ ឯវំ សន្តេ កតំ វា ហោតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ, អកតំ វា’តិ? ‘អទ្ធា ខោ, ភន្តេ, ឯវំ សន្តេ កតំ ហោតិ ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ, នោ អកត’ន្តិ។ ‘ឯវម្បិ ខោ មំ ត្វំ, មោឃបុរិស, ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោន្តំ ឯវំ វទេសិ – ន ហិ បន មេ, ភន្តេ, ភគវា ឧត្តរិមនុស្សធម្មា ឥទ្ធិបាដិហារិយំ ករោតីតិ។ បស្ស, មោឃបុរិស, យាវញ្ច តេ ឥទំ អបរទ្ធំ’តិ។
‘‘ឯវម្បិ ខោ, ភគ្គវ, សុនក្ខត្តោ លិច្ឆវិបុត្តោ មយា វុច្ចមានោ អបក្កមេវ ឥមស្មា ធម្មវិនយា, យថា តំ អាបាយិកោ នេរយិកោ។
អគ្គញ្ញបញ្ញត្តិកថា
៣៦. ‘‘អគ្គញ្ញញ្ចាហំ, ភគ្គវ, បជានាមិ។ តញ្ច បជានាមិ ‘‘តញ្ចបជានាមី’’តិ ឥទំ ស្យាបោត្ថកេនត្ថិ, តតោ ច ឧត្តរិតរំ បជានាមិ, តញ្ច បជានំ បជាននំ (ស្យា. ក.) អដ្ឋកថាសំវណ្ណនា បស្សិតព្ពា ន បរាមសាមិ, អបរាមសតោ ច មេ បច្ចត្តញ្ញេវ និព្ពុតិ វិទិតា, យទភិជានំ តថាគតោ នោ អនយំ អាបជ្ជតិ ។
៣៧. ‘‘សន្តិ, ភគ្គវ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ឥស្សរកុត្តំ ព្រហ្មកុត្តំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ។ ត្យាហំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទាមិ – ‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ឥស្សរកុត្តំ ព្រហ្មកុត្តំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ ច មេ ឯវំ បុដ្ឋា, ‘អាមោ’តិ អាមាតិ (ស្យា.) បដិជានន្តិ។ ត្យាហំ ឯវំ វទាមិ – ‘កថំវិហិតកំ បន កថំ វិហិតកំនោ បន (ក.) តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ឥស្សរកុត្តំ ព្រហ្មកុត្តំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ មយា បុដ្ឋា ន សម្បាយន្តិ, អសម្បាយន្តា មមញ្ញេវ បដិបុច្ឆន្តិ។ តេសាហំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ –
៣៨. ‘ហោតិ ខោ សោ, អាវុសោ, សមយោ យំ កទាចិ ករហចិ ទីឃស្ស អទ្ធុនោ អច្ចយេន អយំ លោកោ សំវដ្ដតិ។ សំវដ្ដមានេ លោកេ យេភុយ្យេន សត្តា អាភស្សរសំវត្តនិកា ហោន្តិ។ តេ តត្ថ ហោន្តិ មនោមយា បីតិភក្ខា សយំបភា អន្តលិក្ខចរា សុភដ្ឋាយិនោ ចិរំ ទីឃមទ្ធានំ តិដ្ឋន្តិ។
‘ហោតិ ខោ សោ, អាវុសោ, សមយោ យំ កទាចិ ករហចិ ទីឃស្ស អទ្ធុនោ អច្ចយេន អយំ លោកោ វិវដ្ដតិ។ វិវដ្ដមានេ លោកេ សុញ្ញំ ព្រហ្មវិមានំ បាតុភវតិ។ អថ ខោ អថ (សី. ស្យា. បី.) អញ្ញតរោ សត្តោ អាយុក្ខយា វា បុញ្ញក្ខយា វា អាភស្សរកាយា ចវិត្វា សុញ្ញំ ព្រហ្មវិមានំ ឧបបជ្ជតិ ។ សោ តត្ថ ហោតិ មនោមយោ បីតិភក្ខោ សយំបភោ អន្តលិក្ខចរោ សុភដ្ឋាយី, ចិរំ ទីឃមទ្ធានំ តិដ្ឋតិ។
‘តស្ស តត្ថ ឯកកស្ស ទីឃរត្តំ និវុសិតត្តា អនភិរតិ បរិតស្សនា ឧប្បជ្ជតិ – អហោ វត អញ្ញេបិ សត្តា ឥត្ថត្តំ អាគច្ឆេយ្យុន្តិ។ អថ អញ្ញេបិ សត្តា អាយុក្ខយា វា បុញ្ញក្ខយា វា អាភស្សរកាយា ចវិត្វា ព្រហ្មវិមានំ ឧបបជ្ជន្តិ តស្ស សត្តស្ស សហព្យតំ។ តេបិ តត្ថ ហោន្តិ មនោមយា បីតិភក្ខា សយំបភា អន្តលិក្ខចរា សុភដ្ឋាយិនោ, ចិរំ ទីឃមទ្ធានំ តិដ្ឋន្តិ។
៣៩. ‘តត្រាវុសោ, យោ សោ សត្តោ បឋមំ ឧបបន្នោ, តស្ស ឯវំ ហោតិ – អហមស្មិ ព្រហ្មា មហាព្រហ្មា អភិភូ អនភិភូតោ អញ្ញទត្ថុទសោ វសវត្តី ឥស្សរោ កត្តា និម្មាតា សេដ្ឋោ សជិតា សញ្ជិតា (សី. បី.), សជ្ជិតា (ស្យា. កំ.) វសី បិតា ភូតភព្យានំ, មយា ឥមេ សត្តា និម្មិតា។ តំ កិស្ស ហេតុ? មមញ្ហិ បុព្ពេ ឯតទហោសិ – អហោ វត អញ្ញេបិ សត្តា ឥត្ថត្តំ អាគច្ឆេយ្យុន្តិ; ឥតិ មម ច មនោបណិធិ។ ឥមេ ច សត្តា ឥត្ថត្តំ អាគតាតិ។
‘យេបិ តេ សត្តា បច្ឆា ឧបបន្នា, តេសម្បិ ឯវំ ហោតិ – អយំ ខោ ភវំ ព្រហ្មា មហាព្រហ្មា អភិភូ អនភិភូតោ អញ្ញទត្ថុទសោ វសវត្តី ឥស្សរោ កត្តា និម្មាតា សេដ្ឋោ សជិតា វសី បិតា ភូតភព្យានំ; ឥមិនា មយំ ភោតា ព្រហ្មុនា និម្មិតា។ តំ កិស្ស ហេតុ? ឥមញ្ហិ មយំ អទ្ទសាម ឥធ បឋមំ ឧបបន្នំ; មយំ បនាម្ហ បច្ឆា ឧបបន្នាតិ។
៤០. ‘តត្រាវុសោ , យោ សោ សត្តោ បឋមំ ឧបបន្នោ, សោ ទីឃាយុកតរោ ច ហោតិ វណ្ណវន្តតរោ ច មហេសក្ខតរោ ច។ យេ បន តេ សត្តា បច្ឆា ឧបបន្នា, តេ អប្បាយុកតរា ច ហោន្តិ ទុព្ពណ្ណតរា ច អប្បេសក្ខតរា ច។
‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ, យំ អញ្ញតរោ សត្តោ តម្ហា កាយា ចវិត្វា ឥត្ថត្តំ អាគច្ឆតិ។ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ។ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ សមានោ អាតប្បមន្វាយ បធានមន្វាយ អនុយោគមន្វាយ អប្បមាទមន្វាយ សម្មាមនសិការមន្វាយ តថារូបំ ចេតោសមាធិំ ផុសតិ, យថាសមាហិតេ ចិត្តេ តំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ; តតោ បរំ នានុស្សរតិ។
‘សោ ឯវមាហ – យោ ខោ សោ ភវំ ព្រហ្មា មហាព្រហ្មា អភិភូ អនភិភូតោ អញ្ញទត្ថុទសោ វសវត្តី ឥស្សរោ កត្តា និម្មាតា សេដ្ឋោ សជិតា វសី បិតា ភូតភព្យានំ, យេន មយំ ភោតា ព្រហ្មុនា និម្មិតា។ សោ និច្ចោ ធុវោ សស្សតោ ទីឃាយុកោ (ស្យា. ក.) សស្សតោ អវិបរិណាមធម្មោ សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សតិ។ យេ បន មយំ អហុម្ហា តេន ភោតា ព្រហ្មុនា និម្មិតា, តេ មយំ អនិច្ចា អទ្ធុវា អទ្ធុវា អសស្សតា (ស្យា. ក.) អប្បាយុកា ចវនធម្មា ឥត្ថត្តំ អាគតា’តិ។ ឯវំវិហិតកំ នោ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ឥស្សរកុត្តំ ព្រហ្មកុត្តំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថាតិ។ ‘តេ ឯវមាហំសុ – ឯវំ ខោ នោ, អាវុសោ គោតម, សុតំ, យថេវាយស្មា គោតមោ អាហា’តិ។ ‘‘អគ្គញ្ញញ្ចាហំ, ភគ្គវ, បជានាមិ។ តញ្ច បជានាមិ, តតោ ច ឧត្តរិតរំ បជានាមិ, តញ្ច បជានំ ន បរាមសាមិ, អបរាមសតោ ច មេ បច្ចត្តញ្ញេវ និព្ពុតិ វិទិតា។ យទភិជានំ តថាគតោ នោ អនយំ អាបជ្ជតិ។
៤១. ‘‘សន្តិ, ភគ្គវ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា ខិឌ្ឌាបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ។ ត្យាហំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទាមិ – ‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ខិឌ្ឌាបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ ច មេ ឯវំ បុដ្ឋា ‘អាមោ’តិ បដិជានន្តិ។ ត្យាហំ ឯវំ វទាមិ – ‘កថំវិហិតកំ បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ខិឌ្ឌាបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ មយា បុដ្ឋា ន សម្បាយន្តិ, អសម្បាយន្តា មមញ្ញេវ បដិបុច្ឆន្តិ, តេសាហំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ –
៤២. ‘សន្តាវុសោ, ខិឌ្ឌាបទោសិកា នាម ទេវា។ តេ អតិវេលំ ហស្សខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នា ហសខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នា (ក.) វិហរន្តិ។ តេសំ អតិវេលំ ហស្សខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នានំ វិហរតំ សតិ សម្មុស្សតិ, សតិយា សម្មោសា សតិយា សម្មោសាយ (ស្យា.) តេ ទេវា តម្ហា កាយា ចវន្តិ។
‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ, យំ អញ្ញតរោ សត្តោ តម្ហា កាយា ចវិត្វា ឥត្ថត្តំ អាគច្ឆតិ, ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ, អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ សមានោ អាតប្បមន្វាយ បធានមន្វាយ អនុយោគមន្វាយ អប្បមាទមន្វាយ សម្មាមនសិការមន្វាយ តថារូបំ ចេតោសមាធិំ ផុសតិ, យថាសមាហិតេ ចិត្តេ តំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ; តតោ បរំ នានុស្សរតិ។
‘សោ ឯវមាហ – យេ ខោ តេ ភោន្តោ ទេវា ន ខិឌ្ឌាបទោសិកា តេ ន អតិវេលំ ហស្សខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នា វិហរន្តិ។ តេសំ នាតិវេលំ ហស្សខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នានំ វិហរតំ សតិ ន សម្មុស្សតិ, សតិយា អសម្មោសា តេ ទេវា តម្ហា កាយា ន ចវន្តិ, និច្ចា ធុវា សស្សតា អវិបរិណាមធម្មា សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សន្តិ។ យេ បន មយំ អហុម្ហា ខិឌ្ឌាបទោសិកា តេ មយំ អតិវេលំ ហស្សខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នា វិហរិម្ហា, តេសំ នោ អតិវេលំ ហស្សខិឌ្ឌារតិធម្មសមាបន្នានំ វិហរតំ សតិ សម្មុស្សតិ, សតិយា សម្មោសា ឯវំ សម្មោសា ឯវ (សី. បី.) សម្មោសា តេ (ស្យា. ក.) មយំ តម្ហា កាយា ចុតា, អនិច្ចា អទ្ធុវា អប្បាយុកា ចវនធម្មា ឥត្ថត្តំ អាគតាតិ។ ឯវំវិហិតកំ នោ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ ខិឌ្ឌាបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ។ ‘តេ ឯវមាហំសុ – ឯវំ ខោ នោ, អាវុសោ គោតម, សុតំ, យថេវាយស្មា គោតមោ អាហា’តិ។ ‘‘អគ្គញ្ញញ្ចាហំ, ភគ្គវ, បជានាមិ…បេ.… យទភិជានំ តថាគតោ នោ អនយំ អាបជ្ជតិ។
៤៣. ‘‘សន្តិ, ភគ្គវ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា មនោបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ។ ត្យាហំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទាមិ – ‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ មនោបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ ច មេ ឯវំ បុដ្ឋា ‘អាមោ’តិ បដិជានន្តិ។ ត្យាហំ ឯវំ វទាមិ – ‘កថំវិហិតកំ បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ មនោបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ មយា បុដ្ឋា ន សម្បាយន្តិ, អសម្បាយន្តា មមញ្ញេវ បដិបុច្ឆន្តិ។ តេសាហំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ –
៤៤. ‘សន្តាវុសោ, មនោបទោសិកា នាម ទេវា។ តេ អតិវេលំ អញ្ញមញ្ញំ ឧបនិជ្ឈាយន្តិ។ តេ អតិវេលំ អញ្ញមញ្ញំ ឧបនិជ្ឈាយន្តា អញ្ញមញ្ញម្ហិ ចិត្តានិ បទូសេន្តិ។ តេ អញ្ញមញ្ញំ បទុដ្ឋចិត្តា កិលន្តកាយា កិលន្តចិត្តា។ តេ ទេវា តម្ហា កាយា ចវន្តិ។
‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ, យំ អញ្ញតរោ សត្តោ តម្ហា កាយា ចវិត្វា ឥត្ថត្តំ អាគច្ឆតិ។ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ។ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ សមានោ អាតប្បមន្វាយ បធានមន្វាយ អនុយោគមន្វាយ អប្បមាទមន្វាយ សម្មាមនសិការមន្វាយ តថារូបំ ចេតោសមាធិំ ផុសតិ, យថាសមាហិតេ ចិត្តេ តំ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរតិ, តតោ បរំ នានុស្សរតិ។
‘សោ ឯវមាហ – យេ ខោ តេ ភោន្តោ ទេវា ន មនោបទោសិកា តេ នាតិវេលំ អញ្ញមញ្ញំ ឧបនិជ្ឈាយន្តិ។ តេ នាតិវេលំ អញ្ញមញ្ញំ ឧបនិជ្ឈាយន្តា អញ្ញមញ្ញម្ហិ ចិត្តានិ នប្បទូសេន្តិ។ តេ អញ្ញមញ្ញំ អប្បទុដ្ឋចិត្តា អកិលន្តកាយា អកិលន្តចិត្តា។ តេ ទេវា តម្ហា អកិលន្តចិត្តា តម្ហា (ក.) កាយា ន ចវន្តិ, និច្ចា ធុវា សស្សតា អវិបរិណាមធម្មា សស្សតិសមំ តថេវ ឋស្សន្តិ។ យេ បន មយំ អហុម្ហា មនោបទោសិកា, តេ មយំ អតិវេលំ អញ្ញមញ្ញំ ឧបនិជ្ឈាយិម្ហា។ តេ មយំ អតិវេលំ អញ្ញមញ្ញំ ឧបនិជ្ឈាយន្តា អញ្ញមញ្ញម្ហិ ចិត្តានិ បទូសិម្ហា បទោសិយិម្ហា (ស្យា.), បទូសយិម្ហា (?)។ តេ មយំ អញ្ញមញ្ញំ បទុដ្ឋចិត្តា កិលន្តកាយា កិលន្តចិត្តា។ ឯវំ មយំ កិលន្តចិត្តាឯវ មយំ (សី. បី.), កិលន្តចិត្តា (ក.) តម្ហា កាយា ចុតា, អនិច្ចា អទ្ធុវា អប្បាយុកា ចវនធម្មា ឥត្ថត្តំ អាគតាតិ។ ឯវំវិហិតកំ នោ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ មនោបទោសិកំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ។ ‘តេ ឯវមាហំសុ – ឯវំ ខោ នោ, អាវុសោ គោតម, សុតំ, យថេវាយស្មា គោតមោ អាហា’តិ។ ‘‘អគ្គញ្ញញ្ចាហំ, ភគ្គវ, បជានាមិ…បេ.… យទភិជានំ តថាគតោ នោ អនយំ អាបជ្ជតិ។
៤៥. ‘‘សន្តិ, ភគ្គវ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា អធិច្ចសមុប្បន្នំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេន្តិ។ ត្យាហំ ឧបសង្កមិត្វា ឯវំ វទាមិ – ‘សច្ចំ កិរ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ អធិច្ចសមុប្បន្នំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ ច មេ ឯវំ បុដ្ឋា ‘អាមោ’តិ បដិជានន្តិ។ ត្យាហំ ឯវំ វទាមិ – ‘កថំវិហិតកំ បន តុម្ហេ អាយស្មន្តោ អធិច្ចសមុប្បន្នំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? តេ មយា បុដ្ឋា ន សម្បាយន្តិ, អសម្បាយន្តា មមញ្ញេវ បដិបុច្ឆន្តិ។ តេសាហំ បុដ្ឋោ ព្យាករោមិ –
៤៦. ‘សន្តាវុសោ, អសញ្ញសត្តា នាម ទេវា។ សញ្ញុប្បាទា ច បន តេ ទេវា តម្ហា កាយា ចវន្តិ។
‘ឋានំ ខោ បនេតំ, អាវុសោ, វិជ្ជតិ។ យំ អញ្ញតរោ សត្តោ តម្ហា កាយា ចវិត្វា ឥត្ថត្តំ អាគច្ឆតិ។ ឥត្ថត្តំ អាគតោ សមានោ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជតិ។ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ សមានោ អាតប្បមន្វាយ បធានមន្វាយ អនុយោគមន្វាយ អប្បមាទមន្វាយ សម្មាមនសិការមន្វាយ តថារូបំ ចេតោសមាធិំ ផុសតិ, យថាសមាហិតេ ចិត្តេ តំ ឥទំ បទំ ព្រហ្មជាលសុត្តេ ន ទិស្សតិ។ ឯវំ (បី. ក.) សញ្ញុប្បាទំ អនុស្សរតិ, តតោ បរំ នានុស្សរតិ។
‘សោ ឯវមាហ – អធិច្ចសមុប្បន្នោ អត្តា ច លោកោ ច។ តំ កិស្ស ហេតុ? អហញ្ហិ បុព្ពេ នាហោសិំ, សោម្ហិ ឯតរហិ អហុត្វា សន្តតាយ សត្តកាយ (សី. បី.), សត្តាយ (ក. សី.) បរិណតោតិ។ ឯវំវិហិតកំ នោ តុម្ហេ អាយស្មន្តោ អធិច្ចសមុប្បន្នំ អាចរិយកំ អគ្គញ្ញំ បញ្ញបេថា’តិ? ‘តេ ឯវមាហំសុ – ឯវំ ខោ នោ, អាវុសោ គោតម, សុតំ យថេវាយស្មា គោតមោ អាហា’តិ។ ‘‘អគ្គញ្ញញ្ចាហំ, ភគ្គវ, បជានាមិ តញ្ច បជានាមិ, តតោ ច ឧត្តរិតរំ បជានាមិ, តញ្ច បជានំ ន បរាមសាមិ, អបរាមសតោ ច មេ បច្ចត្តញ្ញេវ និព្ពុតិ វិទិតា។ យទភិជានំ តថាគតោ នោ អនយំ អាបជ្ជតិ។
៤៧. ‘‘ឯវំវាទិំ ខោ មំ, ភគ្គវ, ឯវមក្ខាយិំ ឯកេ សមណព្រាហ្មណា អសតា តុច្ឆា មុសា អភូតេន អព្ភាចិក្ខន្តិ – ‘វិបរីតោ សមណោ គោតមោ ភិក្ខវោ ច។ សមណោ គោតមោ ឯវមាហ – យស្មិំ សមយេ សុភំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, សព្ពំ តស្មិំ សមយេ អសុភន្ត្វេវ អសុភន្តេវ (សី. ស្យា. បី.) បជានាតី’តិ សញ្ជានាតីតិ (សី. បី.)។ ន ខោ បនាហំ, ភគ្គវ, ឯវំ វទាមិ – ‘យស្មិំ សមយេ សុភំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, សព្ពំ តស្មិំ សមយេ អសុភន្ត្វេវ បជានាតី’តិ។ ឯវញ្ច ខ្វាហំ, ភគ្គវ, វទាមិ – ‘យស្មិំ សមយេ សុភំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតិ, សុភន្ត្វេវ តស្មិំ សមយេ បជានាតី’តិ។
‘‘តេ ច, ភន្តេ, វិបរីតា, យេ ភគវន្តំ វិបរីតតោ ទហន្តិ ភិក្ខវោ ច។ ឯវំបសន្នោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតិ។ បហោតិ មេ ភគវា តថា ធម្មំ ទេសេតុំ, យថា អហំ សុភំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរេយ្យ’’ន្តិ។
៤៨. ‘‘ទុក្ករំ ខោ ឯតំ, ភគ្គវ, តយា អញ្ញទិដ្ឋិកេន អញ្ញខន្តិកេន អញ្ញរុចិកេន អញ្ញត្រាយោគេន អញ្ញត្រាចរិយកេន សុភំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិតុំ។ ឥង្ឃ ត្វំ, ភគ្គវ, យោ ច តេ អយំ មយិ បសាទោ, តមេវ ត្វំ សាធុកមនុរក្ខា’’តិ។ ‘‘សចេ តំ, ភន្តេ, មយា ទុក្ករំ អញ្ញទិដ្ឋិកេន អញ្ញខន្តិកេន អញ្ញរុចិកេន អញ្ញត្រាយោគេន អញ្ញត្រាចរិយកេន សុភំ វិមោក្ខំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិតុំ។ យោ ច មេ អយំ, ភន្តេ, ភគវតិ បសាទោ, តមេវាហំ សាធុកមនុរក្ខិស្សាមី’’តិ។ ឥទមវោច ភគវា។ អត្តមនោ ភគ្គវគោត្តោ បរិព្ពាជកោ ភគវតោ ភាសិតំ អភិនន្ទីតិ។
បាថិកសុត្តំ បាដិកសុត្តន្តំ (សី. ស្យា. កំ. បី.) និដ្ឋិតំ បឋមំ។